Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Toko Itu Tiaki Mamoe, Toko Varu Ariki​—Aiteanga no Tatou

Toko Itu Tiaki Mamoe, Toko Varu Ariki​—Aiteanga no Tatou

“Ei reira tatou e akatupu ei ei patoi iaia i nga tiaki mamoe toko itu, e nga tangata ariki toko varu.”​—MIKA 5:5.

1. Eaa te tumu i kore ei te akakoroanga o te nga ariki o Suria e Iseraela i tupu?

I TE varu anere mataiti M.T.N., i rotopu i te mataiti 762 M.T.N. e te 759 M.T.N., kua akamata te ariki o Iseraela e te ariki o Suria i te tamaki atu i te patireia o Iuda. Kua inangaro raua i te tomo ki roto ia Ierusalema, akaatea mai i te ariki ko Ahaza, e kia tuku i te taoonga ariki ki runga i tetai tangata ke, penei kare no roto mai i te uanga o te Ariki ko Davida. (Isa. 7:5, 6) Inara, kare i rauka ana ia raua i te akatupu i teia akakoroanga. No te mea, kua taputou a Iehova e ka na roto mai te taoonga ariki i te uanga o Davida. E ko ta Iehova i taputou, ka tupu rai te reira.​—Iosu. 23:14; 2 Samu. 7:16.

2-4. Akapeea a Isaia 7:14, 16 te akatupuia anga (a) i te varu anere mataiti M.T.N.? (e) i to Iesu tuatau?

2 Te akamataanga te tamaki, mei te mea rai e ka autu a Suria e Iseraela. I roto i te tamaki anga okotai, kua pou e 120,000 vaeau a Ahaza i te mate! E kua mate katoa tana tamaiti ko Maaseia. (2 Para. 28:6, 7) Inara, te kite ua maira a Iehova. Kua maara iaia i tana i taputou kia Davida, e kua tono Aia i te peroveta ko Isaia kia akakite i tetai karere akamaroiroi.

3 Akakite a Isaia e: “I na, e nui te paretenia, e e tamaiti tana e anau, e e tapaia tona ingoa ko Imanuela.” Akakite katoa aia e: “Kare oki te tamaiti e kite i te kopae i te kino e te rave i te meitaki, e akarukeiaʼi taua enua, taau i akapou ra, e nga ariki toko rua nona ra.” (Isa. 7:14, 16) E tika, te tuatua ra te tuanga mua o teia totou no runga i te anau mai anga o te Mesia. (Mata. 1:23) Inara, kare te nga ariki o Suria e Iseraela i tamaki atu ana ia Iuda i to Iesu tuatau, no reira, e mea papu e kua akatupuia te totou no runga ia Imanuela i to Isaia tuatau. Eaa ra te reira?

4 I muri poto ake i to Isaia akakite anga i taua karere ra, kua nui mai tana vaine. Kua tapaia te ingoa o ta raua tamaiti e ko Mahera-salala-hasa-baza. Penei ko teia te tamaiti ko “Imanuela” ta Isaia i tuatua ana. * I te tuatau taito, e tapaia ana te ingoa o tetai tamaiti i tona anau mai anga, penei ei akamaaraanga i tetai angaanga takake tei tupu, inara ka kapiki tona nga metua e te kopu tangata iaia i tetai ingoa ke. (2 Samu. 12:24, 25) Kare ra e akapapuanga e kua kapikiia a Iesu e ko Imanuela.​—E tatau ia Isaia 7:14; 8:3, 4.

5. Eaa te koreromotu tarevake ta te Ariki ko Ahaza i papau?

5 Noatu te tauta ra a Iseraela e Suria i te tamaki atu ia Iuda, ko te akakoroanga rai te reira o te pa enua o Asura. Ko Asura oki te pa enua e tu maira ma te mana ririnui maata. Kia tau kia Isaia 8:3, 4, ka autu atu a Asura ki rungao ia Suria e Iseraela i mua ake ka tamaki ei aia ia Iuda. Tikaanga tikai ka irinaki a Ahaza, te ariki o Iuda, ki te tuatua a te Atua e na roto maira ia Isaia. Tera ra, kua papau aia i tetai koreromotu tarevake ki to Asura. Tei tupu mai, kua riro to Asura ei aronga tutara kino ki rungao ia Iuda. (2 Ari. 16:7-10) I te mea e koia te tiaki, me kore te arataki o Iuda, tikaanga tikai ka paruru a Ahaza i tona iti tangata. Inara, kare aia i akapera ana. Penei ka ui tatou kia tatou uaorai e, ‘Me ka rave au i te au ikianga puapinga, ka irinaki ainei au ki te Atua, me ki te tangata?’​—Mase. 3:5, 6.

TETAI TIAKI OU TEI TUKE

6. Eaa ra a Hezekia i tuke ei mei ia Ahaza?

6 Kua mate a Ahaza i te mataiti 746 M.T.N., e kua mono atu tana tamaiti a Hezekia iaia ei ariki. Tei roto te iti tangata o Iuda i te turanga putaua e kare ratou e akamori ana ia Iehova. Eaa te apinga mua ta Hezekia ka rave ei ariki? Ka aruaru ainei aia kia puapingaia te iti tangata i te pae o te moni? Kare. E tangata inangaro a Hezekia ia Iehova e e meitaki oki aia ei tiaki no te iti tangata. Tana angaanga mua i rave, kua tauturu aia i te iti tangata kia akamori akaou ia Iehova. Tona marama anga i ta te Atua e umuumu maira iaia kia rave, kua puareinga ua aia i te akono. Kua akanoo aia i te akaraanga meitaki tikai no tatou!​—2 Para. 29:1-19.

7. Eaa ra te ngati Levi i anoano ei i te turuturu anga a te ariki ou?

7 E apainga maata to te ngati Levi i te tauturu i te iti tangata kia akamori akaou ia Iehova. No reira kua uipa a Hezekia ma te ngati Levi e kua akapapu atu kia ratou i tana turuturu anga. Penei kua aue te ngati Levi akarongo mou no to ratou rekareka te tuatua anga te ariki e: “Ko kotou oki tei ikiia e Iehova kia tu kotou ki mua iaia, ei tavini nona.” (2 Para. 29:11) Kua akaueia te ngati Levi kia tauturu i te iti tangata kia akamori i te Atua mou!

8. Eaa tetai angaanga ta Hezekia i rave ei tauturu i te iti tangata kia akamori akaou ia Iehova, e eaa tei tupu mai?

8 Kua pati a Hezekia i te tangata pouroa i Iuda e i Iseraela ki tetai akono anga maata no te Pasa. Muri ake i te Pasa, kua akono ratou i te Oroa Areto Akaopue Koreia no tetai itu ra. No to ratou rekareka maata i ko i te oroa, kua akono ratou i te reira no tetai itu akaou ra. Te akakite maira te Pipiria kia tatou e: “E rekareka maata tei Ierusalema: mei ia Solomona te tamaiti a Davida ariki no Iseraela mairai, kare ïa e aite i Ierusalema nei.” (2 Para. 30:25, 26) Papu e kua riro taua oroa ei akamaroiroi anga no te iti tangata katoa. I roto ia 2 Paraleipomeno 31:1, te karanga ra e e oti rava akera te oroa, ‘kua vavaʼi ratou i te au tiki, e kua tipu i te au Asetoreta, e kua uri i te au ngai teitei ki raro, e te au atarau.’ Kua ariu akaou te iti tangata kia Iehova. Na teia i tauturu ia ratou kia irinaki kia Iehova no te au manamanata ka tupu mai.

IRINAKI TE ARIKI KIA IEHOVA

9. (a) Akapeea te au akakoroanga o Iseraela te akakoreia anga? (e) Eaa ta Senakeriba i rave ki Iuda i te akamataanga?

9 Mei ta Isaia rai i akakite, kua tamaki atu to Asura i te patireia o Iseraela, e kua apai ke i te tangata mei to ratou enua anau ei au mouauri. Kua riro teia ei akakore i te akakoroanga a to Iseraela kia iki i tetai ariki no Iuda kare no roto i te uanga o Davida. Inara, eaa ta to Asura e akakoro ra i te rave? Kua titau ratou i te tamaki atu ia Iuda. Te karanga ra te Pipiria e: “Tei te mataiti okotai ngauru ma a o te ariki ra o Hezekia, i aere mai ei te ariki o Asura ko Senakeriba, e tamaki i te au oire katoa i akaketaketaia ra i Iuda, e kua rauka iora.” E 46 oire o Iuda ta Senakeriba i tamaki atu. Akamanako ana e naringa ko koe tera e noo ra i Ierusalema i taua taime ra. Te tamaki maira te au vaeau o Asura i te au oire i Iuda e te vaitata maira ratou ki toou kainga!​—2 Ari. 18:13.

10. Eaa ra te totou a Mika i riro ei ei akamaroiroi ia Hezekia?

10 Kua kite a Hezekia i te kino e tupu ra, kare ra aia i poitirere ana e i pati i te tauturu mei te au enua ke, mei ta tona metua ko Ahaza i rave. Kua irinaki a Hezekia kia Iehova. (2 Para. 28:20, 21) Penei kua kite aia i te au tuatua ta te peroveta ko Mika i tuatua no runga i te enemi, ko “Asura” e: “Ei reira tatou e akatupu ei ei patoi iaia i nga tiaki mamoe toko itu, e nga tangata ariki toko varu. E pou oki te enua ra o Asura ia ratou i te koke.” (Mika 5:5, 6) Papu e kua riro teia au tuatua a Iehova ei akamaroiroi ia Hezekia. Kua akaari mai te reira e ka taangaanga a Iehova i tetai vaeau tuke takiri kia takore atu i to Asura.

11. Aea e akatupuia ai te totou no runga i te itu tiaki mamoe e te varu ariki?

11 Ka akatupuia te totou no runga i te itu tiaki mamoe e te varu ariki i muri ake te anau mai anga o Iesu, te “tutara i Iseraela nei; mei ito mairai oki tona au aerenga.” (E tatau ia Mika 5:1, 2.) Te tikaanga, ka akatupuia teia a te tuatau ki mua, me tamaki mai “to Asura,” koia oki te enemi i te au tavini o Iehova. Ko teea vaeau ka aratakiia e tana Tamaiti, ta Iehova ka taangaanga ei takore atu i te enemi? Ka kite tatou i te pauanga a muri ake. Te mea mua ra, ka akara ana tatou e eaa ta tatou ka apii mai mei ta Hezekia i rave i te tuatau i tamaki mai ei to Asura.

TA HEZEKIA I RAVE

12. Eaa ta Hezekia e tana aronga turuturu i rave ei paruru i te iti tangata o te Atua?

12 Me kite tatou e kare e rauka i te akatikatika i tetai manamanata, ka puareinga ua a Iehova i te oronga mai i te tauturu tei anoanoia. Inara ka inangaro aia ia tatou kia rave i te ka rauka ia tatou i te akatikatika i te manamanata. Kua rave a Hezekia i tana i rauka. Te akakite maira te Pipiria e kua pati aia i te tauturu a tona “ui mataiapo, e te aronga toa,” e kua iki aia i te “momani i te au punavai i vao mai i te oire.” Kua rauka katoa ia Hezekia i te ‘akamaroiroi, e kua patu i te patu i ngaangaa e ope ua ake, e kua akatu e tae ua atu ki te punanga ki runga; e tetai patu ke rai na vao.’ Pera katoa, ‘kua anga oki aia i te au korare e te au paruru e manganui.’ (2 Para. 32:3-5) I roto i tera tuatau, kua taangaanga a Iehova ia Hezekia, tona ui mataiapo, e te au peroveta akarongo mou kia paruru e kia tiaki i Tona iti tangata.

13. Eaa te angaanga puapinga roa atu ta Hezekia i rave ei akapapa i te iti tangata no te tamaki anga o Asura, e akapeea te au tuatua a Hezekia te riro anga ei tauturu i te iti tangata?

13 Aru mai, kua rave a Hezekia i tetai angaanga puapinga roa atu i to te paruru anga i te au punavai me kore te akaketaketa anga i te au patu o te oire. No te mea e tiaki meitaki tikai aia, kua akaputuputu mai aia i te iti tangata e kua akamaroiroi ia ratou na roto i teia au tuatua: “Auraka e mataku, auraka e tumatetenga i te ariki o Asura, e taua aronga maata katoa e aru iaia ra; tei ia tatou te maata e iti ua tei iaia. E rima tangata tei iaia; ia tatou nei ra, ko to tatou Atua ïa ko Iehova, ei tupae ia tatou, e ei karo i ta tatou tamaki.” Kua akamaara a Hezekia ki te iti tangata e na Iehova e tamaki no ratou. Na teia i tauturu ia ratou kia tuku i to ratou akarongo ki roto i te Atua e kia rauka te tu ngakau toa. Kua akaari a Hezekia e tana ui mataiapo, te aronga toa, pera te nga peroveta ko Mika e Isaia, e e au tiaki meitaki ratou, mei ta Iehova rai i taputou na roto i tana peroveta.​—2 Para. 32:7, 8; e tatau ia Mika 5:5, 6.

Kua akamaroiroi a Hezekia i te iti tangata kia tuku i to ratou akarongo ki roto i te Atua e kia rauka te tu ngakau toa (Akara i te parakarapa 12, 13)

14. Eaa ta Rabasake i tuatua, e eaa ta te iti tangata i rave?

14 Kua puakapa te ariki o Asura e tona vaeau i Lakisa, i te tua tonga opunga o Ierusalema. Mei reira mai, kua tono aia e toru aronga apai karere ki Ierusalema i te akakite ki te iti tangata kia tuku i te au. Kua tuatua tona vaa tuatua ko Rabasake ki te iti tangata o Ierusalema i roto i to ratou uaorai reo. Mea mua, kua maro aia ia ratou kia kore e akarongo kia Hezekia mari ra, kia akarongo ki to Asura. E oti, kua pikikaa aia na te taputou anga e ka apai aia ia ratou ki tetai enua ka rauka tetai oraanga meitaki. (E tatau ia 2 Ariki 18:31, 32) Kua akakite katoa a Rabasake kia ratou e kare e rauka i te au atua o te au enua ke i te paruru i to ratou aronga akamori e kare katoa e rauka ia Iehova i te paruru i te ngati Iuda. Te mea meitaki ra, kua patoi te iti tangata i teia au tuatua pikikaa. I teia tuatau, te aru ra te au tavini o Iehova i to ratou akaraanga.​—E tatau ia 2 Ariki 18:35, 36

15. Eaa ta te iti tangata o Ierusalema i umuumuia i te rave, e akapeea a Iehova te akaora mai anga ia ratou?

15 E tika, kua taitaia a Hezekia. Inara, kare aia i pati ana i te tauturu mei te au enua ke, mari ra kua pati aia i ta Iehova tauturu na roto ia Isaia. Kua tuatua te peroveta a Isaia kia Hezekia e: “Te na ko mairā Iehova, i te ariki no Asura ra, Kare aia e tae mai i roto i teianei oire, kare tana kakao e akainana mai i reira.” (2 Ari. 19:32) Kua umuumuia te iti tangata o Ierusalema kia rauka te tu ngakau toa e kia kore ratou e tuku i te au. Na Iehova e tamaki no ratou. E kua akapera rai aia! “Kua aere iora te Angela a Iehova i taua po ra ki vao, kua ta iora i to te puakapa o Asura ra, okotai anere, e varu ngauru ma rima, i te tausani.” (2 Ari. 19:35) Kua ora mai te iti tangata o Ierusalema, kare no ta Hezekia i rave i te paruru i te oire, mari ra, no te mana o Iehova.

AU APIIANGA NO TEIA TUATAU

16. Koai ma i teia tuatau e akatutu maira i (a) te iti tangata o Ierusalema (e) “to Asura” (ng) te itu tiaki mamoe e te varu ariki?

16 Ka akatupuia te totou no runga i te itu tiaki mamoe e te varu ariki i to tatou tuatau. I mua ana, kua tamaki atu to Asura i te iti tangata o Ierusalema. Kare e roa atu ana, ka tamaki mai “to Asura” me kore te enemi, i te iti tangata o Iehova ma te akakoroanga kia takore atu ia ratou. Te tuatua ra te au Tuatua Tapu no runga i teia tamaki, pera te tamaki a ‘Goga o Magoga,’ te tamaki o “te ariki no apatokerau,” e te tamaki o “te au ariki o te ao nei.” (Eze. 38:2, 10-13; Dani. 11:40, 44, 45; Apo. 17:14; 19:19) E au tamaki tuke ainei teia? Kare tatou i kite. Penei e tai rai tamaki, tera ra, te taangaanga ra te Pipiria i tetai au ingoa ke kia akataka mai i te reira. Ko teea nuku vaeau i roto i te totou a Mika ta Iehova ka taangaanga ei tamaki atu i teia enemi kino tei kapikiia e ko “Asura”? Ko tetai nuku vaeau tuke takiri. Te karanga ra te Pipiria e ko te “nga tiaki mamoe toko itu, e nga tangata ariki toko varu” to roto i teia nuku vaeau. (Mika 5:5) Koai ma ratou? Ko te aronga pakari e tiaki ra i te au putuputuanga. (1 Pete. 5:2) I teia tuatau, e maata te aronga pakari akarongo mou ta Iehova e taangaanga nei kia tiaki e kia akamaroiroi i tona iti tangata no te tamaki a “to Asura” e vaitata maira. * Te akakite maira te totou a Mika e “e pou oki te enua ra o Asura ia ratou i te koke.” (Mika 5:6) Tetai apinga tamaki ta ratou ka taangaanga ei akapou i te enemi, ko “te koke a te Vaerua,” koia oki, te Tuatua a te Atua.​—2 Kori. 10:4; Ephe. 6:17.

17. Eaa te au apiianga e a ta te aronga pakari ka mou mai mei ta tatou i uriuri?

17 E te aronga pakari, ka rauka ia kotou i te apii mai i tetai au mea puapinga mei ta tatou i uriuri mai ana: (1) Te apinga meitaki roa atu ka rauka ia koe i te rave ei akapapa no te tamaki a “to Asura” a te tuatau ki mua, koia oki, kia akaketaketa i toou akarongo ki roto i te Atua e kia tauturu i toou au taeake kia akapera katoa. (2) Me tamaki mai “to Asura,” ka anoanoia kotou kia irinaki papu tikai e ka akaora mai a Iehova ia tatou. (3) I taua taime ra, penei kare te aratakianga a Iehova te ka orongaia mai na roto i tana akaaerenga e tau ki te manako o te tangata ua nei. Inara, ka anoanoia tatou pouroa kia aru i te au ikuikuanga ka orongaia mai kia tatou noatu me ka ariki tatou i te reira e me kare, no te mea tei runga to tatou oraanga i te aru anga i teia au ikuikuanga. (4) Me te irinaki nei tetai pae i roto i te au mea o teianei ao mei te apii, te au apinga materia, me kore te au akatereanga a te tangata, ko teia te tuatau i te taui i to ratou aerenga manako. No reira, ka anoanoia kotou kia papa ua i te tauturu i te aronga kare to ratou akarongo i roto ia Iehova e maroiroi ana.

18. Akapeea te akamaaraanga i te au tuatua a Hezekia te tauturu anga ia tatou no te tuatau ki mua?

18 Te vai nei te tuatau e vare ei te enemi e kare o tatou paruru anga mei te iti tangata rai o Ierusalema i to Hezekia tuatau. Me tupu te reira, ka riro te au tuatua a Hezekia ei tauturu ia tatou kia akaketaketa i to tatou akarongo. No reira, kia akamaara tatou e tei te enemi te ‘rima tangata; ia tatou nei ra, ko to tatou Atua ïa ko Iehova, ei tupae ia tatou, e ei karo i ta tatou tamaki!’​—2 Para. 32:8.

^ para. 4 Te tuatua Epera tei uriia “paretenia” i roto ia Isaia 7:14, te tuatua katoa ra te reira no tetai vaine kua akaipoipo. No reira ka rauka rai i te taangaanga i taua tuatua ra ki te vaine a Isaia e kia Maria, te paretenia ngati Iuda.

^ para. 16 I roto i te Pipiria, e akatutu ana te numero itu i te au mea katoa. E e akatutu ana te numero varu (e tai kapiti mai ki te itu) i te au mea maata.