1, 2. Eaa te akamaaraanga ta te au Kerititiano ka inangaro i te akamaara, e no teaa ra?

EAA taau e manako ana me rongo koe i te tuatua “ra akamaaraanga”? Me kua akaipoipo koe, penei e akamaara ana koe i toou ra akaipoipo. Tetai pae penei ka akamaara ratou i tetai ra puapinga, mei te ra i riro mai to ratou enua ei akatere ia ratou uaorai. Inara, kua kite ainei koe e ko teea te ra akamaaraanga tei akonoia tere atu i te 3,500 mataiti i topa?

² Teia akamaaraanga, ko te Pasa. E akamaaraanga teia i te matara mai anga te ngati Iseraela mei te tuikaa i Aiphiti. E mea puapinga teia Pasa no tatou. No teaa ra? No te mea te o maira to tatou oraanga. Penei ka manako koe e: ‘No te ngati Iuda ua te akamaaraanga o te Pasa, inara e Kerititiano au. Eaa au ka inangaro ei i te kite no runga i te Pasa?’ Ka kite tatou i te pauanga i roto i teia au tuatua: ‘Ko te Mesia oki to tatou pasa i taia ïa na tatou.’ (1 Kori. 5:7) Eaa tikai te aiteanga o teia tuatua? Kia kite tatou i te pauanga, ka inangaroia tatou kia kite maata atu no runga i te Pasa a te ngati Iuda, e te pirianga o te reira ki te akauenga tei orongaia ki te au Kerititano pouroa.

3, 4. Eaa tei tupu i mua ake i te Pasa mua?

³ I te ao katoa, e mirioni, mirioni ua atu tangata kare i te ngati Iuda tei kite no runga i tei tupu i mua ake i te Pasa mua. Penei kua tatau ratou i teia i roto i te puka o Exodo, kua akarongo ratou mei etai ke, me kore kua kite i roto i tetai teata. Te maara ra ainei ia koe i tei tupu?

⁴ Muri ake te tuikaaanga te ngati Iseraela i Aiphiti no te au mataiti e manganui, kua tono a Iehova ia Mose raua ko Aarona i te pati kia Pharao kia akamatara mai i Tona iti tangata. Inara no te tu parau o Pharao, kare aia i tuku ana ia ratou. No reira, kua akautunga a Iehova ia Aiphiti ki te au mate e tai ngauru. I te tuatau o te ngauru o te  mate, kua tamateia te anaunga mua a to Aiphiti. Muri ake i te reira, kua tuku a Pharao i te ngati Iseraela.​—Exo. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Eaa ta to Iseraela i akaueia kia rave i mua ake ka matara mai ei ratou? (Akara i te tutu mua o teia atikara.)

⁵ Inara, i mua ake ka matara mai ei te ngati Iseraela, kua anoanoia ratou kia aru i tetai au ikuikuanga. Kua tupu teia i te tuatau tupuanga rau i te mataiti 1513 M.T.N., i te marama o Abiba, tei kapikiia i muri mai e ko Nisana. * Kua akakite te Atua kia ratou e kia akamata ta ratou akapapaanga i te ra 10 o Nisana no tetai angaanga ka tupu i muri ake i te opunga ra, ia Nisana 14. Eaa ra ka raveia teia i muri ake i te opunga ra? No te mea e akamata ana e e taopenga ana te au ra Epera i muri ake i te opunga ra. I te ra 14 o Nisana, kua anoanoia te au ngutuare kia ta i tetai mamoe toa (me kore i tetai puakanio) e kia pipi i te toto ki runga i te kopa ngutupa o te are. (Exo. 12:3-7, 22, 23) Kua anoano ratou kia kai i tetai punua mamoe tunu pakaia ma te varaoa opue koreia e te au apinga akareka kai. I taua po rai, ka rere te angera a te Atua ki rungao i te enua e ka tamate i te anaunga mua a to Aiphiti, inara ko te anaunga mua a to Iseraela akarongo mou, kare ratou e tamateia. I reira, ka matara mai ei te iti tangata o te Atua.—Exo. 12:8-13, 29-32.

6. Eaa ra te ngati Iseraela ka akono i te Pasa i te au mataiti ravarai?

⁶ Kua anoanoia te ngati Iseraela kia akamaara i te ra i akamatara mai te Atua ia ratou mei Aiphiti. Akakite te Atua kia ratou e: “Ka riro taua rā nei ei manakoanga na kotou; e ka akono kotou i te reira ei rā oroa na Iehova, e ope roa ake to kotou au uki ra: ei oroa ta kotou i te reira rā ei akonoanga tamou ïa.” I muri ake i te oroa Pasa ia Nisana 14, ka akono katoa te ngati Iseraela i tetai oroa e itu ra tei kapikiia e ko te Oroa Areto Akaopue Koreia. Ka rauka katoa i te kapiki i teia au ra e varu, e ko te Pasa. (Exo. 12:14-17; Luka 22:1; Ioa. 18:28; 19:14) Ko te Pasa te oroa me kore te “akamaaraanga” tei akaueia te ngati Iseraela kia akono i te au mataiti ravarai.​—2 Paraleipomeno 8:13, The Bible in Living English.

7. Eaa te akamaaraanga ou ta Iesu i akakite ki tana au pipi kia akono?

⁷ Ei ngati Iuda, kua kauraro a Iesu e te au apotetoro ki te Ture a Mose, no reira ratou i akono ei i te Pasa. (Mata. 26:17-19) Te tuatau o te Pasa openga, kua akakite a Iesu e ka akono tana au pipi i tetai akamaaraanga ou i te au mataiti ravarai. E kapikiia ana teia akamaaraanga e ko te Kaikai Anga Aiai a te Atu. Inara eaa te ra ka akono ei ratou i te reira?

8. No runga i te Pasa e te Kaikai Anga Aiai a te Atu, eaa te uianga ka ui tatou?

⁸ I muri poto ake te akono anga a Iesu e tana au apotetoro i te Pasa, kua oronga a Iesu i te au ikuikuanga no te Kaikai Anga Aiai a te Atu. No reira kua topa te Kaikai Anga Aiai a te Atu i te ra tikai o te Pasa. Inara, penei kua kite koe e kare te ngati Iuda i teia tuatau e akono ana i te Pasa i te ra tikai e akono ana tatou i te Akamaaraanga no te matenga o Karaiti. Eaa ra i tuke ei? Ka kite tatou i te pauanga i roto i ta te Atua i akaue ki te ngati Iseraela no runga i te akamataanga o te Pasa. Kua akakite te Atua ki te iti tangata i te tuatau tikai ia Nisana 14 ka ta ei ratou i tetai punua mamoe. Ko te tuatau teia e akamata ai te Pasa.​—E tatau ia Exodo 12:5, 6.

9. Kia tau kia Exodo 12:6, eaa te tuatau ka ta ei i te punua mamoe no te Pasa? (Akara katoa i te pia “ Eaa te Tuatau o Taua ra Ra?”)

⁹ I roto i te puka The Pentateuch and Haftorahs,  te akakite maira te reira no runga ia Exodo 12:6 e ka anoanoia kia ta i tetai punua mamoe “i te aiai.” E ko te reira rai ta tetai au urianga Pipiria e taiku ra. E taangaanga ana tetai au Pipiria e pera katoa te Tanakh a te ngati Iuda i te tuatua “aiai popoiri.” E te karanga ra tetai au Pipiria e e “mareureu,” me kore “i muri ake i te opunga ra.” No reira kua anoanoia kia ta i te punua mamoe i te akamataanga o Nisana 14 koia oki, i muri ake i te opunga ra, inara i te tuatau e marama ra rai.

10. Ki tetai pae, eaa te tuatau i ta ei te ngati Iseraela i te punua mamoe no te Pasa, inara eaa te uianga ka tau tatou kia ui?

¹⁰ I te au mataiti i muri mai, kua manako tetai ngati Iuda e ka roa me ta i te au punua mamoe ka apaiia ki ko i te iero. No reira, kua irinaki ratou e ko “te aiai” tei taikuia i roto ia Exodo 12:6, te tuatua ra te reira no runga i te openga o Nisana 14, mei te tuatau e opu atura te ra i te avatea e te tuatau kua opu te ra i te aiai. Inara me kua taiaia te au punua mamoe i te openga o Nisana 14, eaa te tuatau i kai ei te ngati Iseraela i te Pasa? Kua karanga tetai poropeta ko Jonathan Klawans e ka kai ratou i te punua mamoe i te ra 15 o Nisana. Inara kua akatika aia e kare teia i taiku tikaia mai i roto i te puka o Exodo. Kua akakite katoa aia e kare te au tataanga a te au rapi e akakite maira e akapeea te Pasa te akonoia anga i mua ake i te mataiti 70 T.N., te mataiti i takoreia ai te iero.

11. (a) I te mataiti 33 T.N., eaa tei tupu kia Iesu i te ra o te Pasa? (e) Eaa ra a Nisana 15 mataiti 33 T.N., i kapikiia ai e ko te Sabati “maata”? (Akara i te tataanga rikiriki.)

¹¹ No reira, i te mataiti 33 T.N., eaa te ra i akonoia ai te kaikai anga no te Pasa? Me akamanako tatou, i te ra i mua ake i te Pasa, ia Nisana 13, kua akakite a Iesu kia Petero raua ko Ioane e: “Ka aere, ka akonokono i te pasa, kia kai tatou.” (Luka 22:7, 8) E oti, ia Nisana 14, i te ra Paraparau i muri ake i te opunga ra, kua akono a Iesu e tana au apotetoro i te Pasa. Muri mai, kua oronga aia i te au ikuikuanga kia ratou no te Kaikai Anga Aiai a te Atu. (Luka 22:14, 15) I taua po ra, kua tapekaia a Iesu e kua akavaia. Vaitata ki te avatea o Nisana 14, kua riia aia ki runga i te tatauro e kua mate aia i taua aiai ra. (Ioa. 19:14) No reira kua akaatinga a ‘Karaiti, to tatou Pasa,’ i tona oraanga i te ra tikai i ta ei te ngati Iseraela i te punua mamoe no te Pasa. (Mata. 26:2; 1 Kori. 5:7; 11:23) Kua tanumia a Iesu i mua ake i te akamataanga o Nisana 15. *—Levi. 23:5-7; Luka 23:54.

12, 13. Akapeea te tamariki ngati Iseraela te piri atu anga ki roto i te akamaaraanga no te Pasa?

¹² I te tuatau o te Pasa mua i Aiphiti, kua akaue te Atua i te ngati Iseraela kia akono “tamou” ratou i teia akamaaraanga i te au mataiti ravarai. I ko i te Pasa, e ui ana te tamariki ki to ratou au metua e eaa te tumu i akono ei ratou i te reira. (E tatau ia Exodo 12:24-27; Deu. 6:20-23) No reira ka riro te Pasa “ei manakoanga” no ratou, e ei apiianga no te tamariki.—Exo. 12:14.

¹³ Mei tetai uki ki tetai uki, kua apii atu te ngati Iseraela i ta ratou tamariki i te au apiianga puapinga no runga i te Pasa. Tetai apiianga, ka rauka ia Iehova i te paruru i te aronga tei akamori iaia. Kua apii te tamariki e e Atua tika tikai a Iehova tei manako mai e tei paruru i tona iti tangata. Kua akapapu aia i teia te akaora anga aia i te anaunga mua o te ngati Iseraela i te tuatau o te ngauru o te mate i runga ia Aiphiti.

14. Eaa te apiianga no runga i te Pasa ka rauka i te au metua Kerititano i te apii ki ta ratou tamariki?

¹⁴ Ei au metua Kerititiano, kare kotou e akaueia kia akakite i te tua no runga i te Pasa ki ta kotou tamariki i te au mataiti ravarai. Inara, te apii ra ainei kotou ia ratou e te paruru maira te Atua i tona iti tangata? Te taka ra ainei ki ta kotou tamariki i to kotou irinakianga e te paruru maira te Atua ia tatou i teia tuatau? (Sala. 27:11; Isa. 12:2) Te apii ra ainei kotou i teia apiianga kia ratou i te tuatau e pukapuka ra kotou, ma te kore e karo ia ratou? Ka tauturu teia apiianga i toou ngutuare tangata kia irinaki pu tikai ki roto ia Iehova.

15, 16 Eaa te apiianga ta tatou i mou mai no runga ia Iehova mei tei tupu i te Pasa e i roto ia Exodo pene 12-15?

¹⁵ Tetai atu apiianga puapinga ta tatou ka mou mai mei te Pasa koia oki, ka rauka ia Iehova i te akaora i tona iti tangata. Akamanako ana e mei teaa te tu te akaora anga a Iehova i te ngati Iseraela mei Aiphiti. Kua aratakiia ratou e te pou tumurangi e te pou ai ki te Tai Muramura. I reira, kua kite ratou i te akavee anga a Iehova i te tai. E oti, kua aere ratou ki tetai tua mai na runga i te one maro. Te tae anga ratou, kua kite ratou i te tai e tapoki atura ki rungao i te au vaeau o Aiphiti. Kua akapaapaa te ngati Iseraela ia Iehova no te akaora anga ia ratou, e kua imene e: “E peʼe au ia Iehova, . . . ko te oroenua e tona akaoro, tei uriia e ia ki raro i te tai. Ko Iehova toku maroiroi, e toku peʼe anga, e kua riro aia ei ora noku.”—Exo. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Sala. 136:11-15.

¹⁶ Me e tamariki ta kotou, te tauturu ra ainei kotou ia ratou kia kite e e Atua ririnui a Iehova e ka rauka iaia i te akaora i tona iti tangata? Me rave kotou i te au ikianga e me pukapuka ki ta kotou tamariki, te kite ra ainei ratou i to kotou irinakianga papu e ka akaora mai a Iehova ia kotou e to kotou ngutuare tangata? Penei i te tuatau o ta kotou akamorianga a te ngutuare, ka rauka ia kotou i te uriuri i te au manako i roto ia Exodo pene 12-15 e Angaanga 7:30-36 me kore ia Daniela 3:16-18, 26-28, kia kite ratou e akapeea a Iehova te akaora mai anga i  tona iti tangata. Ka anoanoia tatou pouroa, te tamariki e te aronga mamaata, kia irinaki papu e ka akaora a Iehova ia tatou a te tuatau ki mua, mei tana rai i rave ki tona iti tangata i mua ana.—E tatau ia 1 Tesalonia 1:9, 10.

17, 18 Eaa ra i puapinga atu te toto o Iesu i te toto o te punua mamoe o te Pasa?

¹⁷ Kare te au Kerititiano mou e akono ana i te Pasa. E tuanga taua akamaaraanga no te Ture a Mose, e kare tatou e aru ana i taua Ture ra. (Roma 10:4; Kolo. 2:13-16) Mari ra, e akamaaraanga ke ta tatou e akono ana koia oki, te matenga o te Tamaiti a te Atua. Inara e maata ta tatou ka mou mai mei te oroa Pasa tei akamata i Aiphiti.

¹⁸ Na te toto o te punua mamoe tei pipiia ki runga i te kopa ngutupa o te au are o te ngati Iseraela tei riro ei akaora i ta ratou anaunga mua. I teia tuatau, kare tatou e oronga ana i te toto manu ki te Atua i te tuatau Pasa me kore i tetai ua atu atianga. Inara e puapinga atu te toto o tetai atinga ke mai. Na roto i teia atinga, ka rauka i te tangata te oraanga mutu kore. Kua akamarama mai te apotetoro ko Paulo e na te toto o Iesu, “te toto pîpî anga,” e rauka ai te au Kerititiano akatainuia te oraanga mate kore i runga i te rangi. Ko ratou te ‘aronga tama mua, tei tataia te ingoa i te ao ra.’ (Ebe. 12:23, 24) Na roto katoa i te toto o Iesu e rauka ai te au mamoe ke atu te oraanga mutu kore i te enua nei. Ka anoanoia tatou katoatoa kia akamaara ua rai i teia taputou e: “Nona i raukaʼi te ora ia tatou i tona toto, i te akakore anga i te ara nei, no te maata o tona aroa ua.”—Ephe. 1:7.

19. Akapeea te tu i mate ei a Iesu te akaketaketa anga i to tatou irinakianga papu i roto i te au totou Pipiria?

¹⁹ I te tuatau i ta ei te ngati Iseraela i te punua mamoe no te kaikai anga o te Pasa, kua akaueia ratou e auraka roa oki tetai ivi kia aatiia. (Exo. 12:46; Nume. 9:11, 12) Akapeea ra te au ivi o Iesu, “te Punua-mamoe a te Atua,” tei akaatinga i tona oraanga ei oko no tatou? (Ioa. 1:29) Kua riia aia ki runga i te tatauro i rotopu i te nga tangata kino. Kua pati te ngati Iuda ia Pilato kia aati i te au ivi o Iesu e te nga tangata kino kia viviki ratou i te mate. Na roto i teia mataara, ka rauka i te tuku mai i to ratou kopapa mei runga mai i te tatauro i mua ake ia Nisana  5, te Sabati maata. Kua aati te au vaeau i te vaevae o te nga tangata kino, “kia tae ra ratou kia Iesu ra, kite akera e kua mate aia, kare akera ratou i aati i tona vaevae.” (Ioa. 19:31-34) Mei te au ivi rai o te punua mamoe o te Pasa, kare te au ivi o Iesu i aatiia ana. No reira, kua riro te punua mamoe o te Pasa, ei “ata” no te atinga oko o Iesu ia Nisana 14, i te mataiti 33 T.N. (Ebe. 10:1) Kua akatupu teia i te totou i roto ia Salamo 34:20. Ka akaketaketa teia i to tatou irinakianga papu i roto i te au totou Pipiria.

20. Eaa te tuke i rotopu i te Pasa e te Kaikai Anga Aiai a te Atu?

²⁰ Inara e tuke tetai i rotopu i te tu i akono ei te ngati Iuda i te Pasa e ta Iesu i akakite ki tana au pipi me akono ratou i te Kaikai Anga Aiai a te Atu. Ei akaraanga, ka kai te ngati Iseraela i te kiko o te punua mamoe inara kare ratou e inu i te toto. E tuke te reira ki ta Iesu i akakite ki tana au pipi kia rave. Kua karanga aia e ko te aronga te ka tutara i roto “i te basileia o te Atua,” ka anoanoia kia kai i te varaoa e kia inu i te uaina, tei akatutu mai i tona kopapa e tona toto. I roto i te atikara ka aru mai, ka apii maata atu tatou no runga i te Akamaaraanga no te matenga o Karaiti.—Mare. 14:22-25.

21. Eaa ra ka inangaroia tatou kia kite no runga i te Pasa?

²¹ E atianga puapinga tikai te Pasa i roto i te tuatua enua o te iti tangata o te Atua, e e maata te au apiianga ta tatou ka mou mai mei te reira. No reira, noatu kua riro te Pasa ei “manakoanga” no te ngati Iuda anake ua, ka anoanoia tatou ei au Kerititiano kia kite e kia apii no runga i te reira, no te mea ko “te au tuatua tapu katoa i tataia ra, e mea akauruia mai e te Atua.”—2 Timo. 3:16.