1, 2. (a) Eaa ta Solomona i akauruia kia tata ki te au tamariki e te au mapu? (e) Eaa ra te au Kerititiano mei te 50 tuma mataiti ka inangaroia kia aru i te ako a Solomona?

KUA akamaroiroi a Iehova i te Ariki ko Solomona kia akakite ki te au tamariki e te au mapu e: “E akamanako i Tei anga ia koe i to ou anga ra, kare i tae ki te au rā kino.” Eaa oki “te au rā kino”? Koia oki te ruaine anga. Na roto i te au tuatua pee, kua akamarama atu a Solomona i te turanga ngata ta te aronga ruaine e na roto ra: ka ru te rima e te nga vaevae, kare e nio, kino te nga mata, turi te nga taringa, inaina te rauru, e ka mamae te kopapa. No reira a Solomona i akakite mai kia tatou kia akamanako i to tatou Atua i to tatou ou anga!​—E tatau ia Koheleta 12:1-5.

² Manganui te au Kerititiano i roto i to ratou 50 tuma mataiti te maroiroi ra rai. Penei kua inaina to ratou rauru, inara kare to ratou kopapa e apikepike ana mei ta Solomona i akataka mai. Ka rauka ainei i teia au Kerititiano ruaine i te akono i teia akoanga a Solomona ki te au tamariki e te au mapu: “E akamanako i Tei anga ia koe”? Eaa te aiteanga o teia akoanga?

3. Eaa te aiteanga e kia akamaara i Tei Anga ia tatou?

 ³ Noatu kua roa koe te tavini anga ia Iehova, i tetai au taime e mea meitaki kia akamanako oonu no runga i te tu ngateitei o Tei Anga ia tatou. E mea umere tikai te oraanga. Te tu i angaia mai tatou, e mea ngata i te marama. Te au mea manea tukeke ta Iehova i anga, kua riro te reira ei mataora maata i roto i to tatou oraanga. Me akamanako oonu tatou no runga i ta Iehova i anga mai, ka riro te reira ei akamaara kia tatou i tona aroa, tona pakari, e tona ririnui. (Sala. 143:5) Me akamaara tatou ia Iehova, ka maara katoa ia tatou eaa tana e umuumu maira. Na te akamanako oonu anga i teia au mea pouroa e rauka ai ia tatou i te akaari i te ariki rekareka na te rave anga i te ka rauka ia tatou i te tavini iaia i roto i to tatou oraanga.​—Kohe. 12:13.

4. Eaa ta te au Kerititiano kua roa i roto i te tuatua mou ka ui kia ratou uaorai, e no teaa ra?

⁴ Me kua roa koe i roto i te tuatua mou, e ui kia koe uaorai e, ‘Eaa taku ka rave i roto i toku oraanga iaku e maroiroi nei?’ No te mea e maata toou kite ei Kerititiano, e maata taau ka rauka i te rave kare e rauka i etai ke. Ei akaraanga, ka rauka ia koe i te apii atu i te au mapu no runga ia Iehova e te akakite i taau au mea pouroa i rave i te tavinianga Iaia. Kua pure te Ariki ko Davida no te au atianga kia rauka iaia i te rave i teia. Kua tata aia e: “Naau, e te Atua, i apii mai iaku mei toku ou anga mai . . . Me ruaine oki au, e me inaina toku mimiti, e te Atua e, auraka koe e akaruke mai iaku, kia akakite rai au i toou ra mana ki teianei uki; to ririnui ki te tangata ravarai te ka aere mai.”​—Sala. 71:17, 18.

5. Akapeea te au Kerititiano pakari me akakite i ta ratou i apii mai ki etai ke?

⁵ No te mea kua roa koe i roto i te tuatua mou, ka akapeea koe me akakite i taau i apii mai ki etai ke? Ka rauka ainei ia koe i te pati i te au mapu ki toou kainga no te akamaroiroianga? Ka rauka ainei ia koe i te pati ia ratou kia angaanga kapiti i roto i te angaanga orometua kia kite ratou i toou mataora i te tavinianga ia Iehova? Kua akakite a Eliu e: “Tei te au rā te tuatua, e na tei rai te mataiti e apii mai i te pakari.” (Iobu 32:7) Kua akakite te apotetoro ko Paulo ki te au vaine kua roa i roto i te tuatua mou kia akamaroiroi i etai ke na roto i ta ratou ka tuatua e to ratou akaraanga. Kua tata aia e: ‘Te au vaine pakari, kia riro ei aronga apii i te tuatua memeitaki.’​—Tito 2:3.

6. Eaa te tumu i anoanoia ai te au Kerititiano kua roa i roto i te tuatua mou?

⁶ Me kua roa koe i roto i te tuatua mou, e maata taau ka rauka i te rave ei tauturu i etai ke. Akamanako ana i taau i marama i teianei kare koe i kite ana e 30 me kore e 40 mataiti i topa. Kua kite koe akapeea me taangaanga i te au kaveinga Pipiria i roto i te au turanga tukeke o te oraanga. Ka rauka ia koe i te apii atu i etai ke kia taeria te tuatua mou Pipiria ki roto i to ratou ngakau. Me e tangata pakari koe, kua kite koe akapeea me tauturu i te au taeake tei rave i te tarevake. (Gala. 6:1) Penei kua kite koe akapeea me akaaere i te au angaanga i roto i te putuputuanga, te au tipatimani no te akaputuputuanga, me kore te patu anga i te au Are Uipaanga Patireia. Penei kua kite koe akapeea me tuatua ki te au taote no runga i te au ravenga ka rauka i te taangaanga kia kore te toto e pamuia i te tuatau me vai. Me koi papetito ua akenei koe, e maata taau i kite i roto i toou oraanga. Ei akaraanga, me e tamariki taau, kua tukatau koe i te utuutu tamariki. Ka rauka i te au Kerititiano pakari ake i te tauturu i te iti tangata o Iehova na roto i te apii, arataki, e te akamaroiroi anga i te au taeake e te au tuaine.​—E tatau ia Iobu 12:12.

7. Eaa te terenianga ka rauka i te aronga ruaine i te oronga ki te au tamariki e te au mapu?

⁷ Eaa tetai atu au mataara ka rauka ia koe  i te taangaanga i toou kite i te tauturu i etai ke? Penei na te akaari anga ki te au tamariki e te au mapu akapeea me akamata e me rave i tetai apii Pipiria. Me e tuaine koe, ka rauka ainei ia koe i te tauturu i te au metua vaine ou kia akanoo meitaki i ta ratou tavinianga ia Iehova e te akono anga i ta ratou tamariki? Me e taeake koe, ka rauka ainei ia koe i te apii i te au taeake mapu kia oraora ta ratou akoanga e kia tukatau me akakitekite ratou i te tuatua meitaki? Ka rauka ainei ia koe i te akaari e e akapeea ana koe me akamaroiroi i te au taeake e te au tuaine ruaine i te tuatau me atoro koe ia ratou? Noatu kare toou maroiroi mei to mua ana, e maata rai taau ka rauka i te rave ei tereni i te au tamariki e te au mapu. Te akakite maira te Pipiria e: “Ko te ririnui te inuinu o te tangata ou ra; ko te inaina o te upoko ra, ko te akamanea ïa o te aronga pakari.”​—Mase. 20:29.

8. Te pakari mai anga a Paulo, eaa tana i rave?

⁸ Te pakari mai anga te apotetoro ko Paulo, e maata tana angaanga i rave i te tavinianga ia Iehova. Mei te mataiti 61 T.N., te matara mai anga aia mei te are auri i Roma, kua angaanga pakari e kua akakoromaki ana aia i te au akaaoanga ei mitinari. Ka rauka iaia tetai oraanga mama ua i te tutu aere i Roma. (2 Kori. 11:23-27) Papu e ka mataora te au taeake i Roma kia noo mai a Paulo i te tauturu ia ratou. Inara, kua kite a Paulo e ka anoano maataia te tauturu i roto i te au enua ke. Kua aere a Paulo, Timoteo e Tito ki Ephesia, ki Kereta, e penei ki Makedonia. (1 Timo. 1:3; Tito 1:5) Kare tatou i kite me kua aere a Paulo ki Hisepania, inara kua parani aia i te aere ki reira.—Roma 15:24, 28.

9. Inaea a Petero i aere ei i te tavini i te ngai i anoano maataia te tauturu? (Akara i te tutu mua o teia atikara.)

⁹ Penei e 50 tuma o Petero mataiti te aere anga aia ki te ngai i anoano maataia te tauturu. Akapeea tatou i kite ei? Me e tai rai o raua mataiti ko Iesu, tera te aiteanga, e 50 ona mataiti te uipa anga ratou e te au apotetoro i Ierusalema, i te mataiti 49 T.N. (Anga. 15:7) I muri mai, kua aere a Petero ki Babulonia i te tutu aere ki te ngati Iuda e noo ra i reira. (Gala. 2:9) Tona tuatau i reira mei te mataiti 62 T.N., i tata ai aia i tana reta mua. (1 Pete. 5:13) Kare i te mea mama i te neke ki te ngai e anoano maataia ra te tauturu, inara kare a Petero i akariro ana i tona turanga ruaine kia arai iaia i te kite anga i te mataora i te tavini anga ia Iehova.

10, 11. Eaa ta Robert e tana vaine i rave i to raua pakari mai anga?

¹⁰ I teia tuatau, e manganui te au Kerititiano mei te 50 tuma mataiti tei kite e no tei taui to ratou turanga, ka rauka ia ratou i te tavini ia Iehova na roto i te au mataara ou. Tetai pae, kua neke ratou ki te ngai e anoano maataia ra te tauturu. Ko teia ta tetai taeake ko Robert e tana vaine i rave. Mei te 55 o raua mataiti, kua kite raua i te au mataara ou i te tavini ia Iehova. Kua akaruke ta raua tamaiti okotai i te kainga, e kare raua e akono akaou ana i to raua nga metua ruaine. Kua orongaia mai tetai tuanga moni na raua e kua kite raua e me ka oko raua i te are, ka rauka tetai moni ei tutaki i te au kaiou e ka rava te moni e tae ua atu ki te tuatau ka koi ei a Robert i tana moni pakari. Kua akarongo raua e e maata te tangata i Bolivia e apii ra i te Pipiria e e mama i te noo i reira. No reira kua neke raua ki Bolivia. Akakite a Robert e: “Kare i te mea mama i te neke ki tetai enua ke. E tuke takiri te oraanga ki ta maua i matau i Marike Apatokerau. Tera ra, kua akameitakiia ta maua tautaanga.”

¹¹ Akakite a Robert e: “I teianei, e maata ta maua angaanga e rave ra i roto i te putuputuanga. Kua papetitoia tetai aronga ta maua i apii i te Pipiria. Tetai ngutuare tangata ta maua i apii, e oraanga mama ua to ratou i roto i tetai oire mamao. Inara noatu te  ngata, ka aere ua mai ratou ki te oire no te au uipaanga i te au epetoma. Mataora tikai maua i te kite i to ratou tupu anga i te pae vaerua e te tomo anga te tama mua ki roto i te angaanga painia.”

12, 13. Te ritaea mai anga a Brian, eaa ta raua ko tana vaine i rave?

¹² Ka puapingaia te au taeake i roto i te au putuputuanga e te au pupu e tuatua ra i te au reo ke mei te akaraanga o te au taeake e te au tuaine ruaine. Pera katoa, e angaanga mataora tikai i te tutu aere i tera au ngai. Ei akaraanga, kua tata a Brian no Peritane mai e i te ritaea mai anga aia i te 65 mataiti, kua maromaroa tikai raua ko tana vaine. Karanga aia e: “Kua akaruke ta maua tamariki i te kainga, e kua ngata ia maua i te kimi i tetai tangata te ka inangaro i te apii i te Pipiria. E oti akera, aravei au i tetai mapu Tinito i ko i te apii teitei e angaanga ra ei tangata kimikimi. Kua ariki aia i tetai patianga kia aere mai ki te uipaanga e kua akamata maua i te apii i te Pipiria. Tetai au epetoma i muri mai, kua aru mai tona oa Tinito ki te uipaanga. E rua epetoma i muri mai, e a tangata tei aru mai iaia.

¹³ “Te pati mai anga te rima o te tangata Tinito kia apii aia i te Pipiria, manako au e, ‘I te mea e 65 oku mataiti, kare te aiteanga e ka akamutu au i te tavini ia Iehova.’ No reira kua ui atu au ki taku vaine e 63 ona mataiti, me ka inangaro aia i te apii i te reo Tinito. Kua apii maua i te reo na te akarongo anga i runga i te tepu. Kua tupu teia e tai ngauru mataiti i topa akenei. Na roto i te tutu aere anga i roto i te ngai reo ke, mei te mea rai e kua mapu akaou maua. Tae mai ki teia ra, e 112 aronga Tinito ta maua i apii i te Pipiria! Te maataanga ia ratou, kua aere mai ki te au uipaanga. E tai, te tavini nei aia ei painia.”

14. Eaa ta te au Kerititiano ruaine ka tau kia kore e akangaropoina, e akapeea te akaraanga o Paulo te akamaroiroi anga ia ratou?

¹⁴ Noatu e maata te au Kerititiano i roto i te 50 tuma mataiti, kare e rauka ana ia ratou pouroa i te akamaata atu i ta ratou tavinianga ia Iehova. Tetai pae e turanga  makimaki to ratou, e tetai pae e tamariki me kore e au metua ruaine ta ratou e akono ra. Inara, auraka e akangaropoina e te ariki rekareka ra a Iehova i taau e rave ra ei tavini iaia. No reira, noatu ka taitaia koe no te au angaanga kare e rauka ana ia koe, kia mataora i taau ka rauka i te rave. Akamanako ana i te akaraanga o te apotetoro ko Paulo. Kua tapekaia aia no tetai au mataiti e kare i rauka ana iaia i te aere ki tana angaanga mitinari. Inara me aere mai te au taeake i te atoro iaia, kua tuatua aia kia ratou no runga i te au Tuatua Tapu e kua tauturu ia ratou kia tavini tiratiratu i te Atua.​—Anga. 28:16, 30, 31.

15. Eaa ra i akaperepereia ai te au Kerititiano ruaine?

¹⁵ Te akaperepere katoa ra a Iehova i ta te aronga ruaine ka rauka i te rave i te tavini iaia. Kua akakite a Solomona e kare e mama ana te oraanga i “te au rā kino.” Inara te akamaara maira te Pipiria e te kite ra a Iehova i ta te au Kerititiano ruaine e rave ra ei akapaapaa iaia. (Luka 21:2-4) E akaperepere ana te au putuputuanga i te akaraanga tiratiratu e te tu akakoromaki o teia au taeake e te au tuaine ruaine.

16. Eaa ta Ana kare i rauka ana i te rave, inara eaa tana i rave ei akamori i te Atua?

¹⁶ Te tuatua ra te Pipiria no runga i tetai vaine akarongo mou, tona ingoa ko Ana. Te anau mai anga a Iesu, e 84 ona mataiti e e vaine takaua aia. No tona mataiti, kare i rauka ana iaia i te tavini ia Iehova mei tetai aronga rai. I te akaraanga, kare aia i riro mai ana ei pipi na Iesu, kare i akatainuia ki te vaerua tapu, e kare i aere ana ki roto i te angaanga tutuanga. Inara kua rauka iaia i te tavini ia Iehova na roto i tetai mataara ke. Ei akaraanga, i te po e te ao, kua aere aia ki te iero i te pure no tetai apa ora i te tuatau e oronga ra te taunga i te atinga kakara kia Iehova. Te karanga ra te Pipiria e “kare rava aia i akaruke i te iero, e tika ra i te akamori anga i te Atua, ma te pure e te akakoreanga kai i te po e te ao.” (Luka 2:36, 37) Ko te taime teia iaia i roto i te iero i kite ei aia i te pepe ko Iesu. Kua akakite aia ki te katoatoa e ka riro mai a Iesu e ko te Mesia te ka apai mai i te ora ki Ierusalema.​—Luka 2:38.

17. Eaa ta te putuputuanga ka rave ei tauturu i te au Kerititiano tei ruaine e tei maki kia piri ki roto i te akamorianga mou?

¹⁷ I teia tuatau, ka tau tatou i te kimi i te au mataara i te tauturu i te au taeake e te au tuaine tei ruaine e tei maki. E maata te aronga ruaine e inangaro ra kia tae ki te au uipaanga e te au akaputuputuanga, inara kare e rauka ia ratou. Eaa ta te putuputuanga ka rauka i te rave ei tauturu ia ratou? I roto i tetai au putuputuanga, e raveia ana tetai au akanoonooanga kia rauka i te aronga ruaine i te akarongo ki te au uipaanga na runga i te tereponi. I tetai au putuputuanga, kare e rauka i te rave i teia. Noatu rai, ka rauka i te aronga ruaine i te turuturu i te akamorianga mou. Ei akaraanga, ka rauka ia ratou i te pure no te putuputuanga kia tupu ruperupe.​—E tatau ia Salamo 92:13, 14.

18, 19. (a) Eaa ta te au Kerititiano ruaine ka rauka i te rave ei akamaroiroi i etai ke? (e) Koai ma ka tau kia akono i te akoanga: “E akamanako i Tei anga ia koe”?

¹⁸ Penei, kare te au Kerititiano ruaine e kite ana e te akamaroiroi ra ratou i etai ke. Akamanako ana i to Ana tu akarongo mou i te aere ki te iero i te au mataiti. Penei kare aia i kite ana e ka tataia tona akaraanga e tona inangaro no Iehova ki roto i te Pipiria ei akamaroiroi ia tatou i teia tuatau. E mei te reira katoa, kare toou au taeake e te au tuaine e akangaropoina i toou inangaro no Iehova. No reira te Tuatua a te Atua i karanga ai e: “E korona kakā te upoko inaina, kia rokoia atu tei te arataa tuatua-tika”!​—Mase. 16:31.

¹⁹ Kua kotingaia tatou pouroa i ta tatou ka rauka i te rave i te tavini ia Iehova. Inara koi vai ei toou maroiroi e te ketaketa, e tauta pakari i te “akamanako i Tei anga ia koe . . . , kare i tae ki te au rā kino.”​—Kohe. 12:1.