1. Eaa te mea akaaroa ta te au tangata e aro atu nei i teia tuatau?

KARE roa a Iehova e inangaro ana kia tupu te mamae, te tu paruparu, e te ruaine ki te tangata. Kua akakoro aia i te tangata katoatoa kia rekareka i te oraanga apa kore i roto i tetai Parataito. Tera ra, “te ngunguru anake nei te au mea katoa i angaia mei te mamae anau ra.” (Roma 8:22) Kia koe uaorai, eaa to te Atua manako me kite mai aia i te tangata e mamae nei no te ara? E mea akaaroa i te kite e kua akarukeia te aronga ruaine i te tuatau tikai e inangaro ra ratou i te tauturu.—Sala. 39:5; 2 Timo. 3:3.

2. Eaa ra te au Kerititiano ka ariki rekareka ai i te aronga ruaine i roto i te putuputuanga?

² Te ariki rekareka ra te au tavini o Iehova i te aronga ruaine i roto i te au putuputuanga. Te puapingaia nei tatou mei to ratou kite pakari, e te inangaro nei tatou i te aru i to ratou akarongo. Tetai o teia aronga ruaine, penei e kopu tangata no tatou. Me koia ia e me kare, ka inangaro tatou i te akapapu e kua akono meitakiia ratou. (Gala. 6:10; 1 Pete. 1:22) Ka puapingaia tatou pouroa me akamanako tatou i to te Atua manako no runga i te aronga ruaine. Ka uriuri tatou i te au apainga a te au kopu tangata, e eaa ta te putuputuanga ka rauka i te rave ei akono i te aronga ruaine.

3, 4. (a) Eaa te patianga a te tangata tata o Salamo 71 kia Iehova? (e) Eaa ta te aronga ruaine i roto i te putuputuanga ka rauka i te pati ki te Atua kia rave?

³ Te karanga ra a Salamo 71:9 e: “Auraka e akaruke iaku i te ruaine anga ra: me paruparu au ra, auraka e taka ke iaku.” Penei na Davida i tata i teia au tuatua. Kua tavini aia i te Atua no te katoaanga o tona oraanga, e kua taangaanga a Iehova iaia kia rave i te au mea umere. (1 Samu. 17:33-37, 50; 1 Ari. 2:1-3, 10) Noatu e maata tana i rave no Iehova, kua ruaine a Davida e kua pati aia ia Iehova kia akono iaia.—E tatau ia Salamo 71:17, 18.

⁴ Manganui te tangata i teia tuatau e aiteite to ratou turanga ki to Davida. Noatu te ruaine atura ratou e te aro atura i “te au rā kino,” te rave ra ratou i ta ratou ka rauka i te akapaapaa i te Atua. (Kohe. 12:1-7) Manganui ia ratou kare e rauka i te rave i ta ratou i rave i mua ana, i roto katoa i te angaanga orometua. Inara te pati akatenga ra ratou kia Iehova kia akameitaki e kia akono ia ratou. Kua papu i te aronga ruaine akarongo mou e ka pau mai te Atua i ta ratou pure. Kite tatou i teia no te mea kua akaue a Iehova ia Davida kia pure e kia akameitaki e kia akono te Atua iaia.

5. Eaa to Iehova manako no runga i te aronga ruaine akarongo mou?

⁵ Te akaperepere maata ra a Iehova i te aronga ruaine akarongo mou e te tapapa ra aia i tona au tavini kia akangateitei ia ratou. (Sala. 22:24-26; Mase. 16:31; 20:29) Te akakite ra a Levitiku 19:32 e: “E tu koe ki runga ki mua i te aroaro o te upoko inaina, e akangateitei koe i te tangata metua; E e mataku oki koe i toou Atua: ko au ko Iehova.” Ae, i tera tuatau e apainga puapinga tikai i te akangateitei i te aronga ruaine i roto i te putuputuanga, pera katoa rai i teia tuatau. Inara, naai te apainga kia akono ia ratou?

6. Eaa te akaraanga ta Iesu i akanoo kia akonoia tona mama?

⁶ Te akakite maira te Tuatua a te Atua kia tatou e: “E akangateitei atu i to metua tane, e to metua vaine.” (Exo. 20:12; Ephe. 6:2) Te akaapa anga a Iesu i te au Pharisea e te aronga tata tuatua no tei patoi i te akono i to ratou metua, kua akaari aia e e puapinga tikai te akauenga kia akangateitei i to ratou metua. (Mare. 7:5, 10-13) Kua akanoo a Iesu i te akaraanga meitaki. Iaia i runga i te tatauro, te manako ra aia i tona mama, penei e vaine takaua i te reira tuatau. Kua akapapu aia e ka akono tona oa ko Ioane i tona mama.—Ioa. 19:26, 27.

7. (a) Eaa te kaveinga no runga i te ngutuare tangata ta Paulo i akakite mai? (e) Eaa atu tetai apinga ta Paulo i tuatua?

⁷ I roto i tana reta kia Timoteo, kua tata te apotetoro ko Paulo e ka anoanoia te au Kerititiano i te akono i to ratou ngutuare tangata. (E tatau ia 1 Timoteo 5:4, 8, 16.) Kua taiku aia i teia kaveinga i te taime e tuatua ra aia e koai ma ka anoano i te tauturu i te pae moni mei te putuputuanga. Kua akakite a Paulo e na te au tamariki, au mokopuna, e te ngutuare tangata, te apainga kia akono i to ratou metua vaine takaua tei ruaine. Na te rave anga i teia, kare te putuputuanga e akateiaaia. I teia tuatau katoa, te akapapu ra tatou i to tatou inangaro no te Atua na te akono anga i to tatou ngutuare tangata.

8. Eaa ra kare te Pipiria e oronga mai i te au ikuikuanga no runga i te akono anga i te au metua ruaine?

⁸ Ka anoanoia te au tamariki mamaata i te akapapu e te akono meitakiia ra to ratou nga metua. Te tuatua ra a Paulo no runga i te tauturu anga i te ngutuare tangata tei roto i te “akarongo,” inara ka anoano katoaia kia akono i te au metua irinaki kore. E tukeke te turanga o te au ngutuare tangata, no reira ka anoanoia te  au ngutuare tangata kia rave i te au akanoonooanga kia kite e akapeea me akono i te nga metua. E tukeke te turanga pae kopapa, te au anoano, e te tu o te tangata. Tetai aronga ruaine, e maata ta ratou tamariki, tetai pae ra, e tai ua rai. Tetai ia ratou, e turuturuia ana e te kavamani; e kare tetai pae. Pera katoa, e tukeke te inangaro o te tangata. No reira, kare i te mea meitaki i te akaapa i te au ikianga ta te au taeake e rave ra i te akono i tetai o te ngutuare tangata tei ruaine. Ka rauka ia Iehova i te akameitaki i te au ikianga tei akatumuia ki runga i te Pipiria. Na roto i tana tauturu, ka puapingaia ta tatou au ikianga, mei tana rai i rave no tona iti tangata i te tuatau taito.—Nume. 11:23.

9-11. (a) Eaa te au ikianga puapinga tikai ta tetai aronga ka anoano i te rave? (Akara i te tutu mua o teia atikara.) (e) Eaa te tumu kare e anoanoia te tamariki mamaata i te akaruke viviki i te angaanga tavinianga tamou? Akakite mai i tetai akaraanga.

⁹ Me e mamao te ngai nooanga o te tamariki ki te nga metua tei ruaine, ka riro te reira ei mea ngata i te oronga i te tauturu kia raua. Penei ka anoano te tamariki i te atoro i te nga metua no te mea tetai taime ka topa ratou ki raro, ka ati te ivi, me kore ka tupu tetai manamanata maata kia ratou. Muri ake i te reira, penei ka anoano te nga metua i te turuturu anga no tetai tuatau roa. *

¹⁰ Ko te aronga i roto i te tavinianga tamou e mamao te ngai e noo ra ratou mei te nga metua, penei e au ikianga puapinga tikai ta ratou ka anoano i te rave. E akameitakianga no ko mai ia Iehova te apainga a te aronga i Betela, te au mitinari, e te au akaaere tutaka. Tera ra, me maki te nga metua, penei ka manako te tamariki e, ‘Ka anoanoia au kia akaruke i taku tukuanga angaanga kia oki ki te kainga i te akono i toku nga metua.’ Inara, e mea meitaki kia pure e kia akamanako meitaki i te au anoano e te au inangaro tikai o te nga metua. Auraka e viviki i te akaruke i taau tukuanga angaanga ta Iehova i oronga mai no te mea e maata te taime kare e anoanoia i te akaruke. E tuatau poto ua ainei te turanga makimaki? Ka rauka ainei i tetai pae i roto i te putuputuanga a toou nga metua i te tauturu i te aronga ruaine, kia rauka i te tamariki i te akono i ta ratou tukuanga angaanga?—Mase. 21:5.

¹¹ Ei akaraanga, kua tavini te nga tamaroa a tetai nga tokorua i Asia Itinga i te enua mamao. Tetai, e mitinari aia i Marike Apatonga, e tetai mai, e angaanga ana aia i ko i te opati manga, i Brooklyn, New York. Te inangaro anga te nga metua i te tauturu, kua oki te nga tamaroa e to raua nga tokorua ki te kainga o to raua nga metua kia kite e eaa te ka anoano kia raveia. Kua akamanako te tamaiti e tona tokorua tei tavini ei mitinari, i te akaruke i ta raua tukuanga angaanga kia akono i te nga metua. E oti kua ringi mai te aronga pakari i roto i te putuputuanga a te nga metua ia raua. Kua uriuri ana ratou i te turanga o te nga metua e kare ratou e inangaro i te nga mitinari kia akaruke i ta raua tukuanga angaanga. Kua ariki rekareka te aronga pakari i ta raua angaanga tavinianga e kua akapapu ratou e ka akono ratou i te nga metua. E akamanako ana i te tu rekareka a te ngutuare tangata no te tauturu a te aronga pakari!

12. Me rave i te au ikianga kia akono i te nga metua tei ruaine, eaa ta te ngutuare tangata Kerititiano ka inangaro i te akapapu?

¹² Noatu eaa ta te au ngutuare tangata Kerititiano ka iki i te rave ei akono i te au anoano o te nga metua tei ruaine, kia akapapu ratou e te akakaka ra ta ratou ikianga i te ingoa o te Atua. Kare tatou e inangaro kia riro mei te au arataki akonoanga rai i to  Iesu tuatau. (Mata. 15:3-6) Mari ra, ka inangaro tatou i te akakaka ia Iehova e te putuputuanga.—2 Kori. 6:3.

13, 14. Akapeea te Pipiria te akaari anga e ka anoano katoaia te au putuputuanga i te akono i te aronga tei ruaine?

¹³ Kare e rauka i te katoatoa i te oronga tauturu ki te aronga tavinianga tamou, mei te putuputuanga rai tei taikuia i runga ake. Inara te akaari maira te Pipiria e ka anoanoia te au putuputuanga kia rave i ta ratou ka rauka ei tauturu i te aronga ruaine akarongo mou. I roto i te putuputuanga o Ierusalema i te anere mataiti mua, “kare rava tetai o ratou i ngere.” Kare te aiteanga i reira e e aronga apinganui ratou. Tetai pae kare e maata ta ratou apinga, inara ka ‘tuaia te au apinga na ratou ravarai, e tau ei’ ki to ratou turanga. (Anga. 4:34, 35) I muri mai, kua tupu tetai aka manamanata i roto i tera putuputuanga. Kare tetai au vaine takaua “i akonoia i te tuanga apinga i te au rā katoa” no runga i te kai. No reira, eaa ta te au apotetoro i rave? Kua akanoo ratou i te au taeake tau kia akapapu e te akonoia ra te au vaine takaua, e kia orongaia tetai kai na ratou. (Anga. 6:1-5) E puapinga teia no te mea ia Penetekote 33 T.N., kua riro mai te au tuitarere ei au Kerititiano e kua noo ratou i Ierusalema ei akaketaketa i to ratou akarongo. No reira, noatu e tuatau poto ua te tua anga i te kai, te apii maira te ikianga a te au apotetoro e ka rauka i te au putuputuanga i te akono i te au anoano o te au taeake e te au tuaine akarongo mou tei ruaine.

¹⁴ Kua akamarama a Paulo kia Timoteo i te tuatau tau no te putuputuanga i te akono i te au anoano pae kopapa o te au vaine takaua Kerititiano. (1 Timo. 5:3-16) Kua akakeuia a Iakobo kia tata e e apainga na te au Kerititiano i te akono i te aronga matiroeroe, te au vaine takaua, e te aronga e aro atura i te au turanga ngata. (Iako. 1:27; 2:15-17) Kua akataka mai a Ioane e: “Te tangata ra tei iaia te apinga o teianei ao, e kite atura aia i tona taeake i te ngere anga, e karapii atura tona ngakau iaia, teiea te anoano i te Atua i te noo anga i roto iaia?” (1 Ioa. 3:17) No reira, me e apainga ta te au Kerititiano i te akono i te au anoano a to ratou nga metua, e apainga katoa te reira no te putuputuanga.

15. Eaa te ka riro ei manamanata i te akono i te au taeake e te au tuaine tei ruaine?

¹⁵ I roto i tetai au enua, penei ka tauturu te kavamani i te aronga ruaine na te  oronga anga i te moni pakari e te vai atura. (Roma 13:6) I tetai au enua ke mai, kare te kavamani e turuturu ana ia ratou. No reira, ko te tauturu ta te ngutuare tangata e te putuputuanga ka anoano i te oronga ki te aronga ruaine, tei runga te reira i to ratou turanga. Me e mamao te ngai nooanga o te tamariki mei te nga metua, penei kare e maata ana ta te tamariki ka rauka i te rave. Ka anoano te tamariki kia tuatua atu ki te aronga pakari i roto i te putuputuanga o to ratou nga metua kia kite e me te marama ra ratou pouroa i te turanga o te ngutuare tangata. Ei akaraanga, ka rauka te aronga pakari i te tauturu i te nga metua kia kite i te turuturu anga ta te kavamani e oronga ra ki te aronga ruaine. E au apinga tetai ta te tamariki ka inangaro i te kite, koia oki, penei kare te nga metua e akara ana i te au reta tei tukuia kia raua me kore kare raua i kai ana i te vairakau. Me e meitaki te tu e pukapuka ra te tamariki ki te aronga pakari, ka kite i reira ratou i te au ravenga tauturu. Me e tangata tetai te ka rauka i te tauturu i te tamariki e noo ra i te ngai mamao, ka iti mai te manamanata o te tamariki.

16. Eaa ta tetai au Kerititiano i rave ei tauturu i te aronga ruaine i roto i ta ratou putuputuanga?

¹⁶ No to ratou inangaro no te aronga ruaine, e oronga ana tetai au Kerititiano i to ratou taime e te maroiroi ei tauturu ia ratou. E akono ana ratou i te aronga ruaine mei to ratou uaorai. Tetai aronga, e akatuanga ana ratou i te angaanga ki etai ke kia akono i te aronga ruaine. Noatu kare e rauka i te au taeake e te au tuaine i te tomo atu ki roto i te angaanga tavinianga tamou, penei ka rauka ia ratou i te tauturu i te tamariki kia kore e akamutu ta ratou tukuanga angaanga. E tu meitaki tikai to ratou! E tika, noatu eaa te tauturu ta etai pae ka oronga mai, na te tamariki tikai te apainga kia akono i to ratou nga metua.

17, 18. Eaa tetai tu meitaki tikai no te akono anga i te aronga ruaine?

¹⁷ Ka rauka te aronga ruaine e te aronga e akono ra ia ratou i te akaiti mai i te manamanata me manako papu ratou. Tetai taime, ka tupu te manako taitaia no te ruaine anga. No reira e maata te tautaanga ka anoanoia ei akangateitei e ei akamaroiroi i te au taeake e te au tuaine tei ruaine. Akapeea tatou me rave i teia? Tuatua atu kia ratou ma te manako papu. Kua vai tiratiratu ratou kia Iehova, e kua tau kia akameitakiia. Kare roa a Iehova e akangaropoina i ta ratou tavini anga iaia, e kare katoa tatou.—E tatau ia Malaki 3:16; Ebera 6:10.

¹⁸ Ka mama ake te au angaanga me e tu mataora to te katoatoa. (Kohe. 3:1, 4) Pera katoa, te tauta nei te aronga ruaine kia kore e maro i etai ke no te au apinga. Te kite nei ratou e ka atoro mai te tangata ia ratou me akaari ratou i te takinga meitaki. Maata te aronga tei atoro i te aronga ruaine tei karanga e, “Kua aere au i te akamaroiroi i tetai taeake ruaine, e kua akamaroiroi katoaia au.”—Mase. 15:13; 17:22.

19. Eaa te ka tauturu i te katoatoa kia akaketaketa ia ratou i te au tuatau ngata?

¹⁹ Te tapapa atu nei tatou i te tuatau ka ope te ruaine anga, te mamae, e te tu apa. E tae atu ei ki tera tuatau, ka anoanoia te au tavini o te Atua i te akamou i to ratou manako ki runga i te manakonakoanga no te oraanga mutu kore. Na te irinaki anga ki roto i te au taputou a te Atua, ka akaketaketa te reira ia tatou i te au turanga ngata. No to tatou akarongo, ‘i kore ei tatou i roiroi; mate ua rai oki te tangata i vao nei, te akaouia nei te tangata i roto, i tera rā i tera rā.’ (2 Kori. 4:16-18; Ebe. 6:18, 19) Eaa tetai atu apinga te ka tauturu i te aronga e apainga ta ratou i te akono i te aronga ruaine? Ka uriuriia te au manako tauturu i roto i te atikara ka aru mai.