I ROTO ia Tepetema 7, 1950, kua riro mai au ei mema no te Betela i Brooklyn. I tera tuatau, e 355 au taeake e te au tuaine mei te 19 ki te 80 mataiti no roto mai i te au pa enua tukeke i Betela. Te maataanga ia ratou, e au Kerititiano akatainuia.

Kua apii toku mama iaku kia tavini i te “Atua kakā.” (1 Timo. 1:11) Kua akamata aia i te tavini ia Iehova i toku tamariki anga. I roto ia Tiurai 1, 1939, i toku tai ngauru mataiti, kua papetitoia au i ko i tetai akaputuputuanga kotinga i Columbus, Nebraska, i Marike. Vaitata i te tai anere au taeake tei uipa i roto i tetai ngai kia akarongo ki tetai rekotianga o te akoanga “Fascism or Freedom,” na te Taeake Joseph Rutherford i oronga. I te tuatau o tana akoanga, kua akaputuputu mai tetai pupu aronga i vao ake i to matou ngai akaputuputuanga. Kua tomo mai ratou ki roto e kua tamanamanata i ta matou uipaanga. E oti kua tuaru ia matou ki vao ake i te oire. No reira, kua aere matou e kua akaputuputu i ko i te ngai o tetai taeake i vao ake i te oire kia akaoti i te akarongo ki te akoanga. Me akamanako ua koe, kare roa au i akangaropoina i toku ra papetitoanga!

Kua tauta pakari toku mama i te utuutu iaku i roto i te tuatua mou. Noatu e tangata meitaki toku papa, kare aia e inangaro ana i te kite no runga i te au akonoanga e toku turanga pae vaerua. Ko toku mama e te au taeake e te au tuaine i roto i te putuputuanga Omaha, na ratou i oronga mai i te akamaroiroianga meitaki.

I mua ake ka akamutu ei au i te apii tua rua, kua anoanoia au kia iki e eaa taku ka rave i roto i toku oraanga. I te au tuatau orote o te apii, kua tavini au ei painia tauturu, kapiti atu ki etai ke.

Tetai nga taeake mapu kare i akaipoipo ake tei aere ki te pupu itu o te Apii Gileada, kua tukuia mai kia rave i te angaanga tutaka i to matou ngai. Ko John Chimiklis raua ko Ted Jaracz to raua ingoa. Kua poitirere au i te kite e e 20 tuma o raua mataiti. I tera tuatau, e 18 oku mataiti e kare e roa atu, ka akaoti au i te apii tua rua. Maara iaku te ui mai anga te Taeake Chimiklis kiaku e eaa taku ka rave i roto i toku oraanga. Te akakite anga au i te reira kiaia, kua raurau mai aia kiaku e: “Ae, e  tomo ki roto i te angaanga tavinianga tamou. Kare koe i kite i te ngai ka arataki te reira ia koe.” Kua umere tikai au no tana tuatua e to raua akaraanga. No reira te akaoti anga au i te apii, kua akamata au i te painia i te mataiti 1948.

I roto ia Tiurai 1950, kua aere au e toku nga metua ki te uruoaanga pa enua i ko i te Yankee Stadium i New York City. I ko i te uruoaanga, kua aere au ki te uipaanga no te aronga tei inangaro i te tavini i Betela. Kua tuku au i tetai reta te akakite anga e ka inangaro au i te tavini i reira.

Noatu kare toku papa i patoi ana i taku angaanga painia e toku noo anga ki te kainga, kua inangaro aia iaku kia oronga i te moni no toku pia moe e te kai. No reira i tetai ra i roto ia Aukute, iaku e kimi angaanga ra, kua tapae au na mua ki ko i ta matou pia mere. I reira kua kite au i tetai reta no Brooklyn mai. Kua tataia te ingoa o Nathan H. Knorr ki runga e kua karanga e: “Kua rauka ia matou taau reta kia tavini i Betela. Kua marama au e ka inangaro koe i te tavini i Betela e tae ua atu ki te tuatau e apai ei te Atu ia koe. No reira, ka inangaro au ia koe kia aere mai ki te Betela i 124 Columbia Heights, Brooklyn, New York, i roto ia Tepetema 7, 1950.”

Te oki mai anga toku papa mei te angaanga mai, kua akakite au kiaia e kua rauka mai tetai angaanga naku. Karanga aia e, “Mako, ka angaanga koe kiea?” Pau atu au, “I ko i te Betela i Brooklyn, e $10.00 i te marama.” Poitirere tikai aia, tera ra kua karanga aia e me kua iki au i te rave i te reira, ka anoanoia au kia tauta pakari kia puapingaia mei tera angaanga. Kare i roa i muri mai, kua papetitoia aia i ko i te uruoaanga i te Yankee Stadium, mataiti 1953!

Te mea meitaki, kua pati katoaia toku oa painia, ko Alfred Nussrallah ki te Betela, e kua aere kapiti maua. Muri mai kua akaipoipo aia e kua aere raua ko tana vaine ko Joan ki Gileada, kua angaanga raua i Lebanon ei mitinari, e oti kua oki mai raua i te rave i te angaanga tutaka i Marike.

Taku tukuanga angaanga mua i Betela, tei roto i te ngai vaii anga puka. Ko te puka mua taku i tauturu i te vaii, koia oki What Has Religion Done for Mankind? I muri ake i te varu marama i roto i te ngai vaii anga puka, kua tukuia au ki roto i te Tipatimani Tavinianga tei akaaereia e te Taeake Thomas J. Sullivan. E mataora tikai toku i te angaanga kapiti kiaia e te kite i te pakari pae vaerua e te kite oonu tana i rauka mai no te au mataiti o tona tavinianga i roto i te akaaerenga.

Muri ake i te toru mataiti i roto i te Tipatimani Tavinianga, kua akakite mai te akaaere no te maani puka ko Max Larson kiaku e te inangaro ra te Taeake Knorr i te pukapuka kiaku. Manako au e kua rave au i tetai apinga tarevake. Kua mataora au i te kite i te Taeake Knorr i te pati anga iaku me ka akaruke au i te Betela i te tuatau ki mua. Kua inangaro aia i tetai tangata kia angaanga i roto i tona opati no tetai tuatau poto ua e kua inangaro aia i te kite e me ka rauka iaku i te rave i te reira. Karanga au e kare au e akanoo ana kia akaruke ia Betela. Tei tupu mai, kua rauka iaku te tikaanga kia angaanga i roto i tona opati no tetai 20 mataiti.

E karanga ua ana au e kare rava e peke iaku i te tutaki i te apiianga taku i rauka mai mei te angaanga kapiti anga ki te nga Taeake Sullivan e Knorr, pera katoa te au taeake i roto i te Betela mei ia Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer, e Grant Suiter. *

Ko teia au taeake, kua papa meitaki ratou i te  rave i te angaanga a te akaaerenga. Te Taeake Knorr, e angaanga maroiroi ana aia e kua inangaro aia i te kite i te angaanga Patireia e tupu maata atura. E mama ua no te aronga e angaanga ra i roto i tona opati i te tuatua kiaia. Noatu e tuke to matou manako ki tona, kua rauka ia matou i te akakite i to matou manako e kare matou e emiemi ana.

I tetai atianga, kua tuatua mai te Taeake Knorr kiaku no runga i te akono anga i te au angaanga iti ua. Ei akaraanga, kua akakite mai aia e i te tuatau e angaanga ra aia ei akaaere no te ngai maani anga puka, ka ringi mai te Taeake Rutherford iaia na runga i te tereponi e ka karanga mai e: “E te Taeake Knorr, me aere mai koe ki te ngai kaikai, e apai mai i tetai au rapa. E tuku i te reira ki runga i toku kaingakai.” Karanga mai te Taeake Knorr e ko te apinga mua tana i rave, kua aere aia ki te ngai vairanga apinga, kua tiki aia i te au rapa, e kua tuku ki roto i tona pute. E oti i te tuaero, ka apai aia i te reira ki te opati o te Taeake Rutherford. E mea iti ua tera angaanga, inara e mea puapinga te reira ki te Taeake Rutherford. E oti, kua akakite mai te Taeake Knorr kiaku e: “E reka ana au me tukuia tetai au penitara keokeo ki runga i toku kaingakai. No reira e rave i te reira i te au popongi ravarai ine.” No te au mataiti tei aereia, ka akapapu ua rai au e kua keokeo tana au penitara.

E akakite ua ana te Taeake Knorr i te puapinga kia akarongo meitaki me patiia koe kia rave i tetai angaanga. Tetai ra, kua akakite taka meitaki mai aia kiaku e akapeea me rave i tetai angaanga, inara kare au i akarongo meitaki ana. Tei tupu mai, kua taakamaia aia. Kua rave au i te tarevake, e kua tata au i tetai reta kiaia i te karanga e kua tataraapa tikai au i taku i rave e e meitaki atu me tukuia au ki vao i tona opati. I muri mai, kua aere mai te Taeake Knorr kiaku, e kua karanga e, “E Robert, kua tatau au i taau reta. Kua rave koe i te tarevake. I tuatua ana au kia koe no runga i te reira, e e papu iaku e ka akarongo meitaki koe me tuatua akaou au kia koe. I teianei ka angaanga taua.” Kua ariki rekareka tikai au i tona manako.

Muri ake i te tavinianga i Betela no tetai varu mataiti, kare au i akanoo ana i te akaruke ia Betela. Inara, kua taui toku turanga. I te tuatau o te uruoaanga pa enua i te Yankee Stadium e te Polo Grounds i te mataiti 1958, kua kite au ia Lorraine Brookes, taku i aravei ana i te mataiti 1955 iaia e painia ra i Montreal, Kanata. Kua umere au no tona tu ki te angaanga tavinianga tamou e tona inangaro kia aru i te au aratakianga o ta Iehova akaaerenga. Kua akanoo a Lorraine i te akakoroanga kia aere ki te Apii Gileada. I te mataiti 1956, e 22 ona mataiti, kua aere aia ki te pupu 27 o te Apii Gileada. Muri ake i te reira kua tukuia aia ki Brazil ei mitinari. Kua aravei akaou maua ko Lorraine i te mataiti 1958, e kua ariki mai aia i taku patianga kia akaipoipo maua. Kua akanoo maua kia akaipoipo i te mataiti ka aru mai e kua inangaro maua i te tavini kapiti ei nga mitinari.

 Te akakite anga au ki te Taeake Knorr no runga i toku akakoroanga, kua karanga mai aia e kia tiaki e toru mataiti e akaipoipo ei, e kia tavini i roto i te Betela i Brooklyn. I tera tuatau, e rauka ai i tetai nga tokorua i te tavini ua rai i Betela i muri ake i te akaipoipoanga, ka anoanoia tetai ia raua kia oti i te tavini e tai ngauru mataiti i Betela e kia oti te tokorua e toru mataiti tona tavini anga i Betela. No reira kua ariki a Lorraine i te tavini e rua mataiti i te Betela i Brazil e e tai mataiti i te Betela i Brooklyn i mua ake ka akaipoipo ei maua.

No te nga mataiti mua, ko te ravenga e rauka ai ia maua i te pukapuka kia maua roa ai, na roto i te mere. E aka moni i te ringi, e kare e rauka i te tuku i-mere i tera tuatau! Te akaipoipoanga maua i roto ia Tepetema 16, 1961, na te Taeake Knorr i oronga i te akoanga no te akaipoipo. E tika, kua riro taua nga mataiti ra i te tiaki anga ei tuatau roa. I teianei ra, me akara maua i to maua oraanga akaipoipo no te 50 tuma mataiti, kite maua e kua puapingaia te reira!

I te mataiti 1964, kua orongaia mai te tikaanga ngateitei kiaku kia atoro i te au pa enua ei akaaere tuanga enua. I te reira tuatau, kare te au vaine e aru ana i ta ratou tane ki teia au atoro anga. I te mataiti 1977 kua taui te reira, e kua akamata te au vaine i te aru i ta ratou tane. I tera mataiti kua aru maua ko Lorraine ia Grant e Edith Suiter i te atoro i te au opati manga i Tiamani, Austria, Ereni, Kupero, Turkey, e Iseraela. Me tare au, kua atoro au i tetai 70 enua takapini i teia ao.

I tetai atianga i te mataiti 1980 te aere anga maua ki Brazil, kua atoro maua ia Belém, tetai oire i tavini ei a Lorraine ei mitinari. Kua atoro katoa maua i te au taeake i Manaus. I te tuatau i raveia ra tetai akoanga i roto i te ngai tarekareka, kua kite maua i tetai pupu meangiti e noo kapiti ra e kare ratou e aru ana i te au peu matau o Brazil no te takave anga i rotopu i te au vaine e te ruru rima i rotopu i te au taeake. Eaa te tumu kare ratou i aru ana i teia peu matau?

E au taeake Kerititiano ratou no roto mai i tetai pupu aronga repera tei noo i roto i te vaorakau o te Amazon. No to ratou tu maki, kare ratou e takave e e ruru rima i te aronga i ko i te ngai akaputuputuanga. Tera ra, kua akakeuia to maua ngakau, e kare roa maua e akangaropoina i te rekareka i runga i to ratou mata! Tika tikai te au tuatua a Isaia: “E imene toku au tavini i te rekareka ngakau ra.”—Isa. 65:14.

E akamaara ua ana maua ko Lorraine i te 60 tuma mataiti to maua tavinianga ia Iehova. Mataora tikai maua i te au akameitakianga tei rauka mai no te akatika anga ia Iehova kia arataki ia maua na roto i tana akaaerenga. Noatu kare e rauka ana iaku i te aere ki te au pa enua mei to mua ana, e rave ana au i taku angaanga i te au ra ei tauturu no te Pupu Akaaere, i roto i te Kumiti Akaaere e te Kumiti Tavinianga. Rekareka tikai au i teia tikaanga ngateitei tei rauka iaku no te turuturu anga i te taokotaianga taeake i te ao katoa na roto i teia mataara. E umere ua ana au i te kite i te au taeake e te au tuaine mapu e rave ra i te angaanga tavinianga tamou. Te akaari ra ratou i tu o Isaia, tei karanga e: “Teia au; ko au taau e tono.” (Isa. 6:8) Te akaari maira ratou i te tika o te tuatua ta tetai akaaere kotinga i tuatua mai kiaku i mua ana e: “E tomo ki roto i te angaanga tavinianga tamou. Kare koe e kite i te ngai ka arataki te reira ia koe.”