1. Eaa ta tetai pae e irinaki ra no runga i te aronga tei akamori i te Atua?

MAATA te aronga i teia tuatau e karanga ra e kare te au akonoanga o Kerititome e tauturu ana i te tangata. E manako ana tetai pae e kare te Atua e āriki i teia au akonoanga no te mea kare ratou e apii ana i te tuatua mou no runga i te Atua e te rave ra ratou i te au mea kino. Noatu rai, te irinaki ra ratou e ka āriki mai te Atua i te aronga ngakau tika i roto i te au akonoanga pouroa. Inara e tika ainei teia? Te umuumu ra ainei te Atua i te aronga e akamori ra iaia kia akatakake mai mei te au akonoanga pikikaa? Ka akara tatou i te pauanga na te apii anga e eaa ta te Pipiria e akakite maira no runga i te tuatua enua o te aronga akamori mou o Iehova.

2. Koai ma tei riro mai ei iti tangata no Iehova? Eaa te akairo tei akataka mai e tei roto ratou i tetai pirianga koreromotu kia Iehova? (Akara i te tutu mua o teia atikara.)

² Mei te 4,000 mataiti i topa, kua iki a Iehova i tetai pupu aronga kia riro ei iti tangata nona i te enua nei. Ko Aberahama  tetai tei akatakaia mai i roto i te Pipiria ‘ei metua no te aronga ravarai i akarongo,’ e koia te upoko o tetai kopu tangata maata e te anere ua atu tavini. (Roma 4:11; Gene. 14:14) I te enua o Kanaana, e akangateiteiia ana aia ei “tangata maata roa.” (Gene. 21:22; 23:6) Kua papau a Iehova i tetai koreromotu kia Aberahama e tana uanga. (Gene. 17:1, 2, 19) Akakite te Atua kia Aberahama e: “Teia oki taku nei koreromotu, ko au e ko kotou, e toou uanga a muri atu, ta kotou e akono; Ko ta kotou au tamaroa katoa ra, ka peritomeia ïa.” Karanga katoa aia e: “Ei akairo no te koreromotu ia tatou nei.” (Gene. 17:10, 11) No reira, kua peritomeia a Aberahama e te au tane i roto i tona uanga. (Gene. 17:24-27) Kua riro te peritome anga i te uanga o Aberahama ei akairo e tei roto ratou i tetai pirianga koreromotu kia Iehova.

3. Akapeea te uanga o Aberahama te riro mai anga ei iti tangata?

³ E 12 tamariki tamaroa a Iakoba, te mokopuna a Aberahama. (Gene. 35:10, 22e-26) I roto i te tuatau tei aereia, kua riro mai teia au tamariki tamaroa ei metua no te 12 kopu o Iseraela. (Anga. 7:8) Kua apainaia a Iosepha te tamaiti a Iakoba ki Aiphiti, e i muri mai kua oronga a Pharao i te tikaanga kiaia kia akaaere i te kai no te enua katoa i te tuatau i tupu ei te onge. E no tei tupu te onge, kua aere a Iakoba e tona kopu tangata ki Aiphiti. (Gene. 41:39-41; 42:6) Kua riro te uanga a Iakoba ei “iti-tangata e manganui ua atu.”—Gene. 48:4; e tatau ia Angaanga 7:17.

4. I te akamataanga, eaa te pirianga i rotopu i to Aiphiti e te uanga a Iakoba?

⁴ Tere atu i te 200 mataiti, kua noo te uanga a Iakoba i Aiphiti i te enua o Gosena. (Gene. 45:9, 10) Na Pharao i pati ia ratou kia noo i Aiphiti no te mea, kua kite aia ia Iosepha e e akangateitei ana aia iaia. (Gene. 47:1-6) Mei te 100 mataiti to ratou noo au ua anga ki Aiphiti. Kua noo ratou i roto i te au oire meangiti e ta ratou angaanga, e tiaki manu. Noatu e makitakita ana to Aiphiti i te aronga tiaki mamoe, ka anoanoia ratou kia kauraro kia Pharao e kia akatika i te ngati Iseraela kia noo ki reira.—Gene. 46:31-34.

5, 6. (a) Akapeea te turanga o te iti tangata o te Atua i Aiphiti i te taui anga? (e) Eaa te tumu i ora mai ei a Mose, e eaa ta Iehova i rave no Tona iti tangata?

⁵ Muri mai, kua akariro to Aiphiti i te ngati Iseraela ei tuikaa no ratou. Te na ko maira te Pipiria e: “Kua tupu akera tetai ariki ou i Aiphiti, kare aia i kite mai ia Iosepha. Kua tuatua akera aia ki tona au tangata, I na, te au tangata nei, te tamariki a Iseraela, e manganui ratou, e maroiroi maata oki to ratou i to tatou nei.” Tei tupu, kua māro to Aiphiti i te ngati Iseraela kia maani piriki, kia akono i te au ngai tanutanu titona, e kia rave i te angaanga pakari a te tuikaa. Kua takinokino tikai ratou i te ngati Iseraela.—Exo. 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Kua akaue katoa teia Pharao ou e kia tamateia te au pepe tamaroa a te ngati Iseraela me anau mai. (Exo. 1:15, 16) I tera tuatau i anau mai ei a Mose na te vaine Iseraela ko Iokebeda. E toru o Mose marama, kua uuna tona metua vaine iaia ki roto i te ngangaere i te pae i te Kauvai Nile. Kare i roa ana, kua aere mai te tamaine a Pharao e kua kite ia Mose e kua akariro iaia ei tamaiti nana. Te mea meitaki, kua akatika aia e na te metua vaine o Mose e utuutu iaia. I te tuatau i aereia, kua riro mai a Mose ei tavini tiratiratu no Iehova. (Exo. 2:1-10; Ebe. 11:23-25) Kua kite a Iehova i tona iti tangata e takinokinoia ra e kua iki ia Mose kia arataki i te tamariki a Iseraela mei Aiphiti mai. (Exo. 2:24, 25; 3:9, 10) Na roto i teia mataara, kua ‘akaora’ mai a Iehova i te  ngati Iseraela.—Exo. 15:13; e tatau ia Deuteronomi 15:15.

7, 8. Akapeea te iti tangata o Iehova i te riro anga mai ei aronga tapu?

⁷ Noatu kare a Iehova i akanoo ake i te ngati Iseraela ei iti tangata e kare i oronga i te au ture e tetai taoonga taunga no ratou kia aru, kua iki aia ia ratou ei iti tangata nona. Ko te tumu teia i akaueia a Mose raua ko Aarona kia tuatua kia Pharao e: “Te na ko maira te Atua o Iseraela ra ko Iehova, E tuku i toku au tangata kia aere, e kia akono ratou i te oroa naku i te medebara.”—Exo. 5:1.

⁸ Inara, kare a Pharao i inangaro ana i te tuku i te ngati Iseraela kia aere. Ei akarangatira i tona iti tangata, kua tuku a Iehova i te mate ngauru ki runga ia Aiphiti e kua takore aia ia Pharao e tona nuku vaeau i roto i te Tai Muramura. (Exo. 15:1-4) Mei te toru marama i muri mai, kua papau a Iehova i tetai koreromotu ki te ngati Iseraela i ko i te maunga i Sinai i te na ko anga e: “Kia akarongo tikai kotou i toku reo, e kia akono i taku ra koreromotu, ka riro ïa kotou ei apinga akaperepere maata naku, i te au tangata ravarai.” Koia oki ka riro ratou “ei iti-tangata tapu.”—Exo. 19:5, 6.

9, 10. (a) Kia tau kia Deuteronomi 4:5-8, akapeea te Ture i te akatuke anga i te ngati Iseraela mei te au pa enua ke? (e) Eaa ta te ngati Iseraela ka anoanoia kia rave ei akaari e e ‘iti-tangata tapu ratou no te Atua ko Iehova’?

⁹ Ia ratou i Aiphiti ei tuikaa i te au anere mataiti, kua akanooia te ngati Iseraela ki roto i to ratou kopu e na te au tupuna i arataki ia ratou. Kua riro katoa to ratou au tupuna ei tutara, ei au akava e ei kau taunga. (Gene. 8:20; 18:19; Iobu 1:4, 5) Inara, muri ake i te akarangatira anga a Iehova i te ngati Iseraela mei te tuikaa, kua oronga aia kia ratou i te au ture tei akatuke ia ratou mei te au pa enua ke. (E tatau ia Deuteronomi 4:5-8; Sala. 147:19, 20.) Na roto i te Ture, kua akanooia tetai pupu ke kia riro mai ei kau taunga no te iti tangata. Pera katoa i raro i te Ture, ko te “aronga pakari” te au akava, e kua akangateiteiia ratou no to ratou kite e te pakari. (Deu. 25:7, 8) Kua riro te Ture ei oronga mai i te au ikuikuanga ki te iti tangata no ta ratou akamorianga e ta ratou ka rave i roto i to ratou oraanga.

¹⁰ I mua ake ka tomo ei te ngati Iseraela ki roto i te Enua Taputouia, kua akakite akaou a Iehova i tana au ture kia ratou. Karanga a Mose kia ratou e: “Kua akakite pu oki a Iehova i teianei rā e, ko koe tona tangata tikai, i tana oki i tuatua mai kia koe ra: e kia akono koe i tana ra au akauenga e ope rava ake; E akateitei aia ia koe i reira ki runga i te pa enua ravarai tana i anga ra, i te akameitaki angaia, e te rongo, e te akangateitei; e kia riro koe ei iti-tangata tapu no to Atua ra no Iehova.”—Deu. 26:18, 19.

11-13. (a) Koai ma tei akamata i te akamori kapiti ki te iti tangata o te Atua? (e) Me ka inangaro te aronga ke i te akamori ia Iehova, eaa ta ratou ka anoanoia kia rave?

¹¹ Noatu e ko te ngati Iseraela te iti tangata ta Iehova i iki i te enua nei, kua akatika aia i te aronga ke kia noo ki rotopu ia ratou. Ei akaraanga, te akakite maira te Pipiria e e maata te aronga ke, kapiti mai i to Aiphiti, tei aru i te ngati Iseraela i te tuatau i akaora mai ei te Atua ia ratou mei Aiphiti. (Exo. 12:38) Penei ko tetai au tavini o Pharao i rotopu ia ratou tei akarongo i te akamatakiteanga a Mose i te tuatau i tupu ei te itu o te mate.—Exo. 9:20.

¹² I mua ake ka tikoti ei te ngati Iseraela i te Kauvai Ioridana ki roto i te enua o Kanaana, kua akakite a Mose kia ratou kia “aroa oki i te tangata ke” i rotopu ia ratou. (Deu.  10:17-19) Me ka inangaro te aronga ke i te kauraro ki te au ture, mei te Ture Ngauru rai, ka akatika te iti tangata o te Atua i taua aronga ra kia noo i rotopu ia ratou. (Levi. 24:22) Kua riro mai tetai pae ia ratou ei aronga akamori ia Iehova. Ei akaraanga, ko Ruta e vaine Moabi, kua inangaro aia i te tavini ia Iehova. Karanga aia ki te vaine Iseraela ko Naomi e: “Ko toou iti-tangata, ko toku katoa ïa iti-tangata; e toou ra Atua, ko toku ïa Atua.” (Ruta 1:16) Kua riro mai teia aronga ke ei ngati Iuda e kua āriki te au tane e kia peritomeia ratou. (Exo. 12:48, 49) Mataora a Iehova i te āriki mai ia ratou ei iti tangata ikiia nona.—Nume. 15:14, 15.

¹³ Te akaari katoa maira tetai pure a Solomona e kua āriki a Iehova i te aronga ke kia akamori iaia. I te akatapuia anga te iero, kua pure a Solomona e: “I te tangata ke ra, kare to Iseraela i toou nei au tangata, no to ingoa maata ra i tae mai ei mei te enua mamao mai, e no to rima marōrō, e to rima i akatikaia ra; kia aere mai ratou, e kia pure tika mai ki teianei are: E akarongo mai koe i reira i runga i te rangi i te ngai taau e noo ra, ka akatika mai ei i ta taua tangata ke ra i kapiki ia koe ra; kia kite to te ao katoa nei i toou ingoa, e kia mataku ia koe, mei toou katoa ra iti-tangata mei ia Iseraela nei; kia kite oki ratou i teianei are i akatuia e au nei, e kua tapaia i te ingoa noou ra.” (2 Para. 6:32, 33) Mei tei tupu i te tuatau ia Iesu, ka rauka i te aronga ke tei inangaro i te akamori ia Iehova i te akamori kapiti e te iti tangata tei ikiia e Iehova.—Ioa. 12:20; Anga. 8:27.

14-16. (a) Eaa te mataara e rauka ai i te ngati Iseraela kia riro mai ei au kite no Iehova? (e) Eaa ta Iehova e tapapa maira mei tona iti tangata i teia tuatau?

¹⁴ Kua akamori te ngati Iseraela i to ratou Atua ko Iehova, inara kua akamori te au pa enua ke i to ratou uaorai au atua. No reira, kua anoanoia kia pauia tetai uianga puapinga: Koai te Atua mou? I to Isaia tuatau, kua karanga a Iehova e ka anoanoia kia pauia teia uianga na roto i te tu me pauia tetai uianga i roto i tetai akavaanga. Karanga aia e me e atua tika tikai te au atua o te au pa enua, na ratou rai e tuku mai i to ratou au kite no teia akavaanga.  Karanga aia e: “E tuku mai ana i to ratou aronga kite kia akatikaia ratou: kia akarongoia ta ratou e kia karangaia, E tuatua-mou.”—Isa. 43:9.

¹⁵ Kare te au atua o te au pa enua i rauka ana i te akapapu e e au atua tika tikai ratou. E au itoro ua ratou tei kare e rauka i te tuatua e na te tangata e apai aere ia ratou. (Isa. 46:5-7) Tera ra, kua akakite a Iehova ki tona iti tangata Iseraela e: “Ko kotou toku kite, e toku tavini i ikiia e au ra: kia kite kotou, e kia akarongo mai iaku, e kia kite e, ko Au ïa. Kare e Atua i angaia i mua iaku, e ko muri ake iaku, kare rai ïa. Ko au, ko au nei ko Iehova; kare rava oki e Akaora mari ra ko au. . . . e tenana, ko kotou toku kite e, ko au te Atua.”—Isa. 43:10-12.

¹⁶ Mei te au kite rai i roto i tetai akavaanga, kua riro te tikaanga ngateitei no te iti tangata o Iehova kia akakite e ko Iehova anake te Atua mou. Kua kapiki aia ia ratou e ko te “iti-tangata nei noku uaorai; na ratou e akameitaki mai iaku.” (Isa. 43:21) Ko ratou te iti tangata tei apai i te ingoa o Iehova. No te mea kua akarangatira a Iehova ia ratou mei Aiphiti, kua tapapa aia ia ratou kia inangaro i te kauraro kiaia e kia akakakā iaia ei Atu Ngateitei no ratou. Te tapapa katoa maira a Iehova i te reira no tona iti tangata i teia tuatau. Kua akakite mai te peroveta ko Mika e eaa te tu ta te iti tangata o te Atua ka akaari: “Kia aaere ua te tangata ravarai i te ingoa o tona uaorai atua, ka aaere ra tatou i te ingoa o Iehova, o to tatou Atua, e tuatatau ua atu.”—Mika 4:5.

17. Eaa ra a Iehova i karanga ai e kua aite to Iseraela ki te pu vine kino?

¹⁷ Te mea mii, kare te ngati Iseraela i vai tiratiratu ana kia Iehova. Kua akamata ratou i te aru i te au pa enua tei akamori i te au atua tei maaniia ki te rakau e te toka, e kua akatu ratou i te au atarau e manganui no te akamorianga pikikaa. Mei te 2,800 mataiti i topa, kua karanga te peroveta ko Hosea e kua aite to Iseraela ki te rara vine kare e uua ana i te ua meitaki. Akakite katoa aia e: “Kua ekoko rua to ratou ngakau; ei teianei ratou e akautungaiaʼi.” (Hose. 10:1, 2) Mei te 150 mataiti i muri mai, kua akaaite katoa a Ieremia i to Iseraela ki te rara vine. Inara, kua karanga aia e kua taui ratou mei te pu vine meitaki ki te mea kino. Na roto ia Ieremia, kua karanga a Iehova e: “Teiea ra toou au atua taau i anga noou uaorai ra? ko ratou te tu ki runga me tika e akaora ia koe i toou tuatau kino.” Karanga katoa aia e: “Kua akangaropoina ra toku iti-tangata iaku.”—Iere. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Akapeea a Iehova i te totou anga e ka iki aia i tetai iti tangata ou i te enua nei? (e) Eaa ta tatou ka uriuri i roto i te atikara ka aru mai?

¹⁸ Kua uua mai te ngati Iseraela i te au ua kino no te mea kare ratou i akamori ana ia Iehova na roto i te mataara tau. Kua akaruke ratou i te akamorianga mou e kua akamori i te au itoro. No reira a Iesu i karanga ai ki te au arataki ngati Iuda i tona tuatau e: “E apai keia te basileia o te Atua nei ia kotou, e tukuia atu ki te aronga e akaua mai i te ua ra.” (Mata. 21:43) Ko te aronga ua ta Iehova i iki te ka riro ei tuanga no te iti tangata ou koia oki, te Iseraela o te Atua. Ka papau aia i tetai “koreromotu ou” kia ratou. Karanga a Iehova e: “E riro au ei Atua no ratou, e ka riro oki ratou uaorai ei iti tangata noku.”—Iere. 31:31-33.

¹⁹ Muri ake i te akaruke anga to Iseraela iaia, kua iki a Iehova i te Iseraela vaerua kia riro mai ratou ei iti tangata nona i te anere mataiti mua. Inara, koai ma tona iti tangata i teia tuatau? Akapeea te aronga tei inangaro i te tavini i te Atua e kite ei e koai tana aronga akamori mou? Ka uriuri tatou i teia i roto i te atikara ka aru mai.