Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Te Rotai ra Ainei te Mea Tupu ua Mai ki te Pipiria?

Te Rotai ra Ainei te Mea Tupu ua Mai ki te Pipiria?

Te Rotai ra Ainei te Mea Tupu ua Mai ki te Pipiria?

KA TAU ainei e kua taangaanga te Atua i te mea tupu ua mai i te maani i te au tangata mei te au animara? Kua akaue ainei te Atua i te pakiteria kia riro mai ei ika e oti kia tupu ua atu ei au manu totoro e ei au mammal, e i te openga iora kua riro mai tetai katiri mangiki ei au tangata? Tetai au taineti e te au arataki akonoanga e irinaki ana ratou i nga mea e rua, te apiianga o te mea tupu ua mai e te Pipiria. Te karanga ra ratou e ko te puka Pipiria a Genese e parapore ia. Penei i akamanako ana koe e, ‘Te rotai ra ainei te apiianga e kua tupu ua mai te tangata mei te au animara ki ta te Pipiria?’

Te maramaanga i to tatou kapuaanga mai e puapinga tikai kia marama tatou e koai tatou, te aere nei tatou kiea, e akapeea tatou i te nooanga. I te kite ua anga i te kapuaanga mai o te tangata e marama ei tatou e eaa te Atua i akatika ua ai te mamaeanga e tona akakoroanga no te tuatau o te tangata ki mua. Kare rava e rauka ia tatou tetai pirianga mataora ki te Atua me kare tatou e papu ana e koia Tei Anga mai ia tatou. No reira ka akara matatio tatou e eaa ta te Pipiria e karanga maira no te kapuaanga mai o te tangata, tona turanga i teianei, e tona tuatau ki mua. I reira tatou e kite ei e me te rotai ra te apiianga o te mea tupu ua mai ki te Pipiria.

Okotai ua rai Tangata

Te karanga nei te aronga irinaki i te mea tupu ua mai e ko tetai tareanga animara ka tupu marie ua ki roto i tetai tareanga tangata, i te patoianga e i tetai tuatau i vai ana okotai ua rai tangata. Inara, te akaari maira te Pipiria i tetai rekotianga tuke takiri. Te karanga ra e kua kapuaia mai tatou mei te tangata okotai, ko Adamu. Te akaari maira te tataanga Pipiria ia Adamu ei tangata tika tikai. Te oronga maira kia tatou i te au ingoa o tana vaine e tetai o tana au tamariki. Te akakite taka meitaki katoa maira te tataanga i tana i rave, eaa tana i tuatua, i naea aia i ora ai, e i naea aia i mate ei. Kare a Iesu i manako ana i te reira tataanga ei tua maani ua no te aronga kare i apiiia ana. I te tuatuaanga ki te au arataki akonoanga apii teiteiia, kua karanga aia e: “Kare rai kotou i tatau e, ko tei anga ia raua i muatangana, i anga ïa i te tane okotai e te vaine okotai?” (Mataio 19:3-5) Kua taiku atu i reira a Iesu i te au tuatua no Adamu e Eva tei rekotiia i roto ia Genese 2:24.

Ko Luka, e tangata tata Pipiria e e tangata tuatua enua, te akakite maira ia Adamu e e tangata tika tikai mei a Iesu rai. Kua tata mai a Luka i te papaanga o Iesu tei tae rava atu ki te tangata mua. (Luka 3:23-38) Pera katoa, i te tuatuaanga atu te apotetoro ko Paulo ki te au tangata te kapiti maira te aronga apii teitei tei apiiia i roto i te au apii rongonui Ereni, kua akakite aia kia ratou e: “Ko te Atua i anga i teianei ao, e te apinga tini ravarai i roto, . . . i anga i te tangata i te pa enua katoa nei i te [“tangata okotai,” NW] ei noo i te pa enua katoatoa nei.” (Angaanga 17:24-26) Taka meitaki ua e, te apii maira te Pipiria e kua na roto mai tatou i te “tangata okotai.” Te rotai ra ainei ta te Pipiria e tuatua maira i te kapuaangaia mai te tangata ki te mea tupu ua mai?

Topaanga te Tangata mei te Tu Apa Kore

Kia tau ki ta te Pipiria, kua anga a Iehova i te tangata mua kia apa kore. Kare rava e rauka i te Atua i te anga i te au apinga i tetai atu tu. Te karanga ra te tataanga no te au mea angaia e: “Kua anga iora oki te Atua i te tangata i tona uaorai tu . . . Akara akera te Atua i te au mea katoa tana i anga, e i na, te meitaki roa ra.” (Genese 1:27, 31) Eaa te tu o te tangata apa kore?

E tu rangatira to te tangata apa kore e ka rauka iaia i te aru i to te Atua au tu katoatoa. Te karanga ra te Pipiria e: “Kua anga te Atua i te tangata ma te tiratiratu, kua kimi ra ratou i te au ravenga e manganui.” (Koheleta 7:29) Kua iki a Adamu i te meameaau ki te Atua. Na tona meameaau anga, kua ngere a Adamu i te tu apa kore nona uaorai e no tona uanga. Te topaanga te tangata mei te tu apa kore te akamarama maira i te tumu e akataitaia putuputu ana tatou ia tatou uaorai, noatu e te inangaro ra tatou i te rave i te mea meitaki. Kua tata te apotetoro a Paulo e: “E ko taku e anoano ra, kare au e rave; ko taku ra mea makitakita ra, ko taku ïa e rave nei.”​—Roma 7:15.

Ka noo te tangata apa kore ma te kore e maki e mutu kore ua atu, i na te Pipiria ai. Ka kitea uaia mei ta te Atua i tuatua kia Adamu e naringa te tangata mua i akarongo ki te Atua, kare rava aia e mate. (Genese 2:16, 17; 3:22, 23) Kare a Iehova e akakite i te anga anga o te tangata e e “meitaki roa ra” me ka makiia me kore ka meameaau te tangata. Te topaanga mei te tu apa kore te akamarama maira e eaa ra te kopapa tangata, noatu e kua anga meitaki tikaiia, ka kino ei e ka makiia. No reira i kore ei te mea tupu ua mai e rotai ki te Pipiria. Te oronga maira te mea tupu ua mai i te tangata ou kia riro ua atu ei animara meitaki atu. Te oronga maira te Pipiria i te tangata ou, ei uanga te kino atura te kopapa no te tangata apa kore.

Kare katoa te manako e te akatere ra te Atua i te mea tupu ua mai kia anga mai te tangata ra e rotai ana ki ta te Pipiria e karanga ra no runga i te tu o te Atua. Naringa e na te Atua e arataki ana i te ravenga no te mea tupu ua mai, ko te aiteanga i reira te arataki ra aia i te tangata i teianei ki roto i te tu maki e te taitaia. Inara, te karanga ra te Pipiria no te Atua e: “Ko te Mato aia ko tei tika rava tana angaanga ra; ko tei tau katoa tona au aerenga; e Atua tuatua-mou, e te kino kore ra, e tuatua-tika tana, e te tiratiratu! Kua kino ratou, kare oki to ratou titoutou i to tana ra au tamariki.” (Deuteronomi 32:4, 5) No reira, kare te mamae anga o te tangata i teianei ei tupuanga no ta te Atua akatereanga i te mea tupu ua mai. E tupuanga no ta te tangata okotai akakoreanga i te tu apa kore nona uaorai e tona uanga i te meameaau anga ki te Atua. I teianei kua uriuri ana tatou no Adamu, ka akara atu tatou ia Iesu. Te rotai ra ainei te mea tupu ua mai ki ta te Pipiria e karanga ra no Iesu?

Ka Irinaki Ainei Koe i te Mea Tupu ua Mai e te Akonoanga Kerititiano?

“I mate te Mesia i ta tatou nei ara.” Kare e kore kua kite koe e, ko tetai apiianga mua teia a te Akonoanga Kerititiano. (1 Korinetia 15:3; 1 Petero 3:18) Kia kitea e eaa i kore ei te mea tupu ua mai e rotai ki tera akakiteanga, ka anoanoia tatou na mua kia marama e eaa te Pipiria i kapiki ei ia tatou ei aronga ara e eaa ta te ara e akatupu nei kia tatou.

E aronga ara pouroa tatou na roto i te tu e kare e rauka ia tatou i te aru apa kore i te au tu kaka o te Atua, mei tona aroa e te tu tika. No reira, te Pipiria i karanga ai e: “Kua rave katoatoa oki i te ara, e kua ngere i te akameitaki a te Atua.” (Roma 3:23) Te apii maira te Pipiria e na te ara i akatupu i te mate. “To te mate nei tara, ko te ara ïa,” i karanga ai a 1 Korinetia 15:56. Ta tatou tuanga no te ara tetai katoa ia tumu maata no te maki. Kua tou mai a Iesu e e piri anga tetai i rotopu i te maki e to tatou tu ara. Kua tuatua aia ki tei akangoru e, “Kua akakoreia taau ara,” e kua meitaki te reira tangata.​—Mataio 9:2-7.

Akapeea to Iesu mateanga i te tauturu anga ia tatou? Te akatuke ra te Pipiria ia Adamu kia Iesu Karaiti e te karanga ra e: “Mei te tangata i ope i te mate ia Adamu, e ope katoa i te akaoraia e te Mesia.” (1 Korinetia 15:22) Na te akaatinga anga i tona oraanga, kua tutaki a Iesu i te oko no te ara tei iri mai ki runga ia tatou mei a Adamu. No reira, ko te katoatoa rava e irinaki ra i roto ia Iesu e te akarongo ra iaia ka rauka mai tei ngere ia Adamu​—te manakonakoanga no te ora mutu kore.​—Ioane 3:16; Roma 6:23.

Te kite ra ainei koe, i reira e, kare te mea tupu ua mai e rotai ana ki te Akonoanga Kerititiano? Me te ekoko ra tatou e “mei te tangata i ope i te mate ia Adamu,” akapeea tatou i te manakonakoanga atu e “e ope katoa i te akaoraia e te Mesia”?

Te Tumu i Reka ai te Tangata i te Mea Tupu ua Mai

Te akakite maira te Pipiria e akapeea te reira au tu apiianga mei te mea tupu ua mai i inangaro maataia ai. Te karanga ra e: “Te vaira te tuatau e kare ratou e akarongo i te au apiianga oraora, inara, i tau ki to ratou uaorai au anoano, ka akaputu ratou i te au puapii no ratou uaorai kia akamainiiniia to ratou taringa; e ka uri ke ratou i to ratou au taringa mei te tuatua mou, e ka uri atu ratou ki te au tua pikikaa.” (2 Timoteo 4:3, 4NW) Noatu e te orongaia maira te mea tupu ua mai i roto i te reo taineti, te tikaanga tikai e apiianga akonoanga te reira. Te apii ra i tetai manako tuke no te oraanga e tetai turanga ki te Atua. Ko tona au irinakianga e tu kikite i te akavare i te tu karapii, te au anoano takake o te tangata. Manganui tei irinaki i te mea tupu ua mai e karanga ana e te irinaki katoa ra ratou i te Atua. Inara, te manako tu rangatira ua ra ratou i te Atua e kare i anga i te au apinga, kare e akao mai ana ki roto i te au akaaerenga a te tangata, e kare e akava mai i te tangata. E irinakianga te tamainiini ra i te au taringa o te tangata.

Te akakeu putuputuia ra te au puapii o te mea tupu ua mai, kare e na te au tika tikai, mari ra na “to ratou uaorai au anoano”​—penei e anoano kia arikiia mai e te taokotaianga taineti e ko te mea tupu ua mai te apiianga irinaki maata rava atu. Ko te poropeta o te akatereanga no te kemikara o te au mea ora ko Michael Behe, ko tei akapou i te maataanga o tona oraanga i te apii i te tu ngata o te au angaanga i roto i te au teera ora, te akamarama maira e ko te aronga e apii ra i te mea tupu ua mai i te papaanga o te teera kare rava e tumu no ta ratou au tamanakoanga. Ka tupu ainei te mea tupu ua mai i te revera (level) molecular poepoe? “Ko te mea tupu ua mai no te molecular kare i akatumuia ki runga i te mana taineti,” i tata mai ei aia. “Kare e puka neneiia i roto i te au tataanga puka taineti​—i roto i te au tianara kite meitakiia, au tianara takake rava, me kore au puka—​te akataka maira e akapeea te mea tupu ua mai no te molecular no tetai ua atu tu tika, tu ngata, o tetai akatereanga no te kemikara o te au mea ora te mea tupu me kore penei i tupu ana . . . Te maroanga i te mea tupu ua mai no te molecular a Darwin e mea tamanako uaia.”

Me kare e au akamaramaanga a te aronga irinaki i te mea tupu ua mai, eaa ra ratou i maro ei kia akakite ua atu i to ratou au manako? Te akamarama maira a Behe e: “Manganui te tangata, kapiti mai e manganui te au taineti puapinga e te akangateiteiia, e kare e inangaro ana i tetai ua atu apinga i vao mai i te tu natura.”

Te rekaia ra te apiianga o te mea tupu ua mai e te au orometua e inangaro ra kia akaraanga kite ratou. Te aiteia atura ratou ki te aronga ta te apotetoro ko Paulo e akataka ra i roto i tana reta ki te au Kerititiano o Roma. Kua tata a Paulo e: “Ko te au mea ravarai o te Atua e kitea ra, te vai ua nei ïa ia ratou . . . Te au mea oki nona tei kore e tau kia akara ra, tei kitea puia nei ïa, i te au mea katoa i angaia nei, mei te maani anga mai i teianei ao; koia oki, tona ra mana mutu kore anga, e te Atua anga; kare ua atura o ratou kotoe anga. No te mea e, kite ua rai ratou e, e Atua, kare ratou i akakakā iaia i tei tau i te Atua ra, kare oki i akameitaki atu; riro atura ta ratou eumiumianga ei mea puapinga kore, e to ratou ngakau manako kore, poiri atura ïa: I akatangata pakari oki ratou, e riro atura ei neneva.” (Roma 1:19-22) Akapeea koe i te kopae anga kia kore koe e akavareia e te au puapii pikikaa?

Akapapuanga Tumuia ki Runga i te Akarongo i Tei Anga Mai

Te akateiaa maira te Pipiria i te puapinga o te akapapuanga i te akatakaanga mai i te akarongo. Te karanga ra e: “E teianei, ko te akarongo nei, ko te tumu tikai ïa i te au mea i tatariia nei, e te kite ïa i te au mea kare i akaraia nei.” (Ebera 11:1) Te akarongo mou i te Atua ka akatumuia ki runga i te akapapuanga te akatutu maira i te tu tika tikai o Tei Anga mai. Te akaari maira te Pipiria e ka kitea e koe taua akapapuanga ra kiea.

Kua tata te tangata tata Pipiria akauruia ko Davida e: “Ka akameitaki au ia koe, e mea mataku e te taka ke oki toku anga angaia.” (Salamo 139:14) Te akapou anga i te taime i te akara i te tu umere i te maanianga i to tatou uaorai kopapa e etai atu au mea ora te akatupu ra ki roto ia tatou i te tu vavaria ua i te pakari o Tei Anga mai ia tatou. Te au tuanga o te au akatereanga e tauatini ua atu e taokotai ra i te akaora ua mai ia tatou e mea maani meitaki tikaiia. Pera katoa, te ao e pini ua ake te akaari maira i te akapapuanga o te tareanga tano meitaki tikai e te mako. Kua tata a Davida e: “Te tuatua nei te au rangi i te kakā o te Atua; e te akakite nei te reva i te angaanga a tona rima.”​—Salamo 19:1.

Te Pipiria uaorai e tumu maata ia no te akapapuanga mai i Tei Anga mai. Te akapou anga i te taime i te akara matatio i te tu rotai o te au puka e 66, te ngateitei no tona au tu tau, e te akatupu papu meitakianga i te au tuatua totou ka oronga atu kia koe e manganui ua atu te akapapuanga e ko tona tumutata ko Tei Anga mai. Ko te marama anga i te au apiianga Pipiria ka oronga katoa atu kia koe te irinakianga e ko te Pipiria, e tika rai, e Tuatua na Tei Anga mai. Ei akaraanga, me marama koe i te reira au apiianga Pipiria mei te tumu o te mamae anga, te Patireia o te Atua, te tuatau o te tangata ki mua, e te mataara e kitea ai te mataora, ka kite koe i te akapapuanga e akatutu maira i to te Atua pakari. Penei ka aite toou manako ki to Paulo i te tataanga e: “Aue te oonu o te apinga nui o te pakari e te kite i te Atua e! e te kimi anga taea kore o tana akatauanga e, tona au aerenga i te kitea kore kia kimi e!”​—Roma 11:33.

Ia koe e akara matatio ra i te akapapuanga e te tupu ra toou akarongo, ka riro koe i te akakeuia e me tatau koe i te Pipiria, te akarongo atura koe ki Tei Anga mai tikai. Te karanga ra aia e: “Naku uaorai te enua nei i anga, e te tangata katoa i rungao, naku rai i anga: e na toku uaorai rima i oora i te rangi; e naku i akaue i to reira au nuku ravarai ra.” (Isaia 45:12) E mea papu e kare rava koe e tataraara i te tautaanga i te akapapu kia koe uaorai e ko Iehova Tei Anga mai i te au apinga katoatoa.

[Tataanga i te kapi 14]

Kua akakite te apotetoro a Paulo ki te aronga apiiia o Ereni e: ‘Anga te Atua i te tangata i te pa enua katoa nei i te tangata okotai’

[Tataanga i te kapi 15]

Te oronga maira te mea tupu ua mai i te tangata ou kia riro ua atu ei animara meitaki atu. Te oronga maira te Pipiria i te tangata ou ei uanga te kino atura te kopapa no te tangata apa kore

[Tataanga i te kapi 16]

“Ko te mea tupu ua mai no te molecular kare i akatumuia ki runga i te mana taineti”

[Tataanga i te kapi 17]

Te tu umere i te maanianga i te au mea ora te akatupu ra ki roto ia tatou te tu vavaria o te pakari o Tei Anga mai ia tatou