“Eaa Ua ta Matou kia Kai?”

TE KAI e te vai—e tuatua putuputu teia e tuatuaia ana i te tuatau o ta Iesu angaanga orometua. Tana temeio mua, ko te akariro i te vai ei uaina, e i tetai nga atianga e rua, kua angai aia i te urupu tangata ki nga mea varaoa e te ika. (Mataio 16:7-10; Ioane 2:3-11) Kua kite uaia a Iesu kare no te kaikai ua anga e te aronga putaua mari katoa ra no te kaikai kapiti e te aronga apinganui. E kua akaapa rai te au enemi o Iesu iaia ei tangata kakai e te kona kava. (Mataio 11:18, 19) Tera ra, kare ko to Iesu tu te reira. Kua kite ra aia e e puapinga maata te kai e te vai ki te tangata, e kua taangaanga karape aia i teia nga mea ei akatutu mai i te au mea no runga i te Atua.—Luka 22:14-20; Ioane 6:35-40.

Eaa te kai e te vai matauia i to Iesu tuatau? Akapeea te akapapaia anga te kai? E eaa te maata o te angaanga i te akapapa anga i te reira? Ka riro te au pauanga ki taua au uianga i te tauturu ia koe kia marama tikai i tetai mea tei tupu e te au tuatua tei taikuia i roto i te au Evangeria.

O Mai “te Kai e Tau ia Matou i Teianei Rā”

Te apii anga a Iesu i tana au pipi e ka akapeea me pure, kua akakite aia e e mea tau kia pati ki te Atua kia oronga mai i te au mea tei anoanoia no te oraanga—te ‘kai e tau i teianei rā.’ (Mataio 6:11) E kai puapinga tikai te varaoa, no reira i roto i te reo Epera e te reo Ereni, te tuatua kia “kai i tetai manga” ko te aiteanga tikai kia “kai i te varaoa.” Te au ua titona no te maani varaoa, mei te titona e te kerite, e tetai au ua titona ke mai, mei te oat, te spelt (titona o te tuatau taito) e te arite, e tuanga maata te reira no te kai a te ngati Iuda o te anere mataiti mua. Kua tamanako te aronga kimikimi e ka pou i tetai tangata e 200 kiro karama ua titona i te mataiti, apa o te maroiroi tei anoanoia no te tangata okotai.

Ka rauka i te oko i te varaoa i ko i te makete. Tera ra, e tunu ana te maataanga o te au ngutuare i ta ratou—te ka o mai te angaanga pakari. Te akataka maira te puka Bread, Wine, Walls and Scrolls e: “I te mea e ngata kia vao i te varaoa mata kia roa te vai anga, na te au vaine e taviri ana i te reira i te au ra ravarai.” Eaa te roa o teia angaanga? “I te angaanga pakari anga e tai ora i runga i te taviri rima,” i akakite ei te tangata tata, “kare i tere atu i te 0.8 kiro karama [vaitata rai e rua paunu] varaoa mata i rauka mai mei te 1 kiro karama [tere atu i te rua paunu] titona. I te mea e e 0.5 kiro karama [e tai paunu], titona ka kai i te ra okotai, e rauka ai i te angai e rima me kore e ono tangata i roto i te ngutuare, ka anoanoia te vaine kia angaanga e toru ora i te tavirianga.”

 Teianei ka akamanako ana ia Maria, te metua vaine o Iesu. Kapiti mai i tana au angaanga i te ngutuare, kua anoanoia kia rava tana varaoa ei angai i tana tane, e rima tamariki tamaroa, e tana au tamaine. (Mataio 13:55, 56) Kare ekoko, e ko Maria, mei te au vaine ngati Iuda rai, kua angaanga pakari aia kia akapapa i te ‘kai e tau no teianei rā.’

“Ka Aere Mai ka Kai”

I muri ake i to Iesu akatuakaouia anga, kua mama atu aia ki etai o tana au pipi i tetai popongi. I tautai ana te au pipi i taua po katoa ra, kare ra i puapingaia ana. “Ka aere mai ka kai,” i kapiki atu ei a Iesu ki tona au oa roiroi. E oti kua angai aia ia ratou ki te ika ou ua e te varaoa. (Ioane 21:9-13) Noatu ko te taime ua teia i taikuia ai te kaikaianga popongi i roto i te au Evangeria, e mea matau na te tangata kia akamata i ta ratou kaikai popongi ki te varaoa, te ua nati, e te vine tamaroia me kore te orive.

Peea te kaikaianga avatea? Eaa ta te aronga angaanga noa ua e kai ana? Te akakite ra te puka Life in Biblical Israel e: “Tau ua te kaikaianga o te avatea, e varaoa, e titona, e orive, e te tuke.” Penei ko te reira te au mea ta te au pipi i apai ana i te oki mai anga ratou mei Sikara e kua kite ia Iesu e tuatua ra ki te vaine Samaria i ko i te rua vai. Kua “tae ki te ono o te ora,” me kore te avatea, e “kua topa atura oki tana au pipi ki roto i te oire, e oko i te kai.”—Ioane 4:5-8.

I te aiai, kua akaputuputu mai te ngutuare tangata no te kaikaianga maata o te ra. I te akataka mai anga i teia kaikaianga, te akakite ra te puka Poverty and Charity in Roman Palestine, First Three Centuries C.E. e: “Maataanga i te tangata e kai ana i te varaoa me kore i te poreti maaniia mei roto i te kerite, te au ua titona tukeke e te kai mei te pi, me kore e titona i tetai taime. E kairo ua ana ratou i te reira ki te miti e te inu me kore ki te orive, tetai taime ki te kereve, te meri me kore te vai ua rakau.” Penei e kapitiia mai ana te u, te titi, te vetitaporo, e te au ua rakau ou e te mea tamaroia ki teia kaikaianga. Mei te 30 tu vetitaporo e rauka ana i taua taime ra —te oniani, te kariki, te radish, te karoti, e te kapati, kia taiku ua atu i etai—e tere atu i te 25 tu ua rakau tei akatupuia i taua ngai ra, mei te (1) tuke, (2) nu tamara, e te (3) remuna.

Ka rauka ainei ia koe te akamanako i teia au mea i runga i te kaingakai te kaikaianga kapiti a Iesu e Lazaro e tona nga tuaine, a Mareta raua ko Maria? E oti e akamanako i te kakara i roto i te are ia Maria e akatainu ra i to Iesu vaevae ki te “narido”—te kakara o te kai kapiti atu ki te kakara o te manongi oko maata.—Ioane 12:1-3.

“Kia Akatupu ra Koe i te Pokai”

I tetai atianga ke mai, iaia e kaikai kapiti ra i roto i “te are o tetai Pharisea tangata mana,” kua apii atu a Iesu i tetai apiianga puapinga ki te  aronga i reira. Kua karanga aia e: “Kia akatupu ra koe i te pokai, ko te tangata rikiriki te tiki atu, ko te rima motu ra, ko te pirikoki, ko te matapo: E e ao toou i reira, kare oki a ratou kia tutaki mai ia koe: e tutakiia mai oki koe kia tae ki te tuakaouanga o te aronga tuatua-tika.” (Luka 14:1-14) Naringa te Pharisea i aru i te tuatua a Iesu, eaa te kai tana i oronga i taua umukai ra?

Penei kua oronga tetai tangata apinga nui i te varaoa oko maata, tei tunuia i roto i te au tu tukeke tei kairoia ki te uaina, te meri, te u, e te au apinga ei akareka atu i te kai. I runga katoa i te kaingakai e pata e te titi. Kare e kore ka tuku katoaia te orive ou, te orive tunuia, me kore te inu orive ki runga i te kaingakai. Kia tau ki te puka Food in Antiquity, “e rua ngauru kiro [40 paunu] inu orive ta te tangata katoatoa e kai ana i te mataiti okotai, e e taangaanga katoaia ana te inu orive ei maani apinga akamanea no te mata, e ei akaka mori.”

Me te noo ra te Pharisea ki te pae tai, kare e kore e kai ika ou ana aia e tana au manuiri. Te aronga e noo ana i uta i te enua e kai ana ratou i te ika kua tamitiia kia kore e kino. Penei kua oronga katoa te pu ngutuare i te kiko manu—e kai kare tetai manuiri putaua e kai putuputu ana. Tetai kai matau e kiteaia ana kare e kore, e kai tei maaniia ki te ua moa. (Luka 11:12) Penei kua akarekaia teia au kai nei ki te au apinga akareka kai mei te minete, te aneto, te kumino, e te ua tinapi. (Mataio 13:31; 23:23; Luka 11:42) I muri mai, penei kua rekareka te au manuiri i te kai anga i te kai venevene, e titona tunu paka e te sekadi, te meri, e te au apinga akareka kai.

Te aronga i ko i te umu kai kare e kore kua orongaia te vine kia ratou—te mea ou, te mea tamaroia, me kore te uaina. E tauatini ua atu au ngai taomianga vine tei kiteaia i Paretaina, te akapapu anga e e maata te tangata e reka ana i te inu uaina. I tetai ngai i Gibeona, e 63 ngai vairanga uaina tei kiteaia e te aronga keri apinga taito tei koia ki roto i te mato, vaitata rai e 100,000 rita uaina ka o ki reira.

‘Auraka e Apiapi’

Ia koe e tatau ra i te au Evangeria, e akara e, eia taime te taiku anga a Iesu i te kai e te vai i roto i tana au akatutuanga me kore te mataara e apii ra aia i tetai apiianga puapinga iaia e kaikai ra. Papu roa e kua mataora a Iesu e tana au pipi te kaikai anga e te inu anga, i te tuatau tikai e kapiti ra ki te au oa piri vaitata, inara kare ko teia au mea nei te mea puapinga roa atu i roto i to ratou oraanga.

E tauturu ana a Iesu i tana au pipi kia tau ua to ratou manako no runga i te kai e te vai i te akakite anga aia e: “Auraka kotou e apiapi ua, ka na ko ei ra, Eaa ua ta matou kia kai? e, Eaa oki ta matou kia inu? e, Eaa to matou kakau kia kakau? Te kimi ra oki te au etene i taua au mea katoa ra: kua kite oki to kotou Metua i te ao ra e, kia rauka taua au mea katoa ra ia kotou e tikaʼi.” (Mataio 6:31, 32) Kua ariki te au pipi i teia akoanga, e kua akono rai te Atua i to ratou anoano. (2 Korinetia 9:8) E tika, penei tuke taau ka kai ki ta te aronga e noo ra i te anere mataiti mua. Kareka ra, papu roa e ka oronga mai te Atua i taau me tuku koe i te tavinianga iaia ko te mea mua i roto i toou oraanga.—Mataio 6:33, 34.