Akava Anga Tau Kore Rava Atu Tei Raveia Ana

E ITI te au akavaanga i te tuatau taito tei kite meitakiia. Kua akataka mai e a papaanga Pipiria, tei kapikiia e ko te au Evangeria, no te opu anga, te oroanga, e te akautunga anga o Iesu Karaiti. Eaa ra koe ka inangaro ei i te kite? No te mea kua akakite a Iesu ki tana au pipi kia akamaara i tona mate, tei akariro i te oroanga ei mea puapinga tikai; e kia kite tatou me e tika te tapepe anga no runga ia Iesu; e no te mea e puapinga tikai te akaatinga ta Iesu i rave na te oronga puareinga anga i tona oraanga no tatou e no to tatou oraanga i te tuatau ki mua.​—Luka 22:19; Ioane 6:40.

Te tuatau o to Iesu akavaanga, te akaaereia ra a Paretaina e Roma. Kua akatika to Roma i te aronga mana o te ngati Iuda kia akaaere i te ture i rotopu i te ngati Iuda kia tau ki ta ratou uaorai ture, inara kare i oronga ana kia ratou tetai tikaanga kia akautunga i te aronga kino. Kua opuia a Iesu e te au enemi o te akonoanga ngati Iuda inara kua tamateia aia e to Roma. Kua taakama tana tutu anga i te au arataki akonoanga o taua tuatau ra, i iki ei to ratou au mema kia tamateia a Iesu. Kua inangaro ratou i tona akautunga anga kia akaraanga e te tika ra i te ture. Te akamanako anga i  ta ratou tautaanga, kua akakeu i tetai poropeta o te ture kia akataka mai i te au mea i tupu e ko “tetai akava anga tau kore rava atu tei raveia ana i roto i te tuatua enua.” *

Kare e Aru Putuputuia ana te Ture

Kua kapikiia te Ture ta Mose i oronga ki to Iseraela e ko “tetai akaaere anga maata o te ture e te meitaki tikai tei kiteaia ana.” Inara i to Iesu tuatau, kua kapiti mai te au arataki akonoanga ngati Iuda i tetai au ture rikiriki ki te au ture Pipiria, e maata tei rekotiia ki roto i te Talmud i muri mai. (Akara i te pia  “Au Ture Ngati Iuda i te Au Anere Mataiti Mua,” i te kapi 28.) Akapeea to Iesu akavaanga me akaaiteia atu ki teia au ture Pipiria e tei kapitiia mai ki roto?

Kua tapekaia ainei a Iesu no te tuatua aiteite a tetai nga kite i mua i te akavaanga no runga i tetai kino tikai tei raveia ana? E riro ei tetai tapeka anga kia tika i te ture, kia tau rai ki te reira. I te anere mataiti mua i Paretaina, ko tetai ngati Iuda tei irinaki e kua aatiia tetai ture, ka apai mai aia i tana tapepe anga ki te akavaanga i te tuatau e rave putuputuia ra te akavaanga. Kare te akavaanga e tuku i te au tapepe anga na mua, ka akara meitaki ra ratou i te akaapa anga tei tukuia mai ki mua ia ratou. Ko te tangata anake ua tei kite i te kino tei raveia te ka tuku mai i te akaapa anga. Ka akamata te akavaanga me oronga mai e rua nga kite i tetai akakite anga aiteite ki taua akaapa anga. Ka riro ta raua akapapu anga ki te akaapa anga, i te tapeka atu i te tangata tei akaapaia. Kare e akatikaia me e tai rai tangata kite tei kite i te kino i raveia. (Deuteronomi 19:15) Inara, i to Iesu turanga, kua kimi te aronga mana o te ngati Iuda i te “ravenga” kia takore atu iaia. Kua tapekaia atu aia te tupu mai anga tetai ‘atianga meitaki’​—i te po ‘kare e tangata.’​—Luka 22:2, 5, 6, 53.

Te tuatau i opuia ai a Iesu, kare e akaapa anga i rauka mai no runga iaia. Kua akamata te kau taunga e te Tuneteri, te akavaanga teitei o te ngati Iuda, i te kimi mai i tetai au kite i muri ake i tona tapekaia anga. (Mataio 26:59) Kare i rauka ana ia ratou tetai nga kite aiteite ta raua akakiteanga. Inara, kare e tikaanga o te akavaanga kia kimi i tetai au tangata ei kite. E “kia akavaia tetai tangata no tona oraanga tikai, ma te kore i akakite mai na mua i te kino tei raveia kia akavaia aia, kare e tano ana,” i tuatua ai tetai roia e te tangata tata ko A. Taylor Innes.

Kua apai te urupu tangata tei opu ia Iesu, iaia ki te are o te Taunga Maata o mua ana ko Ana, e kua uiui atu iaia. (Luka 22:54; Ioane 18:12, 13) Kare a Ana i aru ana i te ture e kia raveia te akavaanga no te tamate anga i te tuatau e marama ra, kare i te po. Tei maata atu, me kiteaia mai tetai tikaanga, ka akavaia aia ki mua i te katoatoa, kare ki mua ia ratou anake ua. Kua kite a Iesu e kare ta Ana uiui anga e tika ana i te ture, no reira kua pau atu aia e: “Eaa koe i ui mai ei kiaku? ka ui atu i te aronga i akarongo mai i taku i karanga atu kia ratou ra: i na, kua kite ratou i taku i tuatua ra.” (Ioane 18:21) Tano tikai ka uiui meitaki a Ana i te aronga kite, kare i tei akaapaia. Kua akakeuia tetai akava tika e ta Iesu tuatua kia akangateitei i te au mataara tau, kare ra a Ana i inangaro ana i te tu tika.

Kua pakia mai a Iesu e tetai tangata taoonga no tana i tuatua atu—kare ko te reira ua te mea kino tana i akakoromaki atu i taua po ra. (Luka 22:63; Ioane 18:22) Te akakite ra te au ture tei rekotiia i roto i te puka Pipiria o Numero pene 35, i te au oire akapuanga, e kia paruruia te tangata tei akaapaia mei te takinokino anga e kia akapapu ravaia te kino. Tano tikai kua orongaia te reira paruruanga kia Iesu.

Kua taki atu te aronga tei opu ia Iesu i teianei ki te kainga o te Taunga Maata ko Kaiapha, kia raveia atu rai te akavaanga kare i tika i te ture, i te po. (Luka 22:54; Ioane 18:24) Kare i aruia ana te au kaveinga tika, kua kimi te kau taunga i ‘tetai kite pikikaa no runga ia Iesu, kia akaapa atu iaia kia mate,’ inara kare e nga tapepe anga aiteite i te patoi i ta Iesu i tuatua ana. (Mataio 26:59; Mareko 14:56-59) No reira kua tauta te taunga maata i tetai ravenga kia ui taee atu, ei akaapa ia Iesu. “Kare koe e tuatua mai?” i ui atu  ei aia. ‘Eaa ta te nga tangata nei i tapepe mai ia koe nei?’ (Mareko 14:60) Kare teia tu e tano tikai ana. “Te uiui anga i te tangata tei akaapaia, e te akaapa anga i tana pauanga, te takino ra i te ture akamanaia,” i akakite ei a Innes, tei taikuia i mua ana.

I te openga kua rauka tetai tapepe anga a te pupu tangata no runga i ta Iesu i tuatua. Te pau atu anga i te uianga: “Ko te Mesia aina koe, te Tamaiti a te Meitaki ra?” Kua pau atu a Iesu e: “Ko au ïa; ka kite oki kotou i te Tamaiti a te tangata i te noo anga i te rima katau o Tei mana ra, e te aere anga mai na runga i te tiao rangi.” Kua akaapa te kau taunga i teia ei akakino anga Atua, e “kua tuatua akaapa maira ratou ravarai iaia, ka tau iaia te mate.”​—Mareko 14:61-64. *

Kia tau ki te Ture a Mose, kia raveia te akavaanga ki mua i te katoatoa. (Deuteronomi 16:18; Ruta 4:1) Kua rave munaia ra teia akavaanga. Kare e tangata i tauta ana me kore i akatikaia ana kia tuatua no Iesu. Kare i akara meitakiia ana te puapinga o ta Iesu i tuatua no runga i te taoonga Mesia. Kare i rauka ana ia Iesu i te pati i tetai au kite kia paruru iaia. Kare i mako ana te voti anga a te au akava me kua apa a Iesu me kare.

I Mua ia Pilato

No te mea kare o te ngati Iuda mana i te tamate ia Iesu, kua apai ratou iaia kia Ponotio Pilato, te kavana o Roma. Ko te uianga mua a Pilato: “I akaapa ana kotou i teianei tangata i te aa?” Te kite anga e kare e puapinga ana kia Pilato ta ratou tapepe anga tarevake no te akakino Atua, kua tauta te ngati Iuda kia akava aia ia Iesu ma te kore e kimikimi anga. “Naringa aia kare i te tangata ara ra, kare matou e tuku atu iaia kia koe na,” i karanga ai ratou. (Ioane 18:29, 30) Kua patoi a Pilato i teia taumaro anga, te maro anga i te ngati Iuda kia akakite mai i tetai tapepe anga ou: “Kua kite akenei matou i teianei tangata i te taruri ke anga i teianei enua, e te akakore anga i te tautaūnga na Kaisara, i te tuatua anga iaia uaorai e, ko te Ariki ra aia, ko te Mesia.” (Luka 23:2) Teianei kua taui karape te tapepe anga no te akakino Atua ki te pikikaa.

E tarevake te tapepe anga no “te akakore anga i te tautaūnga,” e kua kite te aronga tapepe anga i te reira. Kare a Iesu i apii atu ana i te reira. (Mataio 22:15-22) Te tapepe anga e kua akariro a Iesu iaia uaorai ei ariki, kua viviki a Pilato i te kite e ko te tangata i mua iaia, kare aia e takino atu ia Roma. “Kare ua o taua tangata ra kino i kitea e au,” i akakite ei aia. (Ioane 18:38) Kua irinaki a Pilato i te reira i te tuatau o te akavaanga.

Te akamataanga kua tauta a Pilato i te akamatara mai ia Iesu, na te akatikaanga iaia kia puapingaia mei te peu akonoanga kia tukuia tetai mouauri i te tuatau o te Pasa. Inara, i te openga kua tuku a Pilato ia Baraba kia aere, tei apa no te akavare anga e te ta tangata.​—Luka 23:18, 19; Ioane 18:39, 40.

Te rua o te tauta anga ta te kavana o Roma i rave kia akamatara ia Iesu, koia oki kia takinokinoia aia. Kua tuku aia ia Iesu kia papaia, kia kakauia ki te kakau vareau, kia akaeiia ki te  rakau taratara, e kia aviriia. Kua akakite akaou aia e kare a Iesu i apa. Mei te mea rai e te tuatua ra a Pilato e: ‘Kare ainei e kua rava ua teia e te kau taunga?’ Penei te manako ra aia e me kite mai ratou i te tangata kua takinokinoia e to Roma ka rekareka ratou me kore ka tangi mai ratou. (Luka 23:22) Inara kare te reira i tupu ana.

“Kua kimi tamou ua mairā Pilato kia tukuia aia [Iesu]; kua kapiki atura ra te ngati Iuda, na ko atura, Kia tuku koe i tenana tangata, kare koe i to Kaisara: ko tei tuatua e koia uaorai te ariki ra, kua patoi atu ia Kaisara.” (Ioane 19:12) Te reira tuatau ko Tiberio a Kaisara, e emepera tei kiteaia no te akautunga anga i tetai ua atu tana i manako e te tiratiratu kore ra—pera katoa te aronga taoonga teitei. Kua akariri takere a Pilato i te ngati Iuda, no reira kare e rauka iaia i te akatupu atu i tetai manamanata, kare katoa i te akaapa atu no te tu tiratiratu kore. Kua maata atu te au tuatua akakino a te urupu tangata—tamataku anga—e kua mataku a Pilato i te reira. Kua tuku aia i te au no te taomianga, e kua tuku ia Iesu, te tangata apa kore, kia akatatauroia.—Ioane 19:16.

Akara Akaou i Tei Tupu

Manganui te au tangata ripoti tei akara meitaki i te papaanga o te au Evangeria no te akavaanga o Iesu. Kua taopenga ratou e kare te akavaanga e tika ana. “Taua akavaanga tei akamata, taopenga e tei akakiteia te akautunga anga, mei te turuaipo ki te popongi, kua patoi pakari i te au tu e te au kaveinga o te ture Epera, pera katoa te au kaveinga no te tu tika,” i tata ei tetai roia. Kua tuatua tetai poropeta o te ture e: “Kua raveia te akavaanga katoa na roto i te tu kare e tika i te ture e te tu kare e rave matauia ana, e kua tuku atu te au mema o te akavaanga ia Iesu kia tamateia.”

Kare a Iesu i apa. Inara, kua kite aia e te tau ra tona mate no te akaoraanga i te au tangata akarongo. (Mataio 20:28) No tona inangaro maata i te tu tika, kua ariki aia i te tu kino tau kore tikai tei raveia. Kua rave aia i te reira no te aronga ara mei ia tatou rai. Auraka rava e ngaropoina ia tatou teia.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

 [Pia/​Tutu i te kapi 28]

 Au Ture Ngati Iuda i te Au Anere Mataiti Mua

Te apiianga taito a te ngati Iuda, tei tataia i te au anere mataiti mua T.N., tei irinakiia e e mea taito tikai, tei kapiti mai i te au ture ka aru mai:

▪ No te au akavaanga no tei apa kia tamateia, ka akarongoia na mua te taumaroanga

▪ Ka tauta pakari te au akava i te tauturu i te tangata tei akaapaia

▪ Ka taumaro te au akava no tei akaapaia, kare ra e patoi atu iaia

▪ Ka akamatakiteia te au kite no te pakari o ta ratou angaanga

▪ Ka akara meitakiia te turanga o te au kite tataki tai, kare ki mua i tetai kite ke

▪ Kia aiteite te au akakiteanga no te au manako puapinga pouroa—te ra, te ngai, te tuatau i tupu ei te reira, e te vai atura

▪ Kia raveia te au akavaanga no tei apa kia tamateia i roto i te ra katoa

▪ Kare e raveia te au akavaanga no tei apa kia tamateia i mua ake i te Sabati me kore i te oroa

▪ Ka akamata e ka taopenga te au akavaanga no tei apa kia tamateia i taua ra rai me tukuia mai te tikaanga e kare te tangata akaapaia i apa; me kua apa ra aia, ka topa atu te akavaanga a tera mai ra, me akakiteia mai te tikaanga e kua akautungaia aia

▪ E raveia ana te au akavaanga no tei apa kia tamateia e tetai 23 akava

▪ Ka tuku taime te au akava i te iki i tei apa e tei kare i apa, akamata mai ki te akava mapu; e ka rekoti te au tata tuatua i te au tuatua a te au akava tei kare i akaapa atu e tei akaapa atu

▪ E tai akava ka iki me kare tetai i apa, inara e rua ka iki me kua apa; me kua iki ra te akava okotai e kua apa tetai, ka piri putuputu mai e rua nga akava, e rauka ua atu ei te tuku anga tika

▪ Te ikianga e kua apa e kare e akava i reira ei taumaro no tei akaapaia, kare e puapingaia; te ikianga a te katoatoa e kua apa tetai te “akaari ra i te tu orureau”

Akavaanga o Iesu Kare i Tika i te Ture

▪ Kare te akavaanga i akarongo ana i tetai taumaro me kore kare e au kite ei akakite mai e kua apa a Iesu

▪ Kare tetai o te au akava i paruru ana ia Iesu; e au enemi ratou nona

▪ Kua kimi te kau taunga i tetai au tangata ei kite kia akaapa ia Iesu kia tamateia

▪ Kua akarongoia te akavaanga i te po kare i mua i te katoatoa

▪ Kua akamata e kua taopenga te akavaanga i te ra okotai, te ra i mua ake i te oroa

▪ Kare e akaapa anga i mua ake ka opuia ai a Iesu

▪ Kua karangaia e e “akakino Atua” te tuatua a Iesu no tona taoonga Mesia, kare ra i akara meitakiia ana

▪ Kua tauiia te akaapa anga te tukuia anga te reira ki mua ia Pilato

▪ E tarevake te au akaapa anga

▪ Kua kite mai a Pilato e kare a Iesu i apa inara kua akautunga atu rai aia iaia

[Pia i te kapi 30]

Ka Apa te Au Kite i te Toto o Tetai Ke

Kua akamatakite mai te au akavaanga ngati Iuda i te puapinga o te oraanga ki te au kite no te au akavaanga no tei apa kia tamateia i mua ake i tetai akapapuanga:

“Penei ka oronga koe i tetai akakiteanga papu kore, tika kore, me kare, ta tetai kite i akakite ki tetai mai; e ka manako koe e, ‘Kua rongo ana matou i te reira mei tetai tangata ka irinakiia.’ Penei kare koe i kite e ka uiui atu matou ia koe ma te au timata anga tau, na te uiui anga e te akara meitaki anga i te akaapa anga. Kia kite mai koe e ko te au ture te akaaere ra i tetai oroanga no te enua e te au apinga, e tuke rai ki te au ture e akaaere ra i tetai oroanga i tetai kua apa e ka tamateia. No te oroanga enua e te au apinga ka tutaki tetai tangata i te moni e ka rauka iaia te tapokiangaara. No te au oroanga te o maira te tamateanga, te toto [o te tangata tei akaapaia] e te toto o te au tangata pouroa ka anauia mai na roto iaia [tei akaapa tarevakeia] ka tukuia te utunga ki runga iaia [tei akakite tarevake] e tae ua atu ki te openga.”​—Babulonia Talmud, Sunederi, 37a.

Me kua apa tei akaapaia, na te au kite e rave i te akautunga anga.​—Levitiku 24:14; Deuteronomi 17:6, 7.