Au Evangeria ke Atu​—Ainei Tetai no Runga ia Iesu?

“E AU manako ou teia tei kiteaia mai. Maata te au tangata kare e mataora no runga i teia.” “Kua taui teia i ta tatou i marama no runga i te Akonoanga Kerititiano mua.” Na tetai au tangata kite teia au tuatua tuke ake rai tei ariki i te puka a te “Evangeria a Iuda,” e tataanga tei manakoia e kua ngaro mei tetai 16 anere mataiti i topa (e akaariia ra i runga).

Maata te inangaro ra i te kite i taua au evangeria ke atu. Kua karanga tetai pae e te akamarama ra teia au tataanga i te au tupuanga puapinga e te au apiianga no to Iesu oraanga tei uunaia ana no tetai tuatau roa. Eaa ra teia au evangeria ke atu? Ka apii mai ainei te reira i te tika no runga ia Iesu e te au Akonoanga Kerititiano kare tatou e kite ana i roto i te Pipiria?

Au Papaanga Evangeria Tika e te au Evangeria ke Atu

Mei te mataiti 41 ki te 98 T.N., kua tata a Mataio, Mareko, Luka e Ioane i te ‘tuatua no te anau anga o Iesu Mesia.’ (Mataio 1:1) E kapikiia ana teia au tataanga i tetai au taime e ko te au evangeria, te aiteanga e “tuatua meitaki” no Iesu Karaiti.​—Mareko 1:1, NW.

Penei i vai ana tetai au apiianga taito e tetai au tataanga no Iesu, inara, ko teia au Evangeria anake ua e a tei tamanakoia e kua akauruia e te Atua e tei tau ei tuanga no te au Tuatua Tapu​—tei oronga mai i te ‘tuatua-mou tikai o te au tuatua’ no te oraanga e te au apiianga a Iesu i te enua nei. (Luka 1:1-4; Angaanga 1:1, 2; 2 Timoteo 3:16, 17) Kua taikuia mai teia au Evangeria e a i roto i te au papaanga taito pouroa o te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano. Kare e tumu tau kia manako ekokoia me e papaanga tika tikai te reira e kia kapitiia atu ki te Tuatua akauruia a te Atua.

Inara, kare i roa ana kua mama mai tetai au tataanga tei manako katoaia e e au evangeria. Kua karangaia teia au evangeria e ko te apocryphal. *

I te openga o te rua anere mataiti, kua tata a Irenaeus o Lyon e ko te aronga tei patoi i te Akonoanga Kerititiano “e maata ta ratou au evangeria ke atu e te au tataanga tarevake,” kapiti mai te au evangeria “ta ratou uaorai i taui, kia akamareka i te au manako o te au tangata neneva.” No reira, kua manakoia te au evangeria ke atu ei mea kino no te tatauanga e te rave anga i tetai kopi naau.

Inara, kua kopi e kua akono te au monoka (monk) e te aronga kopi i taua au evangeria ra. I te 19 anere mataiti, kua maata mai te inangaro i te reira e e maata te au kopi o te irava e te au tataanga o te evangeria ke atu, kapiti mai tetai atu au evangeria. I teia tuatau kua neneiia tetai au tataanga i roto i te au reo tukeke.

 Au Evangeria ke Atu: Au Papaanga no Iesu Kare i Tupu Ana

Te akakite maira teia au evangeria ke atu i te au tangata kare i taiku maataia ana me kore kare i taikuia ana i roto i te papaanga Evangeria tika tikai. Me kore te akakite maira te reira i te au tupuanga papu kore no runga i te pepe varevare ko Iesu. Akamanako ana i tetai au akaraanga.

▪ Te “Evangeria Mua a Iakobo,” tei kapiki katoaia e “Te Anauanga o Maria,” te akataka maira i te anauanga o Maria e tona tamarikianga, e tona akaipoipoanga kia Iosepha. E kua akatakaia mai te reira ei akonoanga pikikaa e ei tua maani ua. Te turuturu ra i te manako e kua vai paretenia ua a Maria e kua tataia mai ei akakaka anga iaia.​—Mataio 1:24, 25; 13:55, 56.

▪ Te akamou ra te “Evangeria Mua a Toma” ki runga ia Iesu ei tamaiti​—mei te 5 mataiti ki te 12 mataiti—​e kua akangateitei iaia no te raveanga i tetai au temeio kare i tupu ana. (Akara ia Ioane 2:11.) Kua akakiteia mai e e tamaiti taringa turi, riririri a Iesu e te akatupu pekapeka, tei taangaanga i tona mana temeio kia takino i te au puapii, tangata tupu, e tetai au tamariki, e kua akamatapo, kua akangoru me kore kua tamate katoa i tetai pae.

▪ Te akakite maira tetai au evangeria ke atu, mei te “Evangeria a Petero” i te akavaanga, te mate, e te tuakaouanga o Iesu. Te akakite maira tetai, mei te “Angaanga a Pilato,” tetai tuanga o te “Evangeria a Nikodemo” i te au tangata i roto i taua au tupuanga ra. Te taiku ra teia au tataanga ki te au mea kare e tika ana e ki te au tangata kare i ora ana, e te au tataanga kare e irinakiia ana. Te akangateitei ra te “Evangeria a Petero” ia Ponotio Pilato e te akataka ra i to Iesu tuakaouanga ei mea tamanako ua.

Au Evangeria ke Atu e te Apoteiti Mei te Akonoanga Kerititiano

I roto ia Titema i te mataiti 1945, i te pae mai ia Nag Hammadi, i Aiphiti i Runga, kua kitea poitirereia mai e tetai aronga putaua e 13 au tataanga pepa raupo, e 52 au tataanga i roto. Kua karangaia e na tetai pupu akonoanga manako tangata o te rua anere mataiti, tei kapikiia e ko te Ngotiki (Gnostic), i tuku mai i teia au tataanga mei te a anere mataiti. Te kairo anga i te au apiianga purepure, irinakianga peikani, apiianga Ereni, apiianga ngati Iuda, e te Akonoanga Kerititiano, te riro ra te reira ei akakeu anga kino ki runga i tetai au Kerititiano akatutu ua.​—1 Timoteo 6:20, 21.

Te akakite maira te “Evangeria a Toma,” te “Evangeria a Philipa,” e te “Evangeria no te Tuatua Mou,” tei kiteaia i roto i te “Runanga Puka i Nag Hammadi,” i te au manako tukeke Ngotiki mei te mea e na Iesu te reira. Kua kapiti katoaia atu te “Evangeria a Iuda” tei kiteaia mai i roto i te au evangeria Ngotiki. Te akatutu maira te reira ia Iuda na roto i te tu meitaki e koia anake ua te apotetoro tei marama tikai e koai a Iesu. Kua akakite mai tetai tangata kite no runga i teia evangeria e te akataka maira ia Iesu ei “puapii e tei akakite mai i te pakari e te kite, kare ei akaora i tei mate no te au ara a teianei ao.” Te apii maira te au Evangeria akauruia e kua mate a Iesu ei atinga no te au ara a teianei ao. (Mataio 20:28; 26:28; 1 Ioane 2:1, 2) Taka ua ra e, te akakoro ra te au evangeria Ngotiki i te akaparuparu i te akarongo i roto i te Pipiria, kare e akaketaketa ana i te reira.​—Angaanga 20:30.

Turanga Teitei o te au Papaanga Evangeria Tika

Na te akara meitaki anga i te au evangeria ke atu, ka kiteaia mai te reira e e au mea pikikaa. Me akaaiteia ki te au papaanga Evangeria tika, te taka ua ra e kare na te Atua i akauru mai i te reira. (2 Timoteo 1:13) Kua tataia teia e te aronga kare i kite ana ia Iesu me kore i tana au apotetoro, te akaari maira e kare e evangeria ke atu no Iesu e te Akonoanga Kerititiano. Inara, tei roto i reira te au tataanga tika kore, maani ua, e te tamanako ua, e kare te reira e tauturu ia tatou kia kite ia Iesu e tana au apiianga.​—1 Timoteo 4:1, 2.

Tetai tua ra, ko Mataio e Ioane tetai o te 12 apotetoro; ko Mareko e Luka te nga oa piri vaitata o te nga apotetoro ko Petero raua ko Paulo. Kua tata ratou i ta ratou au Evangeria i raro ake i te aratakianga a te vaerua tapu o te Atua. (2 Timoteo 3:14-17) No teia tumu nei, tei roto i nga Evangeria e a te au mea ravarai ka anoanoia no tetai tangata kia irinaki e “ko Iesu te Mesia, te Tamaiti a te Atua.”​—Ioane 20:31.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 18]

Kenneth Garrett/​National Geographic Stock