Ka Tau Ainei Kia Irinaki i Taau Apinga Mua i Manako?

TE NOO ra tetai taote i roto i tona pia noonoo i te akara i tetai porokaramu tei akaari mai i te minita no te kavamani o Airerani. Kia akara meitaki aia i te mata o te minita, kua kite te taote i tetai apinga tana i manako e e tuma. Kua akakite aia ki te minita e kia aere viviki kia akaraia tona maki.

Kua tika rai ta te taote tamanakoanga. Tera tu mata o taua taote ra e karangaia ana i tetai taime e e mata no te taunga, koia oki, na te akara ua anga, ka kite aia e eaa te maki o te tangata. Inara, e manako ana tetai aronga, e e “mata no te taunga” to ratou i te akava atu i te tu o te tangata e me ka tau aia kia irinakiia.

I te au anere mataiti i aereia, kua tauta te aronga kimikimi i te akatupu mai i tetai ravenga taieni kia kite i te tu o te tangata na roto i te tu o tona akaraanga. E kapiki ana ratou i te reira e e physiognomy. I te 19 anere mataiti, kua akakite te taineti a Francis Galton, e katini no Charles Darwin, e te taineti no te angaanga aati ture a Cesare Lombroso o Itaria, i te au manako e te au ravenga mei te reira rai tei akangaropoinaia i teianei.

E manganui ra tei irinaki e ka rauka ua i te akava atu i tetai na te akara ua anga i tona tu. Ka rauka ainei i te irinaki i taua tu manako ra?

Na te Akara Anga i te Tu

Tetai akaraanga no te akava viviki ua atu​—me kore te akava tarevake ua—​na roto i te mea mua ua tei manakoia, tei roto te reira i te Pipiria, i te puka a Samuela Tai. Kua akakite te Atua ko Iehova ki te peroveta ko Samuela, kia akatainu i tetai mema o te ngutuare o Iese ei ariki no Iseraela no te tuatau ki mua. Ka tatau tatou e: “E tae maira ratou [te au tamariki a Iese], kua akara atura aia ia Eliaba, e kua tuatua akera, Ko ta Iehova tikai teia i akatainu ra, tei mua i tona aroaro. Kua tuatua maira Iehova kia Samuela, Auraka e akara i tona mata, e tona tu teitei; no te mea kua kopaeia aia e au: e kare oki ta Iehova akara anga e tau ki ta te tangata; e akara oki te tangata ki te tu i vao ake, karekā Iehova e akara ïa i te ngakau.” Kua rave akaouia teia ki te toko ono tamariki tamaroa ke mai a Iese. I te openga, tuke rai ki ta te peroveta e Iese i manako, kua iki te Atua i te varu o te tamaiti ei ariki no te tuatau ki mua​—ko Davida—​e tamaiti mapu ua kare rava tetai i manako ana i te apai mai.​—1 Samuela 16:6-12.

Kare rai i tuke roa i teia tuatau. Tetai nga mataiti akenei i Tiamani, kua raveia tetai kimikimianga e tetai poropeta no te aronga aati ture, tei o mai e 500 aronga apii ture. E 12 “manuiri” kare i taka e koai ma ratou. Te o maira te akava maata e te roia patoi o te reira ngai, te tangata mou moni o te apii teitei, e te mata no te au angaanga a te papuriki, tetai au roia e te aronga o te akavaanga, e e toko toru aronga aati ture. Ka akara te aronga apii e eaa te angaanga a te au manuiri, pera katoa ko teea manuiri ka akautungaia ei mouauri, e eaa te kino tei raveia. Ka akatumu anake uaia teia au mea pouroa ki runga i to ratou tu akaraanga, e te au angaanga ta ratou e reka ana.

Eaa tei rauka mai? Vaitata rai e 75 patene o te aronga apii tei rauka i te akataka tika mai e koai tikai te toko toru aronga kino. Inara mei tetai 60 patene o te aronga apii tei akataka mai e e aronga aati ture te au manuiri toko iva ke mai, kare ra oki o ratou rekoti kino. E 1 i roto i te 7 aronga apii tei karanga e e tangata oko apinga akakona te roia patoi, e kua manako e 1 i roto i te 3 ia ratou e e tangata  keikeia te akava maata! Te au akaraanga tei akatumuia ki runga i te tu o te akaraanga, e tarevake ua ana. No teaa ra?

E Tarevake Ana te Tu o te Akaraanga

Me aravei tatou i tetai tangata no te taime mua, e anga ana tatou i tetai au manako no runga i taua tangata ra ki runga i ta tatou i kite i mua ana. E mea matau na tatou i te akava e e aiteite ua te katoatoa. Kapiti mai ki te tu o te akaraanga, penei ka akava tatou i tetai no te enua i anauia mai aia, tona iti tangata, tona turanga, me kore tana akonoanga.

Me te tika ra ta tatou i tamanako no taua tangata ra, te manako ra i reira tatou e, kua tano to tatou manako, e ta tatou i manako e ka rauka ia tatou i te irinaki i to tatou manako mua, ka akaketaketaia atu te reira. Inara, me kite tatou e kua tarevake tikai ta tatou i manako, e akapeea ana tatou? Me e tangata tika tatou, kare tatou e akava atu ia ratou, ka kimi ra tatou i te tikaanga tikai. Ka riro aea tatou te takino atu i etai ke me kore i te rave i tetai mea tika kore, no to tatou tu parau ua nei i te manako e kua tano rai tatou.

E mea kino te akava atu na te tu o te akaraanga, kare ua no tei akavaia, mari katoa ra no te tangata e akava maira. Ei akaraanga, i te anere mataiti mua, manganui te ngati Iuda tei patoi i te tikaanga e ko Iesu te Mesia tei taputouia mai. Eaa te tumu? Kua akatumu ratou i to ratou manako ki runga i te tu akaraanga, ta ratou e kite atura, ko te tamaiti a tetai tangata kamuta. Noatu kua umere ratou i ta Iesu au tuatua pakari e te au ravenga mana, kare ratou i irinaki ana e penei ka rauka iaia i te rave i tetai au mea ke atu, no te mea kua akava ke ana ratou iaia. No to ratou tu, kua aere a Iesu i te tutu aere i tetai ngai ke atu, te na ko anga e: “Kare te peroveta e ngere i te akameitaki, mari ra, i tona uaorai enua, e tona uaorai ngutuare.”​—Mataio 13:54-58.

Taua au ngati Iuda ra e au mema no tetai iti tangata tei tapapa ua ana i te Mesia no tetai au anere mataiti. Kia akariro i tera tu manako ei arai ia ratou kia kore e ariki i te Mesia i tona taenga mai, ka riro ei akangere ia ratou i ta te Atua akaperepereanga. (Mataio 23:37-39) Kua tupu katoa ana taua tu papakitai ki te au pipi a Iesu. E maata tei kore i irinaki ana e ka rauka i tetai manga pupu ravakai akaaka ua, tei akavaavaaia e te aronga apii teitei, e pera katoa te au arataki o te akonoanga tumu, kia akakite mai i tetai tuatua puapinga. Te aronga tei irinaki atu rai i te mea mua ua ta ratou i manako, kua ngere i te tikaanga manea kia riro ei au pipi na te Tamaiti a te Atua.​—Ioane 1:10-12.

 Taui te Manako o Tetai Pae

E aronga rai tetai i to Iesu tuatau tei taakaaka ia ratou e kua taui i to ratou manako te kite anga i te au mea ta Iesu i rave. (Ioane 7:45-52) Kua o mai rai tetai au mema o to Iesu pamiri, tei kare i irinaki roa ana i te akamataanga e, penei ko tetai ia ratou te Mesia. (Ioane 7:5) Te mea meitaki ra, kua taui ratou i to ratou manako e kua tuku i to ratou akarongo ki roto iaia. (Angaanga 1:14; 1 Korinetia 9:5; Galatia 1:19) Tetai au mataiti i muri mai i Roma, kua puareinga ua tetai au mema o te iti tangata ngati Iuda i te akarongo ki te apotetoro ko Paulo i to te irinaki ua atu i te au pikikaa a te au enemi o te Akonoanga Kerititiano. To ratou akarongo anga, muri mai, kua riro mai tetai pae ei aronga irinaki.​—Angaanga 28:22-24.

Teia tuatau, manganui ua atu te ekoko ra i te Au Kite o Iehova. Eaa te tumu? Te maataanga, kare ratou i makitoro marie ana i te au tika me kore, kare a ratou akapapuanga e kare te irinakianga e te angaanga a te Au Kite i tau ki te apiianga tuatua tapu. Mari ra, kare ratou e irinaki ana e na te Au Kite o Iehova te akonoanga tika. Me te maara ra ia koe, ko teia tikai te manako o te manganui i te anere mataiti mua no runga i te au Kerititiano mua.

Kare i te mea poitirere e, kua tuatua aviriia ana te aronga e tauta ra i te aru i te akaraanga o Iesu. No teaa ra? No te mea kua akamatakite a Iesu i tana au pipi mou e: “E makitakitaia kotou e te tangata katoatoa i toku nei ingoa.” Kua akamaroiroi ra aia ia ratou e: “Ko te tāpu marie ra e kia tae ki te openga, koia te ka ora.”​—Mataio 10:22.

Te akarongo anga ki ta Iesu akauenga, te angaanga pakari nei te Au Kite o Iehova i teia tuatau i te apai aere i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua ki te tangata takapini i teianei ao. (Mataio 28:19, 20) Te aronga kare takiri e akarongo, ka ngere ratou i te tikaanga ngateitei no te oraanga mutu kore. (Ioane 17:3) Akapeea ra koe? Ka akatika ainei koe i te apinga mua ua taau ka kite e taau i manako ke ana ei arataki ia koe, me ka inangaro koe i te kimi marie i te tikaanga tikai ma te manako maoraora ua? Akamaara e: E tarevake ana te tu o te akaraanga e e tarevake ana rai te mea mua tei manakoia; inara me kimi marie tatou i te tikaanga tikai, ka umere tatou i ta tatou ka kite mai.​—Angaanga 17:10-12.

[Tutu i te kapi 29]

No to ratou manako mua kua patoi te maataanga o te ngati Iuda ia Iesu ei Mesia

[Tutu i te kapi 30]

Akatumuia ainei toou manako no te Au Kite o Iehova ki runga i te manako ua, me i te tikaanga tikai?