TE AAERE ra a Ruta i te pae ia Naomi na runga i tetai mataara i te ngai ateatea ua o Moabi. Ko raua anake teia, e rua nga vaine meangiti ua i teia aka ngai motutaa. Akamanako ana ia Ruta e akara ra i te ata e akapoiri atura, e oti kua akara i tona metua vaine ongai e te akamanako e me e taime tau teia i te kimi i tetai ngai no raua kia akangaroi. E akaperepere ana aia ia Naomi e ka akono ua rai aia iaia noatu eaa te tu.

E mamae ngakau tikai to teia nga vaine. Kua roa te au mataiti ia Naomi te noo vaine takaua anga, inara te mii nei aia i tetai nga tumatetenga i tupu ua akenei​—te mate o tana nga tamaroa, ko Kiliona e Mahalona. Te mamae ngakau katoa ra a Ruta. Ko Mahalona oki tana tane. Te aere ra raua ko Naomi ki te oire o Betelehema i Iseraela. Noatu e tai o raua ngai e aere ra, e tuke ra to raua nga tere. Te oki ra a Naomi ki tona enua. Kareka a Ruta e tuitarere aia i te ngai tana e aere ra, te akaruke nei aia i tona kopu tangata, tona ipukarea e tana au peu matau​—kapiti mai tona au atua.​—Ruta 1:3-6.

Eaa ra tetai vaine mapu mei iaia rai ka rave ei i tetai tauianga maata mei teia te tu? Akapeea e rauka ai ia Ruta te maroiroi no tetai oraanga ou nona uaorai e te akono anga ia Naomi? Me kite tatou i te pauanga, e maata ta tatou ka kite e akapeea me aru i te akarongo o Ruta, te vaine Moabi. Mea mua, ka akara ana tatou i akapeea ake taua nga vaine ra i aru ei i teia mataara mamao ki Betelehema.

Akamaveteia Teia Pamiri e te Tumatetenga

Utuutuia mai a Ruta i Moabi, e enua meangiti i te pae itinga o te Tai Mate. E enua vaorakau teitei teia, na roto i te au o. ‘Te au enua o Moabi’ e au ngai memeitaki no te tanutanu e te angai manu, pera katoa rai i te tuatau e onge ra a Iseraela. I akapera oki a Ruta i aravei ei aia ia Mahalona e tona pamiri.​—Ruta 1:1.

Na te onge i Iseraela i akapapu ki te tane a Naomi ko Elimeleka, e ka anoanoia aia kia apai i tana vaine, e tana nga tamariki tamaroa mei to ratou ipukarea, kia noo ei au tuitarere i Moabi. Papu kua riro taua neke anga ei akaaoanga ki te mema tataki tai o taua pamiri, no te mea te umuumuia ra te ngati Iseraela kia akamori putuputu i roto i te ngai tapu ta Iehova i akanoo. (Deuteronomi 16:16, 17) Ko Naomi ra kua vai ngaueue kore ua rai tona akarongo. Inara kua mamae tona ngakau te mate anga tana tane.​—Ruta 1:2, 3.

Kare kore kua mamae katoa aia te akaipoipo anga tana nga tamariki tamaroa i te nga vaine Moabi. (Ruta 1:4) Kua kite a Naomi e kua tauta pakari te tupuna o tona iti tangata ko Aberahama, i te kimi i tetai vaine na tana tamaiti ko Isaaka, i roto i tona uaorai iti tangata tei akamori ia Iehova. (Genese 24:3, 4) I muri mai, kua riro te Ture a Mose ei akamatakite i te ngati Iseraela eiaa e akatika i ta ratou tamariki tamaroa e te tamariki tamaine kia akaipoipo i te aronga ke, ko te arataki keia te iti tangata o te Atua ki te akamorianga itoro.​—Deuteronomi 7:3, 4. *

 Noatu te reira, kua akaipoipo rai a Mahalona raua ko Kiliona i te nga vaine Moabi. Me kua manamanata e me kua taitaia a Naomi, inara kua takinga meitaki rai aia i tana nga unonga, ia Ruta raua ko Orapa. Penei te irinaki ra aia e a tetai ra ka akamori katoa raua ia Iehova mei iaia rai. Noatu eaa te tu, kua akaperepere a Ruta raua ko Orapa ia Naomi. Na to ratou pirianga meitaki i tauturu ia ratou te rokoia anga ratou e te tumatetenga. I mua ake ka anau ei tetai tamariki na nga vaine mapu, kua mate ta raua nga tane e kua riro mai raua ei nga vaine takaua.​—Ruta 1:5.

Kua riro ainei to Ruta irinakianga atua ei akateateamamao iaia no taua tumatetenga ra? Kare paa. E manganui ua atu te au atua ta te ngati Moabi e akamori ana, te atua maata ko Kemosa. (Numero 21:29) I te akara anga, kare i tuke te akonoanga atua a te ngati Moabi, i te au angaanga takinokino tei matauia i taua tuatau ra, tei kapiti mai i te akaatinga anga i ta ratou tamariki. Ta Ruta i kite mai mei ia Mahalona me kore ia Naomi no runga ia Iehova, te Atua aroa e te takinga meitaki o Iseraela, papu e na tera i akaari kiaia i te aka tuke maata. Na te aroa e akakeu ra i ta Iehova tutaraanga, kare na te tamatakutaku! (Deuteronomi 6:5) Penei na te mate anga o tana tane, i akapiri vaitata atu ia Ruta kia Naomi e i akarongo puareinga ua ai  aia kia Naomi i te tuatua anga no runga i te Atua mana katoatoa ko Iehova, tana au angaanga umere, tona tu aroa e te takinga meitaki ki tona iti tangata.

Kareka a Naomi, kua nakunaku ua aia kia kite e eaa te tupu ra i tona ipukarea. Tetai ra kua akarongo aia, penei no ko mai i tetai tangata okooko, e kua kore te onge i Iseraela. Kua tauturu a Iehova i tona iti tangata. Teianei, kua tau tikai te aiteanga o Betelehema ki tona ingoa, koia oki “Are Kai.” Ina, kua inangaro a Naomi e oki ki tona enua.​—Ruta 1:6.

Eaa ra ta Ruta raua ko Orapa ka rave? (Ruta 1:7) Na roto i to ratou tuatau tumatetenga, kua piri tikai raua kia Naomi. Ko Ruta ra oki, i te akaraanga, na te tu takinga meitaki e te akarongo ngaueue kore o Naomi i roto ia Iehova, i akamou roa atu i to raua pirianga. Ina, kua aere kapiti atu teia au tokotoru vaine takaua ki Iuda.

Te akamaara maira te papaanga o Ruta ia tatou, e e tupu ana te tumatetenga ki te aronga tuatua tika, e pera katoa te aronga kino. (Koheleta 9:2, 11) Akaari katoa mai te reira kia tatou e me tupu te tumatetenga, e mea meitaki kia kimi i te tauturu e te akapumaanaanga a etai ke​—te aronga tikai e kimi ra i te akaruruanga i roto ia Iehova, te Atua e akamori ra a Naomi.​—Maseli 17:17.

To Ruta Aroa Tiratiratu

Te roa i te ara e aere ra teia au vaine tokotoru, e mea ke mai tetai e manamanata ra a Naomi. Te manako ra aia i nga vaine mapu i te pae iaia e te aroa ta raua i akaari kiaia e tana nga tamariki tamaroa. Kare aia e inangaro ana i te akamaata atu i to raua taitaia. Me ka akaruke raua i to raua ipukarea kia aru iaia, eaa ra tana ka rave no raua i Betelehema?

I reira, kua tuatua atu a Naomi e: “E ooki ana korua, e aere ki te ngutuare o to korua puke metua vaine ra: kia takinga-meitaki oki a Iehova[i] ia korua, mei ta korua takinga i tei mate akenei, e iaku katoa oki.” Kua akakite katoa aia i tona manakonakoanga e kia oronga a Iehova i tetai nga tane ou na raua e kia akameitaki mai i to raua oraanga. “E kua ongi atura aia ia raua,” i karanga ai taua papaanga ra, “e kua pukaoa koia oki kua akateitei ua atura ratou i to ratou reo ma te aue.” Kare i te mea ngata i te kite eaa ra a Ruta raua ko Orapa i piri vaitata ei ki teia vaine takinga meitaki e te oronga ua. Kua manono atu rai raua e: “E aru katoa ïa rai maua ia koe i toou na oki anga ki to au tangata na.”​—Ruta 1:8-10.

Ngata ia raua i te manono atu ia Naomi. Kua maro atu aia ia raua kia akamanako meitaki e kare e rauka iaia i te tauturu ia raua i Iseraela, no te mea kare ana tane ei ngaki iaia, e te  tamariki tamaroa ei akaipoipo e ei akono ia raua. Kua akakite aia e te tumatetenga nei aia no te mea kare e rauka iaia i te akono ia raua.​—Ruta 1:11-13.

Te marama ra a Orapa i ta Naomi e tuatua ra. No te mea tei Moabi tona pamiri, tona metua vaine, e tona ngutuare. Te akara anga kua tau rai aia kia noo i Moabi. No reira kua ongi atu aia ia Naomi ma te ngakau taitaia, e kua aere atura.​—Ruta 1:14.

Akapeea ra a Ruta? Kua tau katoa ta Naomi au tuatua nona. Inara ka tatau tatou e: “Karekā Ruta kua piri tikai ïa kiaia.” Penei kua aere akaou a Naomi na runga i te mataara e kua kite mai e te aru maira a Ruta na muri iaia. Kua tuatua akaou aia e: “I na, kua oki akenei to tuakana vaine ki tona au tangata ra, e ki tona au atua: ka aru katoa atu koe i to tuakana vaine.” (Ruta 1:15) Te akaari maira te tuatua a Naomi i tetai mea puapinga tikai ki te tangata tatau. Kua oki a Orapa ki tona iti tangata e pera katoa ki “tona au atua.” Mataora ua aia i te akamori ia Kemosa e tetai atu au atua pikikaa. Ko to Ruta manako ainei te reira?

Kua papu tikai a Ruta i roto i tona ngakau, iaia e akara atura kia Naomi i runga i taua mataara ra. Maata tikai te aroa i roto i tona ngakau no Naomi​—e te Atua ta Naomi e tavini ra. No reira kua tuatua aia e: ‘Auraka koe e tuatua raurau mai kiaku e akaruke ia koe, e kia oki au i toku nei aru anga atu ia koe: i te ngai taau e aere ra, e aere katoa ïa au; e te ngai taau e noo ra, e noo katoa ïa au ko toou iti-tangata, ko toku katoa ïa iti-tangata; e toou ra Atua, ko toku ïa Atua: Te ngai e mate ei koe ra, ei reira katoa au e mate ei, e ei reira katoa au e tanumiaʼi: kia rave mai a Iehova kiaku, e kia maata atu rai, kia tatakake taua i te mate eiaa ra i tetai mea ke.’​—Ruta 1:16, 17.

E mea umere tikai te tuatua a Ruta​—no te mea te vai nei rai tana tuatua e 3,000 mataiti i muri ake i tona matenga. Te akaari tika maira te reira i tetai tu akaperepere maataia, koia oki te aroa tiratiratu. No te pakari e te tiratiratu tikai o te aroa ta Ruta i akaari, kua riro tera ei akakeu iaia kia piri marie kia Naomi i te ngai ua atu tana ka aere. Na te mate anake ua raua e akatakake. Ka riro to Naomi iti tangata ei iti tangata nona, no te mea kua puareinga ua a Ruta i te akaruke i te au mea pouroa tana i kite i Moabi​—e te au atua o Moabi. Kare i aite mei ia Orapa, mari ra kua rauka ia Ruta i te tuatua ma te ngakau katoa e, kua inangaro aia i to Naomi Atua ko Iehova, ei Atua nona. *

No reira kua aere atu rai raua anake ua i teianei, na te ara roa ki Betelehema. Tetai tamanako anga, penei e tai epetoma ia raua te aere anga. Papu e kua rauka ia raua i te akapumaana atu i tetai e tetai i to raua tumatetenga.

Te tupu nei te tumatetenga ki te manganui o te tangata i teia tuatau i roto i teia ao. I to tatou nei tuatau, ta te Pipiria e karanga ra e e tuatau “kino maata,” te aro atura tatou i te au tu tumatetenga e te taitaia. (2 Timoteo 3:1) No reira  ko te tu ta tatou e kite nei i roto ia Ruta, kua riro ei mea puapinga maata roa atu. Ko te aroa tiratiratu​—koia oki te tu aroa te ka mou piri ki te apinga tana e akakoro ra e kare rava e tuku​—e tauturu ririnui tikai te reira i roto i teia ao poiri. Ka anoano tatou i te reira i roto i te oraanga akaipoipo, te pirianga o te pamiri, te au oa e te putuputuanga Kerititiano. Me akatupu tatou i taua tu aroa ra, te aru ra tatou i te akaraanga ngaueue kore o Ruta.

Ruta e Naomi i Betelehema

E tika, ka rauka ua i te karanga e e aroa tiratiratu toou; kareka ra e apinga ke takiri i te akapapu mai i te reira na roto i taau angaanga. E tikaanga ngateitei tikai to Ruta kia akaari i tona aroa tiratiratu kare anake ua kia Naomi, mari katoa ra ki te Atua tana i iki, ko Iehova.

Kua tae atura taua nga vaine ra ki Betelehema, e oire vaitata ua mai mei tetai 10 kiro mita i te tua tonga o Ierusalema. I te akaraanga, e pamiri papanunui to Naomi i taua oire meangiti ra i mua ana, no te mea kua eva ua te tuatua o Naomi e tona oki mai anga. Aere mai te au vaine i reira i te akara iaia e te tuatua e, “Ko Naomi teia?” E tika rai, kua tuke takiri aia mei te taime mai i aere ei aia ki Moabi; tona mata e tona akaraanga te akaari maira i te mamae e te taitaia, no te ngata o te oraanga i te au mataiti i aereia mai.​—Ruta 1:19.

Kua akakite a Naomi i te tumatetenga maata o tona oraanga ki te au vaine e te au taeake tana i kite i te au mataiti i topa. Kua manako katoa aia e e mea tau kia tauiia tona ingoa mei ia Naomi, te aiteanga “Rekareka,” kia Mara, te aiteanga, “Mamae.” Te akaaroa ia Naomi! Mei ia Iobu rai, kua irinaki aia e na te Atua ko Iehova i akatupu i tona turanga ngata.​—Ruta 1:20, 21; Iobu 2:10; 13:24-26.

Ia raua e noo ra i Betelehema, kua akamata a Ruta i te akamanako e ka akapeea aia i te akono anga ia raua ko Naomi. Kua kite mai aia e e akanoonooanga aroa tetai i roto i te Ture a Iehova ki tona iti tangata i Iseraela, no te aronga putaua. Ka akatikaia ratou kia aere ki roto i te au koro kai i te tuatau kokoti, e te aru i te aronga kokoti e te koi i te titona toe, pera te au mea e tupu ra i te iti  e te au akoko o te koro. *​—Levitiku 19:9, 10; Deuteronomi 24:19-21.

E tuatau kokotianga titona teia, penei i roto ia Aperira kia tau ki ta tatou karena, e kua aere a Ruta ki roto i te au koro te akara e koai te ka akatika kia angaanga aia i raro ake i te akanoonooanga no te aronga koikoi. Kua kitea mai iaia te au koro a tetai tangata ko Boaza tona ingoa, e atu enua puapinga aia e e kopu tangata katoa no Elimeleka, te tane a Naomi i mate. Noatu e tikaanga tona i raro ake i te Ture kia koi, kare aia i rave ua i tana tika; kua pati ra aia na mua ki te tangata akaaere o te aronga kokoti i te tikaanga kia angaanga. Kua akatikaia mai tana patianga, e kua akamata atu a Ruta i te angaanga.​—Ruta 1:22–2:3, 7.

Akamanako ana ia Ruta e aru ra i te aronga kokoti. Ia ratou e tipu ra i te kerite ki te matipi mingi, kua piko aia ki raro i te koi mai i te au mea tei pururu me kore tei toe mai, kua tapeka i te au rara, e kua apai atu ki tetai ngai kia rauka iaia i te papa i te titona a muri mai. E angaanga marie e te roiroi, e ko te roa atu o te ra ko te ngata atu ia. Inara, kua angaanga atu rai a Ruta, e ka tapu ua aia i te orei i te ou i runga i tona rae e no tetai manga katikati i roto i “te are”​—kare e kore i roto i tetai ngai marumaru no te aronga angaanga.

Kare paa a Ruta i manako ana me kore i tapapa ana e ka akaraia mai aia​—kareka ra te akaraia maira aia. Kua kite mai a Boaza iaia e kua ui atu ki te tangata akaaere e koai aia. E tangata akarongo a Boaza, e kua aravei atu aia i tana aronga angaanga​—tetai pae penei e tai rai ra i te angaanga, e pera katoa te au tangata ke—​i te na ko anga e: “Kia ora kotou ia Iehova.” E kua akapera mai rai ratou kiaia. E tangata pakarikari aia e te mataku Atua, e mei te metua te tu, kua inangaro a Boaza kia kite no runga ia Ruta.​—Ruta 2:4-7.

Kua kapiki a Boaza ia Ruta e “e taku tamaine,” e kua akakite atu kiaia kia oki ua mai rai ki tona au koro koi ei, e kia noo vaitata ua ki te pae i tona au tavini vaine kia kore aia e tamanamanataia e te au tane angaanga. Kua akapapu rai aia e e kai ta Ruta no te tuatau kaikai i te avatea. Te mea maata ra, kua akameitaki e kua akamaroiroi aia ia Ruta. Akapeea ra?​—Ruta 2:8, 9, 14.

Te ui anga a Ruta kia Boaza e eaa ra tana i rave kia takinga meitaki mai a Boaza iaia, ina e tangata ke ua aia, kua pau maira a Boaza e kua akarongo ana aia i tana au mea pouroa i rave no tona metua vaine ongai ko Naomi. Kare e kore kua akapaapaa a Naomi ia Ruta tana i akaperepere ki te au vaine o Betelehema, e kua tae te rongo kia Boaza. Kua kite katoa a Boaza e te akamori ra a Ruta ia Iehova, no te mea kua tuatua aia e: “Kia tutaki mai a Iehova i taau angaanga, e kia orongaia mai taau tutaki maata e te Atua o Iseraela nei, e Iehova, taau i aere mai e akaruru i raro ake i tona peau ra.”​—Ruta 2:12.

Kua riro taua au tuatua ei akamaroiroi ia Ruta! Kua iki tika rai aia kia akaruru i raro ake i te peau o te Atua ko Iehova, mei tetai manu rere ou rai tei akakoukouia e tona nga metua. Kua akameitaki atura aia ia Boaza no te akapumaana mai iaia. E kua angaanga ua atu rai aia e aiai ua atu.​—Ruta 2:13, 17.

E akaraanga meitaki tikai to Ruta no tatou pouroa i teia tuatau, e tauta pakari nei i teia au tuatau ngata i te pae moni. Kare aia e manako ana e kia tutakiia mai aia, kua ariki ua aia i te au mea pouroa tei orongaia atu kiaia. Kare aia e akama ana i te angaanga roa e te tauta pakari i te akono i tana e akaperepere ana, noatu e angaanga akaaka ua. Kua ariki ua aia e kua akarongo ki te ako no runga i te rave meitaki anga i te angaanga e te piri atu ki te aronga meitaki. Tei puapinga rava atu, kare aia i akangaropoina ana e teiea te ngai akaruruanga tikai nona​—ki ko i tona Metua, i te Atua ko Iehova.

Me akaari tatou i te aroa tiratiratu mei ia Ruta rai, e te aru anga i tona tu akaaka, te angaanga pakari, e te tu ariki rekareka, ka riro katoa to tatou akarongo ei akaraanga meitaki no etai ke.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 22]

E Tataanga Taurekareka Tikai

Kua akaaiteia te puka o Ruta mei tetai poe oko maata rai, e tataanga taurekareka tikai na tetai taunga karape. E tika, kare e aite ana te maata o te au akakiteanga i roto i te puka o Ruta ki to te puka o te Au Akava tei tataia i mua ake i te reira, e tei riro ei tauturu ia tatou kia kite e inaea teia au mea i tupu ei. (Ruta 1:1) Te taka ua ra e na te peroveta na Samuela i tata i teia nga puka. Inara ia koe e tatau ra i te Pipiria penei ka akatika koe e kua tau rai te ngai i tukuia ai te puka o Ruta i roto i te papaanga o te Pipiria. Muri ake te tatau anga no runga i te au tamaki, te au ninaanga, e te au kaitamakianga tei tataia i roto i te puka o te Au Akava, ka tae atu koe ki teia manga puka e akamaara maira ia tatou e kare rava e ngaropoina ana ia Iehova te au tangata akamoeau e aro atura i te au manamanata ngata o te au ra ravarai. Te oronga maira teia puka i tetai au apiianga pakari no runga i te aroa, te ngere, te akarongo, e te tu tiratiratu te ka riro ei puapinga no tatou pouroa.

[Tutu i te kapi 20]

Kua piri vaitata tikai a Ruta kia Naomi i te tuatau tumatetenga

[Au Tutu i te kapi 20, 21]

“Ko toou iti-tangata, ko toku katoa ïa iti-tangata; e toou ra Atua, ko toku ïa Atua”

[Tutu i te kapi 23]

Puareinga ua a Ruta i te rave i te angaanga pakari e te akaaka, ei akono ia raua ko Naomi