Kua Kite Ainei Koe?

Noea mai te au toka memeitaki i runga i te tapoki umauma o te taunga maata o Iseraela?

▪ Muri ake te akaruke anga te ngati Iseraela ia Aiphiti e te tomo anga ki roto i te metepara, kua akaue te Atua ia ratou kia maani i teia tapoki umauma. (Exodo 28:15-21) Te au toka i runga i te tapoki umauma e saradio, topazi, bereketa, emeradino, saphiro, ieloma, uakini, sebu, ametusi, berulo, sema, e te iasepe. * Kua tu tikai ainei te ngati Iseraela i taua au tu toka memeitaki ra?

Te tuatau Pipiria, e mea puapinga tikai te au toka memeitaki ki te tangata, e e okooko ana ratou i te reira. Ei akaraanga, e rauka mai ana te au toka memeitaki a to Aiphiti i taito, mei te ngai mamao tei karangaia i teianei e ko Iran, Afghanistan e penei e Initia. E maata te au toka memeitaki tukeke tei rauka mai mei roto i te au maina o Aiphiti. Na te au ariki o Aiphiti e akaaere ana i te au maina e ko ia mai ana te au toka memeitaki, i roto i te au ngai e akaaere ra ratou. Kua akataka mai a Iobu e akapeea te aronga i tona tuatau te aere anga na raro i te au vaarua e te au pia, i te kimi i te au toka memeitaki. Tetai au apinga tei ko ia mai, e saphiro e te topazi mei ta Iobu i akakite mai.​—Iobu 28:1-11, 19.

Akakite maira te papaanga i roto ia Exodo e kua “pou iora to Aiphiti” au apinga puapinga i te ngati Iseraela, te akaruke anga ratou i te enua. (Exodo 12:35, 36) No reira penei kua rauka mai to te ngati Iseraela au toka i runga i te umauma o te taunga maata mei Aiphiti mai.

Eaa ra i taangaangaia ai te uaina ei vairakau i te tuatau Pipiria?

▪ I roto i tetai parapore a Iesu, kua tuatua aia no runga i tetai tangata tei taia e te aronga keia. Kua karanga a Iesu e na tetai tangata Samaria i tauturu i teia tangata e kua riringi iora i te “inu e te wina” ki runga i tona au puta, e kua takai atura i te reira. (Luka 10:30-34) Te tata anga aia ki tona oa ko Timoteo, kua akakite te apotetoro ko Paulo kiaia e: “Oti ra ua i te inu ua i te vai, ei manga wina iti ra taau, no to kopu oki, e no te maki putuputu noou ra.” (1 Timoteo 5:23) Ko te ravenga ta Iesu i akataka i runga akenei e te ako ta Paulo i oronga kia Timoteo, e mea arikiia ainei te reira i te pae rapakau?

Te akataka maira te puka Ancient Wine e ka tau te uaina ei “akamaru mamae, tamate tiemu, e ei vairakau.” Te tuatau taito e tuanga maata te uaina i roto i te rapakauanga maki i Aiphiti, Mesopotamia, e Arama. Te akataka maira The Oxford Companion to Wine e ko te reira “ta te tangata vairakau taito roa atu i rekotiia.” No runga i ta Paulo i akakite kia Timoteo, te karanga ra te puka The Origins and Ancient History of Wine e: “Akaariia mai i roto i te kimikimianga, e e mate viviki ana te maki piva rengarenga e tetai au tiemu ke mai me kairoia ki te uaina.” Akapapu mai te kimikimianga i raveia i teia tuatau e, ko tetai pae o te 500 tuma kemikara i kitea mai i roto i te uaina, tei roto taua au mea ra e tetai atu au mea puapinga ke ei vairakau.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Tutu i te kapi 18]

Au putaua e takatakai vine ra, tanumanga o Nakht i Thebes, i Aiphiti

[Akameitakianga]

Gianni Dagli Orti/​The Art Archive at Art Resource, NY