I ROTO ia Aperira i te mataiti 2006, kua akakite te au nutipepa i te ao katoa i tetai tua umere e ka tuku mai tetai pupu aronga apii kite i tetai tataanga taito tei kitea ua akenei, koia oki, ko te “Evangeria a Iuda.” Te karanga ra teia au nuti pepa e te manako ra te aronga apii kite e ka taui takiri teia tataanga i to tatou manako no runga ia Iuda, te pipi tei pikikaa ia Iesu. Te akariro ra teia aronga apii kite ia Iuda ei tangata rongonui na te karanga anga e te marama ra a Iuda i to Iesu manako, e kua oronga aia ia Iesu kia tamateia no te mea kua pati a Iesu iaia kia rave i te reira.

E tataanga tika tikai ainei teia? Me koia ia, te akaari maira ainei te reira i tetai au manako tei uunaia no runga i te au tangata i te tuatau taito mei ia Iuda Ikariota, Iesu Karaiti, me kore te au Kerititiano mua? Ka taui ainei te reira i to tatou marama anga no runga ia Iesu Karaiti e tana au apiianga?

Kare i papu e akapeea te “Evangeria a Iuda” te kiteaia mai anga. Kare te reira i kiteaia mai ana e te aronga ko apinga taito, mari ra kua tukuia teia tataanga ki runga i te makete oko apinga taito i muri ake i te mataiti 1978. Penei, kua kiteaia mai te reira i Aiphiti i te mataiti 1978 i roto i tetai ngai tanuanga mate, penei i roto i tetai ana. Ko tetai ia o te tataanga e a i roto i tetai puka taito tei tataia i roto i te reo taito o Aiphiti.

Muri ake te akaateaia anga taua puka taito ra mei roto mai i te ngai maro i Aiphiti tei akonoia ana no tetai au anere mataiti, kua akamata te reira i te pe. Kua akaariia te puka taito ki tetai aronga apii kite i te mataiti 1983; inara no te maata o te moni, kare te reira i okoia ana. No te mea kare te reira i akono meitakiia ana kua viviki te puka taito i te pe. I te mataiti 2000, kua okoia mai te reira e tetai vaine oko apinga taito no Switzerland mai. Kua oronga atu aia i te reira ki tetai pupu kite karape no te au pa enua mai e angaanga ra i raro ake i te turuturu anga a te Maecenas Foundation no te Ancient Art e te National Geographic Society. Kua akaueia ratou kia akaou e kia akapapa akaou i teia puka taito, tetai pae kua ngaengae te reira i  teianei. Ka kimi katoa teia pupu i te mataiti i tataia ai teia puka taito e ka uri ratou i te reira.

Kua akapapuia mai i roto i tetai kimikimi anga e no roto mai te puka taito i te toru me kore i te a anere mataiti T.N. Inara, kua tamanako mai te aronga apii kite e kua uriia te “Evangeria a Iuda” i roto i te reo taito o Aiphiti mei roto mai i te reo mua o Ereni i mua roa atu. Inaea ra e i na roto i teea akanoonooanga i tataia ai te “Evangeria a Iuda”?

Te ngai i taiku muaia mai ei te tataanga o te “Evangeria a Iuda,” tei roto i te tataanga a Irenaeus, e tangata tata puka Kerititiano o te rua anere mataiti T.N. I roto i tetai puka tei kapikiia e Against Heresies, kua tata a Irenaeus no runga i tetai o te au pupu tangata te patoi ra aia i ta ratou apiianga: “Kua akakite ratou e kua kite meitaki te tangata pikikaa ko Iuda i teia au mea, e koia anake ua tei kite i te tikaanga e tei akatupu i te mea muna no runga i te pikikaa, e kare tetai pae i kite i te reira. Na roto iaia i tupu ei te manako kononinoni i te enua nei e i runga i te rangi. Kua maani ratou i tetai tua maani ua mei teia rai, ta ratou i kapiki e ko te Evangeria a Iuda.”

Kua tauta a Irenaeus i te akakore atu i te au apiianga tukeke a te au Kerititiano Ngotiki, tei karanga e tei ia ratou te kite oonu. E maata te au pupu no te Akonoanga Ngotiki, e e tukeke te au manako o teia au pupu no runga i ta ratou e manako ra e ko te “tuatua mou” Kerititiano. Kua akakitekite te au tangata Ngotiki i ta ratou au apiianga no runga i ta ratou i tata, tei totoa viviki i te rua anere mataiti T.N.

Kua karanga taua au evangeria Ngotiki ra e kare te au apotetoro a Iesu i marama ana i tana karere, e e apiianga muna tetai ta Iesu i apii atu tei marama uaia e tetai pae tangata ikiia. * Kua irinaki tetai pae o te au tangata Ngotiki e e ngai mouauri teianei ao. No reira, e iti ake te “atua tei anga mai” i roto i te au Tuatua Tapu Epera i te au atua tukeke ta ratou e irinaki ra. Kua irinaki ratou e ko tetai tangata e “kite” oonu tona, ka marama aia e te anoanoia ra tetai tangata kia akamataraia mai mei tona kopapa tangata.

Kua akatumuia te “Evangeria a Iuda” ki runga i teia irinakianga. Te akamata ra te reira ma te au tuatua e: “I roto i te varu ra i tuatua ai a Iesu i teia tuatua muna kia Iuda Ikariota e toru ra i mua ake ka raveia ai te Pasa.”

Ko teia puka taito ainei te tataanga tikai ta Irenaeus i tata no runga, tei tamanakoia e kua ngaro ana no tetai au anere mataiti? Kua karanga a Marvin Meyer, e mema no te pupu mua tei kimikimi e tei uri i teia puka taito e te “tano meitaki ra te akatakaanga [a Irenaeus] ki te tataanga o te reo taito o Aiphiti tei kapikiia e ko te Evangeria a Iuda.”

I roto i te “Evangeria a Iuda,” kua kata aviri a Iesu te akaari anga mai tana au pipi e kua ngere ratou i te kite tau tikai. Inara ko Iuda anake ua i roto i te 12 apotetoro tei akaari mai e kua marama aia i te tu tika tikai o Iesu. No reira, kua akakite a Iesu kiaia anake ua i “te au mea muna o te patireia.”

Kua akakeuia te pupu mua o te aronga apii kite tei uri i te “Evangeria a Iuda” no ta Irenaeus i karanga no runga i te evangeria. I roto i ta ratou uri anga, kua mareka a Iesu ia Iuda e koia te pipi okotai te ka marama i te au mea muna e te ka “tae” ki te “patireia.” I te mea e ka kimi te au apotetoro i tetai te ka mono ia Iuda, ko Iuda ra te ka tutaki meitakiia, kare ko te au pipi no te mea nana i tauturu ia Iesu kia akamataraia mai mei tona kopapa.

 Te aronga tata rongonui mei ia Bart Ehrman e Elaine Pagels rai, e nga tangata apii kite rongonui no te au Akonoanga Kerititiano mua e te Akonoanga Ngotiki, kua nenei viviki raua i ta raua i kimikimi ana e i tuatua no runga i te “Evangeria a Iuda” tei aiteite ki te uri anga tei raveia e te pupu mua. Inara, i muri poto ake kua akakite mai tetai aronga apii kite, mei ia April DeConick e Birger Pearson rai e kare raua e mareka ana i te reira. Kua karanga raua e kua rapurapuia teia tataanga taito e te National Geographic Society kia akaariia i runga i te nuti. Kapiti mai, kua karanga raua e kare i aru meitakiia ana te ravenga no te kimikimianga e te uriuri anga i te tataanga.

Te rave anga raua i ta raua angaanga, kua kite mai a DeConick e Pearson e kua tarevake te uri anga o tetai au tuanga puapinga o te puka taito a te aronga apii kite i topa akenei. Kua uri akaou a DeConick i te tataanga e kua kapiki a Iesu ia Iuda e ko te “Tai Ngauru ma Toru o te Temoni,” kare e ko te “tai ngauru ma toru o te vaerua.” * Kua akakite tika atu a Iesu kia Iuda e kare aia e o atu ki roto i te “patireia.” E kare a Iuda e tutaki ‘meitakiia’ mei te au pipi rai, mari ra ka akautungaia aia no te tamate anga ia Iesu. Te manako ra a DeConick e te aviri ra te aronga tei tata i te “Evangeria a Iuda” i te au apotetoro. Kua akakite mai a DeConick e Pearson e kare a Iuda i te tangata rongonui i roto i te “Evangeria a Iuda.”

Noatu e kua manako ratou ia Iuda e e tangata rongonui me kore e temoni i roto i teia evangeria, kare rava tetai o teia aronga apii kite tei akara meitaki i teia tataanga i karanga ana e e tika tikai teia au tataanga taito. Kua akamarama mai a Bart Ehrman e: “Kare na Iuda i tata i teia Evangeria, e kare katoa i karanga ana e nana i tata i te reira. . . . Kare te reira Evangeria i tataia i to Iuda tuatau e tetai tangata tei kite tikai iaia . . . No reira, kare te reira puka i oronga mai ana i tetai atu au akakiteanga no runga i tei tupu tikai i roto i to Iesu oraanga.”

E tataanga Ngotiki te “Evangeria a Iuda” mei te rua anere mataiti T.N. mai, tei tata muaia i roto i te reo Ereni. Kare i papu i te aronga apii kite e me te aiteite ra te “Evangeria a Iuda” tei kitea uaia akenei ki te tataanga ta Irenaeus e taiku maira. Inara te akapapu maira te “Evangeria a Iuda” no runga i tetai tuatau te apii anga te au Kerititiano pikikaa i ta ratou uaorai au apiianga, tei akatakake ia ratou ki roto i tetai au pupu tukeke. Kare te “Evangeria a Iuda” i akapapu mai ana e e tarevake te Pipiria, mari ra te akakite papu maira te reira i te au akamatakiteanga a te au apotetoro, mei ta Paulo rai e taiku ra i roto ia Angaanga 20:29, 30 e: “Kua kite oki au kia riro ke atu au . . . ka tu mai oki te tangata mei roto ia kotou uaorai, e tuatua mai i te tuatua mingi, kia aruia ratou e te pipi.”