KUA pongi te aronga turoto. I te atoro anga ratou i te au ngai taito o Betelehema, kua pongi ratou. Kua kite ratou i tetai ngai kaikaianga tei oko i te falafel—e pi, tomati, oniani, e tetai au kai raurau, kinakiia ki te varaoa pita. Kua rauka te maroiroi ou no ta ratou kai reka kia turoto ua atu.

Kare teia aronga turoto i kite e, i vai ua ana te varaoa pita i Betelehema no tetai tuatau roa tikai. Penei i vai ua ana te reira i mua ake i te au ngai taito ta ratou i atoro ana. Te aiteanga o te ingoa o Betelehema koia oki ko te “Are Varaoa,” e kua tunuia te varaoa i reira no te au tauatini mataiti. (Ruta 1:22; 2:14) Ko te varaoa pita tetai varaoa matauia i te kai i Betelehema.

Mei te a tauatini mataiti i topa, i te pae mai i te tua tonga o Betelehema, kua tunu te vaine a Aberahama ko Sara i te “areto” me kore te varaoa, no te aronga e toru tei atoro mai ia ratou. (Genese 18:6) Ko te “faraoa meitaki” ta Sara i taangaanga, penei kua maaniia te reira ki te titona me kore ki te kerite. Kua anoanoia a Sara kia akapapa viviki i teia varaoa e penei kua tunu aia i te opue varaoa ki runga i te au toka vera.—1 Ariki 19:6.

Mei tei kitea i roto i teia papaanga, kua akapapa e kua tunu te ngutuare tangata o Aberahama i ta ratou uaorai varaoa. No te mea te noo ra ratou i roto i te au puakapa, kare i rauka ia Sara e tona au tavini i te tunu varaoa ki roto i te au umu mei ta ratou i matau i Ura, te oire anau o Sara. Kua akapapa a Sara i te varaoa meitaki mei te titona tei tupu i to ratou ngai. E angaanga pakari te rave i teia. Kua anoanoia kia taangaanga i te toka tavirianga me kore tetai kumete e te reru.

I te a anere mataiti i muri mai, kua akakite te ture a Mose e kare e rauka i te rave i te toka tavirianga ei tutaki no tetai kaiou, no te mea ko teia “te mea e oraʼi” tetai ngutuare tangata. (Deuteronomi 24:6) E mea puapinga te toka tavirianga ki te Atua no te mea me kare e toka tavirianga, kare tetai ngutuare tangata e rauka i te tunu varaoa i te au ra ravarai.—Akara i te pia “ Taviri Anga e te Tunu Anga i te Varaoa i te Tuatau Pipiria.”

E maata te taime i taiku ei te au Tuatua Tapu i te varaoa. Te akaari maira teia e e kai puapinga te varaoa i te tuatau o te Pipiria. Kua kapiki te aronga tata Pipiria i te varaoa e e kai. Kua akaari mai a Iesu e ka rauka i te au tavini o te Atua i te pure e: “O mai i te kai e tau ia matou i teianei rā.” (Mataio 6:11) Te akaari katoa maira a Iesu e ka rauka ia tatou i te irinaki ki te Atua kia oronga mai i te kai na tatou i te au ra ravarai.—Salamo 37:25.

Tera ra, te vai ra tetai mea puapinga atu i te varaoa, me kore i te kai. Karanga a Iesu e: “Kare o te kai anake ra te mea e oraʼi te tangata nei, ko te au mea katoa ra no roto mai i te vaa o te Atua.” (Mataio 4:4) Te tuatua ra aia no te tuatau e irinaki ra te ngati Iseraela ki te Atua kia oronga mai te kai na ratou. Kua akamata teia i te tupu i muri ua ake i to ratou akaruke anga ia Aiphiti. Kua pou e tai marama ia ratou i roto i te Metepara o Sinai, e te pou ua atura ta ratou kai. Kua mataku ratou e ka mate ratou i te onge kai i roto i te metepara, e kua koumuumu e: “Kua kai oki [matou] i te kai e kua merengo roa” i Aiphiti.—Exodo 16:1-3.

Kare e ekoko e, e reka te varaoa o Aiphiti. I te tuatau o Mose, e tunu ana te aronga tunu varaoa o Aiphiti i te varaoa tukeke e te au keke. Inara, kua akakoro a Iehova i te oronga i te varaoa na tona iti tangata. “I na, e akatopa atu au i te kai no runga i te rangi nei na kotou,” i taputou ei aia. Tei tupu, kua  topa mai te varaoa mei te rangi i te popongi maiata, “e mea rikiriki punupunu” mei te topata au te tu. “Eaa teia?” i ui ei te ngati Iseraela i to ratou kite mua anga i te reira. “Ko taua kai ra teia ta Iehova i oronga mai na kotou e kai,” i akamarama ai a Mose. Kua tapa ratou i te reira e ko te māna, * e kua kai ratou i teia varaoa no te 40 mataiti tei aru mai.—Exodo 16:4, 13-15, 31.

Papu e kua umere tikai te ngati Iseraela i to ratou kite mua anga i te māna. I te tongi anga i te reira, “mei te uefa meli ra kia kai,” e kua rava meitaki na te katoatoa. (Exodo 16:18) Inara, aere ua rai, kua akamata ratou i te inangaro i te au kai tukeke ta ratou i kai i Aiphiti. Kua tarotaro ratou e: “Kare rava o mua i to tatou aroaro, mari ra ko teianei māna.” (Numero 11:6) Muri mai, kua tuatua kino ratou e: “Kua iu matou i teianei kai.” (Numero 21:5) I te openga, kua iu ratou i te “kai o te rangi” e kua riri ratou i te reira.—Salamo 105:40.

Taka meitaki ua e, e mama ua te akangaropoina i te puapinga o te varaoa. Inara te tuatua ra te Pipiria no runga i tetai varaoa puapinga roa atu kia kore e akavaavaaia. Ko teia varaoa, ta Iesu i akaaite ki te māna ta te ngati Iseraela i kopae, ka rauka i te oronga mai i te puapinga mutu kore.

“Ko au te kai e oraʼi,” i akakite ei a Iesu ki te tangata. “I kai ana to kotou ui metua i te māna i te medebara ra, e mate atura. Ko te kai teia no te rangi mai, kia kaikai ua te tangata i te reira, e kia kore rava e mate. Ko au te kai ora, ko tei eke mai mei te rangi: ko te ka kai i teianei kai, ka tika ïa i te ora anga e tuatau ua atu: ko taku kai e oronga atu, ko toku ïa kopapa, ko taku ïa e oronga atu ei ora no to te ao.”—Ioane 6:48-51.

Kare te maataanga o te aronga e akarongo ra kia  Iesu e marama ana i tana tuatua akatutu ua no te “kai” e te “kopapa.” Tera ra, kua tau meitaki tikai tana akatutuanga i taangaanga. Kua kai te ngati Iuda i te varaoa i te au ra ravarai, ei akaora ia ratou mei te māna rai tei akaora i te ngati Iseraela i te 40 mataiti i roto i te metepara. Noatu e kua oronga mai te Atua i te māna, kare e rauka i te reira te oronga mai i te ora mutu kore. I tetai tua, kua riro te atinga o Iesu ei oronga i te ora mutu kore no te aronga tei akarongo iaia. Ae, koia tikai “te kai e oraʼi.”

Me mate koe i te pongi, penei ka kai koe i tetai potonga varaoa. Pera katoa, penei ka akameitaki koe i te Atua no te oronga mai i te “kai e tau ia matou i teianei rā.” (Mataio 6:11) Noatu e e reka ana tatou te kai manga, eiaa rava tatou e akangaropoina i “te kai e oraʼi,” ko Iesu Mesia.

Akapeea tatou me akaari e kare tatou e aiteite ana ki te ngati Iseraela i to Mose tuatau, tei akavaavaa i te māna? Akapeea tatou me akaari e te ariki ra tatou i te kai e oraʼi? “Kua anoano kotou iaku ra, ka akono i taku ra au akauenga,” i karanga ai a Iesu. (Ioane 14:15) Me akono tatou i te au akauenga a Iesu, ka rauka ia tatou i te kai i te varaoa kia maroiroi te ngakau e tuatau ua atu.—Deuteronomi 12:7.