I roto ia Tianuare 20, 1815, kua anauia mai toku tupuna ko Thomas (1) * Williams i Horncastle, Peritane. Kua mate tona mama e rua mataiti i muri mai, no reira kua utuutuia mai aia, tona nga teina, e te tuaine, e to ratou papa ko John Williams. Kua tereni a John ia Thomas kia riro mai ei kamuta, inara kua iki a Thomas i tetai angaanga ke.

Te tupu ra te au akonoanga i roto ia Paratane. Kua akatakake atu te orometua John Wesley mei te Church of England e kua akatupu i te Society of Methodists, e pupu e akamaroiroi ra i te apii Pipiria naau uaorai e te apii evangeria. Kua totoa viviki ta Wesley au apiianga e kua āriki pu tikai te kopu tangata Williams i te reira. Kua riro mai a Thomas ei orometua no te akonoanga Wesley e kua oronga viviki ua aia iaia uaorai no te angaanga mitinari i te tua Tonga o te Patipika. I roto ia Tiurai 1840, kua tae aia raua ko tana vaine ko Mary, (2) ki Lakeba Island, * i Viti, e enua i noo ia ana e te aronga kai tangata.

I te au mataiti mua i Viti, kua akakoromaki a Thomas raua ko Mary i te au turanga ngata. Kua angaanga pakari raua no tetai tuatau roa i roto i te au turanga kino e te vera. Kua kite katoa raua i te au tu kino tikai​—te tamaki i rotopu i te kopu tangata, te kukumianga i te au vaine takaua, te tamate anga i te pepe, e te kai tangata​—kua patoi pakari i reira te au tangata i ta raua karere. Kua rokoia a Mary e tana tama mua ko John e te maki e kua vaitata i te mate. I te 1843, kua tata a Thomas e: “Kua taitaia tikai toku ngakau. . . . E te tumatetenga.” Inara kua aruaru raua ko Mary kia rauka mai te maroiroi mei to raua akarongo i te Atua ko Iehova.

I taua taime rai kua taangaanga a Thomas i tona au tu karape ei kamuta na te akatu anga i te are papaa mua i Viti. Kua maaniia te taʼua o te are kia teitei e kia anuanu e tetai atu au ravenga ou tei akakeu i te au tangata Viti kia akarakara mai. I mua ake ka oti ei te are, kua anau a Mary i te rua o tana tama, ko Thomas Whitton (3) Williams, toku tupuna tane mua tikai.

I te 1843, kua tauturu a Thomas papa i te uri i te Evangeria a Ioane ki te reo Viti, e tuanga angaanga ngata tikai kiaia. * Inara e tangata karape aia i te kite i te apiianga i te tu o te tangata na te nakirokiro meitaki anga i te reira. Kua akapapa meitaki aia i tana kimikimianga ki roto i te puka, Fiji and the Fijians (1858), e papaanga o te 19 anere mataiti o te oraanga o Viti.

 No tana angaanga pakari e 13 mataiti i Viti, kua makiia a Thomas e kua neke atu aia e tona ngutuare tangata ki Autireria. I muri ake i te noo anga i tetai oraanga meitaki ei orometua, kua mate a Thomas i Ballarat, Victoria, i te 1891.

I te 1883, kua neke a Thomas Whitton Williams e tana vaine ko, Phoebe, (4) e ta raua tamariki ki Perth, Western Australia. Te rua o ta raua tama ko Arthur Bakewell (5) Williams, ko te rua ia o toku tupuna tane, e iva ona mataiti i te reira tuatau.

Te tae anga to Arthur mataiti ki te 22, kua kimi aia kia puapingaia i Kalgoorlie, e oire ko auro maata e 600 kiro mita i te tua itinga o Perth. I reira aia i tatau ei i tetai au puka tei neneiia e te Aronga Apiipii Pipiria i te Ao Katoa, tei kiteaia i teianei e ko te Au Kite o Iehova. Kua pati katoa aia e kia tukuia mai te Zion’s Watch Tower. Kua umere aia i tana i tatau e kua akamata a Arthur i te akakite i tona mārama ou ki tetai ke e kua rave i te au uipaanga no te apii Pipiria. Mei taua akamataanga akaaka ra i tupu mai ei te angaanga a te Au Kite o Iehova i Western Australia.

Kua akakite katoa a Arthur ki tona ngutuare tangata i tana e apii ra. Kua turu tona papa, ko Thomas Whitton, ia Arthur te piri anga atu ki te Aronga Apiipii Pipiria inara kare i roa ana kua mate aia i muri mai. Kua riro mai tona mama, a Phoebe e tona nga tuaine ko Violet raua ko Mary ei Aronga Apiipii Pipiria. Kua riro mai a Violet ei painia tamou no te tutu evangeria. Kua karanga a Arthur e koia “tetai painia meitaki roa atu e te maroiroi i Western Australia.” Penei e manga papakitai rai a Arthur, inara kua riro to Violet akaraanga maroiroi ei akakeu maata i te uanga Williams o muri mai.

Aere ua rai, kua akaipoipo a Arthur e kua neke atu ki Donnybrook e ngai tupu meitaki te au ua rakau i te tua tonga opunga o Western Australia. I reira i tapaia ai tona ingoa kangakanga ko “Old Mad 1914!” no tana akakitekiteanga maroiroi i te au totou Pipiria tei tou ki te reira mataiti. * Kua akamutu te tu aviri i te akamata anga te Tamaki I o te Ao. Kua putuputu a Arthur i te tutu aere ki te au tangata te aere maira ki tona are toa, te ngai i akaari pu ei aia i te au puka Pipiria i runga i te maramarama. Kua akaari katoa aia i tetai akakitekite anga ei oronga e 100 tara ki tetai ua atu tangata tei akapapu i te apiianga Toru Tai​—e apiianga teia kare i akatumuia ki runga i te Pipiria tei patoi pakariia e Arthur. Kare okotai i koʼi ana i te moni.

Kua riro mai te kainga Williams ei ngai tikai no te pupu apii Pipiria e te au uipaanga putuputuanga i Donnybrook. I muri mai, kua akatu a Arthur i tetai Are Uipaanga Patireia, me kare tetai ngai aravei anga i roto i te oire, ko teia tetai ngai mua i Western Australia. I tona 70 anga mataiti kua aao aia i te kakau pereue e te tapeka kaki, kua akapapa i tona oroenua ruaine ko Doll tona ingoa, e kua tutu aere ki te au ngai mamao o Donnybrook.

 Kua akakeu tikaiia te au tamariki a Arthur no te tu maroiroi, te tu ngateitei, e te maru ua o to ratou papa. Kua riro mai tana tamaine ko Florence (6) ei mitinari i Initia. Kua riro mai tana nga tamaroa ko Arthur Lindsay (7) e Thomas mei to raua papa rai ei nga tangata pakari tei tavini no tetai tuatau roa.

Toku tupuna tane ko Arthur Lindsay Williams, kua rongoia aia e kua inangaroia no tona tu takinga meitaki. Kua tuku taime aia no te tangata e kua akono meitaki ia ratou. E tumutoa katoa aia no te angaanga pari rakau, i roto i te 12 mataiti tona re anga e 18 tarere anga pari rakau no te reira ngai.

Inara, kare rava a Arthur i reka ana i te apai anga tana tamaiti e rua ona mataiti, ko Ronald (8) (toku papa ruau), i tetai toki ki te pu apara meangiti i te pae mai i te kainga o te ngutuare tangata. Kua tapekapeka meitaki te mama o Ronald ma te akono i te tumu apara, e i muri mai kua ua meitaki mai te au apara vene tikai. Kua tapaia teia apara e ko te Vaine Williams, kua riro mai teia e ko te akamata anga o te apara Cripps Pink, e tu apara rongonui rava atu teia i teianei ao.

Ko Ronald, me kore ko Papa kereni i taku kapiki anga iaia, kua akamata aia i te aruaru i te au angaanga akatu are i muri mai. Kua tavini raua ko mama kereni ma te oronga ua ia raua uaorai i roto i te angaanga akatu are o te Au Kite i Autireria e te Solomon Islands. E vaitata i te 80 ona mataiti i teianei, te tavini nei rai a Papa kereni ei tangata pakari o te putuputuanga e te tauturu nei i te akatu e te akaou i te au Are Uipaanga Patireia i Western Australia.

Te aru anga i toku papaanga tupuna, kua angaanga pakari toku nga metua, ko Geoffrey (9) raua ko Janice (10) Williams, i te utuutu mai i toku tuaine ko Katharine (11) e iaku (12) kia akono meitaki i te au kaveinga Kerititiano. I toku 13 mataiti, kua iki au i taua au kaveinga katoa ra. Iaku i roto i tetai akaputuputuanga Kerititiano, kua rongo au i tetai mema o te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova, ko John E. Barr, i te raurau anga i te au mapu e: “Auraka kotou e akavaavaa i te apinga akaperepere ravaia​—kia rauka i te kite e te inangaro ia Iehova.” I te reira po kua akatapu au i toku oraanga kia Iehova. E rua mataiti i muri mai, kua akamata au i te painia.

I teia ra, e reka ana au i te piri ki taku vaine, ko Chloe, i roto i te angaanga tutu tamou i Tom Price, e oire meangiti i te tua opunga tokerau i Western Australia. E ngai angaanga ta maua i tetai taime no te akono ia maua. E painia ana toku nga metua e toku tuaine ko Katharine e tana tane ko Andrew i Port Hedland, e 420 kiro mita ki te tua apa tokerau. E tavini katoa ana maua ko toku tati ei aronga pakari o te putuputuanga.

E itu uki tangata i topa akenei, kua titau toku tupuna ko Thomas Williams i te tavini i te Atua ko Iehova. Kua iri mai te reira papaanga tupuna o te akarongo e te angaanga tavini kiaku. Kua riro teia ei akameitakianga kiaku no tei rauka tetai oraanga puapinga i te pae vaerua.