Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Kua Kite Ainei Koe?

Kua Kite Ainei Koe?

Te turuturu ra ainei te au apinga taito i te papaanga Pipiria?

Ariki Asura ko Saragona II tei taikuia i roto ia Isaia 20:1

Kua akakite mai tetai atikara tei neneiia i roto i te Biblical Archaeology Review i te oraanga o “tetai 50” tangata tei taikuia i roto i te au Tuatua Tapu Ebera te ka akapapuia e te au mea tei kiteaia mai e te aronga keri apinga taito. I roto ia ratou e 14 ariki o Iuda e Iseraela, kapiti mai i te aronga rongonui mei ia Davida rai raua ko Hezekia, e te aronga kare e rongonui ana, ko Menahema raua ko Peka. Kapiti katoa mai e rima Pharao e 19 ariki o Asura, Babulonia, Moabi, Peresia e Suria. Inara kare ko te au ariki ua tei mama mai i roto i te papaanga Pipiria e to te papaanga o te au apinga taito. Pera katoa te au tangata kare e rongonui ana, mei te au taunga maata rai, te au tata tuatua, e tetai atu aronga mana.

No taua au tangata ra, “te āriki ra te maataanga o te kimikimianga kite” e e akapapuanga tikai teia, i akakite ei te atikara. E tika rai, te taiku ra te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano i tetai au tangata tuatua enua e manganui, e te vai katoa ra tetai akapapu anga taito no te turu anga i te maata anga ia ratou​—mei ia Heroda, Ponotio Pilato, Tiberio, Kaiapha, e Serio Paulo.

I naea te au riona i ngaro ei mei te au enua Pipiria?

E tutu riona i runga i te patu kanapanapa i Babulonia taito

Noatu e kare e riona i te ngangaere i roto i te Enua Tapu i teia tuatau, te taiku maira etai 150 au irava Tuatua Tapu i teia manu tei matauia e te aronga tata Pipiria. Maata anga o teia au taiku anga e mea akatutu ua; inara kua taiku mai etai au irava i te au riona tika tikai. Ei akaraanga, kua akakiteia mai e i tamate ana a Samasona, Davida, e Benaia i te au riona. (Te Au Akava 14:5, 6; 1 Samuela 17:34, 35; 2 Samuela 23:20) Kua tamateia tetai atu au tangata e te au riona.​—1 Ariki 13:24; 2 Ariki 17:25.

I te au tuatau taito, kua kiteaia te riona Asia (Panthera leo persica) mei Asia Minora mai e tae ua atu ki Ereni, Paretaina, Suria, Mesopotamia, e ki te tua tokerau opunga o Initia. E au manu puapinga te riona e te matakuia, e e kite putuputuia ana taua au manu ra i runga i te tutu i te Pae Opunga. Kua akamaneaia te au Patu o Babulonia taito ki te au piriki kanapanapa ma te au tutu riona.

Kua ripotiia mai e kua tamate ana te aronga tamaki o Paretaina i te au riona e tae ua atu ki te openga o te 12 anere mataiti T.N. Kua ngaro ua atu te au riona i te reira ngai i muri ua ake i te mataiti 1300. Inara, kua akakiteia mai e i kiteaia ana te au riona i Mesopotamia e Suria e tae ua atu ki te 19 anere mataiti, pera katoa i Iran e Iraq i muri ake i te tuanga mua o te 20 anere mataiti.