Pene 2

Te Puka te Akakite Maira i te Kite i te Atua

1, 2. Eaa ra tatou i anoano ei i te arataki anga a Tei Anga mai ia tatou?

E MEA tau ra e kia oronga mai Tei Anga aroa maira ia tatou i tetai puka apii anga e te arataki anga no te au tangata nei. E kare ainei koe e akatika e te anoanoia ra te arataki anga no te au tangata?

² E tere atu i te 2,500 mataiti i topa, kua tata tetai tangata peroveta e te tata tuatua enua: “Kare tei te tangata e aere nei, i te akono i tona uaorai takainga tapuae.” (Ieremia 10:23) I teia tuatau, e tere atu i to mua ana te papu o te tika o te reira tuatua. No reira, kua akakite maira te tangata tata tuatua enua ko William H. McNeill e: “Ko te tupu anga ki te au tangata ki runga i te tua o teia paraneta nei kua riro ei tupu anga taitaia e te au pekapeka no te akaaereanga totaiete tei akanooia e vaitata kare e akamutu anga.”

3, 4. (a) Akapeea tatou i te akamata anga i tetai apii anga i te Puka Tapu? (e) Akapeea tatou i te rave anga i tetai akara matatio anga i te Puka Tapu?

³ Te oronga maira te Puka Tapu i te au apinga ravarai te anoanoia ra no tatou no te arataki anga pakari. E tika, e manganui tei va ua ra i ta ratou akara matatio mua anga i te Puka Tapu. E puka maata ia, e ko etai tuanga o te reira kare i te mea ngoie ua i te kiteia. Inara me kua orongaia kia koe tetai pepa akamanaia e te ture te akapapa maira i taau ka tau kia rave e raukaʼi tetai tuanga apinga, kare ainei koe e akataka i tetai tuatau kia akara matariki i te reira? Me ka kitea e koe etai tuanga o taua pepa ra tei ngata i te maramaia, penei ka kimi koe i te tauturu a tetai tangata kite i taua au tumu ra. Eaa koe ka kore  ei e kimi i te Puka Tapu ma tetai tu manako mei te reira te tu? (Angaanga 17:11) E maata atu te tuanga apinga te vaira i roto i reira. Mei ta tatou i apii ana i roto i te pene i mua akera, ka rauka i te kite i te Atua te taki atu ki te ora mutu kore.

⁴ E akara matatio tatou i te puka te akakite maira i te kite i te Atua ra. Ka akara poto ua tatou i te au tumu o te Puka Tapu na mua. Ei reira tatou ka uriuri manako ei i te tumu i irinaki ei te aronga kite e manganui e ko te Tuatua akauruia mai ia e te Atua.

TE AU APINGA I ROTO I TE PUKA TAPU

5. (a) Eaa te vaira i roto i te au Tuatua Tapu Epera? (e) Eaa to roto i te au Tuatua Tapu Ereni?

⁵ E 66 au puka o te Puka Tapu i roto i nga tuanga e rua, e putuputu te tapaia ko te Koreromotu Taito e te Koreromotu Ou. E 39 au puka o te Puka Tapu tei tataia te maata anga i te reo Epera e 27 i te reo Ereni. Te au Tuatua Tapu Epera, mei ia Genese tae roa ki te openga o Malaki, te akakite maira i te anga mai anga pera katoa te 3,500 au mataiti mua o te tuatua enua o te tangata nei. I te akara matatioanga i teia tuanga o te Puka Tapu, ka kite tatou i te au akonoanga a te Atua ma to Iseraela—mei to ratou anau angaia mai ei iti tangata i te 16 anere mataiti M.T.N. maira tae roa ki te 5 anere mataiti M.T.N. * Te au Tuatua Tapu Ereni, te kapiti ra i te au puka mei ia Mataio tae roa ki te openga o Apokalupo, te akataka mairai i te au apiianga e te au angaanga a Iesu Karaiti e tana au pipi i te tuatau o te anere mataiti mua o te T.N.

6. Eaa i tau ei kia apii tatou i te Puka Tapu katoa?

⁶ Te karanga ra tetai papaki e ko te “Koreromotu Taito” no te ngati Iuda ia e ko te “Koreromotu Ou” no te au Kerititiano ia. Inara kia tau ki ta 2 Timoteo 3:16, “te au tuatua tapu katoa i tataia ra, e mea akauruia mai e te Atua, e e mea meitaki.” No reira, ka tau te apii tika i te au Tuatua Tapu kia kapiti i te Puka Tapu katoa ra. Ko te tika, te tauturu ra nga tuanga e rua o te  Puka Tapu i tetai e tetai, ma te kairoanga rotai kia akatupu i tetai tumu okotai katoa ra.

7. Eaa te tumu tuatua o te Puka Tapu?

⁷ Penei kua aere ana koe ki etai pure akonoanga no etai mataiti e kua akarongorongo i etai tuanga o te Puka Tapu i te tatau angaia ma te reo maata. Me kare penei kua tatau ana koe uaorai i etai irava mei te reira. Kua kite ainei koe e e tumu okotai to te Puka Tapu mei ia Genese tae roa ki te openga o Apokalupo? Ae, e tumu rotai tetai te totoa ra i roto i te Puka Tapu katoa. Eaa te reira tumu? Ko te akatika anga ia i to te Atua ra tika kia tutara i te au tangata e te kite anga i tana akakoro anga aroa na roto i tona Patireia. A muri akenei, ka kite tatou i akapeea tikai ta te Atua ra akatupu anga i tana akakoro anga.

8. Eaa ta te Puka Tapu e akakite maira no to te Atua ra tu?

⁸ Kapiti atu ki te akapapaanga i te akakoro anga a te Atua, te akakite maira te Puka Tapu i tona tu. Ei akatauanga, ka kite tatou mei te Puka Tapu e e au manako ngakau to te Atua e ko te au iki anga ta tatou ka rave e mea akaraia mai e ia. (Salamo 78:40, 41; Maseli 27:11; Ezekiela 33:11) Te tuatua ra no te Atua  a Salamo 103:8-14 e “e aroa e te takinga-meitaki to Iehova; kare e riri vave, te maata ra te aroa.” Te akono ra aia ia tatou ma te tu aroa, ‘te manakoanga ra ia tatou e e one ua’ e ka oki akaou ki te reira me mate. (Genese 2:7; 3:19) Mei teaa ra te umere tona au tu te akakiteia mai ra! Kare ainei teia i te tu o te Atua taau e anoano ra kia akamori atu?

9. Akapeea ta te Puka Tapu oronga mai anga kia tatou i te manako taka meitaki i to te Atua ra au turanga, e akapeea tatou e puapingaʼi mei taua kite ra?

⁹ Te oronga maira te Puka Tapu kia tatou i te manako taka meitaki i to te Atua ra au turanga. Te taikuia maira teia i etai taime ei au ture. Inara, e putuputu te reira i te akaataia mai ei au kaveinga tei apiiia mai na te au apiianga akaraia ra. Kua akaue te Atua ra i etai au tupu anga i te tuatua enua o Iseraela i taito ra kia tataia ei puapinga no tatou. Te akaari maira teia au tataanga taka meitaki eaa tei tupu i te rave anga te au tangata kia rotai ma te akakoro anga a te Atua ra, pera katoa oki te tupu anga mii me ka aere ratou na to ratou uaorai aerenga. (1 Ariki 5:4; 11:4-6; 2 Paraleipomeno 15:8-15) Na te tatauanga i taua au tataanga oraanga tikai kare e ekoko anga ka tuki ki to tatou ngakau. Me ka tamata tatou i te tamanako i te au tupu anga tei tataia ra, ka rauka ia tatou i te akataka ia tatou ma te au tangata tei o atura ki roto ia ratou. No reira, ka puapingaia tatou i te au akaraanga meitaki e ka rauka kia kopae ke i te au puereere tei ereere ra i te aronga rave tarevake. Inara, te umuumuia ra tetai pauanga no teia uianga puapinga maata: Akapeea e papu ei ia tatou e ko ta tatou i apii ana i te Puka Tapu e mea akauru tikaia e te Atua ra?

KA RAUKA AINEI IA KOE TE IRINAKI I TE PUKA TAPU?

10. (a) Eaa ra tetai papaki i manako ei e kua piro te Puka Tapu? (e) Eaa ta 2 Timoteo 3:16, 17 i akakite mai kia tatou no runga i te Puka Tapu?

¹⁰ Penei kua kite koe e e manganui te au puka te oronga maira i te apii anga kua riro kia piro i etai nga mataiti tokoiti ua. Akapeea te Puka Tapu? E taito rava ia, e kua vaitata i te 2,000 mataiti kua topa mei te tata angaia te au tuatua openga ra. No reira kua manako tetai papaki e kare te reira e tau no to tatou tuatau nei. Inara me e mea akauruia te Puka Tapu e te  Atua, e mea tau e kia vairai tana apii anga noatu e e roa tona tuatau. Ka tau rai te Tuatua Tapu tataia ra ei “mea meitaki ei apiianga, ei akoanga, ei akakiteanga apa, e ei akakite mai i te tuatua-tika ra. Kia apa kore te tangata o te Atua, ma te tau tikai i te au angaanga memeitaki katoa ra.”—2 Timoteo 3:16, 17.

11-13. Eaa i raukaʼi ia tatou kia tuatua e te tau ra te Puka Tapu no to tatou tuatau nei?

¹¹ Te akaari maira te akara anga matatio tikai e ko te au kaveinga Puka Tapu tei aite ra te mana i teia tuatau mei to ratou tu i te tataanga mua ra. Ei akatauanga, no runga i te tu o te au tangata, te akaata maira te Puka Tapu i te kite meitaki te tano ra ki te au uki ravarai o te tangata nei. Ka kite ngoie ua tatou i teia i ta Iesu Tuatua i te Maunga ra, tei kiteia i te puka a Mataio, nga pene 5 ki te 7. Kua pakari te manako anga o te arataki Initia kua takake i teianei koia a Mohandas K. Gandhi e kua tuatua tika atu aia ki tetai tangata mana taoonga Peritane e: “Me taokotai mai toou enua e toku katoa ki runga i te au apiianga tei akanooia maira e Karaiti i teia Tuatua i te Maunga ra, ka akakore atu tatou i te au manamanata kare i to tatou nga enua anake mari ra i to te ao katoa nei.”

¹² No reira rai te au tangata i manako maataʼi i te au apiianga a Iesu ra! I te Tuatua i te Maunga ra, kua akaari mai aia kia tatou i te mataara ki te mataora mou. Kua akataka mai aia e akapeea te akaoti anga i te au taumaro anga. Kua oronga mai a Iesu i te apiianga e akapeea te pure. Kua tou mai aia i te tu manako pakari rava no te au mea anoanoia no te kopapa e kua oronga katoa mai i te Ture Auro no te au pirianga tau ma etai ke ra. Akapeea te akara anga e kite ei i te au pikikaa a te au akonoanga e akapeea e raukaʼi te tuatau tinamou ki mua i roto katoa i te au tumu tei akakiteia i teia tuatua anga.

¹³ I te Tuatua i te Maunga ra e i roto katoa i te katoaanga o tona au kapi, te akakite meitaki maira te Puka Tapu kia tatou eaa te mea tau kia rave e eaa te mea tau kia kopae ia ei akameitaki mai i to tatou turanga i te oraanga. No te tau tikai o te ako a te reira kua akakeuia tetai tangata apii kia tuatua e: “Noatu rai e e tangata ako au i te apii teitei ma te tiporoma bachelor e te master e kua tatau ana e maata te au puka no runga i te turanga  kopapa i te pae o te manako e te apiianga no te manako, kua kite au e ko ta te Puka Tapu akoanga no taua au apinga ra mei te puapinga o te akaipoipoanga, te araianga i te tu tau kore no te tamariki e e akapeea e raukaʼi e e tamou ei te au oa i mamao roa atu te meitaki i to tetai ua atu apinga taku i tatau ana me kare i apii ana i te koreti ra.” Kapiti katoa atu ki te tu tau tikai e te tika katoa no teia tuatau, te tau ra kia irinakiia te Puka Tapu.

E TIKA E TE IRINAKIIA

14. Eaa te akaari maira e e tika te Puka Tapu i te pae o te kite taineti?

¹⁴ Noatu rai e kare te Puka Tapu i tetai puka taineti, te tika ra ia i te pae taineti. Ei akatauanga, i te tuatau tei irinakiia ra e te maata anga o te au tangata e e paraaraa ua te enua katoa, kua taikuia e te peroveta ko Isaia i te reira ei tetai “punga” (reo Epera, chugh, koi apai ei i te manako e e mea “punupunu”). (Isaia 40:22, NW) Kare te manako no te enua punupunu i ariki ateaia e tae roa ki te au tauatini mataiti i muri ake i to Isaia tuatau ra. Pera katoa, ia Iobu 26:7—tei tataia e tere atu i te 3,000 mataiti kua topa—te tuatua ra e “kua akauta [te Atua] i te enua ki runga i te kore.” Te tuatua ra tetai tangata apiiia i te Puka Tapu e: “I peea a Iobu i kite ei i te tuatua mou, tei akakiteia maira e te aronga kite i te aerenga o te au paraneta ra, e te vaira te enua kare ona pange ki runga i te kore ua, e uianga ia kare e ngoie ua te kiteaia e te aronga tei akakore i te tika e i akauruia te Tuatua Tapu ra.”

15. Akapeea te tu o tona ripotianga i te akamaroiroi anga i te irinaki anga i te Puka Tapu?

¹⁵ Te tu o te ripotianga te kitea ra i te Puka Tapu te akamaroiroi katoa maira i to tatou irinaki anga i teia puka taito. Kare mei te au tua manako uaia ra, ko te au tupu anga tei akakiteia maira i te Puka Tapu te akapiriia atura ki te au tangata kia taka meitaki e te au tuatau katoa oki. (1 Ariki 14:25; Isaia 36:1; Luka 3:1, 2) E ko te aronga tata tuatua enua taito ra e putuputu i te akamaata i te au autu anga o to ratou au tutara e kua uuna i to ratou kore anga i re e te au tarevake ra, e tika e te tiratiratu te aronga tata Puka Tapu ra—noatu rai ta ratou uaorai au ara kikino.—Numero 20:7-13; 2 Samuela 12:7-14; 24:10.

 E PUKA TOTOU ANGA

16. Eaa te akapapu anga pakari tikai e e mea akauruia te Puka Tapu e te Atua?

¹⁶ Te oronga maira te tupu anga totou i te tika anga mou e e mea akauruia e te Atua te Puka Tapu. E manganui te au totou te vaira i roto i te Puka Tapu kua akatupuia ma to ratou tu katoa. E mea papu, kare na te tangata ua nei i rave teia apainga. Eaa, i reira te turu nei i teia au totou? Te akakite maira te Puka Tapu uaorai e “kare oki to te inangaro o te tangata i tae mai ei te totou i taito ra; ko te au tangata tapu ra o te Atua tei tuatua i ta te Vaerua Tapu i tuku mai ia ratou ra,” me kare to te Atua mana ririnui. (2 Petero 1:21) E akamanako ana i etai akatauanga.

17. Eaa te au totou tei akakite maira i te inga anga o Babulonia, e akapeea te akatupu angaia te reira?

¹⁷ Te inga anga o Babulonia. Na Isaia raua ko Ieremia i totou te inga anga o Babulonia i to Madai e to Peresia. E mea umere ra, kua tataia ta Isaia totou no teia tupu anga i etai 200 mataiti i mua ake a Babulonia i ninaiaʼi! Ko te au tu ka aru maira o te totou kua riro i teianei ei au tumu no te tuatua enua tataia ra: te tamaroanga o te Kauvai ko Eupharati na te tapae keanga i tona vai ki tetai roto tei ko ia ra (Isaia 44:27; Ieremia 50:38); tetai tu mako kore i te ngere o te tinamou i te au pa o te kauvai i Babulonia ra (Isaia 45:1); e te autu anga o te tutara ko Kuro te ingoa.—Isaia 44:28.

18. Akapeea te akatupu anga i te totou Puka Tapu i te tu anga ki runga e te inga anga “te ariki ïa no Eleni”?

¹⁸ Te tu anga ki runga e te inga anga o “te ariki ïa no Eleni.” Na roto i tetai orama, kua kite a Daniela i tetai puaka nio toa i te opara anga i tetai mamoe toa ki raro, ma te aati anga i tona nga tara e rua. I reira, kua aatiia te tara maata o te puaka nio ra, e kua tupu maira e a tara i tona ngai. (Daniela 8:1-8) Kua akatakaia atu kia Daniela e: “Ko te mamoe toa taau i akara ra ma nga tara e rua ra, ko nga ariki ïa no Madai e no Peresia. E ko te puaka-nio toa uruuru ra, ko te ariki ïa no Eleni; e te tara maata i rotopu i te va mata ra, ko te ariki muatangana ïa. E aatiia iora te reira, e monokia iora e a katoa ra, ko nga basileia ïa e a e tu mai no roto i taua enua ra, kare ra i tona mana.” (Daniela 8:20-22) Kia tau tikai ki teia totou, i etai rua  anere mataiti i muri iora, kua inga i “te ariki ïa no Eleni,” koia a Alekanedero Maata ra, te patireia e rua tara o Madai e Peresia ra. Kua mate a Alekanedero i te 323 M.T.N., e kua monokia e tana nga rangatira vaeau ra e a. Inara, kare to teia nga patireia ra i aite te mana ki to Alekanedero patireia.

19. Eaa te au totou tei akatupuia ia Iesu Karaiti ra?

¹⁹ Te oraanga o Iesu Karaiti. Te vaira ki roto i te au Tuatua Tapu Epera e au takau ua atu au totou tei akatupuia i te anau anga, te angaanga orometua, te matenga, e te tuakaouanga o Iesu. Ei akatauanga, e tere atu i te 700 mataiti i mua akera, kua totou mai a Mika e ka anauia mai te Mesia, me kare Karaiti, ki Betelehema. (Mika 5:2; Luka 2:4-7) Kua totou katoa a Isaia i taua tuatau ia Mika ra e ka papaia te Mesia e ka tutuaia ki te uavare. (Isaia 50:6; Mataio 26:67) E rima anere mataiti i mua ake, kua totou mai a Zekaria e ka pikikaaia te Mesia i nga moni e 30. (Zekaria 11:12; Mataio 26:15) E tere atu i tetai tauatini mataiti i mua ake, kua akakite maira a Davida i te au tu tei  akapiriia ki te matenga o Iesu te Mesia ra. (Salamo 22:7, 8, 18; Mataio 27:35, 39-43) E i etai rima anere mataiti i mua ake, kua akakite maira ta Daniela totou e aea e mama mai ei te Mesia pera katoa te roa o tana angaanga orometua e te tuatau o tona matenga. (Daniela 9:24-27) E akara anga ua teia i te au totou tei akatupuia ia Iesu Karaiti ra. Ka kitea e koe e mea puapinga kia maata atu te tatau anga no runga iaia a muri akenei.

20. Ka tau te tataanga apa kore o te Puka Tapu i te totou akatupuia ra kia oronga mai i teea irinaki anga kia tatou?

²⁰ E manganui etai atu totou Puka Tapu no te tuatau mamao kua tupu ke ana i teianei. ‘Inara,’ penei ka ui koe, ‘akapeea te akatupu anga a teia ki toku oraanga?’ Ae, me kua tuatua atu ana tetai kia koe i te tuatua mou no te au mataiti e manganui, ka viviki ua ainei koe i te ekoko anga iaia me ka tuatua atu aia i tetai apinga ou? Kare! Kua tuatua mai te Atua i te tuatua mou i roto katoa i te Puka Tapu. Kare ainei teia e patu i toou irinaki anga i te au taputou o te Puka Tapu, mei tana au totou no tetai enua parataito te aere maira? E tikai, ka rauka ia tatou te irinaki anga mei ia Paulo rai, koia tetai o ta Iesu au pipi i te anere mataiti mua ra, tei tata ra e ‘kare te Atua e pikikaa.’ (Tito 1:2) Pera katoa, me ka tatau tatou i te au Tuatua Tapu e te akono i ta ratou akoanga, te akono ra tatou i te pakari kare ra e rauka i te au tangata na ratou uaorai e kimi, no te mea ko te Puka Tapu te puka te akakite maira i te kite i te Atua te ka taki atu ki te ora mutu kore.

“E AKATUPU I TE KAKI” NO TE KITE I TE ATUA

21. Eaa taau ka tau kia rave me ka akara anga tuke roa etai apinga taau e apii ra mei te Puka Tapu maira?

²¹ Ia koe e apii ra i te Puka Tapu, penei ka kite koe i etai au apinga tei tuke mei taau i apiiia i mua ana. Penei ka kitea e koe e ko etai o taau au peu akonoanga akaperepereia kare e akamareka i te Atua. Ka kite koe e e au turanga ta te Atua no te tika e te tarevake, tei teitei atu i tei matauia i teianei ao akatika ua nei. Penei ka akara anga tuke roa teia i te akamata anga. Inara e akakoromaki marie! E akara matatio marie i te au Tuatua Tapu kia kitea te kite i te Atua. Kia tau ua ki te tika e penei ka anoanoia e te ako anga Puka Tapu kia rave i tetai akatikatika anga i toou manakoanga e te au angaanga.

22. Eaa koe i apii ei i te Puka Tapu, e akapeea e raukaʼi ia koe i te tauturu ia etai ke ra kia kite i teia?

 ²² Penei ka patoi te au oa e te au kopu tangata aroa ua i taau apiianga i te Puka Tapu, inara kua tuatua a Iesu: “Ko te aaki iaku ki mua i te aroaro o te tangata nei, e aaki katoa au iaia ki mua i te aroaro o taku Metua i te ao ra. Kareka te uuna iaku ki mua i te aroaro o te tangata nei, e uuna katoa au iaia ki mua i te aroaro o taku Metua i te ao ra.” (Mataio 10:32, 33) Penei ka mataku tetai papaki e ka riro koe kia o atu ki tetai kauti me kare ka riro ki tetai manako ketaketa. Inara, ko te tika, te tauta ua ra koe kia rauka te kite tika i te Atua e i tana tuatua mou. (1 Timoteo 2:3, 4) Ei tauturu i etai ke ra kia kite i teia, kia tau taau akono, auraka e taumaro ua, ia koe e tuatua ra kia ratou i taau e apii ra. (Philipi 4:5) Kia maara e e manganui te ka rauka mai “auraka atu rai te tuatua” me kite anake ratou i te akapapu anga e ka puapinga tikaia te au tangata i te kite i te Puka Tapu.—1 Petero 3:1, 2.

23. Akapeea e raukaʼi ia koe “kia kaki tikai” no te kite i te Atua ra?

²³ Te raurau maira te Puka Tapu ia tatou: “Kia kaki tikai kotou mei te tamariki anau ou, i te u iro koreia ra, i te tuatua.” (1 Petero 2:2) Te umuumu ra te tamaiti rikiriki i te akamatutu anga mei ko mai i tona metua vaine ra e ka manono ua atu kia rauka te reira. Mei te reira katoa, tei runga to tatou ora i te kite mei ko mai i te Atua ra. E “kia kaki tikai” no tana Tuatua na te rave tamouanga i taau apii. E tika, e akono i taau akakoro anga kia tatau i te Puka Tapu i te au ra katoa. (Salamo 1:1-3) Ka apai mai teia i te au akameitaki anga puapinga kia koe, no te mea te tuatua ra a Salamo 19:11 no te au ture a te Atua e: “Tei te akono i te reira te tutaki maata.”

[Tataanga Rikiriki]

E TIMATA I TOOU KITE

I teea au tu i kore ei te Puka Tapu i aite atu ki etai puka ke?

Eaa i raukaʼi ia koe i te irinaki i te Puka Tapu?

Eaa te akapapu maira kia koe e ko te Puka Tapu e Tuatua akauruia e te Atua?

[Au Uianga Apii]

[Pia i te kapi 14]

E TAANGAANGA MEITAKI I TAAU PUKA TAPU

Te riroanga kia matau i te Puka Tapu kare e tau e kia riro ei mea ngata. E taangaanga i te papaanga o te au tumu tuatua ei apii i te akapapaanga e te ngai o te au puka o te Puka Tapu.

E au pene e te au irava to te au puka o te Puka Tapu no te kimikimi anga ngoie ua. Kua kapitiia mai te au akataka anga pene i te 13 anere mataiti ra, e i te akara anga na tetai tangata nenei Varani i te 16 anere mataiti ra i akataka aere i te au Tuatua Tapu Ereni ei au irava no teia tuatau nei. Ko te Puka Tapu mua tei oti te akataka aere ra te au numero o te pene e te irava ko tetai urianga Varani, tei neneiia ra i te 1553.

Me akakiteia mai te au irava tuatua tapu i roto i teia puka, ko te numero mua te akataka maira i te pene, e ko tetai mai ko te irava ia. Ei akatauanga, te akakite anga ia “Maseli 2:5” tona aiteanga ko te puka o Maseli, pene 2, irava 5. Na te akaraanga i te au tuatua tapu tei akakiteia mai, kare e roa ka manako pumaana ua koe i te kimianga i te au irava Puka Tapu ra.

Ko te mataara meitaki no te akamatau i te Puka Tapu na te tatau anga i te reira i te au ra tataki tai katoa. I te akamata anga, penei ka akara anga akaaoanga teia. Inara me ka tatau koe mei toru ki te rima pene i te ra okotai, tei runga ua i to ratou roa, ka oti ia koe te tatauanga i te Puka Tapu katoa i te mataiti okotai. Eaa i reira i kore ei e akamata i teia ra nei?

[Pia i te kapi 19]

TE PUKA TAPU—E PUKA TAKAKE RAVA

• Te Puka Tapu “e mea akauruia mai e te Atua.” (2 Timoteo 3:16) Noatu rai e na te au tangata i tata te au tuatua, na te Atua ra i arataki i to ratou au manako, no reira ko te Puka Tapu tikai ko “te tuatua a te Atua.”—1 Tesalonia 2:13.

• E tere atu i te 16 anere mataiti te tuatau te tata anga ia te Puka Tapu, na etai 40 i tata mei roto mai i etai turanga ke ke. Inara, ko tei oti i te tataia te rotai ra ia mei te akamataanga e tae roa ki te openga ra.

• Kua ora mai te Puka Tapu i te patoi anga e tere atu i tetai ua atu puka ke ra. I te au Tuatau Rotopu, kua tutungiia te tangata ki runga i te rakau no te mea ua nei e kopi ta ratou no te au Tuatua Tapu.

• Ko te Puka Tapu te numero tai no te oko meitakiia i teianei ao katoa. Kua uriia te reira, ko te katoa anga me kare ko tetai tuanga, ki roto i te au reo e tere atu i te 2,000. E au pirioni ua atu au kopi kua neneiia, e vaitata e kare e ngai i runga i te enua nei e kore ei e kiteia tetai kopi.

• Te tuanga taito roa o te Puka Tapu te oki ra ki te 16 anere mataiti M.T.N. No mua atu teia i te mama mai anga o te Rig-Veda Initu ra (vaitata i te 1300 M.T.N.), me kare “Te Tata Anga o Nga Tapora e Toru” a te akonoanga Buda (i te rima anere mataiti M.T.N.), me kare te Korana Itirama (i te itu anere mataiti T.N.), pera katoa te Nihongi Tinitau (720 T.N.).

 [Tutu i te kapi katoa i te kapi 20]