1, 2. (a) Eaa ta te au arataki akonoanga i rauka i te rave ki te angaanga tutu aere, e akapeea te au apotetoro te ariu atu anga? (e) Eaa te tumu kare te au apotetoro i akarongo ki te ture auraka kia tutu aere?

KOI pou ei tetai nga epetoma i muri ake ia Penetekote 33 T.N. Te ou ua ra te putuputuanga Kerititiano i Ierusalema. Taka meitaki, kua tamanako a Satani e ko teia te taime meitaki no te takinokino i te putuputuanga. I mua ake ka tupu ruperupe ei te reira, ka inangaro aia i te takore takiri i te reira. Kua viviki a Satani i te akanoo kia arai te au arataki akonoanga i te angaanga tutu aere o te Patireia. Noatu ra, kua tutu ngakau toa te au apotetoro e tei tupu, e maata te au tane e te vaine i “akarongo i te Atu.”​—Anga. 4:​18, 33; 5:​14.

² Ma te riri, kua takinokino akaou te aronga patoi i te au apotetoro e kua tiria ratou ki roto i te are auri. Inara i tera po, kua eeu te angera a Iehova i te pā o te are tapekaanga, e i te popongi akirata te tutu aere akaou ra te au apotetoro! E oti, kua opuia ratou e kua apainaia ki mua i te au arataki, tei akaapa i te au apotetoro no te aati i te ture auraka kia tutu aere. Ma te tu mataku kore, kua pau atu te au apotetoro: “Ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata.” Kua riri maata te au arataki e kua kimi i tetai “ravenga e mate ei” te au apotetoro. Inara i tera atianga puapinga, kua tuatua te puapii akangateiteiia o te Ture ko Gamaliela, i te akamatakite i te au arataki: “E matakite . . . E akataka ke atu kotou i tenana au tangata, e vaio ua atu.” Ma te poitirere, kua akarongo te au arataki i tana ako e kua tuku i te au apotetoro kia aere. Eaa ta te au apotetoro i rave? Ma te mataku kore, kua rave tamou ratou “i te apii anga atu e te tuatua anga atu ia Iesu Mesia.”​—Anga. 5:​17-​21, 27-​42; Mase. 21:​1, 30.

3, 4.  (a) Eaa tetai ravenga maata ta Satani i taangaanga ei takinokino i te iti tangata o te Atua? (e) Eaa ta tatou ka uriuri i teia pene e te nga pene ka aru mai?

³ Teia akavaanga i te mataiti 33 T.N., ko te tupuanga mua o te patoi anga a te aronga mana i te putuputuanga Kerititiano, kare ra ko te mea openga. (Anga. 4:​5-8; 16:20; 17:6, 7) I teia tuatau, te akanauru nei rai a Satani i te aronga patoi i te akamorianga mou kia akakeu i te aronga mana kia arai i ta tatou angaanga tutu aere. Tukeke te akaapa anga a te aronga patoi i te iti tangata o te Atua. Tetai akaapa anga, koia oki tamanata tatou i te iti tangata​—e e aronga akatupu pekapeka. Tetai atu, e aronga patoi tatou; e tetai, e aronga kimi puapinga​—e aronga okooko. I te taime tau, kua aere to tatou au taeake ki mua i te akavaanga ei akapapu e e pikikaa teia au akaapa anga. Eaa tei tupu mai no teia au akavaanga? Akapeea te au tukuanga tika a te au akavaanga tei raveia i te au ngauru mataiti i topa te riro anga ei puapinga noou i teia tuatau? Ka akara matatio tatou i tetai au akavaanga kia kite akapeea te reira te “akatika anga, e te akamou anga i te evangelia nei.”​—Phili. 1:7.

⁴ I teia pene, ka akamou tatou ki runga i te au ravenga i paruru ei tatou i te tikaanga kia tutu aere. I te nga pene ka aru mai ka akara matatio tatou i te au akavaanga puapinga i raveia kia kore tatou e riro no teianei ao e kia akono i te au turanga o te Patireia.

5. I te au mataiti 1930, eaa te tumu i tapekaia ai te aronga tutu aere o te Patireia, e eaa ta te au taeake e arataki ra i tamanako mai?

⁵ I te au mataiti 1930, kua kimi ravenga te au oire e te au tuanga enua o Marike i te marō i te Au Kite o Iehova kia akaki i tetai patianga no te pepa tikaanga ei rave i ta ratou angaanga tutu aere. Kare ra te au taeake i akaki i teia patianga. Te tumu, ka akakoreia te pepa tikaanga, e kua irinaki ratou e kare o te kavamani tikaanga kia arai i te akauenga a Iesu no te au Kerititiano kia tutu aere i te karere Patireia. (Mare. 13:10) No reira, e anere ua atu aronga tutu aere o te Patireia tei tapekaia. Tei tupu, kua tamanako mai te au taeake e arataki ra i te akaaerenga kia aere ki te akavaanga. Kua inangaro ratou i te akaari e kua tuku mai te Tuanga Enua i tetai araianga tika kore no te tikaanga o te Au Kite kia akamori. I te 1938, kua tupu tetai mea tei taki atu ki tetai akavaanga takake. Eaa tei tupu?

6, 7. Eaa tei tupu ki te ngutuare Cantwell?

⁶ I te popongi Ruirua, Aperira 26, 1938, ko Newton Cantwell, e 60 ona mataiti; tana vaine ko Esther, e ta raua tamariki tamaroa ko Henry, Russell, e Jesse​—e au painia takake ratou toko rima​—kua tutu aere i te oire o New Haven, Connecticut. Te tika, kua papa ratou i te aere ki vao no tetai rā katoa. Te tumu, kua opuia ratou i mua ana, no reira kua kite ratou e ka opu akaouia ratou. Noatu ra, kare teia i akamarie mai i te tauta anga a te ngutuare Cantwell kia tutu aere i te karere Patireia. Kua akaoro ratou e rua motoka ki New Haven. I roto i te motoka o Newton, kua apai aia i te au puka Pipiria e te au ponokarapa apaipai, e kua akaoro a Henry e 22 ona mataiti i te motoka akakite karere. Ae, mei ta ratou i tapapa atu, e nga ora i muri mai kua tāpu te au akava ia ratou.

⁷ Mea mua, kua opuia a Russell e 18 ona mataiti, aru mai ko Newton e Esther. Kua akara mamao atu a Jesse e 16 ona mataiti i te apainaia anga tona nga metua e te tuakana e te au akava. Te tutu aere ra a Henry i tetai ngai ke o te oire, no reira ko Jesse anake ua tei toe mai. Noatu ra, kua rave aia i tana ponokarapa e kua tutu ua atu rai. Kua akatika tetai nga tangata Katorika kia akatangi a Jesse i te rekotianga i te ako a te Taeake Rutherford te tumu tuatua, “Au Enemi.” Inara te akarongo anga raua i te ako, kua riri tikai raua e kua inangaro i te moto ia Jesse. Kua aere maru a Jesse e kua akaruke ia raua, inara i muri poto ake kua tāpu tetai akava iaia. No reira, kua opuia katoa a Jesse. Kare te au akava i akautunga ana i te Tuaine Cantwell, inara kua akautunga ratou i te Taeake Cantwell e tana nga tamaroa. Inara, kua tutaki ratou i te utunga e kua tukuia kia aere i taua rā ra.

8. Eaa ra te akavaanga i akautunga ai ia Jesse Cantwell no te akatupu pekapeka?

⁸ I nga marama i muri mai, ia Tepetema 1938, kua aere te ngutuare Cantwell ki mua i te akavaanga i New Haven. Kua akautungaia a Newton, Russell e Jesse no te patipati moni ma te kore e pepa tikaanga. Noatu kua tuku ratou i te patianga ki te Akavaanga Teitei o Connecticut, kua akautungaia a Jesse no te tamanamanata i te ‘au​—no te akatupu pekapeka. No teaa ra? No te mea te nga tangata Katorika tei akarongo ki te rekotianga, kua akakite raua i ko i te akavaanga e kua riro te ako i te akakino i ta raua akonoanga e te akakoko ia raua. Ei patoi i teia au utunga, kua tuku te au taeake e arataki ra i te akaaerenga i tetai patianga ki te Akavaanga Teitei o Marike​—ko te akavaanga teitei roa atu i tera enua.

9, 10. (a) Eaa te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei o Marike no te akavaanga a te ngutuare Cantwell? (e) Akapeea tatou e puapinga ai mei te reira?

⁹ Te akamata anga ia Mati 29, 1940, kua akarongo te Akava Nui ko Charles E. Hughes e tetai toko varu akava ki te au akamārama anga a te Taeake Hayden Covington, e roia na te Au Kite o Iehova. * Te oronga anga te roia o te tuanga enua o Connecticut i tana akamārama anga ei akapapu e e aronga akatupu pekapeka te Au Kite, kua ui tetai akava: “Kare ainei kua patoiia te karere ta Iesu Karaiti i tutu aere i tona tuatau?” Kua pau atu te roia: “Ae, e me maara iaku ta te Pipiria, te akakite katoa ra eaa tei tupu kia Iesu no te tutu aere i tana karere.” Mei teaa atura tana tuatua! Ma tona kite kore, kua akapupu te roia i te Au Kite kia Iesu e kua akapupu i te tuanga enua ki te aronga tei patoi iaia. Ia Me 20, 1940 kua taokotai te Akavaanga i te oronga mai i te tukuanga tika meitaki no te Au Kite.

¹⁰ Eaa i riro ei te tukuanga tika a te Akavaanga ei mea puapinga? Kua akamaata te reira i te paruru anga i te tikaanga kia akamori e kare tetai ua atu aronga mana no te pa enua, tuanga enua e tetai oire e rauka i te arai i te reira. Pera katoa, kua akapapu mai te Akavaanga no runga ia Jesse e “kare . . . aia i tamanata i te ‘au o te iti tangata.” No reira, kua riro teia tukuanga tika ei akapapu meitaki e kare te Au Kite o Iehova i te aronga akatupu pekapeka. E rē anga umere tikai no te au tavini o te Atua! Akapeea tatou e puapinga ai mei te reira? Karanga tetai roia e Kite aia: “Te tikaanga no te akamori ma te kore e manata i te au araianga tika kore, te akatika ra ia tatou i teia tuatau ei Au Kite kia tutu aere i tetai karere manakonakoanga ki te tangata i te au ngai e noo ra tatou.”

11. Eaa te akakoroanga takake ta te au taeake i Kanata i akanoo, e no teaa ra?

¹¹ I te au matati 1940, kua tupu te patoianga pakari ki te Au Kite o Iehova i Kanata. No reira, i te mataiti 1946, ei akakitekite aere ki te tangata e te arai ra te Aronga Mana i te tikaanga kia akamori, kua rave te au taeake i tetai akakoroanga takake e 16 rā no te tuʼa aere i te aenga pepa te tumu tuatua Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada. Kua akakite atea teia aenga pepa e ā kapi i te akamaroiroi anga a te au arataki akonoanga i te tauetono, te takinokino anga maata a te au akava, e te aronga rave kino tei tā i te au taeake i Quebec. “Te tapeka tika koreia nei rai te Au Kite o Iehova,” i taiku ei te aenga pepa. “Mei tetai 800 akaapa anga i te Au Kite o Iehova i Greater Montreal.”

12. (a) Akapeea te aronga patoi te ariu atu anga ki te tuʼa anga i te aenga pepa? (e) Eaa te akaapa anga i akautungaia ai te au taeake? (Akara katoa i te tataanga rikiriki i raro.)

¹² Kua ariu viviki atu te Tutara Maata o Quebec ko Maurice Duplessis raua ko te Orometua Maata o te Katorika Roma ko Villeneuve, ki teia aenga pepa na te akakite anga e ka “tamaki pakari atu ma te kore e aroa” i te Au Kite. Kua aere viviki te numero o te au akaapa anga ki runga mei te 800 ki te 1,600. “Kua opu putuputu te au akava ia matou e kua ngaropoina ia matou eia taime,” i karanga ai tetai tuaine painia. Me rokoia te Au Kite e tuʼa aere ra i te aenga pepa, kua akautungaia ratou no te akakite aere i te “tuatua pikikaa e te akakino.” *

13. Koai ma te aronga mua tei akautungaia ei aronga patoi, e eaa te tukuanga tika a te akavaanga?

¹³ I te mataiti 1947, ko te Taeake Aimé Boucher e tana nga tamaine ko Gisèle, e 18 ona mataiti, e Lucille, e 11 ona mataiti, ko ratou te aronga mua tei apainaia ki te akavaanga no te akaapa anga ei aronga patoi. No te tuʼa aere ratou i te aenga pepa Quebec’s Burning Hate vaitata ki to ratou ngai tanutanu i te tua tonga o Quebec City, inara e ngata i te akamanako ia ratou ei aronga aati ture e te akatupu pekapeka. E tangata akaaka e te maru te Taeake Boucher tei rave i tana angaanga tanutanu e i tetai taime ka aere ki te oire maata na runga i te pereoo e te oroenua. Noatu ra, kua akakoromaki tona ngutuare i te au takinokino anga tei taikuia i roto i te aenga pepa. Kare te akava no teia oroanga, tei makitakita i te Au Kite, i akatika ana kia orongaia mai te au akapapuanga e kare te ngutuare Boucher i rave i te kino. Mari ra, kua āriki aia i te patoianga a te roia e te akamaroiroi ra te aenga pepa i te akatupu pekapeka e no reira, ka tau kia akautungaia te ngutuare Boucher. No reira ko teia tikai te tukuanga tika a te akava: E mea kino i te akakite i te tika! Kua akautungaia a Aimé e Gisèle no te akakite aere i te tuatua pikikaa e te akakino, e kua tapeka katoaia a Lucille e rua rā i roto i te are auri. Kua tuku te au taeake i tetai patianga ki te Akavaanga Teitei o Kanata, ko te akavaanga teitei roa atu i tera enua, e kua āriki ratou kia akarongo ki teia akavaanga.

14. Eaa ta te au taeake i Quebec i rave i te tuatau takinokinoanga?

¹⁴ I taua taime rai, kua tutu ua atu rai to tatou au taeake e te au tuaine ngakau toa i Quebec i te karere Patireia noatu te takinokino anga pakari​—maata anga o te taime kua tupu te meitaki. I roto i te ā mataiti i muri ake te akamata anga te akakoroanga takake no te tuʼa aere i te aenga pepa i te mataiti 1946, kua aere te numero o te Au Kite i Quebec ki runga mei te 300 ki te 1,000! *

15, 16. (a) Eaa te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei o Kanata no te akavaanga a te ngutuare Boucher? (e) Eaa tei tupu ki te au taeake e tetai ke no teia rē anga?

¹⁵ Ia Tiunu 1950, kua akarongo e toko iva au akava no te Akavaanga Teitei o Kanata ki te akavaanga o Aimé Boucher. E ono marama i muri mai, ia Titema 18, 1950, kua oronga mai te Akavaanga i te tukuanga tika meitaki no tatou. No teaa ra? Kua akamārama te Taeake Glen How, e roia no te Au Kite e kua āriki te Akavaanga i te akamārama anga tei orongaia e ko te “aronga patoi,” ka umuumuia ratou kia akamaroiroi i te tauetono e te meameaau atu i te kavamani. Inara, no runga i te aenga pepa “kare takiri teia au akamaroiroi anga i kitea i roto e no reira ka akatikaia teia au tuatua e te ture.” Karanga katoa te Taeake How: “Kua kite mata au akapeea a Iehova i te oronga anga mai i te rē.” *

¹⁶ Kua riro te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei ei rē anga puapinga no te Patireia o te Atua. Kua akakore takiri te reira i te 122 oroanga ke no te Au Kite i Quebec tei akaapaia no te tuatua pikikaa e te akakino. Pera katoa, kua riro te ikianga a te Akavaanga ei akatika i te iti tangata o Kanata e te au enua i raro ake i te akaaerenga o Peritane kia akakite i to ratou manako no runga i te kavamani. Pera katoa, kua riro teia rē anga ei autu atu i te patoi anga a te Akonoanga e te Kavamani o Quebec i te tu rangatira o te Au Kite o Iehova. *

17. Akapeea tetai au kavamani me tauta i te akaaere i ta tatou angaanga tutu aere?

¹⁷ Mei te au Kerititiano mua rai, kare te au tavini o Iehova i teia tuatau “e iro i te tuatua a te Atua” na te okooko i te reira. (E tatau ia 2 Korinetia 2:​17.) Noatu ra, kua tauta tetai au kavamani i te akaaere i ta tatou angaanga tutu aere na roto i te au ture tei akatere i te angaanga pitiniti. Ka uriuri tatou e rua akavaanga tei pau i te uianga me e aronga okooko te Au Kite o Iehova, me e aronga tutu aere.

18, 19. Akapeea te aronga mana i Denmark te tauta anga i te arai i te angaanga tutu aere?

¹⁸ Denmark. Ia Okotopa 1, 1932, kua akamanaia tetai ture e kare e akatikaia kia okooko i te au puka me kare aau pepa tikaanga no te okooko. Inara, kare te au taeake i akaki i te patianga no te pepa tikaanga. I tera mai rā, kua tutu aere e rima papuritia i te oire ko Roskilde, mei tetai 30 kiromita i te tua opunga o te oire maata ko Copenhagen. Kia oti ratou, kare i kiteaia mai tetai papuritia ko August Lehmann. Kua opuia aia no te okooko apinga ma te kore e pepa tikaanga.

¹⁹ Ia Titema 19, 1932, kua aere a August Lehmann ki mua i te akavaanga. Kua akakite aia e no te atoro aia i te tangata ei oronga i te au puka Pipiria, kare no te okooko apinga. Kua āriki te akavaanga i tana tuatua. Akakite te reira: “Ko te tangata e akavaia ra . . . ka rauka i te akono iaia uaorai i te pae moni, e kare [aia] i rauka mai te puapinga i te pae moni e kare katoa i tapapa atu kia rauka mai te reira, mari ra kua riro tana angaanga ei akangere iaia i te pae moni.” Ei turu i te Au Kite, kua akakite te akavaanga e kare te angaanga a Lehmann i te “angaanga pitiniti.” Noatu ra, kua tauta ua atu rai te au enemi o te iti tangata o te Atua i te arai i te angaanga tutu aere i tera enua. (Sala. 94:20) Kua tuku ta ratou roia i te au patianga e tae ua atu ki te Akavaanga Teitei. Akapeea te au taeake te ariu atu anga?

20. Eaa te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei o Denmark, e eaa ta te au taeake i rave?

²⁰ I te epetoma i mua ake i te oroanga a te Akavaanga Teitei, kua akamaata atu te Au Kite i Denmark i ta ratou angaanga tutu aere. I te Ruirua, Okotopa 3, 1933, kua akakite te Akavaanga Teitei i ta ratou tukuanga tika. Kua āriki ratou i te tukuanga tika a te akavaanga mua e kare a August Lehmann i aati i te ture. No teia tukuanga tika, kua rauka i te Au Kite te tutu aere ma te kore e araianga. Ei akaari i to ratou tu āriki rekareka kia Iehova no te oronga mai i teia rē anga i te pae ture, kua akamaata te au taeake e te au tuaine i ta ratou angaanga tutu aere. Mei reira mai, kua rauka i te au taeake i Denmark i te rave i ta ratou angaanga tutu aere ma te kore e tamanataia e te kavamani.

21, 22. Eaa te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei o Marike no te akavaanga a te Taeake Murdock?

²¹ Marike. I te Tapati, Peperuare 25, 1940, kua tapekaia te painia ko Robert Murdock, Jr., e tetai toko itu Au Kite ia ratou e tutu aere ra i Jeannette, e oire vaitata kia Pittsburgh, i roto i te tuanga enua o Pennsylvania. Kua akautungaia ratou no te kore e oko i tetai pepa tikaanga no te tuʼa aere i te puka. Kua tuku te au taeake i te patianga ki te Akavaanga Teitei o Marike, e kua akatika ratou kia akarongo ki teia akavaanga.

²² Ia Me 3, 1943, kua akakite mai te Akavaanga Teitei i ta ratou tukuanga tika, tei paruru i te tikaanga a te Au Kite. Kua patoi te Akavaanga i te umuumuanga kia akaki i tetai patianga no te pepa tikaanga no te mea kua anoanoia “kia tutaki i tetai tikaanga tei oronga takereia mai i roto i te Papa Ture o te Pa Enua.” Kua akakore te Akavaanga i te kotinga a te oire ei “araianga i te tikaanga no te tuatua, e ei akakore i te tikaanga no te akamorianga.” I te akakite anga i te tukuanga tika a te Akavaanga, karanga te Akava ko William O. Douglas no runga i te angaanga a te Au Kite o Iehova e “kare ko te tutu aere ua; kare katoa i te oronga ua i te au puka a te akonoanga. Mari ra ka ō mai raua roa ai.” Karanga katoa aia: “Ko teia tu angaanga akonoanga, te vai nei rai i roto i taua turanga puapinga ra . . . mei te akamorianga rai i roto i te au ekalesia e te tutu anga atu mei te au atarau.”

23. Eaa te tumu i riro ei te au rē anga i te mataiti 1943 ei mea puapinga no tatou i teia tuatau?

²³ Kua riro te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei ei rē anga puapinga tikai no te iti tangata o te Atua. Kua akapapu mai te reira i to tatou turanga tikai—ei aronga tutu aere, kare ei aronga okooko. I taua rā maata rai i te 1943, kua rē te Au Kite o Iehova e 12 i roto i te 13 oroanga i mua i te Akavaanga Teitei, kapiti mai te oroanga a Murdock. Kua riro te au tukuanga tika a te akavaanga ei akaraanga ririnui tikai tei aruia i roto i te au akavaanga i ou akenei e tauta ra te aronga patoi i te arai akaou i to tatou tikaanga kia tutu aere i te karere Patireia i te ngai tangata e mei tera are ki tera are.

24. Eaa ta tatou ka rave me arai te kavamani i te angaanga tutu aere?

²⁴ Ei au tavini no Iehova, mareka tikai tatou me oronga mai te au kavamani i te tikaanga kia tutu aere i te karere Patireia ma te kore e araianga. Inara, me arai tetai kavamani i te angaanga tutu aere, ka taui ta tatou au ravenga e ka rave ua atu i te angaanga na roto i te au mataara ka rauka. Mei te au apotetoro rai, “ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata.” (Anga. 5:29; Mata. 28:19, 20) I taua taime rai, ka tuku tatou i te patianga ki te au akavaanga kia akakore i te araianga i ta tatou angaanga. Akamanako ana e rua akaraanga.

25, 26. Eaa tei tupu i Nicaragua tei taki atu ki te oroanga i ko i te Akavaanga Teitei, e eaa tei tupu?

²⁵ Nicaragua. Ia Noema 19, 1952, kua aere te mitinari e te tavini Betela ko Donovan Munsterman ki te Opati no te au Tuitarere i Managua, te oire maata. Kua akaueia aia kia aere ki mua i te Rangatira ko Arnoldo García, te akaaere o te opati. Akakite te rangatira kia Donovan no runga i Au Kite o Iehova katoatoa i Nicaragua e “kua tureia ratou auraka kia tutu aere i ta ratou au apiianga e te rave i te angaanga a te akonoanga.” Te uiia anga eaa te tumu, kua akamārama te Rangatira García e kare te minita o te kavamani i oronga i te tika no te Au Kite kia rave i ta ratou angaanga tutu aere e pera kua akaapaia ratou ei aronga patoi. Koai ma te aronga akaapa? Ko te au arataki akonoanga Katorika Roma.

²⁶ Kua tuku viviki te Taeake Munsterman i tetai patianga ki te Tipatimani no te Kavamani e te au Akonoanga e pera katoa ki te Peretiteni ko Anastasio Somoza García, kare ra i ārikiia mai. No reira kua taui te au taeake i ta ratou au ravenga. Kua topiri ratou i te Are Uipaanga Patireia, kua aravei i roto i te au pupu meangiti, kua akamutu i te tutu aere i te pae mataara, noatu ra kua tutu aere ratou i te karere Patireia. E i taua taime rai, kua tuku ratou i te patianga ki te Akavaanga Teitei o Nicaragua, te pati anga kia akakoreia te araianga. Kua akakite atea te au nutipepa i te araianga e te au tuatua o te patianga, pera katoa kua āriki te Akavaanga Teitei kia akarongo ki te akavaanga. Eaa tei tupu? Ia Tiunu 19, 1953, kua akakite te Akavaanga Teitei i ta ratou tukuanga tika meitaki no te Au Kite. Kua kite mai te Akavaanga e kua aati te araianga i te papa ture tei oronga mai i te tikaanga no te tuatua, te akava ngakau, e te akamorianga. Kua akaue katoa te reira kia akaokiia mai te pirianga meitaki i rotopu i te kavamani o Nicaragua e te Au Kite mei to mua ana.

27. Eaa te tumu i umere ei te iti tangata Nicaragua i te tukuanga tika a te Akavaanga Teitei, e eaa te manako o te au taeake no teia rē anga?

²⁷ Kua umere te iti tangata Nicaragua e kua paruru te Akavaanga Teitei i te Au Kite. I mua atu ana, e pakari tikai te akaaere anga a te au arataki akonoanga e kare te Akavaanga e tauetono atu ia ratou. Pera katoa, e ririnui tikai te mana o te au minita kavamani e kare rava te Akavaanga e patoi i ta ratou au ikianga. Kua papu tikai i te au taeake e kua orongaia teia rē anga no te mea kua paruruia ratou e to ratou Ariki e no tei rave ua atu i te angaanga tutu aere.​—Anga. 1:8.

28, 29. I te au mataiti 1980, akapeea te turanga i taui ei i te enua o Zaire?

²⁸ Zaire. I te au mataiti 1980, mei tetai 35,000 Au Kite i Zaire, kapikiia i teianei ko te Democratic Republic of Congo. Ei turuturu i te angaanga Patireia e tupu maata atura, kua pātu te opati Betela i te au ngai ou. Ia Titema 1985, kua raveia tetai uruoaanga pa enua i te oire maata ko Kinshasa, e e 32,000 taeake turoto no te au pa enua ke mai o teianei ao tei tae mai ki teia uruoaanga. Inara, kua taui te turanga o te au tavini o Iehova. Eaa tei tupu?

²⁹ Te Taeake Marcel Filteau, e mitinari no Quebec, Kanata, tei na roto i te takinokinoanga i te tuatau e tutara ra a Duplessis, te tavini ra aia i Zaire i tera tuatau. Akakite aia eaa tei tupu: “Ia Mati 12, 1986, kua orongaia te reta ki te au taeake akaaere te akakite anga e kua tureia te taokotai anga a te Au Kite o Iehova i Zaire.” Kua akamanaia teia arai anga e te peretiteni o te reira enua ko Mobutu Sese Seko.

30. Eaa te ikianga teiaa ta te Kumiti Betela i anoanoia kia rave, e eaa ta ratou i iki?

³⁰ Tera mai rā, kua akakite te ratio ki te enua katoa: “Kare rava tatou e rongo akaou i te Au Kite o Iehova i [Zaire].” Aru mai, kua tupu viviki te takinokino anga. Kua takoreia te au Are Uipaanga Patireia, kua keiaia te au apinga a te au taeake, pera katoa kua opuia, tapekaia e kua pāpāia ratou. Kua tiria katoaia te au tamariki a te Au Kite ki roto i te are auri. Ia Okotopa 12, 1988, kua raveia te au apinga a te akaaerenga e te kavamani, e kua nooia te opati Betela e te Civil Guard, e pupu vaeau. Kua tuku te au taeake arataki i tetai patianga ki te Peretiteni ko Mobutu, kare ra aia i pau mai. I reira tikai, kua anoanoia te Kumiti Betela kia rave i tetai ikianga teiaa, “Ka tuku ainei tatou i tetai patianga ki te Akavaanga Teitei, me ka tiaki ua tatou?” Te maara ra ia Timothy Holmes, e mitinari e te tauturu no te Kumiti Betela i tera tuatau, “Kua akara matou kia Iehova no te kite pakari e te aratakianga.” I muri ake i te pure ma te uriuri manako, kua iki te kumiti e kare te reira i te taime tau no te aere ki te Akavaanga. Mari ra, kua akamou ratou ki runga i te akono anga i te au taeake e te kimi ravenga no te rave tamou i te angaanga tutu aere.

31, 32. Eaa te ikianga umere a te Akavaanga Teitei o Zaire, e eaa te manako o te au taeake no te reira?

³¹ I te au mataiti i aru mai, kua iti atu te taomianga ki runga i te Au Kite, e kua maata atu te akangateitei no te au tikaanga o te tangata i tera enua. Kua tamanako mai te Kumiti Betela e ko teia te taime tau no te tuku i tetai patianga ki te Akavaanga Teitei o Zaire no te akakore i te araianga. Mea umere, kua āriki te Akavaanga Teitei kia akarongo ki te akavaanga. E oti, ia Tianuare 8, 1993, vaitata e itu mataiti i muri ake i te araianga a te peretiteni, kua iki te Akavaanga e kua aati te kavamani i te ture na te arai anga i te Au Kite, e kua akakoreia te reira. Ka akamanako ana! I te tuku anga i to ratou oraanga ki roto i te tumatetenga, kua akakore te au akava i te tukuanga tika a te peretiteni no tera enua! Karanga te Taeake Holmes, “I te tuatau o tera akavaanga, kua kite matou akapeea a Iehova te taui anga i te au mea.” (Dani. 2:21) Kua riro teia rē anga ei akamatutu i te akarongo o te au taeake. Kua papu ia ratou e na te Ariki ko Iesu i arataki i tona iti tangata kia kite eaa ta ratou ka rave e aea.

³² I teianei kua akakoreia te araianga, kua akatikaia te opati Betela kia āriki mai i te au mitinari, kua akatuia tetai Betela ou, e kua tukuia mai te au puka Pipiria. * Mataora tikai te au tavini o te Atua takapini i teianei ao kia kite akapeea a Iehova te paruru anga i te turanga pae vaerua o tona iti tangata!​—Isa. 52:10.

33. Eaa ta tatou ka apii mei teia uriurianga i te au akavaanga puapinga?

³³ Mei ta tatou uriurianga i te au akavaanga puapinga, kua akapapu te reira e kua akatupu a Iesu i tana i taputou: “Naku oki e oronga atu i te vaa no kotou e te pakari, kare rava e tika i to kotou au enemi kia akakore mai e kia patoi mai.” (E tatau ia Luka 21:12-15.) I tetai au atianga, kua tono mai a Iehova i te au Gamaliela no teia tuatau ei tuatua no tona iti tangata me kore kua akakeu aia i te au akava e te au roia ngakau toa kia paruru i te tu tika. Kua akakore a Iehova i te au taoonga a te aronga patoi, e kare ïa e manuia. (E tatau ia Isaia 54:17.) Kare te patoianga e tāpu i te angaanga a te Atua.

34. Eaa te tumu i riro ei ta tatou au rē anga ei mea umere, e eaa ta te reira i akapapu mai? (Akara katoa i te pia “ Tukuanga Tika Umere a te au Akavaanga Teitei Tei Paruru i te Angaanga Tutu Aere.”)

³⁴ Eaa te tumu i riro ei ta tatou au rē anga ei mea umere? Akamanako ana: Kare te Au Kite o Iehova i te aronga rongonui e te puapinga. Kare tatou e iki kavamani, e turu i te angaanga poritiki, me kore e tauta i te akakeu i te aronga poritiki. Pera katoa, te au taeake tei aere ki mua i te au akavaanga teitei, kua manakoia e “e puke tangata apii koreia . . . e te kite kore oki.” (Anga. 4:13) No reira, me akamanako koe, kare e tumu meitaki no te au akavaanga kia arai i te aronga patoi ririnui o te au akonoanga e te au kavamani ei tauturu ia tatou. Noatu ra, kua oronga mai te au akavaanga i te au tukuanga tika e manganui tei meitaki no tatou! Te akapapu nei ta tatou au rē anga e “te tuatua nei ra matou i te tuatua a te Mesia, no ko mai i te Atua.” (2 Kori. 2:17) No reira, mei te apotetoro ko Paulo rai, ka akakite tatou: “Ko Iehova toku tauturu, kare au e mataku.”​—Ebe. 13:6.