1-3. Eaa etai au tumu tei akariro i to Iesu matenga kare mei to tetai i roto i te tuatua enua?

 I TETAI ra tupu anga rau vaitata e 2,000 mataiti i topa, kua akavaia tetai tangata kino kore, kua akaapaia no te au rave anga kino kare rava aia i rave ana, e oti kua tamamaeia e mate ua atu. Kare ko te reira te takinokino anga mua e te tamate anga tau kore i roto i te tuatua enua; kare rai, ma te maromaroa, e ko te mea openga ia. Inara, kare taua matenga i aite ki tetai atu.

² I taua tangata e mamae ra i roto i tona au ora mamae tikai e te openga ra, kua akaari mai te au rangi i te puapinga o taua tupu anga. Noatu e avatea tikai, kua tupu viviki maira te poiri ki rungao i te enua. Mei tei akakiteia e tetai tangata tata tuatua enua, “akapoiriia iora te rā.” (Luka 23:44, 45) E oti akera, i mua ake ka akaea openga ei taua tangata ra, kua tuatua aia i teia au tuatua kare e akangaropoinaia: “Kua oti.” Ae, na te oronga anga i tona oraanga, kua akatupu aia i tetai apinga meitaki tikai. Ko tona atinga tetai rave anga maata roa atu o te aroa tei akonoia e tetai ua atu tangata.—Ioane 15:13; 19:30.

³ Ae, ko Iesu Karaiti, taua tangata ra. Te kite meitakiia ra tona mamae anga e te mate anga i taua ra poiri tangotango ra, ia Nisana 14, 33 T.N. Inara, te kopae putuputuia ra tetai tumu manako puapinga. Noatu kua mamae kino pakari a Iesu, kua mamae maata atu tetai peretana. Ko te tika, kua oronga mai tetai atu peretana i tetai atinga maata roa atu i taua ra ra—ko tetai rave anga maata roa atu o te aroa tei akonoia e tetai i roto i teianei ao e pini ua ake. Eaa oki taua rave anga? Te oronga maira te pau anga i tetai akamata anga tau ki te tuatua puapinga rava atu o te au tuatua: Te aroa o Iehova.

4. Akapeea tetai tangata vaeau Roma i te kite anga e kare a Iesu i tetai tangata noa ua, e eaa ta taua tangata vaeau ra i taopenga?

⁴ Te rangatira vaeau Roma tei akaaere i te tamate anga o Iesu kua poitirere tikai no te poiri tangotango tei aru mai i muri ake i te mate anga a Iesu e te ngaruerue enua kino tikai tei aru mai i te reira. “Ko te Tamaiti tikai teia a te Atua,” i tuatua ei aia. (Mataio 27:54) Te taka meitaki ra, kare a Iesu i tetai tangata noa ua. Kua tauturu taua tangata vaeau i te tamate atu i te Tamaiti anau tai a te Atua Teitei Rava! Mei teaa ra te akaperepere a te Metua i teia Tamaiti?

5. Akapeea te maata o te taime tei akapou kapipitiia e Iehova raua ko tana Tamaiti i te akatutu angaia mai?

⁵ Te tapa ra te Pipiria ia Iesu ko “te Tama mua aia o te au mea ravarai i angaia ra.” (Kolosa 1:15) Ka akamanako ana—kua vai ana ta Iehova Tamaiti i mua ake i te ao tikai e pini ua ake. Mei teaa te roa i te noo kapiti anga te Metua e te Tamaiti? Kua manako etai aronga taineti e 13 pirioni mataiti o te ao katoa e pini ua ake. Ka rauka ainei ia koe i te akamanako i te maata o taua taime? Kia tauturu i te au tangata kia opu i te mataiti o te ao katoa e pini ua ake mei tei tamanakoia e te au taineti, kua akaari mai tetai akatutu anga o te paraneta i tetai raini taime ra e 110 mita te roa. I te au manuiri e aaere ra i te pae i taua raini taime ra, te au takainga tataki tai ta ratou e rave ra te akatutu maira mei te 75 mirioni mataiti i te oraanga o te ao katoa e pini ua ake. I te openga o te raini taime ra, te akatutuia ra te tuatua enua o te tangata e te akairo okotai te petetue mei te kata rouru okotai rai o tetai tangata! Inara, noatu me te tika ra teia tamanako anga, kare e roa ana te katoa anga o taua raini taime ra kia akatutu mai i te ora anga o te Tamaiti a Iehova! Eaa tana i rave i roto i te roa anga o taua tuatau?

6. (a) Akapeea ta Iehova Tamaiti i te angaanga anga i tona tuatau i vai ana i mua ake ka riro mai ei ei tangata? (e) Eaa te pirianga tei vai i rotopu ia Iehova raua ko tana Tamaiti?

⁶ Kua angaanga mataora ua te Tamaiti ei “pu rave angaanga” no tona Metua. (Maseli 8:30, NW) Te karanga ra te Pipiria: “I te pae [i te Tamaiti] ra kare okotai mea i ora ra.” (Ioane 1:3, NW) No reira kua angaanga kapipiti a Iehova raua ko tana  Tamaiti i te akatupu anga mai i te au mea. Mei teaa te rekareka i to raua tuatau! I teianei, e manganui te ka akatika e e pakari oki te aroa i rotopu i te metua e tetai tamaiti. E ko te aroa te “tatua apa kore ua ra ïa.” (Kolosa 3:14) Koai, i reira, ia tatou ka marama i te mana o tetai pirianga tei vai ana no etai tuatau roa? Te taka meitaki ra, e te taokotaiia ra te Atua ko Iehova e tana Tamaiti e te tatua ketaketa roa atu o te aroa tei akanooia.

7. I te papetito angaia a Iesu, akapeea a Iehova i te akakite anga i tona manako ngakau no tana Tamaiti?

⁷ Noatu rai, kua tuku mai te Metua i tana Tamaiti ki te enua nei kia anauia mai ei pepe tangata. I te raveanga i te reira te aite anga kua tuku ua atu a Iehova no etai ngauru mataiti i tona pirianga vaitata ma tana Tamaiti akaperepere i te rangi ra. Ma te inangaro oonu, kua akara mai aia mei te rangi ra ia Iesu e maata maira ei tangata tiama. Vaitata i te 30 mataiti, kua papetitoia a Iesu. Kare tatou e manako ua mei teaa to Iehova manako no runga iaia. Kua tuatua mai te Metua mei te rangi ra: “Taku Tamaiti akaperepere teia, kua mareka rava au iaia.” (Mataio 3:17) I te kiteanga e kua rave tiratiratu a Iesu i te au mea ravarai tei totouia, te au mea ravarai tei patiia nona ra, kua mareka tikai tona Metua!—Ioane 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Eaa ta Iesu i na roto atu ia Nisana 14, 33 T.N., e akapeea tona Metua i te rangi i te akakino angaia? (e) Eaa ra a Iehova i akatikai i tana Tamaiti kia mamae e kia mate?

⁸ Eaa, i reira, to Iehova manako ia Nisana 14, 33 T.N.? Eaa tona manako ia Iesu i te pikikaa angaia e oti kua opuia e tetai urupu i te po? I te akaruke angaia a Iesu e tona au oa e kua na roto atu i tetai akavaanga tureia? I te akavaavaa angaia aia, te tutua angaia, e te moto angaia? I te papa angaia aia, kua veruveru te kiko o tona mokotua? I te patiatia angaia aia, ma te nga rima e te nga vaevae, ki tetai poupou rakau e kua akarukeia kia tautau ki reira koi akakino atu ei te tangata iaia? Eaa to te Metua manako i te kapiki anga atu tana Tamaiti akaperepere kiaia no te mamae ra? Eaa to Iehova manako i te akaea openga anga a Iesu, e no te taime mua mei te akamata anga mai o te kapua anga, kua mate Tana Tamaiti akaperepere ra?—Mataio 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Ioane 19:1.

 ⁹ Ka muteki ua tatou. I te mea e manako ngakau to Iehova, te mamae tei tupu kiaia no te matenga o tana Tamaiti kare e rauka ia tatou i te tuatua. Ko te ka rauka i te tuatuaia ko te tumu i akatika ei a Iehova i te reira kia tupu. Eaa ra te Metua i tuku ua atu ei iaia kia kite i taua au manako ngakau ra? Te akakite maira a Iehova i tetai apinga meitaki kia tatou ia Ioane 3:16—e irava Pipiria puapinga tikai e kua tapaia e ko te Evangeria meangiti ua. Te karanga ra a Ioane 3:16: “I aroa mai te Atua i to te ao nei, kua tae rava ki te oronga anga mai i tana Tamaiti anau tai, kia kore e mate te akarongo iaia, kia rauka ra te ora mutu kore.” No reira ko to Iehova tumu ko teia: Ko te aroa. Ko ta Iehova apinga aroa—te tukuanga mai i tana Tamaiti kia mamae e kia mate no tatou—ko te raveanga maata roa atu ia o te aroa.

10. Eaa te au umuumu anga o te tangata, e eaa tei tupu ki te aite anga o te tuatua “aroa”?

¹⁰ Eaa oki te aite anga o teia tuatua “aroa”? Kua akatakaia te aroa e ko te umuumu anga maata roa atu tei anoanoia e te au tangata ravarai. Mei te anau anga ki te mate anga, kua aruaru te tangata i te aroa, kua tupu ua i roto i tona maanaana, e kua paruparu atura e kua mate no te kore anga o te reira. Noatu rai, te ngata ra te reira i te akatakaia. E tika, te tuatua maata ra te tangata no runga i te aroa. Te aere ua maira te au puka e manganui, te au imene, e te au pee no runga i te reira. Kare te au tupu anga e akataka meitaki mai ana i te aite anga o te aroa. Ko te tika, kua taangaanga maataia taua tuatua e i te akaraanga kua ngaro te aite anga tikai o te reira.

11, 12. (a) Ka rauka ia tatou te apii maata kiea no runga i te aroa, eaa ra i riro ei e ki reira? (e) Eaa te au tu aroa tei akatakaia mai i roto i te reo Ereni taito, e eaa te tuatua no te “aroa” tei taangaanga maataia i roto i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano? (Akara katoa i te tataanga i raro.) (nga) Eaa te aiteanga o te tuatua a·gaʹpe i roto i te Pipiria?

¹¹ Inara, te apii taka meitaki maira te Pipiria no runga i te aroa. Te akakite maira ta Vine Expository Dictionary of New Testament Words e: “Ka kitea uaia te aroa mei te au angaanga tei akakeuia e te reira.” Te rekoti a te Pipiria no ta Iehova au angaanga te apii maata maira kia tatou no runga i tona aroa—tona pirianga meitaki roa no tana au mea ora. Ei akaraanga, eaa te akaari maata  maira i teia tu ko ta Iehova uaorai raveanga teitei o te aroa tei akatakaia mai i te akamata anga? I roto i te au pene e aru mai nei, ka kite tatou i te au akaraanga e manganui o te aroa o Iehova e angaanga ra. Pera katoa, ka kite oonu atu tatou mei te au tuatua mua no te “aroa” tei taangaangaia i roto i te Pipiria. I roto i te reo Ereni taito, te vaira e a au tuatua no te “aroa.” a No teia, ko tetai tei taangaanga putuputuia i roto i te au Tuatua Tapu Ereni Kerititiano ko te a·gaʹpe. Te tapa ra tetai tikitinari Pipiria i teia e ko “tetai tuatua ririnui roa atu no te aroa.” No teaa ra?

¹² Tei taangaangaia i roto i te Pipiria te tuatua a·gaʹpe te aiteanga e tu aroa tei aratakiia e te kaveinga. No reira e maata atu te reira i te ariu ua anga ki tetai tangata. E atea maata te reira, tei manako uaia e te akakoro ra i roto i tona tumu. Tei maata rava atu, e noinoi kore te tu aroa Kerititiano. Ei akaraanga, ka akara akaou ana ia Ioane 3:16. Eaa oki “te ao nei” tei aroa maataia mai e te Atua e kua oronga mai aia i tana Tamaiti anau tai? Ko te ao o te au tangata ravarai tei okoia mai. Te kapiti mai nei teia i te au tangata e manganui te aruaru ra i tetai aerenga oraanga ara ua. Te aroa ra ainei a Iehova ia ratou tataki tai ei oa tikai, mei tana aroa anga ia Aberahama tiratiratu? (Iakobo 2:23) Kare, inara te oronga aroa ua maira a Iehova i te tu meitaki ki te katoatoa, noatu te oko maata o te reira kiaia. Te inangaro ra aia i te katoatoa kia tataraara e kia taui i to ratou au aerenga. (2 Petero 3:9) E manganui te pera ra. Ko teia aronga te ariki mataora ra aia ei au oa nona.

13, 14. Eaa te akaari maira e te kapiti maira ki te aroa Kerititiano te inangaro maana?

¹³ Inara, kua rauka i etai te manako tarevake i te aiteanga a te Pipiria no te tuatua a·gaʹpe. Te manako ra ratou e ko te aite anga o te reira e tu aroa anu e te kite ua. Ko te tika ko te aroa Kerititiano  e putuputu te taime te kapiti maira i te inangaro maana. Ei akaraanga, i te tata anga a Ioane, “Te aroa ra te Metua i te Tamaiti,” kua taangaanga aia i tetai tu o te tuatua a·gaʹpe i konei. Kua ngere ainei taua aroa i te inangaro maana? Ka akara ana kua tuatua a Iesu, “E akaperepere rai oki to te Metua i te Tamaiti,” te taangaanga anga i te tuatua phi·leʹo. (Ioane 3:35, NW; 5:20) Te kapiti putuputu maira ki to Iehova aroa te inangaro akaperepere. Inara, kare tona aroa i akamanaia e te tu tangi ua. Te arataki uaia ra te reira e tana au kaveinga tuatua tau e te pakari.

¹⁴ Mei ta tatou i kite, e teitei tikai te au tu pouroa o Iehova, te tiama, e te tau tikai. Inara ko te aroa te mea tau roa ia ratou. Kare atu e apinga ke te ka akavaitata ririnui atura ia tatou kia Iehova. Ma te mataora, ko te aroa katoa tona tu maata. Akapeea tatou i te kite anga i te reira?

15. Eaa te akakite anga ta te Pipiria i karanga no runga i te tu aroa o Iehova, e na roto i teea mataara i takake ei teia akakite anga? (Akara katoa i te tataanga i raro.)

¹⁵ Te karanga ra te Pipiria i tetai apinga no runga i te aroa e kare rava te reira e tuatua ana no runga i tetai atu au tu maata o Iehova. Kare te au Tuatua Tapu e karanga ana e ko te Atua te mana me kore ko te Atua te tuatua tau e me kare ko te Atua te pakari. Kua rauka iaia taua au tu, koia oki te Tumu tikai o ratou, e kare e akaaiteia atu no runga i teia nga mea e toru. Inara, no runga i te a o te tu, te tuatua oonuia ra tetai apinga: “Ko te Atua oki te aroa.” b (1 Ioane 4:8) Eaa oki te aite anga o te reira?

16-18. (a) Eaa ra te Pipiria i karanga ei e “ko te Atua oki te aroa”? (e) O te au mea ora i te enua nei, eaa te tangata i tau ei ei akairo no te tu aroa o Iehova?

¹⁶ “Ko te Atua oki te aroa” kare i tetai tuatua mama ua, e kia tuatua  ia, “te aiteite ra te Atua ki te aroa.” Kare e tika ia tatou kia taui i taua tuatua e kia karanga e “ko te aroa oki te Atua.” E maata atu a Iehova i tetai ua tu. E Peretana aia ma te au manako ngakau e manganui e te au tu i te pae mai i te aroa. Inara, te vai oonu ra te aroa i roto ia Iehova. Te akakite ra tetai tataanga no runga i teia irava: “Ko to te Atua tu tika me kore tu natura ko te aroa.” Tei matauia, penei ka manako tatou i te reira na teia tu: Te akariro ra to Iehova mana iaia kia angaanga. Te arataki ra tona tuatua tau e tona pakari i tana au tu akono anga. Inara te akakeu ra to Iehova aroa iaia kia rave angaanga. E te vai ua ra tona aroa i roto i tana taangaanga anga i tetai atu o tona au tu.

¹⁷ Te tuatua putuputuia ra e ko Iehova tikai te tu o te aroa. No reira, me inangaro tatou i te apii no runga i te aroa maata, kia apii tatou no runga ia Iehova. E tika, penei ka kite atu tatou i teia tu i roto katoa i te au tangata. Inara eaa i vai ei i reira? I te tuatau o te kapua anga, kua karanga a Iehova i teia au tuatua, i te akaraanga ki tana Tamaiti: “E anga taua i te tangata i to taua uaorai tu.” (Genese 1:26, NW) O te au mea ora i te enua nei, ka rauka ua i te tane e te vaine te iki kia aroa atu e te aru anga i to ratou Metua i te rangi ra. Kia akamaara kua taangaanga a Iehova i te au mea ora tuketuke kia akatutu mai i tona au tu maata. Inara, kua iki a Iehova i tana mea anga teitei roa, te tangata, ei akairo i Tona tu maata tikai, te aroa.—Ezekiela 1:10.

¹⁸ Me aroa tatou na roto i te tu kaveinga, noinoi kore, te akaata ra tatou i te tu maata o Iehova. Mei ta te apotetoro rai ko Ioane i tata: “E no tatou, te aroa nei tatou, no te mea koia tei aroa mua mai ia tatou.” (1 Ioane 4:19, NW) Inara na roto i teea au tu i aroa mua mai ei a Iehova ia tatou?

19. Eaa ra ka tuatuaiai e kua rave te aroa i tetai tuanga maata i roto i te angaanga kapua anga a Iehova?

¹⁹ Kare te aroa i te mea ou. Eaa ra, e na teaa i akakeu ia Iehova kia akamata i te anga anga? Kare e no te mea kua maromaroa aia e te umuumu ra i tetai kapiti anga. Te rava ua ra e te merengo ua ra a Iehova, te kore anga e ngere i tetai apinga penei e ka orongaia mai e tetai. Inara no tona aroa, e tu maroiroi, kua  akakeuia aia kia inangaro i te oronga atu i te tu mataora o te oraanga ma te au mea ora kite te ka rauka i te ariki i taua apinga aroa. “Te akamataanga o te au mea katoa tei angaia e te Atua” koia oki ko tana Tamaiti anau tai. (Apokalupo 3:14, NW) E oti kua taangaanga a Iehova i teia Pu Rave Angaanga kia akatupu mai i tetai atu au apinga, i te akamataanga mei te au angera. (Iobu 38:4, 7; Kolosa 1:16) Kua akameitakiia e te tu rangatira, te kite, e te au manako ngakau, kua rauka i teia au mea ora maroiroi te tuatau kia akatupu i te au pirianga inangaro no ratou uaorai—ma tetai e tetai e, tei maata rava, ma te Atua ko Iehova. (2 Korinetia 3:17) No reira, te aroa ra ratou no te mea kua aroa mua ia ratou.

20, 21. Kua kite atu a Adamu raua ko Eva i teea akapapu anga e kua aroa a Iehova ia raua, inara akapeea raua i te ariu anga atu?

²⁰ Pera katoa rai ma te au tangata ravarai. Mei te akamata anga, kua koropini katoaia a Adamu raua ko Eva e te aroa. I te au ngai ravarai ta raua i akara atu i roto i to raua kainga Parataito i Edene, kua rauka ia raua i te kite atu i te akapapu anga o te aroa o te Metua no raua. Ka akara ana i ta te Pipiria e akakite ra: “Kua tanu oki te Atua ra ko Iehova i te kainga i te pae i te itinga o te rā i Edene ra; e kua tuku iora aia i te tangata i tana i anga ra ki reira.” (Genese 2:8) Kua tomo ana ainei koe ki roto i tetai kainga manea tikai me kare tetai paka? Eaa tei akamareka maata ia koe? Te marama e ata maira na roto i te au rau i tetai ngai marumaru? Te au kara manea tikai i roto i tetai aua tiare? Te tangitangi anga o tetai vai tae, te au manu imene, e te au manumanu turituri? Akapeea te aunga kakara o te au tumu rakau, te au ua rakau, e te au tiare? Noatu eaa te tu, kare atu e paka i teia tuatau e akaaiteia atu ki tera i Edene ra. No teaa ra?

²¹ Kua akanooia taua kainga e Iehova uaorai! Penei e mea manea roa tikai. E taurekareka te au tumu rakau i reira me kore e au ua rakau reka tikai. Kua pipi meitakiia taua aua i te vai, te ateatea, e te oraora ma te au manu tuketuke e te umere tikai. Kua rauka ia Adamu raua ko Eva te au apinga pouroa te ka akamataora i to raua oraanga e te ki meitaki, te kapiti anga mai i te au angaanga merengoanga e te pirianga tiama. Kua aroa mua a Iehova ia raua, e e tumu rai to raua kia ariu takinga meitaki  atu. Inara, kua poka raua i te pera. Kare i akarongo aroa ua i to raua Metua i te rangi, kua meameaau noinoi raua iaia.—Genese, pene 2.

22. Akapeea a Iehova i te pau anga i te meameaau i Edene i te akapapu anga e e tiratiratu tona aroa?

²² Mei teaa te mamae ngakau o te reira kia Iehova! Inara kua akariri ainei teia meameaau anga i tona ngakau aroa? Kare! “No te mea tona aroa takinga meitaki e rimua ia.” (Salamo 136:1, NW) No reira, kua rave viviki aia i te akapapa mai i te au mea ei oko mai i te uanga a Adamu raua ko Eva. Mei ta tatou i kite, kua kapiti mai i roto i taua au mea te atinga oko o tana Tamaiti akaperepere, tei akatupu i te ngere anga maata ki te Metua ra.—1 Ioane 4:10.

23. Eaa oki tetai o te au tumu i riro ei a Iehova ko “te Atua mataora,” e eaa te ui anga puapinga ka akaraia i te pene e aru mai nei?

²³ Ae, mei te akamata anga kua rave manako ua a Iehova i te akaarianga i te aroa ki te au tangata ravarai. I roto i te au mataara e manganui, “koia tei aroa mua mai ia tatou.” Te akamaata ra te aroa i te rotai anga e te rekareka, no reira rai a Iehova i akatakaia ei ei “Atua mataora.” (1 Timoteo 1:11, NW) Inara, te mama maira tetai ui anga puapinga. Te aroa tika maira ainei a Iehova ia tatou ei au tangata tataki tai? Ka akara te pene e aru mai nei i teia manako.