1, 2. Eaa ka tuatuaiaʼi e kare te Ariki ko Davida i te tangata matau kore i te tu tiratiratu kore?

 KARE te Ariki ko Davida i te tangata matau kore i te tu tiratiratu kore. I tetai atianga kua koropiniia tana tutara anga ngata e te raveanga akatupu kino, i te kimikimi anga tetai au mema o tona iti tangata i te tamate iaia. Pera katoa, kua pikikaaia a Davida e etai o te aronga ta tatou ka manako e e au oa vaitata roa atu kiaia. Ka akara ana ia Mikala, te vaine mua a Davida. I te akamata anga, kua ‘inangaro oki aia ia Davida,’ kare e ekoko anga kua turu atu iaia i roto i tana au tauta anga ei ariki. Inara, i muri mai, kua “akavaavaa atura aia iaia i roto i tona ngakau,” i te manakoanga ia Davida e ko “tetai o te aronga tarevakaua.”—1 Samuela 18:20; 2 Samuela 6:16, 20.

² I reira te vaira te tangata tauturu o Davida, ko Ahitophela. Kua manako puapingaia tana au ako anga mei te mea atura e no ko mai tikai ia Iehova. (2 Samuela 16:23) Inara, kare i roa ana, kua riro mai teia tangata irinaki ravaia ei tangata pikikaa e kua piri atu ki roto i tetai akapapaanga i te meameaau anga kino ia Davida. E naai i akatupu i te parani patoi? Na Abasaloma, ta Davida uaorai tamaiti! Kua tauta ua taua tangata kimikimi ravenga i te “keia i te ngakau o te tangata o Iseraela,” i te akanoo anga iaia uaorai i te patoi atu i te ariki. Kua pakari tikai ta Abasaloma meameaau anga e kua maroia te Ariki ko Davida kia oro no tona oraanga.—2 Samuela 15:1-6, 12-17.

3. Eaa te tu papu tei rauka ia Davida?

³ E tangata ainei tetai tei vai tiratiratu kia Davida? I roto i tona au turanga kino, kua kite oki a Davida e te vaira tetai. Koai? Ko te Atua ko Iehova. “Te tangata tiratiratu ra, e tiratiratu katoa taau,” i tuatua ei a Davida no Iehova. (2 Samuela 22:26) Eaa oki te tiratiratu, e akapeea a Iehova i te oronga anga mai i te akaraanga teitei roa atu no teia tu?

4, 5. (a) Eaa oki te “tiratiratu? (e) Mei teaa te tuke i te tiratiratu mei te pikikaa kore?

⁴ Ko te “tiratiratu” mei tei taangaangaia i roto i te au Tuatua Tapu Epera, e takinga meitaki te akapiri aroa ua ra iaia uaorai ki tetai apinga e kare roa e tuku i te reira kia tupu rava tana akakoroanga no taua apinga ra. E maata atu te piri maira i te pae i te pikikaa kore. I te mea ra e, ka vai pikikaa kore ua tetai tangata no te apainga. Ei tuke anga, kua akaia te tu tiratiratu i roto i te aroa. a Pera katoa rai, te tuatua “pikikaa kore” ka tau ki te au apinga ora kore. Ei akaraanga, kua tapa te tata taramo i te marama “mei te kite pikikaa kore ki runga i te rangi ra” no tona mama tamou anga i te po. (Salamo 89:37) Inara kare te marama e rauka kia akatakaia e e tiratiratu. No teaa ra? No te mea e akakite anga te tu tiratiratu i te aroa—e apinga kare e rauka i te au apinga ora kore i te akaari mai.

⁵ I tona aite anga i te Tuatua Tapu, e maanaana te tu tiratiratu. Te akakite maira tona tu akamaata anga e te vaira tetai piri anga i rotopu i te tangata e akaari ra i taua tu ra e te tangata e akaariia ra te reira. Kare taua tu i te tu tau kore. Kare mei te au ngaru o te moana e puipuiia ra e te au matangi tauiui. Ei tuke  anga, kua rauka i te tiratiratu, me kare te aroa tiratiratu, te tu tinamou e te maroiroi kia autu i te au araianga ngata.

6. (a) Mei teaa te maata o te tiratiratu i te kitea i roto i te au tangata, e akapeea teia i te akakite angaia mai i roto i te Pipiria? (e) Eaa te mataara meitaki kia apii e eaa te kapiti maira i roto i te tiratiratu, e no teaa ra?

⁶ Ae, kare taua tu tiratiratu e kitea maataia ana i teia tuatau. E putuputu te taime, te vaira te au taeake piri vaitata “kua papa ua i te akaparuparu i tetai e tetai.” Ma te maata, te rongo ra tatou i te aronga akaipoipo tei akaruke i to ratou tokorua. (Maseli 18:24, NW; Malaki 2:14-16) Te matauia ra te au angaanga pikikaa e penei ka kite tatou ia tatou uaorai i te ripiti anga i te au tuatua a te peroveta ko Mika: “Kua mate te tangata [“tiratiratu,” NW] i runga i te enua nei.” (Mika 7:2) Noatu kua poka te au tangata i te akaari i te tiratiratu, te akatutu meitaki maira taua tu manea ra ia Iehova. Ko te tika, ko te mataara meitaki i te apii tikai e eaa te kapiti maira ma te tu tiratiratu koia oki kia akara matatio e akapeea a Iehova i te akaari anga i teia tu mekameka o tona tu aroa.

7, 8. Akapeea e raukai i te tuatuaia e ko Iehova anake tei tiratiratu?

⁷ Te karanga ra te Pipiria no Iehova: “Ko koe anake oki [“tei tiratiratu,” NW].” (Apokalupo 15:4) Akapeea te reira e tikai? Kare ainei e kua akaari meitaki ana te au tangata e te au angera i tetai taime i te tu tiratiratu? (Iobu 1:1; Apokalupo 4:8) E akapeea a Iesu Karaiti? Kare ainei e koia te “tiratiratu” maata a te Atua. (Salamo 16:10, NW) Akapeea, i reira, i te tuatua angaia e ko Iehova anake tei tiratiratu?

⁸ Te mea mua, ka akamaara e tu te tiratiratu no te aroa. I te mea “ko te Atua oki te aroa””—koia tikai te peretana o teia tu—koai te akaari pu tikai ra i te tu tiratiratu mari ra ko Iehova? (1 Ioane 4:8) E tika, penei ka rauka i te au angera e te au tangata i te akaata i te au tu o te Atua, inara ko Iehova anake tei tiratiratu meitaki roa. E ko “te au rā taito ra,” kua akaari ana aia i te tu tiratiratu e roa atu i tetai ua atu mea ora, i te enua nei me kare i te rangi ra. (Daniela 7:9) No reira, ko Iehova te roto tikai o te tu tiratiratu. Te akaari ra aia i teia tu na tetai mataara  kare e rauka i tetai mea ora i te aru. Ka akamanako ana i etai au akaraanga.

9. Akapeea a Iehova i te “tiratiratu [anga] i tana au angaanga katoatoa ra”?

⁹ E “tiratiratu [oki a Iehova] i tana au angaanga katoatoa ra.” (Salamo 145:17, NW) Na teea mataara? Te oronga maira a Salamo 136 i te pau anga. I reira te taikuia maira etai au angaanga akaora anga a Iehova, kapiti mai te akaora anga umere tikai o te au Iseraela na roto i te Tai Muramura. Ma te puapinga, kua akamaata taki tai ia te irava tataki tai o teia taramo ma te tuatua: “No te mea tona aroa tiratiratu e rimua ia.” Kua kapitiia mai teia taramo i roto i te “ Au Uianga Akamanako Anga” i te kapi 289. Ia koe e tatau ra i taua au irava, ka umere koe i te au mataara e manganui te akaari ra a Iehova i te aroa tiratiratu ki tona iti tangata. Ae, te akaari ra a Iehova i te tu tiratiratu ki tona au tavini pikikaa kore ra na te akarongoanga i ta ratou au aue anga no te tauturu e na te akonoanga i te tuatau tau. (Salamo 34:6) Kare to Iehova aroa tiratiratu e ngaueue kore no tona au tavini me vai tiratiratu ua ratou kiaia.

10. Akapeea a Iehova i te akatutu anga i te tu tiratiratu no runga i tana au turanga?

¹⁰ Pera katoa, te akaari maira a Iehova i te tu tiratiratu ki tona au tavini na te vai tika anga ki tana au turanga. Kare mei tetai au tangata ori aere, tei aratakiia e te manako tau kore e te manako ngakau akakeu ua, kare a Iehova e emiemi ana no tona manako i te tika e te tarevake. I te au tuatau tauatini mataiti, kare i taui ana tona manako no runga i te au mea mei te purepure, te akamori itoro, e te ta tangata. “E ruaine ua atu rai kotou, ko au nei rai au,” i akakite ei aia na roto i tana peroveta ko Isaia. (Isaia 46:4) No reira, ka papu ia tatou e ka puapingaia tatou na te aruanga i te arataki anga taka meitaki i te pae akono te ka kitea i roto i te Tuatua a te Atua.—Isaia 48:17-19.

11. E oronga mai i te au akaraanga kia akaari e te vai pikikaa kore ra a Iehova ki tana tuatua taputouia.

¹¹ Te akaari katoa ra a Iehova i te tu tiratiratu na te vai pikikaa kore anga ki tana au tuatua taputouia. Me totou aia i tetai apinga, ka akatupuia te reira. No reira te akakite ra a Iehova:  “Koia katoa taku tuatua no roto i toku nei vaa; kare e oki puapinga kore ua mai kiaku nei, e tupu ra tei akakoroia e au ra; e manuia oki te mea i akaue atu ei au ra.” (Isaia 55:11) Na te vai pikikaa kore anga ki tana tuatua, te akaari maira a Iehova i te tu tiratiratu ki tona iti tangata. Kare aia e akaruke ia ratou kia tapapa taitaia ua no runga i tetai apinga kare aia e akakoro i te akatupu. E apa kore to Iehova rongo anga e no teia kua rauka i tona tavini ko Iosua i te tuatua: “Kare rava tetai mea meitaki ta Iehova i tuatua mai ki te ngutuare o Iseraela i poka: ope rava akera i te tupu.” (Iosua 21:45) Ka papu ia tatou, i reira, kare rava tatou e akamaromaroaia no etai turanga poka i te tua o Iehova no te akono atu i tana au taputou.—Isaia 49:23; Roma 5:5.

12, 13. Na roto i teea mataara to Iehova aroa tiratiratu i vai ei e tuatau ua atu?

¹² Mei tei kiteia i mua ake, te akakite maira te Pipiria kia tatou e ko te tu aroa tiratiratu o Iehova “e rimua ia.” (Salamo 136:1) Akapeea teia i pera ei? Ko tetai tumu, e tu tamou ta Iehova akakore anga i te ara. Mei tei uriuriia i te Pene 26, kare a Iehova e taiku akaou mai i te au tarevake i topa i tei akakoreia te ara a tetai tangata. I te mea “kua rave katoatoa oki i te ara, e kua ngere i te akameitaki a te Atua,” kia ariki akameitaki ua tatou tataki tai e ka vai ua rai to Iehova aroa tiratiratu e tuatau ua atu.—Roma 3:23.

¹³ Inara ka vai ua rai to Iehova aroa tiratiratu e tuatau ua atu na roto i tetai mataara ke. Te karanga ra tana Tuatua e ko te aronga tuatua tika ka riro mei “te rakau i tanumia ki te pae kauvai ra, ko tei ua i tona ra tuatau tikai, e ko tei kore roa i mae tona rau; ko tana katoa e rave ra, te meitaki ra ïa.” (Salamo 1:3) Ka akamanako ana i tetai tumu rakau ruperupe kare rava tona rau e mae ana! Pera, katoa rai, me akono mareka tatou i te Tuatua a te Atua, ka vai roa ua atu, ka ponuiaau, e ka tupu meitaki to tatou au oraanga. Te au akameitaki anga te akatotoa tiratiratu maira a Iehova ki tona au tavini pikikaa kore e mutu kore ua atu. E tikai, i roto i te ao ou tuatua tika ta Iehova ka apai mai, ka kite atu te au tangata akarongo i tona aroa tiratiratu e tuatau ua atu.—Apokalupo 21:3, 4.

14. Akapeea a Iehova i te akaari anga i te tu ariki no te tu tiratiratu o tona au tavini?

¹⁴ E putuputu te taime kua akatutu mai a Iehova i tona tu tiratiratu. I te mea te vai tamou tiama ra a Iehova, ko te tu tiratiratu tana e akaari ra ki tona au tavini akarongo kare rava e kore. Kua tata te tata taramo: “I vai ou ana au, e teianei kua ruaine; kare ra au i kite i te tangata tuatua-tika i te akaruke angaia, e tona uanga i te pati aere anga i te kai. E mea inangaro oki na Iehova te tuatua-tau, kare oki aia e akaruke i tona aronga [“tiratiratu,” NW] ra.” (Salamo 37:25, 28) E tika, ko Tei Anga, te tau ra a Iehova kia akamoriia e tatou. (Apokalupo 4:11) Noatu rai, no te mea e tiratiratu aia, te akaperepere ra a Iehova i ta tatou au angaanga akarongo ra.—Malaki 3:16, 17.

15. E akamarama mai akapeea ta Iehova akono anga i to Iseraela i te akakite maata anga mai i tona tu tiratiratu.

¹⁵ No tona aroa tiratiratu, kua aere ripiti ua mai a Iehova i te tauturu i tona iti tangata me tupu te taitaia kia ratou. Te akakite maira te tata taramo kia tatou: “Te tiaki ra aia i te vaerua o tona aronga [“tiratiratu,” NW] ra; te akaora ra aia ia ratou i te rima o te aronga kino ra.” (Salamo 97:10) Ka akamanako ana i tana akonoanga i te iti tangata Iseraela. I muri mai i te akaora temeio anga ia ratou na roto i te Tai Muramura, kua akakite to Iseraela na roto i te imene kia Iehova: “E arataki rai koe i te au tangata nei ma to [“aroa tiratiratu,” NW] i tei akaoraia e koe ra.” (Exodo 15:13) Te akaora anga mai i te Tai Muramura papu tikai e angaanga ia o te aroa tiratiratu i to Iehova tua. No reira kua akakite a Mose ki to Iseraela: “Kare to te mea e, e maata kotou i te au iti-tangata katoa ra, i inangaro ei a Iehova ia kotou, e i iki ei ia kotou; e iti oki kotou i te au iti-tangata ravarai ra: No te mea i inangaro akerā Iehova ia kotou, e kia akono oki aia i te taputou i tana i taputou atu ki to kotou ai metua ra, i arataki mai ei a Iehova ia kotou ma te rima marōrō, e kua akaora ia kotou i taua ngutuare i tavini ei ra, i te rima o te ariki o Aiphiti ra o Pharao.”—Deuteronomi 7:7, 8.

16, 17. (a) Eaa te ariki anga kore poitirere tei akaariia e to Iseraela, inara akapeea a Iehova i te akaari anga i te ngakau aroa kia ratou? (e) Akapeea te maata anga o Iseraela i te akaari anga e “kare rava akera e ravenga e oraʼi” ratou, e eaa te akaraanga akamatakite anga ta teia e oronga maira no tatou?

 ¹⁶ E tika, kare te iti tangata Iseraela i ariki rekareka ana i to Iehova aroa tiratiratu, i muri ua ake i to ratou akaora angaia mai “kua tamou rai ratou i te rave i te ara [ia Iehova], i te akariri anga atu i Tei Teitei.” (Salamo 78:17) I te au anere mataiti i topa, kua meameaau tamou ua ratou, te akarukeanga ia Iehova e te uri anga ki te au atua pikikaa e te au angaanga peikani tei akatupu mai i te viivii. Noatu rai, kare a Iehova i aati ana i tana koreromotu. Mari ra, na roto i te peroveta ko Ieremia, kua pati akatenga atu a Iehova ki tona iti tangata: “Ka oki mai koe, e Iseraela akatitima e . . . e kare au e akatopa atu i toku riri ki runga ia kotou; e [“tiratiratu,” NW] oki toku.” (Ieremia 3:12) Inara, mei tei tataia i te Pene 25, kare te maata anga o to Iseraela i akakeuia. E tika, “kua taitoito ra ratou i te au karere a te Atua, e kua akavaavaa i tana tuatua, e kua takinga-kino i te au peroveta nana.” Eaa te tupu anga? I te openga ra, kua “tupu rava akera te riri o Iehova i tona tangata, e kare rava akera e ravenga e oraʼi.”—2 Paraleipomeno 36:15, 16.

¹⁷ Eaa ta tatou ka apii mai mei teia? No te tu tiratiratu o Iehova kare e rauka kia uiuiia me kare kia manako akavareia. E tika, kua “ki [a Iehova] i te aroa tiratiratu,” e te rekareka ra aia i te akaari i te tu aroa me e tumu anga tetai no te reira. Inara eaa te ka tupu me riro atu tetai tangata rave kino ei tangata akono tau kore i te kino? I roto i taua atianga, te akono ra a Iehova i tana uaorai au turanga tuatua tika e te tuku ra i te akava anga tei umuumuia. Mei tei akakiteia kia Mose, “kare rava [a Iehova] e tuku ua atu kia kore e akautungaia te aronga apa.”—Exodo 34:6, 7, NW.

18, 19. (a) Akapeea ta Iehova akautunga anga i te aronga kino i riro ei ei angaanga tiratiratu? (e) Na roto i teea mataara ta Iehova akaari anga i tona tu tiratiratu ki tona au tavini tei takinokinoia e tae roa ki te matenga?

¹⁸ E angaanga tiratiratu ta te Atua akautunga anga i te kino. Akapeea ra? Te kitea ra etai akakite anga i roto i te puka o Apokalupo  i roto i te au akauenga tei tukunaia mai e Iehova ki te au angera tokoitu: “Ka aere mai, ka riringi i nga kapu i ki i te riri o te Atua ki rungao i te enua nei.” I te riringi anga te angera tokotoru i tana kapu “ki raro i te au vai taʼe ra, e te au punavai ra,” kua riro mai te reira ei toto. I reira kua tuatua atu taua angera kia Iehova: “E tuatua-tika taau, e te Atu e, ko te vai nei, ko tei vai ana, e [“Tei tiratiratu,” NW], ko koe i pera i te tutaki. Kua akamaringi oki ratou i te toto o te aronga tapu e te au peroveta ra, e kua apai mai koe i te toto na ratou e inu; e tau ïa ia ratou.”—Apokalupo 16:1-6.

¹⁹ Ka akara ana i roto i te apai atu anga i te tuatua akava anga, kua taiku te angera no Iehova e ko “Tei tiratiratu.” Eaa ra te tumu? No te mea na te akapouanga i tei kino, te akaari ra a Iehova i te tu tiratiratu ki tona au tavini, e manganui ia ratou kua takinokinoia e tae roa ki te matenga. Ma te tiratiratu, te akono ra a Iehova i taua aronga mei te mea ra e te ora ra i roto i tona manako. Te anoano ra aia i te kite akaou i teia aronga pikikaa kore tei takake ra, e te akapapu maira te Pipiria e ko tana akakoroanga koia oki kia tutaki ia ratou ma te tuakaou anga. (Iobu 14:14, 15) Kare rava a Iehova e akangaropoina ana i tona au tavini tiratiratu no te mea kare ratou e ora ana. Ei tuke anga, “te ora katoatoa ra iaia.” (Luka 20:37, 38) Ko to Iehova  akakoroanga kia akaora akaou mai i taua aronga i roto i tona manako e e akakite anga papu no tona tu tiratiratu.

20. Koai ma te “au āriki o te aroa,” e akapeea a Iehova i te akaari anga i te tu tiratiratu kia ratou?

²⁰ I roto i te tuatua enua, kua akaari mai ana a Iehova i te tu tiratiratu umere tikai ki tona iti tangata pikikaa kore ra. Ko te tika, no te au tauatini mataiti, kua ‘akakoromaki roa [a Iehova] i te au āriki no te riri i akatauia no te mate ra.’ Eaa ra? “E kia anoano oki aia i te akakite i te maata anga o tona meitaki, i te au āriki o te aroa i akatau takereia e ia no te ao.” (Roma 9:22, 23) Ko teia “au āriki o te aroa” e aronga tau tikai teia tei akatainuia e te vaerua tapu kia riro ei kopu ariki ma Karaiti i roto i tona Patireia. (Mataio 19:28) Na te akatueraanga i te mataara ki te ora no teia au ariki o te aroa, kua vai tiratiratu a Iehova kia Aberahama,  tei papau aia i teia koreromotu tei taputouia: “E ka meitaki te pa enua katoa o te ao nei i toou ra uanga; ko koe i akarongo mai i toku reo nei.”—Genese 22:18.

21. (a) Akapeea a Iehova i te akaari anga i te tu tiratiratu ki te “aronga maata rava” e manakonakoanga to ratou kia ora mai i te “mate maata”? (e) Eaa ta te tu tiratiratu o Iehova e akakeu ra ia koe kia rave?

²¹ Te akaari nei a Iehova i te tu tiratiratu aiteite ki tetai “aronga maata rava” e manakonako anga to ratou i te ora anga mai i te “mate maata” e ka ora e tuatau ua atu ki runga i tetai enua parataito. (Apokalupo 7:9, 10, 14) Noatu e au tavini apa kore tona, te akatotoa tiratiratu ra a Iehova i tetai tuatau kia ratou kia ora e tuatau ua atu ki runga i tetai parataito i te enua nei. Akapeea aia i te rave anga i te reira? Na roto i te oko—te akatutu anga maata roa atu o te tu tiratiratu o Iehova. (Ioane 3:16; Roma 5:8) Te akapiri vaitata maira to Iehova tu tiratiratu i te aronga te kaki ra, i roto i to ratou ngakau, i te tuatua tika. (Ieremia 31:3) Kare ainei koe e piri vaitata atu ana kia Iehova no te tu tiratiratu oonu tana e akaari ra e ka akaari mai? I te mea e anoano anga no tatou kia akavaitata atu ki te Atua, kia ariu ua atu tatou ki tona aroa na te akaketaketaanga i to tatou akakoroanga ki tavini tiratiratu atu iaia.