1. Eaa te ereere pikikaa te topa atura te au tangata apa kore ki roto?

 “TE VAIRA te ereere no tetai e mana tona.” Te akara ra taua au tuatua a tetai vaine atu pee o te 19 anere mataiti i tetai kino kikite roa: te akono kore i te mana. Ma te maromaroa, kua topa mama ua te au tangata apa ua ki roto i teia ereere. E tikai, i roto i te tuatua enua kua ‘tutara te tangata ki rungao i tetai, ei mate nona uaorai.’ (Koheleta 8:9) Te akono anga i te mana kare te inangaro kua akatupu mai i te au mamae anga ki te tangata e manganui ra.

2, 3. (a) Eaa te mea umere i to Iehova taangaangaanga i te mana? (e) Eaa te kapiti maira ki roto i to tatou mana, e akapeea tatou me taangaanga pouroa i taua mana ra?

² Inara, kare ainei i te mea umere, no te Atua ko Iehova, e mana ope kore tona ra, kare rava e akono kore ana i taua mana? Mei ta tatou i kite mai i roto i te au pene i mua ake, te taangaanga ra aia i tona mana—me no te kapua anga, te akapou anga, te paruru anga, me kare te akatupu akaou anga—kia rotai ma tona au akakoroanga aroa ua. Me manakonako tatou no runga i te mataara o tana taangaanga anga i tona mana, te akakeuia ra tatou kia akavaitata atu kiaia. Aru mai ka akakeu te reira ia tatou kia ‘aru i te Atua’ i roto i ta tatou taangaanga anga i te mana. (Ephesia 5:1) Inara eaa te mana tei rauka ia tatou nei te au tangata meangiti roa?

³ Kia akamaara kua angaia mai te tangata i roto i te “tu o te Atua” e te akaraanga aiteite. (Genese 1:26, 27) No reira, e mana katoa to tatou—tetai tuanga ua ra. Penei te o maira i roto i to tatou mana te raukaanga i te akatupu i te au apinga, te angaanga; te akaaere anga me kare te mana akaaere ki rungao i tetai atu; te rauka anga i te akakeu i tetai, koia tikai te aronga tei inangaro ia tatou; te maroiroi kopapa (te ketaketa); me kare te au apinga materia. No Iehova, te akakite ra te tata taramo: “Tei ia koe oki te tumu o te ora.” (Salamo 36:9) No reira, ma te tika  me kare ra, ko te Atua te Tumu o tetai ua atu mana tei rauka ia tatou. Ka inangaro tatou i reira i te taangaanga i te reira i roto i te au mataara te ka akamareka iaia. Akapeea tatou i te rave anga i te reira?

4, 5. (a) Eaa te taviri no te taangaangaanga tau i te mana, e akapeea to te Atua akaraanga i te akatutu anga mai i teia? (e) Akapeea te aroa i te tauturu anga ia tatou kia taangaanga tau i to tatou mana?

⁴ Ko te taviri no te taangaanga tau i te mana koia oki ko te aroa. Kare ainei to te Atua akatauanga e akatutu mai ana i teia? Ka maara ana i te uriuri anga no runga i nga tu maata e a o te Atua—te mana, te tuatua tau, te pakari, e te aroa—i te Pene 1. O nga tu e a, ko teea te mea maata roa atu? Te aroa. “Ko te Atua oki te aroa,” i na 1 Ioane 4:8 ei. Ae, ko to Iehova tu i roto roa ko te aroa; te akamana ra te reira i tana e rave pouroa ra. No reira iaia e akaari ra i tona mana te akakeuia ra e te aroa e i te openga ra ei meitaki no te aronga te aroa ra iaia.

⁵ Ka tauturu katoa mai te aroa ia tatou kia taangaanga tau ua i to tatou mana. I te mea ra e, te akakite maira te Pipiria kia tatou e e “takinga-meitaki” te aroa e “kare e kimi i te meitaki nona uaorai.” (1 Korinetia 13:4, 5) No reira, kare te aroa e akatika ia tatou kia rave angaanga na roto i tetai tu kino me kare mamae ki te aronga e mana to tatou i rungao ia ratou. Mari ra, ka akono tatou i tetai ma te ngateitei e ka tuku i ta ratou e umuumu ra e te au manako ngakau ki mua atu i to tatou uaorai.—Philipi 2:3, 4.

6, 7. (a) Eaa te mataku i te Atua, e eaa ra ka raukai i teia tu i te tauturu ia tatou kia kopae i te akono kore i te mana? (e) Akatutu mai i te pirianga i rotopu i te mataku no te akamareka kore i te Atua e te aroa i te Atua.

⁶ Te piri katoa ra te aroa ki tetai atu tu te ka tauturu ia tatou kia kopae i te akono kore i te mana: te mataku i te Atua. Eaa te puapinga o teia tu? “Te akaruke nei te tangata i te kino i te mataku ia Iehova,” i na Maseli 16:6 ei. Te akono kore i te mana papu tikai e tei roto i te au tu kino e mei te reira kia uri ke mai tatou. Ka tapu te mataku i te Atua ia tatou kia kore e akakino i te aronga e mana to tatou i rungao ia ratou. Ko teaa ra? No  tetai mea, kua kite tatou e e apainga ta tatou ki te Atua no ta tatou tu akono anga i taua aronga. (Nehemia 5:1-7, 15) Inara e maata atu tei o atu ki roto te mataku i te Atua. Te au tuatua mua tei taangaangaia no te “mataku” e putuputu te taime te taiku ra ki te tu ngateitei oonu e te mataku tikai i te Atua. No reira te kapiti ra te Pipiria i te mataku ki te inangaro i te Atua. (Deuteronomi 10:12, 13) Te kapiti maira ki roto i teia mataku ngateitei i te mataku tau no te akamareka kore anga i te Atua—kare no te mea e te mataku ra tatou i te au tupuanga inara no te mea te inangaro tikai ra tatou iaia.

⁷ Kia akatutu: Ka akamanako ana i te pirianga maoraora i rotopu i tetai tamaiti meangiti e tona papa. Te kite ra te tamaiti i te tu inangaro e te tu maanaana i roto iaia. Inara kua kite katoa te tamaiti i ta tona Metua e umuumu maira mei iaia, e kua kite aia e ka ako tona papa iaia me kare oki aia e akono meitaki. Kare te tamaiti e noo mataku ua i tona metua. Ei tuke anga, te inangaro akaperepere ra aia i tona papa. Te mareka ra taua tamaiti i te rave i te mea ka akatupu i te tu mareka ki tona papa. Pera katoa rai i te mataku i te Atua. No te mea te inangaro ra tatou ia Iehova, to tatou Metua i te rangi ra, te mataku ra tatou i te rave i tetai apinga te ka akatupu i te mamae ki tona ngakau. (Genese 6:6) Mari ra, te anoano ra tatou i te akariro i tona ngakau kia rekareka. (Maseli 27:11) Ko te reira oki te tumu i umuumuiai tatou kia akono tau i to tatou mana. Ka akara ana tatou e akapeea tatou me rave akapera.

8. (a) Eaa te mana tei rauka i te tane i roto i te pamiri, e akapeea te reira me akonoia? (e) Akapeea tetai tane i te akatutu anga e te akangateitei ra aia i tana vaine?

⁸ Ka akara ana i te pamiri mua. “Ko te tane oki te upoko o te vaine,” i na Ephesia 5:23 ei. Akapeea tetai tane i te akono anga i teia mana orongaia mai e te Atua? Te akakite ra te Pipiria no te au tane kia noo ma ta ratou au vaine “ma te kite” e te “akangateitei anga i te vaine, i te āriki paruparu ra.” (1 Petero 3:7) Te nauna Ereni tei uriia e “akateitei” te aite anga “puapinga, okomaata, . . . ngateitei.” Te au tu o teia tuatua te uriia  ra ei “au apinga aroa” e te “meitaki maata.” (Angaanga 28:10, NW; 1 Petero 2:7) Ko tetai tane tei akangateitei i tana vaine kare e takinokino iaia i te pae kopapa; kare katoa aia e taakama me kare e taakaaka iaia, te akakeuanga iaia kia manako puapinga kore. Mari ra, te kite atura aia i tona au tu okomaata e ka akono iaia ma te ngateitei. Ka akaari aia na roto i tana au tuatua e te au angaanga—i te ngai muna e i te ngai atea—e e meitaki maata aia kiaia. (Maseli 31:28) Kare e rauka ua i taua tane ra te inangaro o tana vaine e te ngateitei pera katoa, ma te maata, te tu mareka o te Atua.

9. (a) Eaa to te au vaine mana i roto i te pamiri? (e) Eaa te ka tauturu i tetai vaine kia taangaanga i te au mea i rauka iaia kia turu atu i tana tane, e eaa oki te tupu anga?

⁹ Kua rauka katoa i te au vaine te mana akakeu i roto i te pamiri. Te akakite maira te Pipiria no te au vaine akono i te Atua, i roto i te papaanga o te taoonga upoko, kua rave manako no te akakeu i ta ratou au tane na roto i tetai tu papu me kare kua tauturu ia ratou kia kopae i te manako tarevake. (Genese 21:9-12; 27:46–28:2) Penei e meitaki atu te manako o te vaine i tana tane, me kare kua rauka iaia tetai au tu kare i rauka i tana tane. Inara, kia “kauraro” i tana tane e kia akangateitei iaia “i te Atu.” (Ephesia 5:22, 33) Te manakoanga no te akamareka i te Atua ka tauturu i tetai vaine kia taangaanga i tona au turanga kite kia turu i tana tane, kare e ka akameangiti atu iaia me kare te tautaanga i te autu atu iaia. Te taokotai vaitata ra taua “vaine pakari” ma tana tane kia patu i tetai pamiri. Te akono ra aia i reira i te au ma te Atua.—Maseli 14:1.

10. (a) Kua oronga mai te Atua i teea mana ki nga metua? (e) Eaa te aite anga o te tuatua “apii,” e akapeea te reira me akonoia? (Akara i te tataanga i raro.)

¹⁰ Kua oronga katoaia te mana akaaere ki te au metua e te Atua. Te raurau maira te Pipiria: “Ko kotou oki te aronga metua, auraka e akariri atu i ta kotou au tamariki ra: e apii ra ia ratou kia pakari ma te ako a te Atu ra.” (Ephesia 6:4) I roto i te Pipiria, te aite anga o te tuatua “apii” koia oki “te utuutuanga, te terenianga, te ikuiku anga.” Ka anoano te tamariki e kia apiiia; te tupu meitaki ra ratou i raro ake i te au arataki anga taka  meitaki, te au arai anga, e te au kotinga. Te kapiti ra te Pipiria i te reira apii anga, me kare te ikuiku anga, ma te aroa. (Maseli 13:24) No reira, “te pāpā ra, na te ako” auraka rava e kia takinokinoia—i te pae ngakau me kare i te pae kopapa. a (Maseli 22:15; 29:15) Te ako anga marokiakia me kare te kino kare te aroa ra e takinokino anga te reira i te mana akaaere ei metua e ka akataitaia i te tu o tetai tamaiti. (Kolosa 3:21) I tetai tua ra, ko te apii anga tau tei akono meitakiia te akakite ra ki te au tamariki e te aroa ra to ratou nga metua ia ratou e te manako ra mei teaa rai te tu e riro maira ratou.

11. Akapeea te tamariki i te taangaangaanga tau i to ratou mana?

¹¹ Akapeea te au tamariki? Akapeea ratou me taangaanga tau i to ratou mana? “Ko te ririnui te inuinu o te tangata ou ra,” i na Maseli 20:29 ei. Papu tikai kare atu e mataara meitaki no te au mapu kia taangaanga i to ratou maroiroi e te totomapu mari ra i te tavini anga i “Tei anga” ia tatou. (Koheleta 12:1) Ka meitaki te au mapu kia akamaara e ka akakino ta ratou au raveanga i te au manako ngakau o to ratou au metua. (Maseli 23:24, 25) Me akarongo te tamariki i to ratou nga metua mataku i te Atua e ka akono i te aerenga tika, te apai maira ratou i te rekareka i roto i te ngakau o to ratou nga metua. (Ephesia 6:1) E “mea mareka te reira [tu] na te Atu.”—Kolosa 3:20.

12, 13. (a) Eaa to te aronga pakari manako no to ratou mana akaaere i roto i te putuputuanga? (e) E akatutu mai i te tumu ka akono maru ei te aronga pakari i te anana.

¹² Kua oronga mai a Iehova i te au akaaere kia akono i te arataki anga i roto i te putuputuanga Kerititiano. (Ebera 13:17) Kia taangaanga teia au tangata tau i to ratou mana akaaere tei orongaia mai e te Atua kia oronga i te tauturu anoanoia e kia tauturu atu i te tu tau o te anana. Te akariro ra ainei to ratou taoonga ei aronga pakari e kia tutara atu ki rungao i to  ratou au taeake irinaki? Kare! Ka anoanoia te aronga pakari kia akono i te manako akaaka e te tau no ta ratou angaanga i roto i te putuputuanga. (1 Petero 5:2, 3) Te akakite ra te Pipiria i te au akaaere: “Ei tiaki i rungao ra, kia akaangai oki kotou i te ekalesia a te Atua, ko tana i oko i tona uaorai toto.” (Angaanga 20:28) I roto i teia te vai nei tetai tumu ririnui no te akono maru anga i te mema tataki tai o te anana.

¹³ Penei ka akatutu tatou i teia na teia tu: Kua pati atu tetai oa vaitata ia koe kia akono i tetai apinga akaperepereia. Kua kite koe kua tutaki toou oa i te moni maata no te reira. Kare ainei e ka akono meitaki koe i te reira, ma te matakite tikai? Ma te aiteite, kua oronga te Atua i te apainga ki te aronga pakari kia akono i tetai apinga akaperepereia: te putuputuanga, tona au mema kua akaaiteia ki te mamoe. (Ioane 21:16, 17) Te akaperepere maata ra a Iehova i tana au mamoe—no te reira, kua oko aia ia ratou ma te toto okomaata o tana Tamaiti anau tai, ko Iesu Karaiti. Kua tutaki a Iehova i tetai tutaki anga maata tei rauka no tana mamoe. Kia akamanako te aronga pakari tu akaaka i te reira e kia akono tau i te mamoe a Iehova.

14. Eaa to te arero mana?

¹⁴ “Tei te arero te mate e te ora i te vairanga,” i na te Pipiria ei. (Maseli 18:21) E tika, ka rauka i te arero i te rave maata i te kino. Koai ia tatou kare rava i kite ana i te mamae o te au tuatua manako kore me kare te tau kore? Inara ka rauka katoa i te arero te mana i te akatikatika. “Ko te arero ra o te aronga pakari ra, mei te vairakau ïa,” i na Maseli 12:18 ei. Ae, ka akaaiteia te au tuatua papu tikai e te oraora ki te parai anga i te manongi rapakau ki te ngakau. Ka akara ana i etai au akatauanga.

15, 16. Na roto i teea au tu ta tatou taangaangaanga i te arero kia akamaroiroi i tetai atu?

¹⁵ “E akapumaana atu i te ngakau taitaia,” i raurau ei a 1 Tesalonia 5:14. Ae, penei i tetai taime ka putoto te au tavini pikikaa kore o Iehova ma te taitaia. Akapeea e raukai ia tatou te tauturu i taua aronga? E oronga i te akameitaki anga ngakau tika e te taka meitaki kia tauturu ia ratou kia kite i to  ratou uaorai puapinga i roto i nga mata o Iehova. E oronga atu kia ratou i te au tuatua ririnui o te au irava Pipiria te akaari anga e te manako tikai maira a Iehova e te inangaro maira i te aronga “ngakau paruparu” e te aronga “ngakau taitaia.” (Salamo 34:18) Me taangaanga tatou i te mana o to tatou arero kia akapumaana i tetai atu, te akaari ra tatou e te aru ra tatou i to tatou Atua tangi aroa, “tei akapumaana i tei taitaia ra.”—2 Korinetia 7:6, New American Standard Bible.

¹⁶ Ka rauka katoa ia tatou i te taangaanga i te mana o to tatou arero kia oronga i te akamaroiroi anga anoanoia ki tetai atu. Kua takake ainei tetai tei akaperepereia e tetai taeake irinaki ki te mate? Ka rauka i te au tuatua tangi te akakite ra e te manako atura tatou e te manakonako ra i te akapumaana i tetai ngakau mii. Te manako ra ainei tetai tungane me kare tuaine pakarikari e kare e inangaroia mai? Ka akapapu tetai arero manako ua i te aronga ruaine e te akaperepereia ra ratou e te ariki uaia ra. Te putoto ra ainei tetai tangata i te maki kino? Te au tuatua takinga meitaki tei tuatuaia i runga i te poni, me tataia, e me akakiteia e tetai ra ka riro ei akamaroiroi i tetai tei maki ra. Mei teaa atura te tu mareka o Tei Anga ia tatou me  taangaanga tatou i te mana o te tuatua kia akakite i te “tuatua meitaki ra e tupu ei te meitaki tika ra”!—Ephesia 4:29.

17. Na roto i teea tu puapinga ta tatou taangaangaanga i to tatou arero kia akapuapinga i tetai, e eaa ra tatou ka pera ei?

¹⁷ Kare atu e mataara puapinga maata atu no te taangaanga i te mana o te arero mari ra na te akakite anga tatou i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua ki tetai atu. “Auraka koe e tāpu i te meitaki i te tangata e tau iaia ra, e tei to rima rai taua meitaki ra kia o atu,” i na Maseli 3:27 ei. E kaiou ia na tatou kia akakite atu kia ratou i te tuatua meitaki akaora anga. Kare ia e tau kia akono uaia kia tatou uaorai te tuatua rapurapu ta Iehova i oronga ua mai kia tatou. (1 Korinetia 9:16, 22) Inara eaa te mamao o ta Iehova tapapa anga ia tatou kia akono atu i teia angaanga?

18. Eaa ta Iehova e tapapa maira mei ia tatou?

¹⁸ Te akakeu ra to tatou inangaro ia Iehova kia rave maata atu tatou i roto i te angaanga orometua Kerititiano. Eaa ta Iehova e tapapa maira mei ia tatou no teia? Ko tetai apinga ka rauka pouroa ia tatou, noatu to tatou turanga oraanga, i te oronga: “E ta kotou au mea e rave ra, e rave ïa ma te ngakau katoa, mei te mea e na te Atu, eiaa e na te tangata.” (Kolosa 3:23) I te taikuanga i te akauenga maata roa atu, kua tuatua a Iesu: “E anoano atu koe i toou Atua ia Iehova ma to ngakau katoa, e ma to vaerua katoa, e ma to manako katoa, e ma to ririnui katoa.” (Mareko 12:30) Ae, te tapapa maira a Iehova mei ia tatou tataki tai kia inangaro e kia tavini ua atu iaia na roto i te meta katoa.

19, 20. (a) I te mea te kapiti maira te meta i te ngakau, te manako, e te maroiroi, eaa ra teia au tu ke anga i taikuia ai i roto ia Mareko 12:30? (e) Eaa te aiteanga kia tavini ia Iehova ma te meta katoa?

¹⁹ Eaa te aiteanga kia tavini i te Atua ma te meta katoa? Te taiku ra te meta ki te tangata katoa, ma te au mea katoa i rauka iaia i te pae kopapa e te pae manako. I te mea te akono ra te meta i te ngakau, te manako, e te maroiroi, eaa ra teia au tu ke anga i taikuia ai i roto ia Mareko 12:30? Ka akara ana i tetai akatutu anga. I te au tuatau Pipiria, ka oko tetai tangata iaia uaorai (tona meta) ei tuikaa. Inara, kare tei tuikaa ra e tavini i tona pu ma te ngakau katoa; penei kare aia e taangaanga ki tikai i tona maroiroi me kare tei rauka ki tikai iaia kia akamaata i te meitaki o tona pu. (Kolosa 3:22) No reira, i te akaraanga kua taiku a Iesu i teia au rauka anga e raukai i te akamaata atu e auraka tatou e tapupu i tetai apinga i roto i ta tatou tavini anga i te Atua. Te tavini anga i te Atua ma te meta katoa te aiteanga ko te orongaanga ia tatou uaorai, te taangaangaanga i to tatou maroiroi e te ririnui ma te maata tikai i roto i tana tavini anga.

²⁰ Ko te aite anga ainei o te tavini anga ma te meta katoa e kia akapou pouroa tatou i te taime aiteite e te maroiroi i roto i te angaanga orometua? Kare te reira e rauka, no te mea e tuke te au turanga e te au rauka anga mei tetai tangata ki tetai. Ei akatauanga, penei ka rauka i tetai tangata mapu ma te oraanga kopapa meitaki e te maroiroi te akapou maata atu i te taime i  roto i te tutuanga i tetai kua akaparuparuia tona tu maroiroi e te ruaine anga. Ka rauka i tetai mapu takaua kare te au apainga ngutuare tangata i te rave maata atu i tetai te ka akono atu i te pamiri. Me e maroiroi to tatou e te au turanga te akariro ra ia tatou kia rave maata atu i roto i te angaanga orometua, mei teaa ta tatou akameitaki anga! E tika, kare rava tatou e anoano kia rauka te tu kimi apa, te akaaiteanga ia tatou uaorai ma tetai atu i roto i teia tu. (Roma 14:10-12) Mari ra, ka inangaro tatou i te taangaanga i to tatou mana kia akamaroiroi i tetai atu.

21. Eaa te mataara meitaki roa atu e te puapinga no te taangaanga i to tatou mana?

²¹ Kua akanoo mai a Iehova i te akaraanga apa kore i roto i te taangaanga anga i tona mana ma te tau. Ka inangaro tatou i te aru iaia i te ka rauka tikai ia tatou ei au tangata apa kore. Ka rauka ia tatou te taangaanga i to tatou mana ma te tau na te akonoanga ma te ngateitei i te aronga e mana akaaere to ratou ki rungao ia tatou. Pera katoa, ka inangaro tatou kia rauka te meta katoa i roto i te raveanga i ta tatou angaanga akaora tutuanga ta Iehova i oronga mai kia tatou kia akaoti. (Roma 10:13, 14) Kia akamaara, te mareka ra a Iehova me oronga koe i tei meitaki te ka rauka ia koe—toou meta—te oronga. Kare ainei toou ngakau e akakeu ana ia koe kia inangaro i te rave i te ka rauka ia koe te tavinianga i tetai Atua aroa ua e te marama tikai? Kare atu e mataara meitaki e te puapinga maata kia taangaanga i toou mana.