Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

PENE 13

Au Akaepaepaanga Kare te Atua e Mareka Ana

Au Akaepaepaanga Kare te Atua e Mareka Ana

“Kia kitea ia kotou te mea mareka na te Atu.”​—EPHESIA 5:10.

1. Eaa te tu tangata ta Iehova e akavaitata ana kiaia, e no teaa ratou ka akapapu ei e kia rave ua rai i te au mea e marekaia ra e te Atua?

‘KO TE aronga akamori tika ra,’ i akakite ei a Iesu, ‘ka akamori ratou i te Metua, ma te vaerua e te tuatua-mou: ko te tu ïa o te tangata akamori ta te Metua e anoano ra.’ (Ioane 4:23) Me kitea e Iehova te aronga e inangaro ra i te akamori iaia ma te vaerua e te tuatua mou, ka akavaitata mai aia ia ratou kiaia e ki tana Tamaiti. (Ioane 6:44) E akameitakianga maata tikai teia! Inara, ka anoanoia te aronga tei inangaro i te tuatua mou ‘kia akapapu e te rave ra ratou i te au mea e mareka ai te Atu,’ no te mea kua uriia mai a Satani te pu o te pikikaa, ki runga nei i te enua.​—Ephesia 5:10; Apokalupo 12:9.

2. Akamārama mai e mei teaa ra to Iehova manako no runga i te aronga tei kapiti i te akonoanga tika ki te akonoanga pikikaa.

2 Akamanako ana i tei tupu i te Maunga i Sinai i te pati anga te ngati Iseraela ia Aarona kia maani i tetai atua itoro no ratou. Kua akatika a Aarona e kua maani aia i tetai punua puakatoro auro inara kua karanga aia e te akatutu ra te reira ia Iehova. “E rā oroa apopo no Iehova,” i akakite ei aia. I mareka ana ra a Iehova no tei kapitiia te akonoanga tika ki te akonoanga pikikaa? Kare. No te mea e 3,000 tuma aronga akamori itoro tei tamateia e Iehova. (Exodo 32:1-6, 10, 28) Eaa te apiianga no tatou? Me ka inangaro tatou kia noo tamou i roto i te aroa o te Atua, “auraka [tatou] e arapaki ua atu i tetai mea viivii,” e kia paruru pakari ia tatou uaorai mei tetai ua atu au peu viivii.​—Isaia 52:11; Ezekiela 44:23; Galatia 5:9.

3, 4. Eaa te tumu ka akamanako meitaki ei tatou i te au kaveinga Pipiria no runga i te au peu e te au akaepaepaanga matauia?

3 Te mea taitaia ra, i muri ake i te mate anga te au apotetoro, tei paruru i te au Kerititiano kia kore e āriki i te apiianga a te aronga tei akaruke i te akarongo, kua akamata te au Kerititiano pikikaa i te āriki i te au peu, te au akaepaepaanga e te au rā orote ta ratou e karanga ra e ka tau no te au Kerititiano. (2 Tesalonia 2:7, 10) Ia koe e akamanako ra i etai o teia au akaepaepaanga, ka kite koe e kare te reira e akaata mai ana i te tu o te Atua, mari ra i to teianei ao. Te tu tei kite matauia i roto i te au akaepaepaanga a teianei ao: Ko te au anoano tika kore o te kopapa tei rekaia e te tangata e akatotoa ra i te au irinakianga akonoanga pikikaa e te au peu purepure​—e au peu teia e akataka maira ia “Babulonia maata.” * (Apokalupo 18:2-4, 23) E akamaara katoa e kua kite tikai a Iehova uaorai i te au angaanga akamori itoro viivii, no roto mai i reira te au peu e rave matauia nei. Kare e ekoko e e mea viivii rai kiaia te au akaepaepaanga o teia tuatau. Kare ainei e ko tona manako te mea puapinga roa atu kia tatou?​—2 Ioane 6, 7.

4 No te mea e au Kerititiano mou tatou, kua kite tatou e kare a Iehova e mareka ana i tetai au akaepaepaanga. Inara, ka anoanoia tatou kia akapapu meitaki i roto i to tatou ngakau e auraka rava kia piri atu ki tetai ua atu o te reira au peu. Me akara akaou tatou i te tumu i kore ei a Iehova e mareka i taua au akaepaepaanga, ka akaketaketa roa atu te reira i to tatou inangaro kia kopae i tetai ua atu mea te ka arai ia tatou kia kore e vai tamou i roto i te aroa o te Atua.

KIRITIMITI​TE INGOA OU NO TE AKAMORIMORI I TE ATUA O TE RĀ

5. No teaa ka papu ei ia tatou e kare a Iesu i anauia i te rā 25 o Titema?

5 Kare takiri e tuatua i roto i te Pipiria no runga i te akamaaraanga o te rā anauanga o Iesu. E kare i kiteaia e eaa tikai tona rā anauanga. Papu ra oki e kare aia i anauia mai i te rā 25 o Titema, e tuatau anu te reira i roto i tera tuanga o teianei ao. * Tetai tumu i papu ei ia tatou, no te mea kua tata a Luka e i te anau anga o Iesu, ‘tei roto te au tiaki mamoe i te au koro, e tiaki ra i ta ratou anana.’ (Luka 2:8-11) Mei te mea e e noo ua ana ratou i vao i te tiaki i ta ratou anana i te mataiti katoa, kare i reira e tumuanga tau kia taikuia mai e tei vao ratou i te po i anauia ai a Iesu. Inara, no te mea e tuatau ua tera e te anu i Betelehema e te maata o te kiona, kare te anana e vaooia ana ki vao i te au koro, e kare katoa te au tiaki mamoe e noo ana ki vao. Tetai katoa, i aere a Iosepha raua ko Maria ki Betelehema no te mea e akauenga tera na Kaisara Auguso kia tareia te tangata. (Luka 2:1-7) E kare katoa a Kaisara e akaue i tetai iti tangata tei makitakita i te kavamani o Roma, kia aere ki to ratou oire anauia i roto i te tuatau anu rava atu.

6, 7. (a) I akamata mai te maataanga o te au peu Kiritimiti kiea? (e) Eaa te tuke i rotopu i te peu oronga apinga aroa i te tuatau Kiritimiti e ta te au Kerititiano oronga anga apinga?

6 Kare te akamataanga o te Kiritimiti e kiteaia i roto i te Pipiria, e akamaaraanga te reira na to Roma i taito i te akaepaepa i to ratou atua tanutanu ko Saturn. Kia tau ki te tamanakoanga a te aronga akamori, te akamaara ra ratou i te rā anauanga o Mithra, te atua o te rā, i roto ia Titema 25. “Akamata mai te Kiritimiti i te tuatau e pakari ra te akonoanga akamorimori rā i Roma” mei tetai toru anere mataiti i muri ake i te mate anga o te Mesia.

E oronga ana te au Kerititiano mou ma te tae o te ngakau

7 I te tuatau o ta ratou au peu akaepaepaanga, e taime ïa no te oronga apinga aroa e te maani umu kai mamaata, e au peu teia e raveia ana rai i te Kiritimiti i teia tuatau. Inara, noatu e oronga apinga aroa ana te tangata i teia tuatau, kare ra ta ratou oronga anga apinga i tau ki te tu ta 2 Korinetia 9:7 e akakite ra e: “E oronga te tangata ravarai i tana i akakoro i roto i tona ngakau; eiaa ma te noinoi, e mei te mea e no te umuumu: ko te tangata oronga ma te rekareka ta te Atua e inangaro.” E oronga ana te au Kerititiano mou ma te tae o te ngakau, e kare ta ratou oronga anga i akatakaia no tetai rā okotai ua, e kare ratou e manako mai ana e kia akaokiia atu to ratou aroa. (Luka 14:12-14; e tatau ia Angaanga 20:35.) E tei puapinga atu, rekareka tikai ratou e kare ratou e apiapi akaou ana i te au peu o te Kiritimiti e kare e apainga teiaa akaou o te kaiou ta te manganui e akao ana ia ratou ki roto.​—Mataio 11:28-30; Ioane 8:32.

8. I oronga ana rai te aronga akara etu i tetai au apinga aroa no te rā anauanga o Iesu? Akamarama mai.

8 Inara, penei ka karanga tetai aronga e, kare ainei te aronga akara etu i apai ana i tetai apinga aroa no te rā anauanga o Iesu? Kare. Ta ratou apinga aroa, e mataara ua tera i te akaari i to ratou akangateitei ia Iesu no tona turanga takake, no te mea e peu matauia te reira i muatangana. (1 Ariki 10:1, 2, 10, 13; Mataio 2:2, 11) Tera ra, kare ratou i aere i te po i anauia ai a Iesu. I to ratou tae atu anga, kare a Iesu i roto i te ngai vairanga kai a te manu e kare aia i te pepe anau ou, mari ra kua maata mai aia e tei roto aia i tetai are.

TA TE PIPIRIA E AKAKITE RA NO TE AU RĀ ANAUANGA

9. Eaa tei tupu i ko i te nga rā anauanga tei taikuia mai i roto i te Pipiria?

9 Noatu e mea mataora tikai me anau mai tetai pepe, kare a te Pipiria tuatua no runga i te akaepaepaanga i te rā anauanga o tetai tavini o te Atua. (Salamo 127:3) E tarevake ainei teia? Kare, no te mea kua taikuia mai e rua nga rā anauanga tei akaepaepaia​—to Pharao o Aiphiti e to Heroda Anitipa. (E tatau ia Genese 40:20-22; Mareko 6:21-29.) Inara, e mea rikarika tikai tei tupu i taua nga rā anauanga​—kua tipuia te mimiti o Ioane Bapetizo i ko i tetai.

10, 11 Eaa ra te manako o te au Kerititiano o mua ana no runga i te akaepaepaanga i te rā anauanga, e no teaa ra?

10 Akakite The World Book Encyclopedia e, “Ki te au Kerititiano i te anere mataiti mua, ko te akaepaepaanga i te rā anauanga o tetai ua atu tangata, e peu te reira na te aronga kare e irinaki ana i te Atua mou.” Ei akaraanga, irinaki to Ereni i muatangana e e vaerua tetai e paruru ana i te au tangata ravarai me anauia ratou e ka tiaki ua rai taua vaerua ra iaia i te au tuatau ka aereia. Ko tera vaerua, “e pirianga tona ki te atua nona te rā anauanga i anauia mai ei tera tangata,” i karanga ai te puka The Lore of Birthdays. E pirianga to te au rā anauanga ki te au peu akara etu.

11 Kua patoi te au Kerititiano i muatangana i te au peu rā anauanga no te mea i akatumuia te reira ki runga i te au angaanga purepure e no to ratou irinakianga katoa. No teaa ratou i akapera ai? No to ratou tu maru e te akaaka, kare i te mea puapinga kia ratou kia akaepaepaia to ratou rā anauanga. * (Mika 6:8; Luka 9:48) Mari ra kua akakakā ratou ia Iehova e kua akameitaki iaia no te apinga aroa akaperepere o te oraanga. *​—Salamo 8:3, 4; 36:9; Apokalupo 4:11.

12. Eaa ra i puapinga roa atu ei te rā o to tatou matenga, i to tatou rā anauanga?

12 Pouroa te aronga tiratiratu tei mate, ka vai rai ratou i roto i to te Atua manakonakoanga, e kua papu tikai to ratou oraanga no te tuatau ki mua. (Iobu 14:14, 15) Te karanga ra a Koheleta 7:1 e: “E meitaki maata to te rongo meitaki i to te manongi meitaki ra; e te rā e mate ei ra i te rā anau anga.” To tatou “rongo meitaki,” ko to tatou ingoa meitaki i mua i te aroaro o te Atua no ta tatou angaanga tiratiratu. E mea puapinga kia kite tatou e ko te akakoroanga ua rai tei akaueia mai no te au Kerititiano kia akamaara koia oki, ko te mate o Iesu kare ko tona rā anauanga, ko tona “rongo meitaki” te mea puapinga e rauka ai to tatou ora.​—Ebera 1:3, 4; Luka 22:17-20.

EASTER​PEU NA TE ARONGA KARE E IRINAKI ANA I TE ATUA MOU

13, 14 I tupu mai te au peu matauia o te Easter mei roto i teaa?

13 Noatu kua karangaia e e akamaaraanga te Easter no te tuakaouanga o te Mesia, i tupu mai ra te reira mei roto i te akonoanga pikikaa. Eaa te pirianga o te uamoa ki te Easter? Ko te uamoa “te mea maata e taangaangaia ana ei akatutu mai i te oraanga ou e te akatuakaouanga,” i karanga ai te Encyclopædia Britannica. No reira, ko te Easter, e peu te reira no te anau tamariki tei akariroia ei akamaaraanga i te tuakaouanga o te Mesia. *

14 Ka āriki ainei a Iehova i tetai peu viivii mei tera te tu ei akamaaraanga i te tuakaouanga o tana Tamaiti? Kare rava! (2 Korinetia 6:17, 18) Kare te Tuatua a te Atua i akaue mai ana, e kare i oronga mai ana i tetai tikaanga kia akamaaraia te tuakaouanga o Iesu. Kia akamaara i te tuakaouanga o Iesu e oti ka kapiki ei i te reira e e Easter, e pikikaa tikai.

HALLOWEEN, KARE I TE PEU TAPU

15. Naai i akamata mai i te peu Halloween, e no teaa te reira rā i puapinga ai?

15 Ko te Halloween, na te iti tangata Celts i Peritane e Ireland i akamata mai i teia peu. Kua kite matauia te reira no te au vaine tautau, te au tangata rikiriki mei te peneneke te tu ko tei karangaia e e goblin, e pera katoa tetai atu au apinga tuke akerai e akariroia ana ei akamanea, mei te pare o te vaine tautau, te tutu o te ivi tangata mate e te vai atura. I te po mārangi o te marama tei vaitata atu kia Noema 1, e akaepaepa ana ratou i te tuatau akamaaraanga ia Samain, te aiteanga, “Te Openga o te Tuatau Vera.” Irinaki ratou e me tae ki tera tuatau, ka akaateaia te arai i rotopu i te tangata e te ao vaerua, i reira te au vaerua meitaki e te au vaerua kino e oriori aere ei i runga nei i te enua. Irinaki ratou e ka oki mai te vaerua o tei mate ki to ratou kainga, no reira e tuku ana te kopu tangata i te kai e te vai ki vao no te au tupapaku tei oki mai ei akamareka ia ratou. I teia tuatau e akamanea ana te tamariki ia ratou mei te tupapaku me kore mei te au vaine tautau rai i te tamatakutaku i te aronga ngutuare me kare ratou e oake mai i tetai raore, ma te kite kore o te tamariki e te rave ra ratou i te au peu Samain.

KIA VIIVII KORE TOOU AKAIPOIPO

16, 17 (a) Eaa te tumu ka anoanoia ai te au tokorua Kerititiano e manako ra i te akaipoipo, kia akamanako meitaki i te au kaveinga Pipiria no runga i te au peu akaipoipo e raveia ana? (e) No runga i te peu o te pēʼi anga i te ruru tiare, eaa te ka anoanoia te au Kerititiano kia akamanako?

16 Kare e roa atu, “kare rava e akarongo akaouia i roto ia koe na,” koia oki ia Babulonia Maata, “te reo o te tane e te vaine i akaipoipo ouia.” (Apokalupo 18:23) Eaa ra te tumu? Tetai tumu, no tana au peu purepure te ka riro ei taviivii i te oraanga akaipoipo mei te rā mua mai i akaipoipo ei.​—Mareko 10:6-9.

17 Tuke tuke te au peu mei tetai enua ki tetai. Penei te meitaki ua ra tetai au peu me akaraia atu, inara penei e au peu te reira e raveia ana e to Babulonia, te ka apai mai i te manuia ki te nga tokorua i akaipoipo me kore ki ta raua au manuiri. (Isaia 65:11) Tetai peu matauia i teia tuatau, ka pēʼi te vaine akaipoipo ou i tana ruru tiare kia kapo mai ta raua au manuiri vaine kare i akaipoipo. Te vaine nana e kapo mai, kua irinakiia e koia te ka aru mai i te akaipoipo tane. Tupu mai teia peu i roto i te akonoanga pikikaa. Te taka ua ra e pouroa te aronga e inangaro ra kia vai tamou i roto i te aroa o te Atua, ka anoanoia kia patoi takiri ratou i teia au peu viivii.​—E tatau ia 2 Korinetia 6:14-18.

18. Eaa te au kaveinga Pipiria ka tau kia aru te nga tokorua e manako ra i te akaipoipo e pera katoa te aronga tei patiia?

18 E kopae katoa ana te au tavini o Iehova i te au peu o teianei ao te ka takino i te tu ngateitei o te au akaipoipoanga Kerititiano e te tuatau kaikai o te akaipoipo, e te ka riro ei takino i te akava ngakau o tetai aronga. Ei akaraanga, ka kopae ratou i te aerenga tuatua e o maira te aviri, te au peu ainga, te kanga me kore i te au tuatua te ka taakama i te nga tokorua akaipoipo ou e etai ke. (Maseli 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Ka kopae katoa ratou i te au umu kai e akaariari maira i “te akatietie o te ora anga.” (1 Ioane 2:16) Me te manako ra koe i te akaipoipo, auraka e akangaropoina e te inangaro maira a Iehova ia koe kia akamaara i toou rā akaipoipo ei rā puapinga maata e te mataora, eiaa ei rā ka tataraara koe. *

E PEU AKONOANGA ATUA AINEI TE TATĀKI KARATI?

19, 20 Eaa ta tetai puka e akakite ra no runga i te peu tatāki karati, e no teaa teia peu i kore ei e tau kia āriki te au Kerititiano?

19 Tetai peu matauia i ko i te au akaipoipo e te tamataora a muri ake, koia oki ko te tatāki karati i te akangateitei i te tokorua akaipoipo ou. Akakite te International Handbook on Alcohol and Culture tei tataia i te 1995 e: “Ko te peu tatāki karati . . . e tuanga meangiti ua te reira no tetai peu e raveia ana i te tuatau taito me orongaia te vai akatapuia ei atinga . . . ei tutaki i te au atua no te akarongo mai ki tetai pure tei orongaia [no tetai tangata] na te tuatua anga e ‘kia roa to korua oraanga!’ me kore ‘kia manuia to korua oraanga!’”

20 Penei e maata te tangata kare e manako ana e e peu akonoanga me kore e peu purepure te tatāki karati. Noatu ra, me tākiia te karati vai ki mua i te aroaro o te rangi, penei ka manakoia e te tukuia ra tetai patianga ki te au vaerua i te rangi no tetai akameitakianga, te kare e rotai ana ki te au kaveinga Tuatua Tapu.​—Ioane 14:6; 16:23. *

“KO KOTOU, TEI INANGARO IA IEHOVA, KIA RIKARIKA I TE KINO”

21. Noatu kare e pirianga o teia au peu ki te irinakianga akonoanga, eaa te au akaepaepaanga matauia ta te au Kerititiano ka kopae, e no teaa ra?

21 I te akaari anga i te au tu viivii o teianei ao​—e peu rave matauia teia na Babulonia Maata​—e moni maata ta tetai au patireia e oronga ana ei turuturu i te au peu tamataora e raveia ana i te au mataiti. E o mai ana te au peu ura viivii e akaepaepa ra i te tu oraanga o te aronga totoma, koia oki te au peu pirianga ainga i rotopu i te tane e te tane, te vaine e te vaine. E mea tau ainei no tetai Kerititiano kia aere ki teia au angaanga me kore kia akarakara i te reira? Me ka akapera aia, te akaari ra ainei aia e te rikarika ra aia i te mea kino? (Salamo 1:1, 2; 97:10) E meitaki roa atu kia aru i te tu o te tata taramo tei karanga i roto i tana pure e: “E akaariu ke i toku mata kia kore e akara i te mea puapinga kore”!​—Salamo 119:37.

22. Eaa te taime tau no tetai Kerititiano kia aru i tona akava ngakau me ka piri aia ki roto i tetai akaepaepaanga e me kare?

22 I te au rā akaepaepaanga a to teianei ao, kia matakite te au Kerititiano eiaa tona tu kia riro ei manakoanga na etai ke e te piri ra aia ki roto i tera akakoroanga. Kua tata a Paulo e: “Te kai ra e te inu ra oki, e te au mea ravarai ta kotou e rave na, e rave anake ïa ma te akakakā i te Atua.” (1 Korinetia 10:31; akara i te pia “ Rave i te au Ikianga Tau.”) Inara, me te taka ua ra e kare e o maira te akonoanga pikikaa ki roto i tetai peu me kore akaepaepaanga, e kare te reira i te tuanga no tetai akamaaraanga e o maira te angaanga poritiki me kore te akaepaepa enua, e kare e aati ana i te au kaveinga Pipiria, tei runga i te Kerititiano i te iki e me ka piri aia ki roto e me kare. Inara, kia akamanako katoa aia i etai ke, eiaa kia akaturori atu ia ratou.

KIA RIRO TAAU TUATUA E TAAU ANGAANGA EI AKAKAKĀ I TE ATUA

23, 24 Akapeea ra tatou i te akakite anga no runga i to Iehova au turanga tuatua tika?

23 E maata te tangata e manako ana e e tuatau meitaki te au rā akaepaepaanga no te kopu tangata e te au taeake kia noo kapiti. No reira, me ka manako tetai tangata e kare to tatou irinakianga e tau ana, kia akamarama maru atu tatou e e mea puapinga ki te Au Kite o Iehova kia taokotai mai te kopu tangata e te au taeake ki te ngai okotai. (Maseli 11:25; Koheleta 3:12, 13; 2 Korinetia 9:7) E mataora ana tatou i te kapiti ki te au taeake akaperepere i te au atianga ravarai, inara no to tatou inangaro i te Atua e tona au turanga tuatua tika, kare tatou e inangaro i te taviivii i teia au atianga mataora ki te au peu te ka akakino iaia.​—Akara i te pia “ Akatupu te Akamorianga Mou i te Mataora Maata.”

24 Kua rauka i tetai Au Kite i te pau i te uianga a te aronga tei ui mai no runga i te akaepaepaanga, i roto i te pene 16 o te puka Eaa Tikai ta te Pipiria e Apii Maira? * E akamaara ra e ko to tatou akakoroanga, kia akaariu mai i te ngakau o te tangata ki te akamorianga mou, kare kia akaapa atu ia ratou. No reira, kia akaari i te tu akangateitei, kia maru, e “ei tuatua aroa ua anake ta kotou, kia rapakauia i te tai.”​—Kolosa 4:6.

25, 26 Akapeea te au metua i te tauturu anga i ta ratou tamariki kia matutu to ratou akarongo e to ratou inangaro no Iehova?

25 Ei au tavini no Iehova, kua apii meitakiia tatou. Kua kite tatou i te tumu i irinaki ei tatou, i akono ei tatou i tetai au mea, e i kore ei tatou e rave i tetai au mea. (Ebera 5:14) No reira e te au metua, apii i ta kotou tamariki kia kite i te akamanako meitaki no runga i te au kaveinga Pipiria. Ka riro tera ei akamatutu i to ratou akarongo, ei tauturu ia ratou kia oronga i te au pauanga Pipiria ki te aronga tei ui mai no runga i to ratou irinakianga, e kia akapapu kia ratou e te inangaro maira a Iehova ia ratou.​—Isaia 48:17, 18; 1 Petero 3:15.

26 Pouroa te aronga e akamori ra i te Atua “ma te vaerua e te tuatua-mou,” ka kopae ratou i te au akaepaepaanga kare i tau ki te Pipiria e ka tauta katoa ratou kia tiratiratu i roto i te au tuanga ravarai o te oraanga. (Ioane 4:23) Teia tuatau, manganui tei irinaki e kare e puapinga e rauka i te akakite i te tika. Inara, mei ta tatou ka kite i roto i te pene ka aru mai, ko te au aerenga o te Atua te arataa meitaki rava atu.

^ para. 3 Akara i te pia “ Ka Tau Ainei Kia Piri Au ki Roto i te Akaepaepaanga?” E maata te au rā orote e te au akaepaepaanga tei rekotiia i roto i te Watch Tower Publications Index, neneiia e te Au Kite o Iehova.

^ para. 5 I roto i te rekoti no runga i te Pipiria e te tuatua enua o te tangata, kare e kore e i anauia a Iesu i te mataiti 2 M.T.N., i te marama a te ngati Iuda ko Etanima, ko Tepetema/Okotopa i roto i ta tatou karena.​—Akara i te Insight on the Scriptures, Voriumu 2, kapi 56-57, neneiia e te Au Kite o Iehova.

^ para. 11 I roto i te Ture, te umuumuia ra tetai vaine kia oronga i tetai atinga ki te Atua i muri ake i te anau anga i tana pepe. (Levitiku 12:1-8) E akamaaraanga taitaia tikai teia e e iri ana te ara a te metua ki runga i te tamariki, e kua riro teia ture ei tauturu i te ngati Iseraela kia mārama meitaki no runga i te anauanga o tetai tamaiti, e penei kua tauturu teia ia ratou kia kore e aru i te au peu rā anauanga a te au tangata kare e irinaki ana i te Atua mou.​—Salamo 51:5

^ para. 13 E pirianga katoa to te Easter ki te akamorianga i te atua vaine o te anau tamariki ko Astarte. E uamoa tetai o tona au itoro e akamorimoriia ana e te iti tangata Kanaana. Tuke tuke te au tiki o Astarte e akaari maira i tona au mero ainga me kore e akaari maira iaia e mou ra i tetai uamoa i roto i tona rima.

^ para. 18 Akara i te au atikara e toru no runga i te akaipoipo e te tamataoraanga i roto i Te Punanga Tiaki o Okotopa 15, 2006, kapi 18-31.

^ para. 20 Akara i Te Punanga Tiaki o Peperuare 15, 2007, kapi 30-1.

^ para. 24 Neneiia e te Au Kite o Iehova.