1, 2. (a) No teaa i ngata ai ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia? (e) Eaa te au uianga ka akamanako tatou?

KARE koe i akara ana i te tutu mata o tetai tamaiti i te patiia atu anga kia rave i tetai mea kare tikai aia e inangaro ana i te rave? Ka kite ua atu koe i runga i tona mata e te ngata ra iaia i te kimi e ka akapeea aia. Te rongo ra aia i te reo o tona metua, e te kite ra e ka anoanoia aia kia akangateitei i te tikaanga o tona metua. Inara, kare rai aia e inangaro ana i te akarongo. Te akatutu maira tona tu e e tupu ana rai teia kia tatou pouroa.

² Kare i te mea mama ua i te akaari i te tu akangateitei no te aronga i runga ake ia tatou. E mea ngata ainei ia koe i tetai taime i te akangateitei i te mana o te aronga i runga ake ia koe? Me ko tera te tu, kare ko koe anake ua te akapera ana. Te noo nei tatou i te tuatau kare te tangata e akaari ana i te tu akangateitei. Inara, te akakite maira te Pipiria e ka anoanoia tatou kia akangateitei i te aronga e mana to ratou i runga ake ia tatou. (Maseli 24:21) No reira, me ka inangaro tatou kia vai tamou rai i roto i te aroa o te Atua, ka anoanoia tatou kia akangateitei i te mana o te aronga i runga ake ia tatou. No reira, e au uianga tetai ka anoanoia tatou kia akamanako. No teaa ra i ngata ai ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia? Eaa ra a Iehova i umuumu mai ei kia  akarongo tatou, e eaa te ka tauturu ia tatou kia rave i te reira? Te mea openga, eaa te au mataara ka rauka ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia?

3, 4. Akapeea te ara e te tu apa ua i te akamata anga mai, e eaa i ngata ia tatou kia akangateitei i te mana o te aronga i runga ake ia tatou?

³ Ka akamanako ana tatou e rua nga tumu i ngata ai ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia. Mea mua, e aronga apa ua tatou; te rua, e au tangata apa ua rai te aronga e mana to ratou. Kua akamata ke ana te ara e te tu apa ua i roto i te aua i Edene i te meameaau anga a Adamu raua ko Eva i to te Atua mana tutara. No reira i tupu mai te ara no te meameaau. Mei reira mai, kua vai rai teia tu meameaau i roto ia tatou.​—Genese 2:15-17; 3:1-7; Salamo 51:5; Roma 5:12.

⁴ No to tatou tu ara, e mama ua i te maataanga ia tatou i te akatupu i te tu parau e te akatietie, kareka te tu akaaka, ka anoanoia tatou kia tauta pakari i te akatupu e te akono. Noatu kua roa to tatou tavini tiratiratu anga i te Atua, penei ka tupu mai rai te tu marokiakia e te parau. Ei akaraanga, akamanako ana ia Kora tei na roto ana i te au turanga ngata e manganui ma te iti tangata o Iehova. E oti akera, kua inangaro aia kia maata atu tona mana e kua meameaau ia Mose, te tangata maru roa atu e ora ra i taua tuatau ra. (Numero 12:3; 16:1-3) Akamanako katoa i te Ariki ko Uzia, no tona ngakau parau i tomo ei aia ki roto i te nao o Iehova e kua rave i tetai angaanga tei akataka anake uaia na te kau taunga e rave. (2 Paraleipomeno 26:16-21) Kua akautungaia taua nga tangata ra no te meameaau. Inara, kua riro to raua akaraanga kino ei apiianga puapinga no tatou pouroa i teia tuatau. Ka anoanoia tatou kia patoi i te tu parau te  ka akanauru ia tatou kia kore e akangateitei i te mana o te aronga i runga ake ia tatou.

5. Akapeea ra te au tangata apa ua i te taangaanga anga i to ratou mana akaaere na roto i te tu tau kore?

⁵ I tetai tua ra, e maata te kino ta te aronga mana i akatupu tei riro ei takino i te tu akangateitei o te tangata no te aronga i akamanaia. Te maataanga ia ratou, e aronga kino, takinga kino e te tangi kore. Kua ki te tuatua enua o te tangata i te aronga tei taangaanga tau kore i to ratou mana akaaere. (E tatau ia Koheleta 8:9.) Ei akaraanga, e tangata meitaki ua a Saula e te maru i te taime i iki ei a Iehova iaia ei ariki. Inara, kua o te ngakau parau e te vareae ki roto iaia; i reira kua akamata aia i te takinga kino i teia tangata meitaki ua ko Davida. (1 Samuela 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Ko Davida tetai ariki meitaki rava atu o Iseraela, i muri mai ra, kua keiā aia i te vaine a Uria e tangata ngati Heta, e kua tuku i teia tangata kare ana apa, kia tamateia i roto i te tamaki. (2 Samuela 11:1-17) Ae no te tu apa ua i ngata ai i te tangata i te akaaere meitaki i to ratou mana. E me kare te aronga i akamanaia e akangateitei ana ia Iehova, ka kino roa atu ta ratou akatereanga. Te oti anga i te akataka mai i te tu i akamata ai tetai au pope o te Akonoanga Katorika i te takinga kino i te tangata, karanga tetai tangata i roto i te kavamani o Peritane e: “E akariro ana te tangata i to ratou mana akaaere ei takinga kino i etai ke.” No reira ka akamanako ana tatou e: Eaa ra tatou ka akangateitei ei i te aronga i akamanaia?

6, 7. (a) Eaa ta te inangaro no Iehova ka akakeu ia tatou kia rave, e no teaa ra? (e) Eaa te o maira ki te tu kauraro, e ka akapeea tatou me akaari i te reira?

⁶ Te tumu maata rava atu i akangateitei ei tatou i te  aronga i akamanaia​—no to tatou inangaro ia Iehova, te tangata, e ia tatou uaorai. No te mea e maata roa atu to tatou inangaro ia Iehova i tetai ua atu apinga, ka inangaro tatou i te akarekareka i tona ngakau. (E tatau ia Maseli 27:11; Mareko 12:29, 30) Kua kite tatou e mei te tuatau mai o te meameaau i Edene, kua akaapaia to Iehova turanga ngateitei koia oki tona tikaanga kia tutara i te ao katoa nei. Kua piri te maataanga o te tangata kia Satani i te patoi i te tutaraanga a Iehova. Te rekareka nei ra tatou i te turu i to Iehova turanga ngateitei. Me tatau tatou i te au tuatua akapaapaa i roto ia Apokalupo 4:11, ka akakeuia to tatou ngakau kia akangateitei iaia. Te taka meitaki ua ra kia tatou e ko Iehova te Tutara tika tikai o te ao katoa e pini ua ake! Te turu nei tatou i to Iehova turanga ngateitei, e te āriki nei tatou i tana tutaraanga i roto i to tatou oraanga.

⁷ Teia tu akangateitei te o maira te akarongo e te vai atura. E akarongo ua ana tatou kia Iehova no to tatou inangaro iaia. Kare e kore e i tetai au taime ka ngata rai ia tatou i te akarongo mei tera manga tamaiti rai i te akamataanga o teia pene. Me tupu te reira, ka anoanoia tatou kia kauraro. E akamaara tatou e kua kauraro a Iesu ki tona Metua i te rave i tona anoano noatu te ngata. Kua tuatua aia ki tona Metua e: “Kia tupu ra toou anoano, auraka toku.”​—Luka 22:42.

8. (a) Eaa te o maira ki te kauraro anga ki to Iehova mana tutara i teia tuatau, e eaa to Iehova manako no runga i teia? (e) Eaa te ka tauturu ia tatou kia akarongo ki te ako e kia āriki i te akatikatikaanga? (Akara i te pia “ Akarongo i te Ako, e Āriki i te Apii.”)

⁸ E tika, kare a Iehova e tuatua mai kia tatou tataki tai i teia tuatau; e na roto mai ana aia i tana Tuatua e tona au komono i te enua nei. No reira, kia kauraro tatou ki to Iehova mana tutara na te akangateitei anga i taua aronga ra tana i akamana i rungao ia tatou. Me ka meameaau  tatou i teia aronga​—na te patoi anga i te akatikatikaanga a te Pipiria ta ratou ka oronga mai​—ka akariri tatou i te Atua. Te urutoe anga e te meameaau anga te ngati Iseraela ia Mose, i roto i te mata o Iehova koia rai ta ratou e patoi ra.​—Numero 14:26, 27

9. No teaa to tatou inangaro no te tangata tupu ka akakeu ei ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia? Akatutu mai.

⁹ Ka akangateitei katoa tatou i te aronga i akamanaia, no te mea te inangaro ra tatou i to tatou tangata tupu. Eaa ra te tumu? Akamanako ua ana e, e vaeau koe i roto i tetai nuku. Tei runga te meitaki o te nuku e to ratou ora i te tu taokotai o te au vaeau, to ratou akarongo e te akangateitei i te akauenga a te au rangatira. Me kare koe e kauraro ki ta ratou akauenga, ka akao atu koe i toou au oa vaeau ki roto i te tumatetenga. E tika rai e, e maata te kino ta te au nuku vaeau e akatupu ana i roto i teianei ao i teia tuatau. Kareka to Iehova au nuku, e akatupu ana ratou i te meitaki no te tangata. E maata ua atu te taime e kapiki ra te Pipiria i te Atua e, ko “Iehova Sabaota.” (1 Samuela 1:3) Koia te Rangatira o te manotini ua atu au nuku angera ririnui. Tetai au taime, e akaaite ana a Iehova i tona au tavini i te enua nei ki tetai nuku. (Salamo 68:11; Ezekiela 37:1-10) Me ka meameaau tatou i te au tangata ta Iehova i akamana ki rungao ia tatou, kare ainei e te tuku ra tatou i to tatou au taeake Kerititiano ki roto i te kino? Me meameaau tetai Kerititiano i te aronga pakari tei akamanaia, penei ka takino katoa te reira i etai ke i roto i te putuputuanga. (1 Korinetia 12:14, 25, 26) Me meameaau tetai tamaiti, ka tamamae aia i te katoaanga o tona ngutuare tangata. No reira, kia akaari tatou i to tatou inangaro no te au taeake na te akatupu anga i te tu taokotai e te tu akangateitei.

10, 11 Eaa atu tetai te ka akakeu ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia?

 ¹⁰ E akangateitei katoa ana tatou i te aronga i akamanaia ei puapinga rai no tatou. Me pati mai a Iehova ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia, e akakite katoa mai ana aia i te puapinga ka rauka me rave tatou i te reira. Ei akatauanga, akakite aia ki te tamariki kia akarongo i to ratou nga metua kia roa to ratou oraanga e kia mataora. (Deuteronomi 5:16; Ephesia 6:2, 3) Akakite mai aia kia akangateitei tatou i te aronga pakari i roto i te putuputuanga no te mea, me kare tatou e akarongo ka kino to tatou pirianga kia Iehova. (Ebera 13:7, 17) E te akakite katoa maira aia kia akarongo tatou ki te aronga mana taoonga, ei paruru ia tatou uaorai.​—Roma 13:4.

 ¹¹ Kare ainei koe e akatika e me kite koe i te tumu i inangaro ei a Iehova kia akarongo tatou, ka tauturu te reira ia tatou kia akangateitei i te aronga i akamanaia? E toru ïa tuanga o te oraanga ka akara tatou e ka akapeea tatou me akangateitei i te aronga i akamanaia.

12. Eaa te tikaanga ngateitei ta Iehova i oronga no te tane e te metua tane i roto i te ngutuare, e akapeea te tane i te akono anga i taua apainga ra?

¹² Na Iehova uaorai i akatumu i te au akanoonooanga no te ngutuare tangata. No te mea e Atua mako a Iehova, kua akanoonoo rai aia i te ngutuare tangata na roto i te tu mako. (1 Korinetia 14:33) Kua oronga aia i te tikaanga no te tane e te metua tane kia riro ei upoko no te ngutuare. Akangateitei te au tane i to ratou Upoko ia Iesu Karaiti na te aru anga i te tu e akono ana a Iesu i te putuputuanga. (Ephesia 5:23) No reira, eiaa te tane e kopae i tana apainga, mari ra kia akono aia i te reira ma te tau; eiaa ma te rotoriri me kore ma te māro, mari ra, ma te akaperepere, te maru, e te takinga meitaki. Kia akamaara aia e e mea orongaia atu tona tikaanga​—kare aia i runga atu ia Iehova.

13. Akapeea te vaine e te metua vaine i te akono anga i tana apainga i roto i te ngutuare na roto i te tu te ka akamareka ia Iehova?

 ¹³ Ko te vaine e te metua vaine, e tauturu tau aia no tana tane. Kua oronga katoaia tetai tikaanga nona i roto i te ngutuare, no te mea te tuatua ra te Pipiria no runga i “te ture a to metua vaine.” (Maseli 1:8) E tika e, tei runga atu te tikaanga o tana tane i tona. Ka akangateitei te vaine Kerititiano i te turanga o tana tane na te tauturu anga iaia kia akono i tana apainga ei upoko no te ngutuare. Kare aia e taakama iaia, akakōkō, me kore e akariro e koia te upoko. Mari ra, ka turuturu aia i tana tane e ka akarongo kiaia. Me kare aia e mareka ana i te au ikianga a tana tane, penei e akakite aia i tona manako na roto i te tu maru e kia kauraro rai ki tana tane. Me kare tana tane i roto i te tuatua mou, penei ka aro  atu aia i tetai au turanga ngata, inara na roto i tona tu kauraro penei ka akakeuia tana tane kia ariu mai kia Iehova.​—E tatau ia 1 Petero 3:1.

14. Akapeea te tamariki i te akarekareka anga i to ratou metua e ia Iehova?

¹⁴ Ka akamareka te tamariki i to Iehova ngakau me akarongo ratou ki to ratou metua tane e te metua vaine. Ka riro katoa to ratou tu ei akangateitei e ei akarekareka i to ratou nga metua. (Maseli 10:1) I roto katoa i te au ngutuare e tai rai metua, kia akarongo te tamariki i to ratou metua no te mea, e maata atu te tauturu ka anoanoia no to ratou metua. I roto i te au ngutuare e akono ra te katoatoa i te apainga ta te Atua i oronga mai na ratou, ka tupu te au e te mataora. Ka akangateitei teia ia Iehova, te Tumu o te au kopu tangata ravarai.​—Ephesia 3:14, 15

15. (a) I roto i te putuputuanga, akapeea tatou me akaari e te akangateitei ra tatou i to Iehova mana tutara? (e) Eaa te au kaveinga te ka tauturu ia tatou kia akangateitei i te au arataki? (Akara i te pia “ E Akarongo i to Kotou au Arataki.”)

¹⁵ Kua akamana a Iehova i tana Tamaiti ei Tutara i rungao i te putuputuanga Kerititiano. (Kolosa 1:13) E kua akamana a Iesu i tona “tavini akono meitaki e te pakari” kia akono i te au anoano pae vaerua o te iti tangata o te Atua i te enua nei. (Mataio 24:45-47) Ko te Pupu Akaaere o te Au Kite o Iehova, ko ratou te tavini akono meitaki. Mei te au putuputuanga Kerititiano rai i te anere mataiti mua, e rauka mai ana te au apiianga e te au akoanga a te aronga pakari i teia tuatau mei ko i te Pupu Akaaere, me kare e tuku tikaia mai kia ratou, ka na roto mai i te au komono mei te au akaaere tutaka te tu.  Me akangateitei tatou tataki tai i te mana o te aronga pakari Kerititiano, te akarongo ra tatou ia Iehova.​—E tatau ia 1 Tesalonia 5:12; Ebera 13:17.

16. Na roto i teea tu e akamanaia ana te aronga pakari e te vaerua tapu?

¹⁶ Kare te aronga pakari i te aronga apa kore, e aronga apa ua ratou mei ia tatou rai. E oti akera, no te aroa o Iehova kua oronga mai aia i te aronga pakari ei tauturu i te putuputuanga kia vai matutu ua rai to ratou pirianga Kiaia. Te karanga ra te Pipiria e na te vaerua tapu i akamana i te aronga pakari. (Angaanga 20:28) Mei teaa ra te tu? Kia tau to ratou tu ki te au turanga tei tataia i roto i te Tuatua akauruia a te Atua. (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Tetai, ka pure te aronga pakari no te aratakianga a te vaerua tapu o Iehova i te akapapu i ta ratou ikianga.

17. I roto i te putuputuanga, eaa te tumu ka anoanoia ai te au vaine Kerititiano kia aao i te tapoki upoko?

¹⁷ I roto i te putuputuanga, penei i tetai au taime kare e aronga pakari e kare katoa e tavini tauturu i tae mai i te akaaere i te uipaanga no te angaanga tutuanga. Me tupu te reira, ka rauka i tetai taeake kua papetitoia kia akono i te reira apainga. Me kare e taeake i tae mai, na tetai tuaine Kerititiano kua tau, e akono i te reira tuanga. Tera ra, me na tetai tuaine e akono i tetai apainga tei akatakaia na tetai taeake kua papetitoia, ka aao aia i tetai tapoki upoko. * (1 Korinetia 11:3-10) Ka oronga mai teia i te atianga no ratou kia akangateitei i te akanoonooanga a Iehova no te taoonga upoko i roto i te ngutuare e te putuputuanga.

18, 19 (a) Akapeea koe me akamarama i te au kaveinga tei taikuia i roto ia Roma 13:1-7? (e) Akapeea tatou me akaari i te tu akangateitei no te aronga mana taoonga?

¹⁸ E aru meitaki ana te au Kerititiano mou i te au kaveinga tei taikuia i roto ia Roma 13:1-7. (E tatau.) Ia koe e tatau ra i taua au irava ra, ka kite koe e ko te au kavamani “te aronga mana taoonga” e tuatuaia ra. Ia Iehova e akatika ra i teia au kavamani kia tutara, te puapingaia nei tatou no te au angaanga ta ratou e rave ra. Te akamou e te akamako nei ratou i te ture e te oronga maira i te au mea tei anoanoia, mei te mataara, te are maki e te vai atura. Na te akarongo anga ki ta ratou au ture, te akangateitei ra tatou i teia aronga mana taoonga. E akapapu meitaki ana tatou e kia tutakiia ta tatou tero, kia akaki meitakiia tetai ua atu au pepa tei umuumuia mai e te kavamani, e kia akono i tetai ua atu ture e o atura tatou, to tatou ngutuare tangata, ta tatou au pitiniti, me kore i to tatou au apinga mei te are e te vai atura. Inara, kare tatou e kauraro ki te aronga mana taoonga me ka akakite mai ratou e auraka tatou e akarongo ki te Atua. Mari ra, ka ariu atu tatou mei te au apotetoro rai o mua ana tei tuatua e: “Ko te Atua ta matou e akarongo e tikaiʼi auraka te tangata.”​—Angaanga 5:28, 29; akara i te pia “ Koai Taku ka Akarongo?”

¹⁹ Ka akaari katoa tatou i te tu akangateitei no te aronga mana taoonga na roto i to tatou tu ki etai ke. Tetai au taime, ka tu tatou ki mua i te aronga mana taoonga. Kua tu ana te apotetoro a Paulo ki mua i te aroaro o te Ariki ko Heroda Ageripa e te Kavana Fesito. E nga tutara kino teia nga tangata, e oti akera kua akaari a Paulo i te tu akangateitei i te tuatua anga kia raua. (Angaanga 26:2, 25) Ka aru tatou i to Paulo akaraanga  noatu e tutara ngateitei ta tatou e aro atura e me ko tetai akava ua i roto i te oire. I te apii, e tauta ana te au tamariki Kerititiano i te akaari i te tu akangateitei ki to ratou au puapii, ki te au puapii maata pera katoa te aronga angaanga ke mai. E tika, kare tatou e akangateitei i te aronga ua e ariki maira i to tatou irinakianga; ka akangateitei katoa tatou i te aronga e riri maira i te Au Kite o Iehova. Ka inangaro tatou i te au tangata kare i roto i te tuatua mou kia kite mai i to tatou tu akangateitei.​—E tatau ia Roma 12:17, 18; 1 Petero 3:15.

20, 21 Eaa tetai au puapinga ka rauka no te akangateitei i te aronga i akamanaia?

²⁰ Auraka tatou e emiemi i te akaari i te tu akangateitei. Kua tata te apotetoro ko Petero e: “E akangateitei atu i te tangata ravarai.” (1 Petero 2:17) Me kite mai te tangata e e tu akangateitei tikai to tatou ia ratou, ka mareka roa ratou. E akamaara e, kare teia tu i te mea matauia i teia tuatau. Tetai mataara teia e akono ana tatou i ta Iesu akauenga e na ko ra e: “Koia katoa to kotou mārama, kia kakā ïa ki mua i te aroaro o te tangata nei, kia akara ratou i ta kotou angaanga meitaki, e kia akameitaki ratou i to kotou Metua i te ao ra.”​—Mataio 5:16.

²¹ I roto i te ao o teia tuatau, e ariu atu ana te aronga ngakau akaaka ki te tuatua mou no runga i te Atua. No reira me akaari tatou i te tu akangateitei i roto i te ngutuare, te putuputuanga, e te au ngai angaanga, ka akaariu mai te reira i te tangata e ka akakeu ia ratou kia piri mai kia tatou i te akamori i te Atua. E manakonakoanga ngateitei tikai teia! Noatu kare teia e tupu, e tai ra oki apinga i papu ia tatou. Ka riro to tatou tu akangateitei i te tangata ei akamareka i te Atua ko Iehova e ei tauturu ia tatou kia vai tamou rai i roto i tona aroa. Teia te tutaki meitaki rava atu, me kare ainei?