1, 2. Eaa te apinga aroa no ko mai i te Atua tei riro ei mea puapinga tikai i teia tuatau, e eaa te tumu i puapinga ai?

KUA oronga mai to tatou Metua i te rangi i tetai apinga puapinga maata​—ko te apinga aroa o te oraanga te ka rauka ia tatou ei au tangata kite e te mārama i te akaata mai i tona au tu. (Genese 1:27) No taua apinga aroa akaperepere ra i mārama ai tatou e eaa te puapinga o te au kaveinga Pipiria no tatou. Na te aru anga i te reira, ka riro mai tatou ei au Kerititiano karape tei inangaro ia Iehova e tei tereniia kia kite e eaa te mea meitaki e eaa te mea kino.​—Ebera 5:14.

² E mea puapinga tikai kia kite tatou i te akamanako marie no runga i te au kaveinga Pipiria i teia tuatau, no te mea te ngata ua atura te oraanga i roto i teianei ao e kare e rava ana te au ture no te au turanga ravarai e tupu ana. Te akaari meitaki maira te kite o te pae rapakau i te tika no runga i teia manako, no runga tikai i te au apinga e taangaangaia ana e pera katoa te au ravenga e o maira te toto. E mea puapinga tikai teia ki te aronga tei inangaro i te akono i ta Iehova akauenga. Me te mārama ra tatou i te au kaveinga Pipiria puapinga e o maira, ka rauka ia tatou i te rave i te au ikianga tau te ka paruru i to tatou akava ngakau e te ka tauturu ia tatou kia noo tamou i roto i te  aroa o te Atua. (Maseli 2:6-11) Ka akamanako ana ra i teia au kaveinga.

3, 4. Inaea te au Tuatua Tapu i taiku ei i te tu tapu o te toto no te taime mua, e i akatumuia te reira ki runga i teea au kaveinga?

³ To Iehova akakite mua anga i te pirianga o te oraanga e te toto e to te reira tu tapu, i rave aia i te reira i muri ua ake i te tamate anga a Kaina ia Abela. Kua tuatua atura te Atua kia Kaina e: “Te kapiki maira te reo o te toto o toou teina kiaku, mei te one maira.” (Genese 4:10) I roto i te mata o Iehova, te akatutu maira te toto o Abela i tona oraanga tei takore puapinga kore uaia. No reira, ka tau kia karangaia na roto i te tuatua akatutu ua e, kua kapiki mai te toto o Abela ki te Atua kia akaoko i tona mate.​—Ebera 12:24.

⁴ I muri ake i te Vaipuke i te tuatau o Noa, kua oronga mai te Atua i te tikaanga ki te tangata kia kai i te kiko manu, inara auraka ratou kia kai i te toto. Kua akakite te Atua e: “Ko te kiko ra ma te ora katoa i roto, koia te toto ra, auraka kotou e kai. Kare ua oki au e kore i te umuumu i te tutaki i to kotou na toto i oraʼi kotou.” (Genese 9:4, 5) Ko teia akauenga, no te uanga katoatoa o Noa e tae ua mai ki to tatou nei tuatau. Te akapapu akaou maira te reira i te aiteanga o te tuatua a te Atua kia Kaina​—e ko te oraanga o te au mea ora katoatoa, tei roto te reira i te toto. Te akapapu katoa maira tera ture e ka akautunga a Iehova, te Tumu o te ora, i te au tangata pouroa tei kore e akangateitei i te oraanga e te toto.​—Salamo 36:9.

5, 6. Akapeea te Ture a Mose i te akaari mai anga e e mea tapu te toto e e mea puapinga maata te reira? (Akara katoa i te pia “ Akangateitei i te Oraanga o te Manu.”)

⁵ Kua akakite katoaia mai teia nga ture puapinga i roto i te Ture a Mose. Te na ko ra a Levitiku 17:10, 11 e: “E to te ngutuare o Iseraela, e to te au tangata ke e tuitarere ua i  roto ia ratou, kia kai i te toto ra; ka anaana tikai toku mata i te reira tangata, i tei kai i te toto ra, e tipu ke atu au iaia i tona iti-tangata ra. Tei te toto oki te ora e oraʼi te au mea katoa ra; i akono ei au i te reira e ko ta kotou ïa e apai ki runga i te atarau, ei tapokiangaara na kotou uaorai: Ko te toto oki tei riro ei tapokiangaara na te tangata.” *​—Akara i te pia “ Ka Akakore te Toto i te Ara.”

⁶ Me kare te toto o tetai manu tei taiaia e taangaangaia ei atinga i runga i te atarau, kia akataʼeia te reira ki runga i te one. Na roto i reira i te tu akatutu ua, kua akaokiia te oraanga kia Iehova, te Tumu o te ora. (Deuteronomi 12:16) E akara ana ra oki e, kare te ngati Iseraela e orei takiri ana i te parapara toto i runga i te kiko o te manu. Ko te mea maata, kia mako meitaki te tā anga i te manu e te akataʼe anga i te toto, i reira ka rauka i tetai tangata Iseraela kia kai i te kiko ma te akava ngakau ma, no te mea te akaari ra tera i te tu akangateitei no Iehova, te Tumu o te ora.

7. Akapeea a Davida i te akaari anga i te tu akangateitei no te tu tapu o te toto?

⁷ E tangata inangaroia a Davida e te Atua, e kua mārama meitaki aia i te au kaveinga o te ture a te Atua no runga i te toto. (Angaanga 13:22) Tetai atianga iaia e noo ra i roto i tetai ana, kua kaki vai a Davida, ina kua tomo poiri ua e toko toru o tona au tangata ki roto i te aua puakapa o te enemi, kua uti maira i te vai mei roto i te ruavai e kua apai atura kiaia. I akapeea ra a Davida? “E inu ainei oki au i te toto o eianei puke tangata, ko tei akaruru ua i to ratou ora i te tiki anga i teianei vai?” i nana ai. I roto i te mata o Davida, me ka inu aia i taua vai ra, mei te mea rai e te inu ra  aia i te toto o tona au tangata tei tuku i to ratou oraanga ki roto i te kino nona. Noatu tona aka kaki vai, “kua riringi ra [aia i te reira] ki mua ia Iehova.”​—2 Samuela 23:15-17.

8, 9. Kua taui ainei te Atua i tona manako no runga i te oraanga e te toto i te akatumuia anga te putuputuanga Kerititiano? Akamārama mai.

⁸ Mei tetai 2,400 mataiti i muri ake i te orongaia anga te ture kia Noa no runga i te toto, e mei tetai 1,500 mataiti i muri ake i te orongaia anga te Ture koreromotu, kua akauru iora a Iehova i te pupu akaaere o te putuputuanga Kerititiano o mua ana kia tata e: ‘E mea meitaki i te vaerua tapu e ia matou katoa nei oki, auraka rava ei teimaa ke e tukuia atu ki rungao ia kotou, mari ra ko teianei au mea tika; Auraka kotou e kai i te manga i apaiia na te au idolo ra, e te toto, e te mea kukumi uaia ra, auraka oki e akaturi.’​—Angaanga 15:28, 29

⁹ Te taka meitaki ra e, kua mārama te pupu akaaere o mua ana e e mea tapu te toto e me kare e akonoia te au kaveinga Pipiria no runga i te reira, kua aite rai tera ki te akamori itoro me kore ki te moeaana. E āriki ana te au Kerititiano mou i teia tuatau i tera turanga. No te mea ko te au kaveinga Pipiria ta ratou e aru ra, no reira i rauka ai ia ratou te akamareka ia Iehova na roto i ta ratou au tukuanga tika no runga i te au mea e o maira te toto.

10, 11 (a) Eaa ra ta te Au Kite o Iehova i mārama no runga i te toto iro koreia e te au tuanga maata e ā o te toto? (e) Eaa te au ravenga rapakau ka o mai te toto te ka tuke tuke te manako o te au Kerititiano?

¹⁰ Kua āriki te Au Kite o Iehova e ko te aiteanga o te akauenga ‘auraka e kai i te toto,’ koia oki, auraka e āriki i te pamu toto e auraka e oronga me kore e akapae i to ratou uaorai toto ki roto i te vairanga no te pamu toto. No  to ratou akangateitei i te ture a te Atua, kare katoa ratou e āriki i te au tuanga maata e a o te toto: koia oki te cell muramura, te cell teatea, te platelet e te plasma.

¹¹ Teia tuatau, e akapaeia mai ana te au tuanga rikiriki o te toto, mei te albumin, interferon, hemoglobin e te vai atura, mei roto mai i te au tuanga maata o te toto tei taikuia mai i roto i te parakarapa 10, e oti e taangaangaia ai na roto i te au mataara tukeke. Ka tau ainei kia āriki  tetai Kerititiano i teia au tuanga rikiriki? Eaa ra tona manako, te irinaki ra ainei aia e e “toto” teia au tuanga rikiriki? Na te Kerititiano tataki tai uaorai e iki eaa tana ka rave. Mei tera katoa te tu no runga i te au ravenga rapakau mei te hemodialysis, hemodilution, e te cell salvage e o maira to tetai uaorai toto, mei te mea e kare te reira i akapaeia ki roto i tetai vairanga ke.​—Akara i te Au Manako ke Mai, “Au Tuanga Rikiriki o te Toto e te au Ravenga Vavaʼi Maki.”

12. No runga i te au mea e o maira te akava ngakau, eaa ta tatou i mārama no runga i te reira e ka akapeea ra tatou?

¹² Me na tatou uaorai e iki e eaa ta tatou ka rave, ko te aiteanga ainei i reira e kare i te mea puapinga kia Iehova e eaa ta tatou ka iki? Kare, no te mea te inangaro maira aia kia kite e eaa to roto i to tatou manako e to tatou ngakau. (E tatau ia Maseli 17:3; 24:12.) No reira, i muri ake i te pati anga kia Iehova i tetai aratakianga e te kimikimi anga no runga i te au vairakau me kore i te au ravenga rapakau, e mea tau kia aru tatou i to tatou akava ngakau tei tereniia e te Pipiria. (Roma 14:2, 22, 23) Eiaa katoa etai ke e mārō mai kia aru tatou i to ratou akava ngakau, e eiaa katoa tatou e ui e, “Naringa ko koe teia eaa ra taau ka rave?” No runga i teia au ikianga, tei ‘runga i te Kerititiano uaorai tana apainga.’​—Galatia 6:5; Roma 14:12; akara i te pia “ Kua Mārama Ainei au e e Mea Tapu te Toto?”

13. Eaa ta te au ture e te au kaveinga a Iehova e akaari maira no runga iaia? Akatutu mai.

¹³ Te akaari maira te au ture e te au kaveinga i roto i te Pipiria, e ko Iehova te Tumu o te ture, e Metua takinga meitaki aia e te manako ua maira aia i tana au tamariki. (Salamo 19:7-11) Noatu kare te akauenga “auraka e kai i . . . te toto,” i orongaia mai ei ture no te rapakauanga maki, ka paruru ra te reira ia tatou mei te au maki ta te pamu  toto e akatupu mai ana. (Angaanga 15:20) Karanga te au taote e ko te vavaʼi i te aronga maki ma te kore e pamu toto, ko te ravenga meitaki rava atu te reira no te rapakauanga maki i teia tuatau. Ki te au Kerititiano mou, te akapapu maira tera i to Iehova pakari aite koreia e tona akaperepere maata.​—E tatau ia Isaia 55:9; Ioane 14:21, 23

14, 15 (a) Akaataia mai to te Atua aroa no tona iti tangata na roto i teea au ture? (e) Akapeea koe me taangaanga i te au kaveinga e turu ra i teia au ture?

¹⁴ Kua akaataia mai to te Atua manako no runga i te turanga o tona iti tangata i Iseraela i taito na roto i tana au ture. Ei akaraanga, kua akaue aia kia patuia tetai arai ki runga i te tāʼuu o te au are o te ngati Iseraela ei paruru ia  ratou kia kore e rokoia e te tumatetenga, no te mea e maata te au angaanga e raveia ana i runga i reira. (Deuteronomi 22:8; 1 Samuela 9:25, 26; Nehemia 8:16; Angaanga 10:9) Kua akaue katoa te Atua e kia tapekaia te au puakatoro ae. (Exodo 21:28, 29) Me kare teia au umuumuanga e akonoia, te akaari maira te reira i te tu akangateitei kore no etai ke, e ka tamateia te tangata tei aati i tera ture.

¹⁵ Ka akapeea koe me taangaanga i te au kaveinga no teia au ture? Akamanako meitaki no runga i toou apinga akaoro, toou tu me akaoro i te reira, taau au manu, toou ngutuare, taau ngai angaanga, e te tu tamataora taau e rave ana. I tetai au enua, ko te tumatetenga te tumu maata rava atu no te mate i rotopu i te au mapu, no te mea kare ratou e matakite ana. Inara, e mea puapinga tikai te oraanga ki te au mapu tei inangaro kia vai tamou rai i roto i te aroa o te Atua, e kare ratou e akao atu ana ia ratou ki roto i te au angaanga te ka akatupu i te tumatetenga. Kare ratou e akavare ana ia ratou i te manako e kare te mapu e rokoia ana e te kino. Mari ra, e akaperepere ana ratou i to ratou oraanga mapu na te kopae anga i te au mea e kino ei ratou.​—Koheleta 11:9, 10

16. Eaa te kaveinga Pipiria no te tiritiri pepe? (Akara katoa i te tataanga i raro.)

¹⁶ I roto i te mata o te Atua, e mea puapinga katoa te oraanga o te pepe tei roto rai i te kopu o te mama. I te enua o Iseraela i taito, me kino tetai vaine nui i tetai tangata e me mate aia me kore tana pepe, kia Iehova e ta tangata rai tera tangata, e ‘e mate tona utunga.’ * (E tatau ia Exodo 21:22, 23) No reira, e akamanako ua ana e mei  teaa ra to Iehova manako no runga i te manganui ua atu o te au pepe e tiritiriia nei e to ratou au mama i te au mataiti ravarai, kia kore to ratou oraanga tau kore e tamanamanataia.

17. Ka akapeea koe me akapumaana i tetai vaine tei titiri i tana pepe i mua ake ka apii ei aia no runga i to te Atua au turanga?

¹⁷ Akapeea i reira no runga i tetai vaine tei titiri i tana pepe i mua ake ka apii ei aia no runga i te tuatua mou o te Pipiria? Ko te aiteanga ainei i reira e kare a Iehova e aroa mai e e tangi mai iaia? Kare! Ko te tika, ka rauka i tetai tangata tei tataraara tikai kia irinaki e ka akakore a Iehova i tana ara kia tau ki te atinga oko a Iesu na roto i tona toto. (Salamo 103:8-14; Ephesia 1:7) Kua akakite te Mesia uaorai e: “Kare au i aere mai e tiki i te aronga tuatua-tika, i te aronga ara ra, kia tataraara.”​—Luka 5:32.

18. Eaa ta te Pipiria e akakite maira e ko te tumu maata no te akamaringi toto?

¹⁸ Kare e rava ua kia kore e takino i etai ke, mari ra, te inangaro maira a Iehova ia tatou kia takore takiri i te tu makitakita mei roto i to tatou ngakau. “Ko tei makitakita i tona taeake, e ta tangata ïa,” i tata ai te apotetoro ko Ioane. (1 Ioane 3:15) Tera tu tangata kare e rava ua e kia riri aia i tona taeake, ka inangaro ra aia kia mate takiri tona taeake. Penei ka kitea tona tu makitakita na roto i tana tuatua akakino me kore i te tapepe pikikaa te ka tau kia akautungaia mei te mea e e tika tana akaapaanga i tona taeake. I Iseraela i taito, ko te tangata e tapepe pikikaa ra i tona taeake, ka iri mai te utunga tana e akaapa ra i tona taeake, ki runga iaia uaorai. (Levitiku 19:16; Deuteronomi 19:18-21; Mataio 5:22) E mea puapinga tikai i reira kia tauta pakari tatou i te takore takiri i tetai ua atu tu makitakita e vai ra i roto i to tatou ngakau!​—Iakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Ko te tangata tei akariro i te au kaveinga Pipiria ei arataki iaia, eaa ra tana i mārama no runga ia Salamo 11:5 e Philipi 4:8, 9?

 ¹⁹ Te aronga tei akaperepere i te oraanga mei ia Iehova rai e tei inangaro kia noo tamou i roto i tona aroa, ka  kopae katoa ratou i te au tu kino anake. Te karanga ra a Salamo 11:5 e: “Tei inangaro i te takinga-kino, kua riri roa [to Iehova] ngakau iaia.” Kare teia irava e tuatua ra no runga ua i to Iehova tu; te akakite maira ra te reira i tetai kaveinga te ka o mai te tu e noo ra tatou i to tatou oraanga. Ka akakeu te reira i te aronga tei inangaro i te Atua kia kopae i tetai ua atu tu tamataora te ka akatupu i te inangaro no te kino. Pera katoa te tuatua e e “Atua au” a Iehova, ka akakeu te reira i tona au tavini kia akaki i to ratou manako e to ratou ngakau ki te au mea rekarekaia, meitaki, paapaaia, e te ka akatupu i te au.​—E tatau ia Philipi 4:8, 9.

20-22. Eaa to te au Kerititiano turanga no runga i teianei ao, e eaa te tumu i akapera ai ratou?

²⁰ I roto i te mata o te Atua, na Satani e tona akatereanga poritiki, tei akatutuia mai ei au puaka taae i roto i te au Tuatua Tapu, i akatupu i te mate o te mirioni ua atu tei kapiti mai i te manganui ua atu o te Au Kite o Iehova. (Daniela 8:3, 4, 20-22; Apokalupo 13:1, 2, 7, 8) Kua piri katoa atu te au akaaerenga kimi puapinga e te aronga kite taieni ou ki teia au mana tutara i te anga i te au apinga tamaki kino rava atu tei kiteia ana ei akapuapinga ia ratou uaorai. Te tika ua ra e “te vai ua nei rai to te ao ravarai i raro ake i taua vaerua kino ra”!​—1 Ioane 5:19.

²¹ No te mea kare te au pipi a Iesu “i to teianei ao,” e kare roa ratou e piri atu ana ki te au angaanga poritiki e te au tamaki o teianei ao, kare i reira ratou i apa i te akamaringi i to ratou uaorai toto e to etai ke atu. * (Ioane 15:19; 17:16) No te mea te aru ra ratou i te akaraanga o te Mesia, kare ratou e tamaki atu me takinokino mai etai ke ia ratou. Mari  ra, ka akaari ratou i te aroa no to ratou enemi, e ka pure katoa no ratou.​—Mataio 5:44; Roma 12:17-21.

²² Tei maata rava atu, kare te au Kerititiano mou e akao atu ana ia ratou kia “Babulonia maata,” te patireia o te au akonoanga pikikaa o teianei ao, e te tumu o te akamaringi toto. “Tei roto iaia” e karanga ra te Tuatua a te Atua, “te toto o te au peroveta, e to te aronga tapu i te kitea anga ia, e to te aronga katoatoa i taia i teianei ao.” No reira, te akamatakiteia maira tatou e: “Ka aere ke mai ana kotou ki vao, e aku au tangata.”​—Apokalupo 17:6; 18:2, 4, 24

23. Eaa te o maira ki te aere ke mai anga ki vao ia Babulonia Maata?

²³ E maata atu te o maira ki te aere ke mai anga ki vao ia Babulonia Maata. No reira, kare e rava ua kia akaatea mai koe i toou ingoa mei roto i ta ratou au rekoti. Ka anoano katoaia kia makitakita i te au peu viivii e āriki ra me kore e turuturu ra taua akonoanga pikikaa ra​—te peu akaturi a te akonoanga koia oki, te piri ki roto i te angaanga  poritiki, e te tu noinoi kia rauka te apinganui. (E tatau ia Salamo 97:10; Apokalupo 18:7, 9, 11-17) E akatupu ua ana rai teia au angaanga i te akamaringi toto!

24, 25 Eaa ta te Atua akanoonooanga no tetai tangata akamaringi toto tei tataraara, e akapeea te reira i te akatutuia mai anga i te tuatau taito?

²⁴ I mua ake ka āriki ei tatou i te akamorianga mou, kua piri ana tatou ki tetai au tuanga o to Satani akatereanga, no reira i tetai tua, kua apa rai tatou i te akamaringi toto. Inara, no te mea kua taui tatou i to tatou au tu, kua tuku i to tatou akarongo ki roto i te atinga oko a te Mesia, e kua akatapu i to tatou oraanga ki te Atua, kua rauka ia tatou te akaperepereanga a te Atua e tana paruruanga mei te au apinga te ka takino i to tatou pirianga kiaia. (Angaanga 3:19) Te akamaara maira taua paruruanga ia tatou i te au oire akapuanga i te au tuatau taito.​—Numero 35:11-15; Deuteronomi 21:1-9.

²⁵ Eaa ra te angaanga a taua akanoonooanga ra? Me ka akatupu tetai tangata Iseraela i te mate o tetai ke, ka oro aia ki tetai o te au oire akapuanga. Me oti te tukuanga tika a te au akava no runga i taua turanga ra, ka anoanoia taua tangata ra kia noo i roto i te oire akapuanga e mate ua atu te taunga maata. I reira ka rauka iaia kia noo i tetai ngai ke mai. E akaraanga meitaki tikai teia no to Iehova aroa e tona akaperepere maata i te oraanga o te tangata! Aite rai taua au oire akapuanga i taito ki ta Iehova akanoonooanga tei akatumuia ki runga i te atinga oko a te Mesia, ei paruru ia tatou mei te utunga o te mate no tei aati i te au akauenga a te Atua no runga i te tu tapu o te oraanga e te toto, tei kore i rave akakoroia. Te āriki ra ainei koe i tera akanoonooanga? Ka akapeea ra koe te akaari anga e te āriki ra koe i te reira? Tetai mataara, kia pati i etai ke kia āriki i ta te Atua akanoonooanga no te paruruanga, no  te mea te vaitata roa mai nei te “mate maata.”​—Mataio 24:21; 2 Korinetia 6:1, 2.

26-28. Na roto i teea mataara i aiteite ei to tatou turanga i teia tuatau ki to te peroveta ko Ezekiela, e ka akapeea tatou i te noo tamou anga i roto i te aroa o te Atua?

²⁶ Te turanga o te iti tangata o te Atua i teia tuatau, te akamaara maira te reira ia tatou i to te peroveta ko Ezekiela ta Iehova i akaue kia tiaki i te ngutuare o Iseraela e kia akamatakite ia ratou. “E akarongo mai koe i te tuatua i toku nei vaa, ka na ko nei atu ei iaku nei i te ako ia ratou,” i akakite ei te Atua. Me kare a Ezekiela e akono i tei akaueia atu kiaia, ka iri te toto o te aronga ka tamateia ki runga iaia uaorai me akapouia a Ierusalema. (Ezekiela 33:7-9) Inara kua akarongo a Ezekiela e kare atura te toto o etai ke i iri mai ki rungao iaia.

²⁷ Teia tuatau, te aro atu nei tatou i te openga o to Satani ao. No reira, e apainga e e tikaanga ngateitei teia ki te Au Kite o Iehova kia akakite kapiti i to te Atua “rā akaoko anga,” e te karere o te Patireia. (Isaia 61:2; Mataio 24:14) Te piri ra ainei koe ki roto i teia angaanga puapinga? E mea puapinga tikai te angaanga tutu aere ki te apotetoro ko Paulo. No reira i rauka ai iaia kia tuatua e: “Kare rava oku viivii i te toto o te tangata katoa nei. Kare rava akenei au i uuna, kua akakite ua atu oki au kia kotou i te anoano katoa o te Atua.” (Angaanga 20:26, 27) E akaraanga meitaki tikai teia no tatou kia aru!

²⁸ E rauka ai ia tatou kia noo tamou i roto i te aroa o to tatou metua ko Iehova, kare e rava kia aru ua i to Iehova aerenga manako no runga i te oraanga e te toto. Ka anoano katoaia tatou kia vai viivii kore, me kore kia tapu i roto i tona mata mei ta tatou ka kite i roto i te pene ka aru mai.