“ME E apinga tetai te ka rauka iaku i te rave, e akakite ua mai kiaku.” Ko teia ta te aronga e manganui o tatou te ka tuatua atu ki te oa me kare kopu tangata ou ua te tangi ra i te mamae anga. A, te tuatua nei tatou i teia ma te ngakau tae. Ka rave tatou i tetai ua atu apinga ei tauturu. Inara e kapiki mai ana ainei tei tangi ra no te mamae kia tatou ma te tuatua anga: “Kua manako au i tetai apinga naau kia rave ei tauturu mai iaku nei”? Kare i te mea matauia. Te taka meitaki ra, ka tau tatou kia rave i tetai apinga me kia tauturu tikai tatou e kia akapumaana i tetai tei mamae ra te ngakau.

Te tuatua ra tetai materi no te Pipiria: “Mei te lemoni auro i roto i te vairanga ario ra, ko te tuatua ïa me tuatuaia i te tuatau tikai ra.” (Maseli 15:23; 25:11) E pakari to te kiteanga eaa te ka tika kia tuatua e eaa auraka kia tuatua, eaa kia rave e eaa auraka kia rave. Teia etai au Tuatua Tapu tokoiti ua tei manakoia ra e kua kiteia ra e te aronga tangi i te mamae e e meitaki no te tauturu.

Akarongo: Kia “rapurapu ua te tangata ravarai i te akarongo,” ta Iakobo 1:19 i tuatua. Ko tetai apinga tauturu maata rava te ka rauka ia koe i te rave ko te akono kapiti i te tu tangi o tei mamae ra te ngakau, na te akarongoanga. Penei ka anoano ua tetai papaki o te aronga tangi ra no te ngakau mamae, kia tuatua no ta ratou i akaperepere tei mate ra, no te tumatetenga i tupu me kare te maki tei akariro ra kia mate aia me kare no to ratou au manako ngakau i muri mai i te matenga ra. No reira e ui: “Ka anoano ainei koe kia tuatua no runga i te reira?” E tuku na ratou e iki. I te manakoanga i te tuatau i mate ei tona metua tane, kua karanga tetai tangata ou: “I te tauturu anga tikai iaku i te ui anga mai etai ke ra e eaa tei tupu e kua akarongo tikai i muri maira.” E akarongo marie ma te tu tangi katoa oki eiaa te manakoanga e ka tau koe kia oronga i te au pauanga me kare te au rapakau anga. E tuku na ratou e akakite i ta ratou ua atu te ka anoano kia akakite mai.

E oronga akapapu akaou anga: E akapapu atu kia ratou e i raveia e ratou te au apinga katoatoa tei tau ra kia raveia (me kare tetai ua atu apinga taau i kite e tika e te papu ra). E akapapu akaou atu kia ratou e ko ta ratou e manako ngakau ra—te tu mii, te riri, tu apa, me kare tetai manako ngakau ke atu—penei kare i te mea matau koreia. E akakite atu kia ratou i etai ke taau i kite tei puapingaia te meitaki mai anga mei tetai ngere anga mei te reira te tu. Ko taua au “tuatua meitaki” ra “e ora oki to te ivi,” ta Maseli 16:24 i tuatua mai.—1 Tesalonia 5:11, 14

Kia vaitata ua: E akariro ia koe uaorai kia vaitata ua, kare e no nga ra mua e tokoiti ua te vai maira te au oa e te kopu tangata e manganui, mari ra i te au marama katoa ra i muri mai i te oki akaou anga etai ke ra ki ta ratou au ravenga matauia. Na teia mataara ka akakite papu tikai koe ia koe uaorai ei “oa mou,” ko te tutu o tei tu ra i te pae o tona oa i te tuatau o te “tumatetenga ra.” (Maseli 17:17, NW) “Kua akapapu to maua au oa e kia akakiia to maua  au aiai ki etai au angaanga kia kore e maata rava to maua tuatau akapouia ki te kainga ko maua anake ua,” ta Teresea i akataka mai, nana ra tetai tamaiti i mate i tetai tumatetenga i roto i te motoka. “Na te reira i tauturu mai ia maua kia rauka te akono i te manako ngakau maromaroa tei tupu ra kia maua.” No etai mataiti i muri maira, i te au pou anga mataiti, mei te pou anga mataiti akaipoipoanga me kare no te matenga, ka riro ei tuatau taitaia no te aronga te ora ra. Eaa koe ka kore ei e akairo i te au ra ki runga i taau karena e kia tae ki taua au ra o te mataiti ra, ka akono koe kia vaitata atu a koe uaorai me ka rauka, no te turu anga aroa atu?

E akono i te au mea tau ra: E au ikuiku anga ainei etai no te rave? Te anoanoia ra ainei tetai ei akono i te tamariki? Te anoanoia ra ainei te au oa e te au kopu tangata tei aere mai ra i tetai ngai no te noo anga? I mua ua akenei e putuputu te aronga tei kite ra i te mamae anga tumatetenga, i te ngaro anga te manako e kare ua ratou i kite eaa ta ratou ka tau kia rave, kare katoa oki i kite e eaa ta ratou te ka tau kia tauturu. E no reira me ka kite koe i tetai apinga anoano tikaia ra kia rave, auraka e tatari kia patiia mai; e rave ua. (1 Korinetia 10:24; akaaite ia 1 Ioane 3:17, 18) Kua maara i tetai vaine tei mate ra tana tane: “E manganui i tuatua mai e, ‘Me e angaanga tetai naku kia rave, e akakite mai kiaku.’ Inara ko tetai oa kare i ui mai ana. Kua aere ua atu aia ki roto i te pia moe, e kua kiriti mai i te au kakau o te roi, e kua pua i te auvaro pute e te au ariki roi tei repoia i te matenga te tane ra. Ko tetai atu kua rave i te pakete, te vai, e te au apinga tama e kua tama i te ariki taua i te ngai i ruakiia e taku tane. I etai epetoma i muri maira, kua aere mai tetai o te aronga pakari o te putuputuanga, i roto i tona au kakau angaanga ma tana au apinga kamuta e kua karanga mai, ‘Kua kite au e e apinga tetai te tau ra kia akatikatikaia. Eaa ia apinga?’ Mei teaa ra te akaperepere o toku ngakau i taua tangata ra no te akatikaanga i te ngutupa tei mou ua ra e okotai ua mou anga e no tana akatikatikaanga i tetai apinga uira ra!”—Akaaite ia Iakobo 1:27.

Kia kite atu i te tangata: “Auraka e akakore i te kite atu i te tangata ke ke ra,” te akamaaraara maira te Pipiria kia tatou. (Ebera 13:2) E maata atu oki ka tau tatou kia maara e kia kite atu i te aronga te mamae ngakau ra. Eiaa te pati anga e kia “aere mai i tetai ua atu taime,” e akanoo i tetai ra e te taime. Me kare ratou e ariki, auraka e akamutu ngoie ua. Penei ka anoanoia te akamaroiroi anga maru ua ra. E penei kua akakore ratou i taau pati anga  no to ratou mataku e ka kore e rauka te akatere i to ratou manako ngakau i mua i te aroaro o etai ke ra. Me kare penei ka manako ngakau akaapa ua ratou no te rekareka anga i tetai kaikaianga e te pirianga oa i taua tuatau rai. E akamanako ana ia Ludia kite atura i te tangata tei taikuia i te Pipiria ra. I muri ake i to ratou pati angaia kia aere mai ki roto i tona are, kua karanga a Luka e, “Manono roa maira aia ia matou.”—Angaanga 16:15.

E akakoromaki e kia kite oki: Auraka e poitirere roa i te au tuatua a te aronga tangi mamaeia ra te ngakau i te akamata anga. Kia maara e penei te manako ngakau riri ra me kare te akaapa ua ra. Me ka tupu viviki ua mai te au manako ngakau ki runga ia koe, ka riro na te kite oonu e te akakoromaki i taau tuanga kia kore e tutakiia atu ma te tu riri. “Ka akangakau aroa ua e te takinga-meitaki, te akaaka, te maru, te akakoromaki maata,” ta te Pipiria ia i akamaroiroi mai.—Kolosa 3:12, 13

E tata i tetai reta: E putuputu te kore e manakoia te puapinga o tetai reta no te tu tangi i tetai ke atu te mii ra me kare tetai kati akakite i te tu tangi ra. Tona puapinga? Kua pau maira Cindy, tei takake ra tona metua vaine i te maki kaneta: “Kua tata mai tetai oa kiaku i tetai reta meitaki. E tauturu tikai te reira no te mea kua rauka iaku i te tatau akaou anga i te reira e manganui te tatau anga.” Ko taua tu reta ra me kare kati no te akamaroiroi anga penei “i nga tuatua tokoiti ua,” inara e mea tau kia orongaia toou ngakau. (Ebera 13:22, NW) Ka rauka i te reira i te akakite e te manako atura koe e te akono ra koe i tetai maara anga takake no tei mate ra, me kare ka akaari te reira i akapeea te akatuki anga a taua tangata i mate ra i toou oraanga.

E pure kapiti ma ratou katoa: Auraka e manako meangiti ua i te puapinga o taau au pure ma te aronga te mamae ra no te matenga o tei akaperepereia ra. Te tuatua ra te Pipiria: “Te pure a te tangata tuatua-tika . . . e mea manuia maata ia.” (Iakobo 5:16) Ei akaraanga, te akarongoanga ia koe e pure ra no ratou ka rauka te tauturu ia ratou kia akamaru mai i taua au manako ngakau mei te apa ra.—Akaaite ia Iakobo 5:13-15.

Auraka e akatakake no te mea kare koe e kite eaa taau ka tuatua me kare ka rave: ‘Te papu nei iaku e te anoano ra ratou kia vai ko ratou anake ua i teianei,’ penei ko ta tatou ia e tuatua kia tatou uaorai. Inara penei ko te tika te noo takake atura tatou no te mea te mataku ra tatou i te tuatuaanga me kare te raveanga apinga tarevake. Inara, ko te noo kopae keia e te au oa, e te au kopu tangata, me kare te au taeake akarongo ra penei ka akariro ua kia tere atu te manako ngakau maromaroa, e ka akatere atu i te mamae anga. Kia maara e, ko te au tuatua takinga meitaki e te au angaanga e putuputu te riro anga ei mea mama ua. (Ephesia 4:32) Ko toou aere atu anga ki reira anake ka riro ia ei tumu akamaroiroi anga. (Akaaite ia Angaanga 28:15.) I te akamanakoanga i te ra i mate ei tana tamaine, kua na ko maira Teresea e: “I roto ua i tetai ora okotai, kua ki te pia tomo anga o te are maki i to maua au oa; kua tae pouroa mai te aronga pakari e ta ratou au vaine ki reira. Ko tetai papaki o te au vaine te vaira to ratou au apinga taviriviri rauru kare i kiritiia, ko tetai papaki te vaira i roto i to ratou au kakau angaanga. Kua akaruke ua ratou i te au apinga katoa ra e kua aere mai. E maata to ratou ra tei tuatua mai kia maua e kare ratou i kite e eaa ta ratou ka tuatua mai, kare e kino no te mea kua tae mai ratou e ko te apinga maata ia.”

Auraka e manono ia ratou kia akamutu te mamaeanga ngakau: Penei ka anoano tatou kia tuatua e: ‘Tera, tera, i teianei, auraka e aue.’ Inara penei e meitaki atu kia tuku kia tae mai te au roimata. “I toku manako e mea puapinga maata kia tuku ua i te aronga ngakau mamae kia akaari i to ratou manako ngakau e ka tuku tikai i te reira ki vao,” ko ta Katherine i tuatua, i te tamanakoanga i te matenga tana tane. E akakore i te tu anoano kia akakite atu kia etai ke ra e eaa te manako ngakau tau no ratou. E kare katoa oki e manako e ka tau koe kia uuna i toou au manako ngakau kia raukai i te paruru atu i to ratou ra. Kareka ra, “ka aue katoa oki i te aronga e aue ra,” ta te Pipiria ia e akakite maira.—Roma 12:15.

 Auraka e viviki ua te akaue atu ia ratou kia akaatea atu i te au kakau me kare etai atu au apinga no tei mate ra i mua ake ka papai ratou no te reira: Penei ka manako tatou e e meitaki atu no ratou kia akaatea atu i te au apinga akakeu i te maaraara anga no te mea i tetai tu ka akaroaroa atu i te mamae ngakau. Inara ko te tuatua e “Kare e akaraia, kare i roto i te manako” kare paa i tau i ko nei. Penei ka tau te tangata te mamae ra te ngakau kia tuku marie i te manako no tei mate ra. E tamanako i te akataka anga mai a te Pipiria i te manako ngakau o te pateriareka ko Iakoba i tona taki angaia kia irinaki e kua tamateia tana tamaiti ou ko Iosepha e tetai puaka taae. I muri ake i te oronga anga te kakau roa o Iosepha kia Iakoba tei iroia ra i te toto, kua “aue iora i tana tamaiti e manganui te rā. Kua timata iora tana katoa au tamariki tamaroa e te au tamaine katoa i te akapumaana iaia; kare akerai i tika iaia.”—Genese 37:31-35.

Auraka e tuatua e, ‘Ka rauka ua ia koe i te anau mai i tetai atu pepe’: “E riri toku i te au tangata i te tuatuaanga mai kiaku e ka rauka ua iaku i te anau mai i tetai  atu tamaiti,” ko ta tetai metua vaine i maaraara ana tei takake ra tana tamaiti. Penei te meitaki ua ra to ratou manako, inara ki to te metua te mamae ngakau ra, ko te au tuatua te taiku maira e ka rauka ua i te monoia te tamaiti tei takake ra ka tau ia ‘ki te koputaputa koke ra.’ (Maseli 12:18) Kare e rauka i tetai tamaiti i te mono i tetai ke ra. No teaa ra? No te mea e tu takake tetai i tetai.

Auraka e akakoro kia kore e tuatuaanga no tei takake ra: “E maata te au tangata kare ua e taiku i taku tamaiti ia Jimmy i tona ingoa me kare e tuatua ua nona ra,” ko ta tetai metua vaine i akamaaraara mai. “Ka akatika au e e manga mamae toku i te rave akapera anga etai ke ra.” E no reira auraka e taui tau kore ua i te tumu tuatua ra me ka taikuia mai te ingoa o tei mate ra. E ui atu ki taua tangata ra e me te anoano ra aia kia tuatua no tana i akaperepere ra. (Akaaite ia Iobu 1:18, 19 e te 10:1.) Ka ariki rekareka tetai papaki o te aronga tangi i te mamae ra i te akarongoanga i te au oa i te tuatua anga no te au tu meitaki tei akariro kia akaperepereia tetai tei takake ra kia ratou.—Akaaite ia Angaanga 9:36-39.

Auraka e viviki rava i te tuatua, ‘Ko te mea meitaki ia’: Ko te tamataanga kia kitea tetai apinga papu no te matenga ra kare ia i te ‘akapumaanaanga atu i te ngakau taitaia’ i te au tuatau ravarai no tei ngakau mamae ra. (1 Tesalonia 5:14) I te maaraaraanga i te mate anga tona metua vaine, kua tuatua tetai vaine ou ra: “Kua tuatua etai ke ra, ‘Kare aia e mamae ana’ me kare, ‘E mea meitaki te au ua ra aia.’ Inara kare au i anoano kia akarongo atu i te reira.” Ko te reira au tuatua penei te tau ra ki te aronga te ora ra e eiaa ratou i manako mii ei me kare ko taua ngere anga ra kare i te mea maata ia. Inara, penei ko ratou te manako ngakau maata ra i te mii no te mea kua maromaroa ratou i te kore anga tei akaperepereia ra e ratou.

Penei ka meitaki atu auraka kia tuatua e, ‘Te kite nei au akapeea toou manako ngakau’: Kua kite tika ainei koe? Ei akaraanga, ka rauka ainei ia koe te kite eaa te manako ngakau o tetai metua me mate tetai tamaiti ana me kare i tupu ana taua ngere anga kia koe uaorai? Noatu rai me kua tupu ia kia koe, e manako ana e penei kare etai ke ra i manako ngakau ana mei ia koe rai. (Akaaite ia Aue o Ieremia 1:12.) I tetai pae, me te akara anga tau ra, penei e puapinga tetai i te tuatuaanga i akapeea koe i meitaki mai ei i te takake anga taau i akaperepere ra. Kua kite tetai vaine tei mate ra tana tamaine e mea akapapuanga i te tuatua anga a tetai atu metua vaine no tana tamaine tei mate ra oki i te akakite anga i tona uaorai oki akaou anga ki te ora anga tau. Kua karanga aia: “Kare te metua vaine o taua tamaine i mate ra i akamata mai i tana tua anga ma te tuatua e ‘Kua kite au e akapeea toou manako ngakau.’ Kua akakite ua mai aia kiaku i akapeea te tupu anga kiaia e kua tuku ua aia naku e akatau atu ki te reira au tupu anga.”

Te umuumuia ra te tauturuanga i tetai tangata tei mamaeia ra te ngakau ma te aroa, te kite, e kia maata oki te inangaro i taau tuanga. Auraka e tatari e ko tei mamae ra te ngakau kia aere mai kia koe. Auraka e tuatua ua e, “Me e apinga tetai naku kia rave . . .” E kimi uaorai koe i taua “apinga” ra, e ei reira koe e rave ei i te mea tau.

E tokoiti ua te au uianga te vaira: Akapeea te manakonako anga o te Pipiria no te tuakaouanga? Eaa te aite anga o te reira noou e taau i akaperepere tei mate ra? Akapeea e papu ei ia tatou e e manakonako anga tau ia kia irinakiia?