1, 2. Eaa ra te apinga aroa akaperepere ta Iehova i oronga mai na tatou?

 KUA oronga mai a Iehova i tetai apinga aroa umere tikai na tatou, koia oki te oraanga. (Genese 1:27) Inangaro aia kia rauka ia tatou te oraanga meitaki rava atu. Oronga mai aia i reira i te au kaveinga ei apii ia tatou akapeea me rave i te au ikianga tau. E aru tatou i teia au kaveinga ei tauturu ia tatou kia “kite” i te tuke i rotopu i te “meitaki e te kino.” (Ebera 5:14) Me akapera tatou, te tuku ra tatou kia tereni a Iehova ia tatou i te akamanako meitaki. Ia tatou e aru ra i to Iehova au kaveinga ka meitaki atu to tatou oraanga, e ka mārama tikai tatou i te puapinga o tana au kaveinga.

² E riro ana te oraanga ei mea ngatā i tetai au taime. E tupu ana tetai au turanga kare a te Pipiria ture i akataka tika mai i te reira. Ei akaraanga, penei ka anoanoia tatou kia rave i tetai au ikianga no runga i te au tu rapakau e ō maira te toto. Eaa ra ta tatou ikianga ka rave ei akamareka ia Iehova? Tei roto i te Pipiria te au kaveinga ei apii ia tatou i to Iehova  aerenga manako no runga i te oraanga e te toto. Me mārama tatou i teia au kaveinga, ka rauka ia tatou i te rave i te au ikianga tau e ka rauka te akava ngakau meitaki. (Maseli 2:6-11) Akara ana tatou i etai o teia au kaveinga.

3, 4. (a) Akapeea te Atua te akakite mai anga i tona aerenga manako no runga i te toto? (e) Eaa ta te toto e akatutu maira?

³ Te apii maira te Pipiria e e mea tapu te toto no te mea e ora tei roto. E mea akaperepere na Iehova te oraanga. Te tā anga a Kaina i tona teina, akakite a Iehova kiaia: “Te kapiki maira te reo o te toto o toou teina kiaku, mei te one maira.” (Genese 4:10) Te akatutu maira te toto o Abela i tona oraanga.

⁴ I muri ake i te Vai Diluvi i te tuatau o Noa, kua akatika te Atua kia kai te tangata i te kiko manu. Kua akataka meitaki aia e: “Ko te kiko ra ma te ora katoa i roto, koia te toto ra, auraka kotou e kai.” (Genese 9:4) Teia akaueanga, no to Noa uanga katoatoa, kapiti atu ia tatou. Te taka ua ra e, kia Iehova, te akatutu maira te toto i te oraanga. Kia akapera rai to tatou aerenga manako no runga i te toto.—Salamo 36:9.

5, 6. Akapeea te Ture a Mose te akaari mai anga i to Iehova aerenga manako no te oraanga e te toto?

⁵ I roto i te Ture ta Iehova i oronga kia Mose, akakite Aia: ‘Ka anaana tikai toku mata i te tangata,  i tei kai i te toto ra, e tipu ke atu au iaia i tona iti-tangata ra. Tei te toto oki te ora e oraʼi te au mea katoa.’—Levitiku 17:10, 11.

⁶ Akakite te Ture a Mose e me tā tetai tangata i te manu ei kai, ka anoanoia aia kia akataʼe i te toto ki roto i te one. Te akaari ra teia e kua akaoki akaouia te oraanga o te manu kia Iehova ko Tei Anga i te reira. (Deuteronomi 12:16; Ezekiela 18:4) Kare a Iehova e tapapa ana i te ngati Iseraela kia akataʼe takiri i te parapara toto. Kia akataʼe ra i ta ratou ka rauka, e ka kai ei i te kiko ma te akava ngakau mā. Na te akono anga i te ture o te toto, te akangateitei ra ratou ia Iehova, te Tumu o te ora. I raro i te Ture, kua akaue katoaia te ngati Iseraela kia oronga i te atinga manu ei tarangaara.—Akara i te Au Manako Poto 19 e te 20.

7. Akapeea a Davida i te akaari anga i te tu akangateitei no te toto?

⁷ Ka kite tatou i te puapinga o te toto na roto i tetai mea ta Davida i rave i tona tamaki anga atu i to Philiseti. Te kite anga te au tumutoa o Davida e e aka kakī vai tikai tona, kua tuku ratou i to ratou oraanga i roto i te kino e kua aere ki te tua o te enemi i te tiki vai nona. Inara kia apai mai ratou i te vai, kare a Davida i inu ana, “kua riringi ra [aia] ki mua ia Iehova.” Kua na ko akera Davida: “Auraka au, e Iehova, kia akapera; e inu ainei oki au i te toto o eianei puke tangata, ko tei akaruru ua i to ratou ora i te tiki anga i teianei vai?” Kua kite meitaki a  Davida e e mea akaperepere maata na Iehova te oraanga e te toto.—2 Samuela 23:15-17.

8, 9. Eaa ra te aerenga manako o te au Kerititiano o teia tuatau no runga i te toto?

⁸ Tae mai ki te tuatau o te au Kerititiano o mua ana, kare to Iehova iti tangata e oronga akaou ana i te manu ei atinga. Inara kua anoanoia rai kia kite ratou i te aerenga manako tau no runga i te toto. Tetai o te au tuanga o te Ture ta Iehova e umuumu maira i te au Kerititiano kia akono koia oki, “Auraka kotou e kai . . . i te toto.” Te kapiti maira teia i te kopae anga i te au peu viivii o te ainga e te akamori itoro.—Angaanga 15:28, 29.

⁹ Mei tera katoa i teia tuatau. E au Kerititiano tatou, e kua kite tatou e ko Iehova te Tumu o te ora e nona te oraanga pouroa. Kua kite katoa tatou e e mea tapu te toto e te akatutu maira te reira i te oraanga. No reira kia akamanako meitaki tatou i te au kaveinga Pipiria, me rave i tetai ua atu ikianga no runga i te tu rapakau e ō maira te toto.

10, 11. (a) Eaa to te Au Kite o Iehova aerenga manako no te pamu toto e ō maira te au tuanga maata e ā o te toto? (e) Eaa te ikianga ka anoanoia te Kerititiano tataki tai kia rave?

¹⁰ Kua mārama te Au Kite o Iehova e ko te akauenga “auraka kotou e kai i te . . . toto,” e maata atu te ō maira i to te kai e te inu i te reira. Tera te aiteanga kare tatou e āriki i te pamu toto, te oronga i to tatou toto, e kare e akapae i to tatou toto ki roto i te vairanga no te pamu toto. Kare katoa tatou e āriki i  te au tuanga maata e ā o te toto—cell muramura, cell teatea, te platelet e te plasma.

¹¹ Teia au tuanga maata e ā o te toto, ka rauka kia akatakakeia ki roto i te tuanga rikiriki mai o te toto, tei kapikiia e blood fractions. Tei runga i te Kerititiano tataki tai i te iki e me ka āriki aia e me kare i teia au tuanga rikiriki o te toto. Ka ō katoa mai rai te au ravenga rapakau e taangaangaia ana te toto o te tangata maki. Na te tangata tataki tai rai e iki e eaa te ka raveia ki tona uaorai toto i te taime e vavaʼi ia ra aia, me kiritiia te toto no tetai ravenga ke, me kore me raveia tetai rapakauanga i tera taime rai.—Akara i te Au Manako Poto 21.

12. (a) No teaa i puapinga ai kia Iehova ta tatou ikianga no te au mea e ō maira te akava ngakau? (e) Akapeea tatou me rave i ta tatou ikianga no runga i te au ravenga rapakau?

¹² E mea puapinga ainei kia Iehova e eaa ta tatou ikianga ka rave no runga i te au mea e ō maira te akava ngakau? Ae. Te inangaro maira a Iehova kia kite i to tatou manako e te akakoroanga o to tatou ngakau. (E tatau ia Maseli 17:3; 24:12.) No reira, me ka rave tatou i tetai ikianga e ō maira te rapakauanga a te taote, kia pure tatou kia Iehova no tana aratakianga, e kia kimi matatio no runga i te rapakauanga ka anoanoia. Me oti tera, e taangaanga tatou i to tatou akava ngakau tei akatumuia ki runga i te Pipiria me rave i ta tatou ikianga. Kare i te mea tau kia ui ki etai ke eaa ta ratou ka rave naringa ko ratou tera, eiaa katoa etai ke e akaō mai ia  ratou ki taau ikianga. Tei runga i te Kerititiano tana uaorai “apainga.”—Galatia 6:5; Roma 14:12.

13. Eaa ta tatou i kite no runga ia Iehova, na roto i tana au ture e te au kaveinga no te toto?

¹³ Te au mea ravarai ta Iehova ka pati mai kia rave tatou, te akaari maira i tona aroa no tatou ei puapinga rai no tatou. (Salamo 19:7-11) Akarongo tatou i tana akauenga, no to tatou inangaro iaia, kare no te puapinga ka rauka ia tatou. Na to tatou inangaro ia Iehova e akakeu ia tatou kia patoi i te pamu toto. (Angaanga 15:20) Ka paruru katoa teia i to tatou oraanga kopapa. Kua kite te maataanga o te tangata i teia tuatau i te kino e ō maira no te pamu toto, e e maata te au taote tei irinaki e ko te vavaʼi kare e pamu toto, e meitaki roa atu ïa no ta ratou aronga maki. Te taka meitaki ua ra e ko to Iehova au aerenga e tana au ravenga, e mea tau anake ïa e te meitaki.—E tatau ia Isaia 55:9; Ioane 14:21, 23.

14, 15. (a) Eaa te au ture ta Iehova i oronga no tona iti tangata ei paruru ia ratou? (e) Akapeea koe me taangaanga i te au kaveinga o taua au ture ra?

¹⁴ Ta te Atua au ture e riro ua ana ei puapinga no tona iti tangata. Oronga a Iehova i te ture ki te ngati Iseraela ei paruru ia ratou mei te au tumatetenga kino. Ei akaraanga, akakite tetai ture e kia patu te tangata ngutuare i tetai paruru akaaka takapini i te tauu i runga i tona are, kia kore tetai tangata e topa mai ki raro. (Deuteronomi 22:8) Tetai ture no te  manu. Me e toa puakatoro kino ta tetai tangata, ka anoanoia aia kia tapeka i te reira kia kore e kō atu i tetai tangata kia mate. (Exodo 21:28, 29) Me kare tetai tangata Iseraela e akono i teia au ture, koia te ka akaapaia me mate tetai tangata i tana manu.

¹⁵ Te kite nei tatou na roto i teia au ture e e mea akaperepere na Iehova te oraanga. I te mea e kua kite tatou i teia, eaa ra ta tatou ka rave? E akangateitei tatou i te ture no runga i te oraanga, na te akono anga i to tatou ngutuare, te apinga akaoro e te tu e akaoro ana tatou, pera te tu tarekareka ka iki tatou. Tetai au tangata, te au mapu tikai, manako ratou e kare e kino e tupu kia ratou e ka aruaru rai i ta ratou e inangaro ra, kare e akamanako atu e eaa te ka tupu. Inara kare a Iehova e inangaro ana ia tatou kia akapera. Inangaro aia ia tatou kia akaperepere i to tatou uaorai oraanga e to etai ke atu.—Koheleta 11:9, 10.

16. Mei teaa ra to Iehova manako no runga i te titiri pepe?

¹⁶ Pouroa te oraanga tangata e mea puapinga kia Iehova. E mea akaperepere katoa nana te pepe kare i anauia ake. I roto i te Ture a Mose, me ū e me kino tetai vaine nui i tetai tangata e me mate aia me kore tana pepe, ka akautunga a Iehova i te tangata nana i rave i te reira. Tera te aiteanga, noatu e kare i te mea akakoro, kua mate ra tetai tangata e ka anoanoia kia tupau i tera oraanga. (E tatau ia Exodo 21:22, 23.) Ki te Atua, e tangata ora te pepe kare i anauia ake. Mei teaa ra i reira to Iehova manako no  runga i te titiri pepe? Mei teaa ra tona manako no runga i te mirioni ua atu pepe kare i anauia ake, e tamateia nei i te au mataiti ravarai?

17. Eaa te ka akapumaana i tetai vaine tei titiri i tana pepe i mua ake ka apii ei aia no runga ia Iehova?

¹⁷ Peea me kua titiri ana tetai vaine i tana pepe i mua ake ka kite ei aia no runga i to Iehova aerenga manako no te reira? Kia papu iaia e ka akakore mai a Iehova i tana ara na roto i te atinga a Iesu. (Luka 5:32; Ephesia 1:7) Tetai vaine tei rave i teia tarevake i te tuatau i topa, mei te mea e kua tataraara tikai aia ma te ngakau tae, eiaa aia e akava ngakau. “E aroa e te takinga-meitaki to Iehova; . . . Mei te itinga o te rā e taka ke i te opunga o te rā ra, ko tana ïa akataka ke anga i ta tatou au ara ia tatou nei.”—Salamo 103:8-14.

18. Eaa te tumu ka tauta pakari ei tatou kia takore i te au manako makitakita?

¹⁸ Akamata te tu akangateitei no ta te Atua apinga aroa no te oraanga, i roto i te ngakau. Te ō maira to tatou manako no runga i etai ke. “Ko tei makitakita i tona taeake, e ta tangata ïa,” i tata ai te apotetoro a Ioane. (1 Ioane 3:15) Penei te riri ra koe i to taeake, inara kite ake koe kua riro taua riri ra ei makitakitaanga. Ka akatupu te reira i te tu akangateitei kore i etai ke, te tapepe pikikaa ia ratou e te manako kino kia mate ratou. Kua kite a Iehova e mei teaa to tatou manako no runga  i etai ke. (Levitiku 19:16; Deuteronomi 19:18-21; Mataio 5:22) Me kite tatou e te manako makitakita ra tatou i tetai tangata, e tauta pakari tatou i te takore i teia au manako.—Iakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Eaa ra ta to Iehova aerenga manako no runga i te takinga kino, ka akakeu ia tatou kia rave?

¹⁹ E mataara ke mai tetai i te akaari e e mea akaperepere na tatou te oraanga. Roto ia Salamo 11:5, kua kite tatou e ko te tangata “tei inangaro i te takinga-kino, kua riri roa [to Iehova] ngakau iaia.” Me ka iki tatou i te tu tamataora e ō maira te takinga kino, te akaari ra tatou e e mea inangaro na tatou te takinga kino. Eaa ra oki tatou ka inangaro ei i te akaki i to tatou manako ki te au tuatua e te au aerenga manako kikino? Ka inangaro ra tatou i te akatupu i te au mea tiama e te akamoeau.—E tatau ia Philipi 4:8, 9.

20-22. (a) Mei teaa ra to Iehova manako no runga i to Satani ao? (e) Akapeea to Iehova iti tangata i te akaari anga e “kare ratou i to teianei ao”?

²⁰ Kare to Satani ao e akangateitei ana i te oraanga. I roto i te mata o Iehova, kua apa ratou i te akamaringi toto koia oki i te tā tangata. I te au anere mataiti i aereia mai, mirioni ua atu tangata e te manganui ua atu o to Iehova au tavini, tei mate i te rima o teia au mana tutara me kore au kavamani. I roto i te Pipiria, kua kapikiia teia au mana tutara me kore au kavamani ei au puaka taae  rikarika. (Daniela 8:3, 4, 20-22; Apokalupo 13:1, 2, 7, 8) I roto i teianei ao, kua riro te okookoanga i te au apinga tamaki ei aka pitiniti kimi puapinga, e e maata ua atu te moni e rauka maira. Taka meitaki e, te “vai ua nei rai to te ao ravarai i raro ake i taua vaerua kino ra.”—1 Ioane 5:19.

²¹ Kareka te au Kerititiano mou “kare ratou i to teianei ao.” Kare to Iehova iti tangata e piri ana ki roto i te angaanga poritiki e te tamaki. Kare ratou e tā ana i te tangata e kare katoa e turu ana i tetai ua atu akaaerenga e tamatemate ra i te tangata. (Ioane 15:19; 17:16) Me takinokinoia te au Kerititiano, kare ratou e tutaki atu i te kino ki te kino. Kua apii mai a Iesu e kia aroa katoa atu tatou i to tatou enemi.—Mataio 5:44; Roma 12:17-21.

²² Na te au akonoanga i akatupu i te mate o te mirioni ua atu. I te tuatua anga no runga ia Babulonia Maata, te akaaerenga o te au akonoanga pikikaa i teianei ao, akakite te Pipiria e: “Tei roto iaia te toto o te au peroveta, e to te aronga tapu i te kitea anga ia, e to te aronga katoatoa i taia i teianei ao.” Te mārama ra ainei koe i te tumu i akaue mai ei a Iehova ia tatou e: “Ka aere ke mai ana kotou ki vao, e aku au tangata”? Te aronga e akamori ra ia Iehova kare ratou e piri ana ki te akonoanga pikikaa.—Apokalupo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Eaa te ō maira ki te “aere ke” mai anga ki vao ia Babulonia Maata?

²³ Kia “aere ke” mai ki vao ia Babulonia Maata,  ka anoanoia kia akapapu meitaki tatou e kare takiri tatou i roto i tetai ua atu akamorianga pikikaa. Ei akaraanga, ka anoanoia tatou kia akapapu e kua kiriti takiriia mai to tatou ingoa mei roto i tetai ua atu akonoanga. Inara, e maata atu te ō maira. Ka anoano katoaia tatou kia rikarika e kia patoi pakari i te au peu tarevake ta te au akonoanga pikikaa e rave ra. Te āriki ua nei te akonoanga pikikaa e te turuturu nei i te akaturi, te angaanga poritiki e te noinoi. (E tatau ia Salamo 97:10; Apokalupo 18:7, 9, 11-17) Te au mataiti tei aereia mai, mirioni ua atu oraanga tei takoreia no tana i rave.

24, 25. Akapeea ra te kite no runga ia Iehova i te akatupu anga i te ‘au e te akava ngakau meitaki?

²⁴ I mua ake ka kite ei no runga ia Iehova, kare e kore kua turu ana tatou i tetai au mea kino e raveia ana i roto i to Satani ao. Kareka ra i teianei kua taui tatou. Kua āriki tatou i te ravenga oko e kua akatapu i to tatou oraanga ki te Atua. Kua kite tatou mei teaa te tu o “te tuatau rekareka no mua mai i te aroaro o te Atua.” Rauka ia tatou te ‘au e te akava ngakau meitaki, no te mea kua kite tatou e te akamareka ra tatou i te Atua.—Angaanga 3:19; Isaia 1:18.

²⁵ Noatu e no roto ana tatou i tetai akaaerenga kare e akangateitei ana i te oraanga, ka akakore mai a Iehova i ta tatou ara na roto i te oko. Mareka tikai to tatou ngakau i te āriki i ta Iehova apinga aroa o te oraanga. Ka akaari tatou i to tatou rekareka na te  tauturu anga i etai ke kia kite no runga ia Iehova, kia akaruke i to Satani ao, e kia rauka te pirianga oa tumanava ki te Atua.—2 Korinetia 6:1, 2.

26-28. (a) Eaa te angaanga puapinga ta Iehova i oronga kia Ezekiela? (e) Eaa ta Iehova e pati maira ia tatou kia rave i teia tuatau?

²⁶ I Iseraela i Taito, kua akakite a Iehova kia Ezekiela kia akamatakite i te iti tangata e ka takoreia a Ierusalema, e kia apii ia ratou kia kite e eaa ta ratou ka rave kia ora. Me kare a Ezekiela e akamatakite i te tangata, tei runga iaia te apainga no to ratou oraanga. (Ezekiela 33:7-9) Kua akaari a Ezekiela e e mea puapinga tikai te oraanga kiaia e kua akakite aia i taua karere ra.

²⁷ Kua oronga mai a Iehova i te angaanga kia akamatakite tatou i te tangata e kare e roa atu ana, ka takoreia to Satani ao e kia apii ia ratou no runga ia Iehova kia ora atu ratou ki roto i te ao ou. (Isaia 61:2; Mataio 24:14) Ka inangaro tatou kia rave i ta tatou ka rauka i te akakite aere i taua karere ra ki etai ke. Inangaro tatou kia tuatua mei ta Paulo i akakite e: “Kare rava oku viivii i te toto o te tangata katoa nei. Kare rava akenei au i uuna, kua akakite ua atu oki au kia kotou i te anoano katoa o te Atua.”—Angaanga 20:26, 27.

²⁸ E maata atu te au mea i roto i to tatou oraanga te ka anoanoia tatou kia tamā. Ka akara tatou i teia i roto i te pene ka aru mai.