1, 2. (a) Naai te aratakianga ka anoanoia tatou kia aru? (e) Eaa te au uianga ta tatou ka uriuri i roto i teia pene?

 I TOOU tamarikianga, penei kua pati ana toou nga metua ia koe kia rave i tetai mea kare koe inangaro i te rave. Te inangaro ra koe i toou nga metua e kua kite koe e mea tau kia akarongo ia raua. Tera ra kare koe inangaro ua ana rai te akarongo ia raua.

² Kua kite tatou e te inangaro maira to tatou Metua a Iehova ia tatou. Te akono nei aia ia tatou ma te akapapu e kia rauka ia tatou te au mea tei anoanoia kia mataora to tatou oraanga. Oronga mai aia i te aratakianga tei anoanoia kia puapingaia tatou. Tetai taime, oronga mai aia i te aratakianga na roto i tetai tangata. No reira ka anoanoia tatou kia akangateitei i te aronga ta Iehova e taangaanga nei. (Maseli 24:21) Eaa te tumu i ngatā ai no tatou kia āriki i te aratakianga i tetai au taime? Eaa a Iehova i pati mai ei kia aru tatou i te aratakianga? Akapeea tatou me akaari e te akangateitei ra tatou  i te aronga tana e taangaanga nei?—Akara i te Au Manako Poto 9.

3, 4. Akapeea i riro ei te tangata ravarai, ei au tangata apa ua? Eaa te tumu i ngatā ai no tatou kia āriki i te aratakianga a etai ke?

³ E tangata ua nei tatou, e patoitoi ana tatou. Teia tei tupu mei te taime mai i ara ai te nga tangata mua, ko Adamu e Eva. Noatu kua angaia mai raua ei nga tangata apa kore, kua patoi raua i to Iehova tikaanga ki rungao ia raua. Mei reira mai, kua anauia mai te katoatoa ei au tangata ara. No to tatou tu apa ua, no reira i ngatā ai ia tatou kia āriki i ta Iehova aratakianga e ta te tangata. Te aronga katoa ta Iehova e taangaanga nei ei oronga mai i te aratakianga no tatou, e au tangata apa ua ratou.—Genese 2:15-17; 3:1-7; Salamo 51:5; Roma 5:12.

⁴ No to tatou tu apa ua, e tupu ana rai te ngakau parau kia tatou. E riro ana teia tu ei akangatā roa atu no tatou kia āriki i te aratakianga. Ei akaraanga, te iti tangata o Iseraela i mua ana, kua iki a Iehova ia Mose ei arataki no ratou. Tetai tangata ko Kora, noatu kua roa aia i te tavini anga ia Iehova, kua ōia aia e te ngakau parau e kare i āriki i te aratakianga a Mose. Noatu ko Mose tei ikiia ei arataki i te iti tangata o te Atua, kare ra aia i te tangata ngakau parau. Karangaia e koia te tangata marū rava atu i taua taime ra. Kareka a Kora kare rava aia i āriki ana i te aratakianga a Mose. Kua akavare katoa aia i te urupu maata kia piri kiaia i te meameaau ia  Mose. Eaa ra tei tupu kia Kora e te aronga meameaau? Kua tamateia ratou. (Numero 12:3; 16:1-3, 31-35) E maata te akaraanga i roto i te Pipiria, tei apii mai ia tatou e e mea kino te ngakau parau.—2 Paraleipomeno 26:16-21; akara i te Au Manako Poto 10.

5. Akapeea tetai au tangata i te akariro anga i to ratou mana taoonga ei akatupu i te kino ki etai ke?

⁵ I te au tuatau tei aereia mai ana, e manganui ua atu te tangata tei akariro i to ratou mana taoonga, ei akatupu i te kino ki etai ke. (E tatau ia Koheleta 8:9.) Ei akaraanga ko Saula, e tangata meitaki aia e te marū i te taime i iki ei a Iehova iaia ei ariki no Iseraela. Inara kua akatupu aia i te parau e te vareae i roto i tona ngakau, e kua akamata aia i te takinokino i teia tangata meitaki ua nei ko Davida. (1 Samuela 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) I na i muri mai, kua riro a Davida ei ariki, e koia tetai ariki meitaki rava atu o Iseraela. Kareka i te tuatau i aereia, kua akariro a Davida i tona mana taoonga ei akatupu i tona uaorai anoano tika kore. Kua akaturi a Davida kia Bate-seba te vaine a Uria, e kua tauta i te uuna i tana ara na te tuku anga ia Uria ki te tamaki kia tamateia.—2 Samuela 11:1-17.

6, 7. (a) Eaa ta to tatou inangaro no Iehova ka akakeu ia tatou kia rave? (e) Eaa te ka tauturu ia tatou kia akarongo noatu kare i te mea māmā i te rave?

⁶ Akangateitei tatou i ta Iehova aratakianga no to tatou inangaro iaia. Inangaro tatou i te akamareka  ia Iehova no te mea e maata atu to tatou inangaro iaia i tetai ua atu mea e i tetai ua atu tangata. (E tatau ia Maseli 27:11; Mareko 12:29, 30.) Mei te taime mai e noo ra nga tangata mua i roto i te kainga i Edene, to Satani akatupu anga i te ekoko i roto i te tangata no to Iehova tikaanga ki rungao ia ratou. Inangaro te Tiaporo kia manako tatou e kare o Iehova tikaanga kia akakite mai kia tatou eaa ta tatou ka rave. Kua kite ra tatou e pikikaa teia. Te āriki nei tatou i teia au tuatua: “E tau te kakā ia koe, e te Atu, e te akangateitei, e te mana: naau oki i anga i te au mea ravarai nei.”—Apokalupo 4:11.

⁷ I toou tamarikianga, kare e kore kua apiiia koe kia akarongo i toou nga metua noatu kare koe e inangaro ana. Mei tera rai tatou te au tavini o Iehova, penei kare i te mea māmā no tatou kia akarongo i tetai au taime. Inara ka rave tatou i ta tatou ka rauka, no to tatou inangaro ia Iehova e te akangateitei iaia. Kua tuku mai a Iesu i te akaraanga no tatou. Kua akarongo aia ia Iehova noatu kare i te mea māmā me kore kare i tau ki tona anoano. No reira i rauka ai iaia kia karanga ki tona Metua e: “Kia tupu ra toou anoano, auraka toku.”—Luka 22:42; akara i te Au Manako Poto 11.

8. Eaa tetai au mataara e arataki nei a Iehova ia tatou? (Akara i te pia “ Akarongo i te Ako.”)

⁸ Teia tuatau, tuke tuke te mataara e arataki nei a Iehova ia tatou. Ei akaraanga, kua oronga mai aia i te Pipiria. Kua oronga katoa mai aia i te aronga pakari i roto i te putuputuanga. Me akangateitei tatou  i te aronga ta Iehova e taangaanga ra ei arataki ia tatou, te akaari ra tatou i te akangateitei nona. Me patoi tatou i ta ratou tauturu, te patoi katoa ra tatou i ta Iehova. Te patoi anga to Iseraela ia Mose, e mea kino tikai tera kia Iehova. Kiaia, koia ta ratou e patoi ra.—Numero 14:26, 27; akara i te Au Manako Poto 12.

9. Akapeea te aroa i te akakeu anga ia tatou kia aru i te aratakianga?

⁹ Me akangateitei tatou i te aronga ta Iehova i tuku ei tauturu ia tatou, te akaari ra teia i to tatou aroa no te au taeake e te au tuaine. Ei akaraanga, me e tumatetenga natura tetai, ka angaanga kapiti te au taeake i te tauturu i te manganui te ka rauka ia ratou. E rauka ai te au taeake i te rave i teia, ka anoanoia tetai tangata kia arataki, e te au taeake tataki tai kia aru i te aratakianga. Eaa ra te ka tupu me kare tetai e aru i te aratakianga e ka rave i tona uaorai anoano? Noatu e akakoroanga meitaki ua tona, inara ka riro tona tu ei akatupu i te manamanata no tona au taeake, e penei ka rokoia ratou e te kino. Mei tera katoa me kare tatou e aru i ta Iehova aratakianga, e te aronga tana e taangaanga ra. Me akarongo ra tatou ia Iehova, te akaari ra tatou i to tatou aroa no to tatou au taeake e te akangateitei ra i ta Iehova akanoonooanga.—1 Korinetia 12:14, 25, 26.

10, 11. Eaa ta tatou ka uriuri i teianei?

¹⁰ Tetai ua atu mea ta Iehova ka pati mai kia rave tatou, ka riro ua rai ei meitaki no tatou. Me akangateitei tatou i te aronga ta Iehova e taangaanga ra i  roto i te ngutuare tangata, i te putuputuanga, e te aronga mana o te kavamani, ka puapingaia te katoatoa.—Deuteronomi 5:16; Roma 13:4; Ephesia 6:2, 3; Ebera 13:17.

¹¹ Me mārama tatou i te tumu i inangaro ei a Iehova ia tatou kia akangateitei i etai ke, ka tauturu te reira ia tatou kia akaari i te tu akangateitei. Ka uriuri tataki tai tatou akapeea me akaari i te tu akangateitei i roto i teia au tuanga e toru o te oraanga.

12. Akapeea te tane i te akaari anga e te akangateitei ra aia i ta Iehova akanoonooanga no te ngutuare tangata?

¹² Na Iehova i akatumu i te ngutuare tangata e i oronga i tetai tuanga angaanga na ratou ravarai. Me mārama ratou i ta Iehova e tapapa maira  ia ratou tataki tai, ka mako meitaki te akanoonooanga o te ngutuare tangata e ka puapingaia te katoatoa. (1 Korinetia 14:33) Kua anga a Iehova i te tane ei upoko no te ngutuare tangata. Tera i reira te tapapa maira a Iehova iaia kia akono e kia arataki i tana vaine e te tamariki ma te akaperepere. No reira e apainga ta te tane i mua ia Iehova no te tu ka akono ei aia ia ratou. E tu takinga meitaki e te aroa to te tane, i te akaperepere i tona ngutuare tangata mei ia Iesu rai ki te putuputuanga. Me akapera te tane, te akaari ra aia e te akangateitei ra aia ia Iehova.—Ephesia 5:23; akara i te Au Manako Poto 13.

13. Akapeea te vaine i te akaari anga e te akangateitei ra aia i ta Iehova akanoonooanga no te ngutuare tangata?

 ¹³ E tuanga puapinga e te ngateitei ta te vaine Kerititiano. Ka turu aia i tana tane e rave maroiroi ra i tana angaanga kia riro ei upoko meitaki no te ngutuare. E apainga ta raua roa ai i te tereni i te tamariki. Tetai mataara ka apii aia i tana tamariki kia akaari i te tu akangateitei, koia oki na roto i tona uaorai akaraanga. (Maseli 1:8) Ka akangateitei aia i tana tane e ka taokotai ki tana au tukuanga tika. Noatu kare aia e āriki ana i tetai au mea, kia akamārama aia i tona turanga e tona manako na roto i te tu marū e te akangateitei. Me akaipoipo tetai vaine Kerititiano ki te tane kare i te Kite no Iehova, e tuke te au turanga ngatā tana ka kite. Me akaperepere ra aia i tana tane e te akangateitei iaia, penei a tetai ra ka inangaro aia kia kite ia Iehova e kia akamori iaia.—E tatau ia 1 Petero 3:1.

14. Akapeea te tamariki te akaari anga i te tu akangateitei no ta Iehova akanoonooanga no te ngutuare tangata?

¹⁴ Mea akaperepere na Iehova te tamariki, e ka anoanoia te paruruanga e te aratakianga no ratou. Me akarongo te tamariki ki to ratou nga metua, ka akarekareka ratou ia raua. E tei puapinga roa atu me akarongo ratou, te akangateitei ra ratou ia Iehova e te akarekareka ra iaia. (Maseli 10:1) E manganui te ngutuare tangata e tai rai metua e akono ra i te tamariki. E mea ngatā tikai teia no te metua e no te tamariki katoa. Inara me akarongo te tamariki e me turu i to ratou metua vaine  me kore metua tane, ka meitaki atu te oraanga ngutuare. E akamaara ra e, e tu apa ua to te au ngutuare tangata ravarai. Tera ra ka mataora roa atu te ngutuare tangata me aru ratou ravarai i ta Iehova aratakianga. Ka akakakā teia ia Iehova Tei Akatumu i te au ngutuare tangata pouroa.—Ephesia 3:14, 15.

15. Akapeea tatou te akaari anga e te akangateitei ra tatou i te aronga ta Iehova i iki roto i te putuputuanga?

¹⁵ Te arataki nei a Iehova ia tatou na roto i te putuputuanga Kerititiano, e kua oronga aia i te mana katoa no Iesu ki rungao i te putuputuanga. (Kolosa 1:13) I reira kua oronga a Iesu i te apainga ki “te tavini akono meitaki e te pakari” kia akono i to Iehova iti tangata i te enua nei. (Mataio 24:45-47) Teia tuatau ko te Pupu Akaaere “te tavini akono meitaki e te pakari.” Na te Pupu Akaaere e oronga maira i tei anoanoia no tatou i te tuatau tau ei tauturu i te akamatutu i to tatou akarongo. Te turuturu nei te aronga pakari, au tavini tauturu, e te au akaaere kotinga i te au putuputuanga i te ao katoa nei i raro i te aratakianga a te Pupu Akaaere. Pouroa teia au taeake kua ikiia ei akono ia tatou. E apainga ta ratou i mua ia Iehova no te akono i tona iti tangata. No reira me akangateitei tatou i teia aronga, te akangateitei ra tatou ia Iehova.—E tatau ia 1 Tesalonia 5:12; Ebera 13:17; akara i te Au Manako Poto 14.

16. Eaa te tumu ka karanga ai tatou e na te vaerua tapu i iki i te aronga pakari e te au tavini tauturu?

 ¹⁶ Te tauturu nei te aronga pakari e te au tavini tauturu i te putuputuanga kia vai tiratiratu ua e kia taokotai. E tika rai, e au tangata apa ua ratou mei ia tatou rai. I akapeea te iki anga ia ratou? Ka anoanoia teia au taeake kia tau to ratou turanga ki tei akanooia i roto i te Pipiria. (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Taangaanga a Iehova i te vaerua tapu ei tauturu i te au tangata tata Pipiria, kia akamārama mai i teia au turanga. Me uriuri te aronga pakari e koai te ka tau kia ikiia ei tangata pakari me kore ei tavini tauturu, ka pure ratou kia Iehova i te pati i tona vaerua tapu. Te taka ua ra, e na Iehova e Iesu e arataki nei i te putuputuanga. (Angaanga 20:28) Te au tangata tei ikiia ei turu e ei akono ia tatou, e apinga aroa ratou no ko i te Atua.—Ephesia 4:8.

17. Eaa ra te ka anoanoia no tetai tuaine kia rave ei akaari i te tu akangateitei?

¹⁷ Tetai au taime penei kare e aronga pakari me kore e au tavini tauturu, ei rave i te angaanga tei tukuia mai i roto i te putuputuanga. Mea matauia e na te au taeake kua papetitoia e tauturu, inara me kare ratou i reira, penei ka anoanoia na tetai tuaine e rave i te angaanga i akatakaia na tetai taeake. Tera i reira, ka anoanoia te tuaine kia aao i tetai tapoki upoko, mei te pare e te vai atura. (1 Korinetia 11:3-10) Na teia mataara, te akaari ra aia e te akangateitei ra aia i ta Iehova akanoonooanga no te taoonga upoko i roto i te  ngutuare e te putuputuanga.—Akara i te Au Manako Poto 15.

18, 19. (a) Eaa ta tatou i mou mai mei ia Roma 13:1-7? (e) Akapeea tatou i te akaari anga i te tu akangateitei no te kavamani?

¹⁸ Teia tuatau, akatika a Iehova kia taangaanga te au kavamani i to ratou mana taoonga, no reira e mea tau rai kia akangateitei tatou ia ratou. Te akaaere nei ratou i te au enua e te au ngai nooia e te tangata, e te oronga mai nei te tauturu tei anoanoia kia meitaki e kia mako te turanga o te oraanga. Ka akono e ka akarongo te au Kerititiano ki tei akakiteia i roto ia Roma 13:1-7. (E tatau.) Ka akangateitei tatou “i te aronga mana taoonga” e ka akono i te ture o te enua, pera katoa te ture i te ngai e noo ra tatou. Ka anoanoia tatou kia aru i teia au ture te ka ō mai to tatou ngutuare tangata, ta tatou kimianga puapinga e ta tatou au apinga. Ei akaraanga, ka tutaki tero tatou, ka retita i te pepe anau ou, te pepa mate o tetai tangata e te vai atura. Inara eaa ta tatou ka rave me inangaro te kavamani kia rave tatou i tetai mea e patoi ra i te ture a te Atua? Akakite te apotetoro ko Petero e: “Ko te Atua ta matou e akarongo e tikaʼi auraka te tangata.”—Angaanga 5:28, 29.

¹⁹ Me ka anoanoia tatou kia tu ki mua i tetai tangata mana o te kavamani mei te akava nui me kore i tetai akava, kia akaari ua rai tatou i te tu akangateitei. E akangateitei ana te au tamariki Kerititiano i to  ratou puapii e etai atu aronga angaanga i te apii. I ko i ta tatou ngai angaanga, ka akangateitei tatou i to tatou au pu, noatu kare tetai aronga angaanga e rave ana i te reira. Me akapera tatou, te aru ra tatou i te akaraanga a te apotetoro a Paulo, tei akaari i te tu akangateitei no te aronga mana, noatu e ngatā i tetai au taime. (Angaanga 26:2, 25) Me akakinoia mai tatou, kia akaari rai tatou i te tu akangateitei.—E tatau ia Roma 12:17, 18; 1 Petero 3:15.

20, 21. Eaa te au mea meitaki ka tupu me akaari tatou i te tu akangateitei no etai ke?

²⁰ Takapini i teia ao, te kore ua atura te akangateitei o te tangata no etai ke. E tuke ra to Iehova iti tangata. To tatou akakoroanga kia akangateitei i te au tangata ravarai. Te aru nei tatou i te aratakianga a te apotetoro ko Petero: “E akangateitei atu i te tangata ravarai.” (1 Petero 2:17) Me akangateitei tatou i etai ke, te kite maira ratou. Akakite mai a Iesu kia tatou e: “To kotou mārama, kia kakā ïa ki mua i te aroaro o te tangata nei, kia akara ratou i ta kotou angaanga meitaki, e kia akameitaki ratou i to kotou Metua.”—Mataio 5:16.

²¹ Me akaari tatou i te tu akangateitei i roto i to tatou ngutuare tangata, to tatou putuputuanga, e i roto i te oraanga, penei ka riro to tatou akaraanga meitaki ei akakeu i etai ke kia inangaro i te kite no runga ia Iehova. E me akangateitei tatou i etai ke, te akangateitei ra tatou ia Iehova. Ka akamareka roa teia ia Iehova e ka akaari katoa i to tatou inangaro nona.