I muri mai i nga mataiti i te neke anga to matou ngutuare ki te oire ko Roodepoort, i Aperika Apatonga, kua mate toku papa. I te 1947, e 16 rai oku mataiti, kua angaanga au na te kavamani i ko i te ngai no te tereponi, ei akono i toku ngutuare tangata. I tetai rā iaku i te kainga, kua aere mai tetai tangata pakarikari ki to matou kainga e kua akakite mai me ka inangaro matou i Te Punanga Tiaki ka tutaki ra i te au marama. Kua āriki ua atu matou ei akareka iaia.

 Inara, kua aere ua rai kua inangaro matou i te kite i te tuatua mou Pipiria. Kua rauka i toku mama, e Dutch Reformed Church tana pure mei tona meangiti anga, i te kite tikai i ta te Pipiria e apii ra e ta te akonoanga e apii maira. Kua āriki matou i tetai apii Pipiria e kua aere atu ki te au uipaanga a te putuputuanga. I te 1949, ko au te mema mua o toku ngutuare tei papetitoia. Kua angaanga ua atu au i te pae kopapa no tetai au mataiti, inara kua inangaro maata au i te angaanga na Iehova.

 I te 1954, kua rave au i te angaanga painia tamou e kua pati au ki te opati Betela i Aperika Apatonga i te ngai te anoanoia ra te tauturu. Akakite mai te opati Betela e kia aere au ki te oire ko Pretoria e ka tono katoa mai ratou i tetai tuaine painia kia angaanga kapiti maua ki reira. E tau ua to maua ngai noo anga, e te maara nei rai iaku te koeksisters—e tonati iriia tei paraiia ki te syrup—e okoia ana i reira.

 Muri mai i te akaipoipo anga toku patana painia, kua pati mai te tavini o te opati Betela, ko Taeake George Phillips, me ka inangaro au i te tavini ei painia takake. Kua āriki rekareka au i te reira.

 Kua akamata au i taku angaanga painia takake i te 1955, i te oire ko Harrismith. Kua ngatā ia maua ko toku patana painia ou i te kimi i tetai ngai nooanga. Ei akaraanga, kua kite mai te akonoanga i reira no runga ia maua e kua māro ratou i te pu kainga kia akakite mai kia maua kia aere.

 Muri mai, kua tonoia au ki Parkhurst i Johannesburg. I reira kua piri mai e rua nga tuaine mitinari i te tauturu iaku. Aere ua rai, kua akaipoipo e tai e kua tonoia tetai ki tetai oire ke. Kua akono mai te tuaine akaperepere ko Eileen Porter iaku, noatu kare e ngai moe anga. Kua moe au ki tetai ngai va o te are tei araiia ki te kakau. E vaine aroa ua e te akamaroiroi a Eileen, varenga ua au i te noo i te pae iaia. Reka tikai au i tona tu maroiroi i te rave i te au mea no te tuatua mou noatu e maata tana angaanga i te kainga.

 Kare i roa ana kua tonoia au ki Aliwal North, e oire i te Eastern Cape, kia angaanga kapiti maua ko te tuaine ko Merlene (Merle) Laurens. Kua akamaroiroiia maua ko toku patana—e 20 tuma mataiti i te reira taime—e te akaraanga o te tuaine pakarikari ko Dorothy, tei kapiki akaperepereia e ko Aunty Dot. I tona mapu anga, kua katiaia aia e te au puakaoa iaia e tutu aere ra, kare ra te reira i tamataku atu iaia.

 I te 1956, kua aere atu a Merle ki te 28 pupu apii Gileada. Kua inangaro tikai au i te aru iaia! Inara, kua akono ua mai a Aunty Dot iaku, e kua riro maua ei nga oa piri vaitata noatu e no mua roa tona mataiti i toku.

 Kua mataora katoa au mei ia Merle rai kua patiia mai au kia aere ki te Apii Gileada! I mua ake ka aere ei, kua akapou au e varu mārama ki te oire ko Nigel, i te angaanga kapiti kia Kathy Cooke, no te apii Gileada ana aia. Kua akamaroiroi mai a Kathy e eaa taku ka tapapa atu i te apii, i roto ia Tianuare 1958, kua aere atu au ki New York.

 I Gileada, kua noo atu au i te pae ia Tia Aluni, e tuaine no Amoa mai, e Ivy Kawhe, e tuaine Maori Nu Tireni e tai o matou pia moe anga. Iaku i Aperika Apatonga, kua akatakake te kavamani i te aronga papaa mei tetai atu iti tangata, no reira e mea ou i reira kiaku i te kapiti atu ki teia nga tuaine. Aere ua rai kua akaperepere au ia raua e kua mataora e kua piri atu au ki tetai pupu apii e tukeke te enua o te aronga apii i reira.

 Ko te Taeake Maxwell Friend tetai puapii o matou i te apii Gileada. Tetai taime e pakari tana tereni anga. Roto i tana pupu apii te vaira e toru mori, kua tataia teia au tuatua te “Pitch,” “Pace,” e te “Power.” I tetai e oronga ra i tana ako me kore e rave ra i te akatutuanga, ka pata mai te Taeake Friend i tetai o teia mori e toru me kite aia e ka anoanoia kia taangaangaia teia tu e toru. No te akamā oki iaku, e taangaanga ana aia i teia au mori kiaku, e ka tupu te aue! Noatu rai, kua akaperepere rai au i te Taeake Friend. I tetai rā, iaku e tamama ra no te mea kare e apii, ka apai aroa mai aia i tetai kapu kaope naku.

 I te au mārama i aereia mai kua manako au me ka tonoia au kiea. Kua oti ke ana a Merle i tana apii Gileada e painia patana noku i mua ana e kua aere atu aia ki Peru. Karanga mai aia e kia pati au ki te Taeake Nathan Knorr, te akono ra i te angaanga tutu aere i te reira taime, me ka rauka iaku i te mono i to Merle patana mitinari, kare e roa atu ka akaipoipo tona patana. E aere mai ana te Taeake Knorr ki ta matou apii Gileada i tetai au epetoma, no reira kua rauka iaku i te pukapuka kiaia. I te akamutu anga taku apii kua aere atu au ki Peru!

 Mataora tikai au e kua kapiti akaou atu au kia Merle i Lima, Peru! Kua rauka iaku i te akamata ua atu i te au apii Pipiria noatu e te apiipii ra au i te reo Paniora. I muri maira, kua tonoia maua ko Merle ki Ayacucho ki te au maunga. Kare te reira i te angaanga māmā. Kua kite mai au tetai reo Paniora, inara e tuatua ana te maata anga o te tangata i reira i te reo Quechua, e tetai katoa kare maua i mātau meitaki i te au reva i reira no te teitei oki i te au maunga.

 Kua manako au kare i maata taku i rave i Ayacucho, e kua umere me ka totoa rai te tuatua mou i teia au ngai. Inara, i teia rā, te vaira e 700 tuma papuritia i te oire o Ayacucho e pera katoa e e opati uri reo to ratou no te tauturu i te reo Quechua (Ayacucho).

 Aere ua rai, kua akaipoipo a Merle i tetai akaaere kotinga ko Ramón Castillo, e i te 1964, kua aere atu a Ramón ki te apii Gileada e 10 marama. Roto i tona pupu ko tetai o toku oa apii Gileada i mua ana ko Fu-lone Liang, te tavini ra aia i Hong Kong teianei kua pati akaouia mai ki te apii Gileada kia tereniia no te akono i te au apainga no te opati Betela. a Kua ui atu a Fu-lone kia Ramón te peea ra au i Peru, i muri akera kua akamata maua ko Fu-lone i te tata ki tetai e tetai.

 Mei mua mai, kua akakite mai a Fu-lone e te aere kapiti ra maua, ia maua e tata ra ki tetai e tetai. I Hong Kong, kua āriki a Harold King e taeake mitinari tei aere putuputu ki te opati mere, no te tuku mai i ta Fu-lone au reta. Ka torō mai a Harold i te au tutu e tetai karere ki runga i te tikiro pepa a Fu-lone kiaku, i te na ko anga, “Ka akamaroiroi au iaia kia tata putuputu!”

 No tetai 18 mārama i te tata anga kua akaipoipo maua ko Fu-lone. Kua akaruke au ia Peru i tavini ana au i reira no tetai itu mataiti.

 Ia Noema 17, 1965, kua akaipoipo maua ko Fu-lone. Mataora tikai au i toku oraanga ou i Hong Kong, i ko i te opati Betela i te pae i taku tane e tetai mai nga tokorua. Ia Fu-lone e rave ra i te angaanga uri reo i te opati i te au rā, ka aere au ka tutu aere. Āka angaanga i te tamou i te reo Cantonese, inara kua tauturu mai te au tuaine mitinari e taku akaperepere iaku. Kua tauturu katoa taku apii anga i te Pipiria ki te au tamariki rikiriki iaku e apiipii ra i te reo.

 I muri mai i tetai au mataiti, kua neke atu maua ko Fu-lone ki tetai kainga no te aronga mitinari i Kwun Tong i tetai tua o Hong Kong, kia apii a Fu-lone i te reo Cantonese ki te au mitinari ou. b Mataora tikai au i te angaanga tutu aere i te reira ngai e tetai taime kare au e inangaro i te oki mai ki te kainga!

 I te 1968, kua mataora au e kua rauka mai te puka apii ou Te Tuatua-mou te ka Arataki Atu ki te Ora Mutu Kore. E mama ake te reira i tetai mai puka apii “Let God Be True,” ki te aronga apii kare e mātau ana i te au apiianga a te Pipiria e te Akonoanga Kerititiano.

 Inara, kua tarevake au i te manako anga e te āriki ua ra te aronga apii i te tuatua mou no te mea kua kite ratou i te pauanga ki te au uianga i roto i te puka. I tetai atianga, kua oti i tetai tangata apii Pipiria i tana puka apii Te Tuatua-mou e kare rai aia i irinaki ana i te Atua! Kua apii mai au i te puapinga kia uriuri ki te aronga apii e eaa tikai to ratou manako no runga i ta ratou e apii ra.

 Aru mai i te reira au mataiti i Kwun Tong, kua neke akaou maua ki te opati Betela, e kua angaanga a Fu-lone e ko tetai o te au taeake no te Kumiti Opati Betela i Hong Kong. I te au mataiti i aereia mai, kua angaanga au ki te ngai no te tama are e i ko i te ngai turou i te manuiri. Tetai au taime ka teretere a Fu-lone koia anake ua no te akono i te au angaanga a Iehova, kare au e aru ana iaia inara kua mataora au i te tauturu iaia i te akono i tana au apainga.

 Ma te maromaroa, i te 2008 kua taui poitirere ua toku oraanga. I te teretere anga taku akaperepere ko Fu-lone kua mate poitirere ua aia, i mua ake i te Akamaaraanga i te mate o Iesu. Kua tumatetenga tikai au. Kua aere mai te au taeake e te au tuaine i te akapumaana iaku, e i te tuatau o te ako no te Akamaaraanga, kua akapou au i toku taime i te tauturu i tetai tangata inangaro i te akara i te au irava e tatauia ra. Kua akapumaanaia au e tetai irava inangaroia e Fu-lone, te karanga ra: “Ko au oki to Atua ra, ko Iehova, ko tei akamaroiroi i to rima katau ra . . . naku koe e tauturu.”—Isaia 41:13.

 E itu mataiti i te mate anga a Fu-lone kua akamaroiroi mai te au taeake i Hong Kong e kia neke au ki tetai opati Betela maatamaata, i reira ka akono meitakiia au i te pae kopapa. No reira, i te 2015, kua neke atu au ki te opati Betela i Aperika Apatonga, kare e mamao ana mei te ngai mua i ariki ei au i te tuatua mou i te 1947.

 Kua rauka iaku te au tuatau mataora no te tavini anga ia Iehova, e kua kite ana au i ta Iehova akameitaki anga no toku inangaro i te aere. E komakoma mai ana taku aronga apii Pipiria kiaku i mua ana e te tavini nei ratou ia Iehova ma te tiratiratu, e kua kite ana au ia Iehova i te akameitaki anga i te meangiti ki te maata i roto i te angaanga tutu aere. Ei akaraanga, kua tere atu te numero o te papuritia i Peru mei te 760 i te 1958 ki te 133,000 i te 2021, e te au papuritia i Hong Kong mei tetai 230 i te 1965 ki te 5,565 i te 2021.

 No toku mataiti, kare au e maroiroi ana mei to mua ana. Inara te vai nei rai toku inangaro i te aere e te akaari ua i teia tu i roto i ta Iehova ao ou, e inangaroia ai te tauturu a te manganui e ka karanga atu au: “Ka aere rai au.”