Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

Ov, Wij?

Ov, Wij?

Ov, Maridoke wadingaku kamu chakin?

IKUNDJ mwin Yuda utazukinau anch Maridoke wading ukwet chisend chijim nakash mu yinship yidia mu buku wa Bibil wa Ester. Wading mwin Yuda wading mu winkwal wasadinang ku chikumb cha mwant wa in Peris. Yom yiney yasadika chisu chikemp kupwa kwa muvu wa 500 K.C.C., “pa chirung cha [mwant] Asuwerus.” (Mwant winou wijiken nlel mud Xerxes.) Maridoke wakangesha mpung ya kwatau antu mulong wa kumujip mwant. Mulong wa kumujikitish, mwant watenchika chakwel amulimishang Maridoke kud antu awonsu. Mukusut kwa chisu, kupwa kwa rufu ra Haman mukankuny wa Maridoke ni wa in Yuda akwau, mwant wamwikadisha Maridoke nswan-mulapu. Ndond yiney yamutekau Maridoke yamukwasha kupan mbil yayipandisha in Yuda ading mwinshin mwa want wa in Peris akimbau kunongish.​—Ester 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

In kwilej nsangu ja pakur amwing alonda anch buku wa Ester ud kwend wa ngany, ni anch Maridoke kandikal kwend ikalangakwap. Pakwez, mu muvu wa 1941, in kukimbijol yom ya pansh ya pakur atana win kashinsh wa yom ukasikeshina yom yilondinay Bibil piur pa Maridoke. Yom yik yatanau?

In kukimbijol ajingunina yom yimwing yafundau mu mamuny masadinangau in Peris pakur pading dijin dia ikundj umwing utazukinau anch Marduka (Uruund Maridoke). Ikundj winou wasala mud mwin kulam yom, chimeken anch wading mwin kulam chipau, mu musumb wa Suz. Chisu chajinguninau yom yiney yafundau pakur, Arthur Ungnad, wading ukweta ukaliweny nakash mwi nsangu ja pakur ja ndond yiniya wafunda anch, “kading kapamp ka kusambish kumanap dijin Maridoke adifundin mu mifund yakad kwikal ya mu Bibil” pa chisu chinacha.

Kudiosh kamu kwapaninay Ungnad rapor winou, in kwilej akarumuna tunan ni tunan twa yom yikwau yafundau mu mamuny ma in Peris. Pakach pa yom yiney pading tuyibar twa kam twatanau mu mankur ma musumb wa Persépolis. Tuyibar twa kam twinetu atutana pa ndond yimekena mud yading kulaminau Chipau, piswimp ni mbumbu ja musumb. Yibar ya kam yiney yadingaku kudiosh pa chirung cha winyi- kel wa Xerxes I. Ading apafundin yom mu dizu dia in Elam ni pading majin mavud majimbwilau mu buku wa Ester. a

Mutapu wafundangau dijin Maridoke (Marduka) mu mamuny masadiningau in Peris pakur

Pa yibar ya kam yivud yajinguninau mu Persé-polis pading dijin Marduka, wadinga sekreter wa mwant mu chipang chading mu Suz chisu cha winyikel wa Xerxes I. Pa chibar cha kam chimwing ading amurumburil Marduka mud mwin kukarumun. Kurumburil kwinoku kukwatijadin kamu ni mutapu umurumburilau Maridoke mu Bibil. Wading kalal wasadina mu chipang cha Mwant Asuwerus (Xerxes I) ni walondang mazu anch makep maad. Maridoke washakamang nakash ku chis cha chipang cha mwant mu Suz. (Ester 2:19, 21; 3:3) Chis chinech cha ku chipang chading chijim ni yawiy ndond yasadinangau atulal a mwant mudimu.

Pad kukwatijan kujim nakash pakach pa Marduka wafundau pa yibar ya kam ni Maridoke ufundinau mu Bibil. Awonsu ikalaku pa chirung chimwing ni pa ndond yimwing, ni asala mudimu wa mutapu umwing pa ndond ya mudimu yimwing. Kukwatijan kudia pakach pa yom yiney kumekeshin anch komb yom yajinguninau in kukimbijol pansh yom ya pakur yifanyidin kwisambin piur pa Maridoke ujimbwilau mu buku wa Ester.

a Mu muvu wa 1992, Mulej wa nsangu Edwin Masao Yamauchi wabudisha mukand umwing mwafunday majin dikum matanau pa yibar ya kam yajinguninau mu musumb wa Persépolis, majin minam mad kand mu buku wa Ester.