Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

MUTU WA MULONG WA PA CHIBUR | YOM IK YILONDINAY BIBIL PIUR PA MWOM NI RUFU?

Yom Yilondinay Bibil Piur pa Mwom ni Rufu

Yom Yilondinay Bibil Piur pa Mwom ni Rufu

Anch twatang rusangu ra yom yatangau mu Bibil mu mukand wa Disambishil, twilejin anch muntu wa kusambish, Adam, amuleja kudi Nzamb anch: “Ukutwish kudia kwey mabuj ma mitond yawonsu ya mu chir. Pakwez dibuj dia mutond ou wa ronganyin ra kuwap ni kuyip kangal kudidia. Mulong dichuku diukeza kudidia, chakin ukez kufa.” (Disambishil 2:16, 17) Mazu minam ma patok mamekeshin kamu anch ang Adam waziyina ku chijil cha Nzamb, kafanyinap kufa, pakwez wafanyina kudandamen kushakam mu chir cha Eden.

Cha ushon, pa ndond pa kutond kuziyin ni kushakam chikupu, Adam watonda kubwambwil ku chijil cha Nzamb ni wadia dibuj dia mutond wamujidikau pamwinkishau kudi mukajend Ev. (Disambishil 3:1-6) Yibudikin ya yisal ya kubwambwil kwinoku yidandamedin kushik padi etu nlel. Kambuy Paul warumburila chom chinech mu mutapu ou anch: “Yitil yandamina mu mangand ku muntu umwing, ndiy kamu Adam, chad yitil yend yaleta rufu. Chawiy rufu riner rashika kudi antu awonsu, mulong antu awonsu asala yitil.” (Rom 5:12) “Muntu umwing” ndiy kamu Adam. Pakwez chitil chinech chading chitil ik, ni mulong wak chaleta rufu?

Yom yasalay Adam—kubwambwil kwa kwikatin ap kujip chijil cha Nzamb—chawiy chitil. (1 Yohan 3:4) Ni chibau cha chitil ridi rufu, mudi mwamulejau Adam kudi Nzamb. Anch Adam—ni anend afanyinay kuval—ashala aziyidina ku chijil cha Nzamb, ing kafanyinap kwikal ni chitil ni kafanyinap kwau kufa. Nzamb kayitangap antu chakwel afa pakwez wayitanga chakwel ashakam—chikupu.

Tukutwishap kutadik anch rufu “rashika kudi antu awonsu,” mudi mwalonday Bibil. Pakwez kuding chom chikata kudandamen kwikal ni mwom kupwa kwa etu kufa? Antu avud akutwish kwakul anch mwaning, anch kudi chom chimwing chitukweta—chitazukinau anch mupim—wakad kufang. Komb mwamu chikutwish kumekan mudi anch Nzamb wamudimba Adam. Mutapu ik mwamu? Mulong anch chom kanang chikat kudiokal mudi etu mulong wa kushakam ndond kanang kupwa kwa kufa, komb rufu rifanyidinap kwikal chibau cha chitil, mudi mwalonday Nzamb. Bibil ulondin anch: “Nzamb kakutwishap kudimban.” (Hebereu 6:18) Mu win kashinsh, Satan ndiy wadimbana pamulejay Ev anch: “Kiukufanyap kwen, bwat.”—Disambishil 3:4.

Chinech chilangwishin chipul ech: Anch malejan ma mupim wakad kufang mimedin pa makasu, chad chom ik chikata kushikenang kamu kupwa kwa rufu?

BIBIL ULEJEN YOM PATOK

Rusangu ra Disambishil piur pa yitang rilejen anch: “[Yehova] Nzamb wamuumba muntu nich rufunfut ra divu, wamupimina mwiku wa mwom mu mazur mend, chad muntu wikala mwom.” Dizu “muntu wikala mwom” didiokil mu dizu dia Hebereu dikarumwinau anch ne’phesh, * dirumburikina ‘chitang chidia mwom.’—Disambishil 2:7.

Bibil ulejen patok anch antu kayitangap panrau ni mupim wakad kufang. Pakwez, muntu ni muntu udi “muntu udia mwom.” Chawiy anch wakimbijol, ukutanap verse ap umwing wa Bibil usadidina mazu mudi “mupim wakad kufang.”

Mulong Bibil kalondinap anch antu akweting chom chitazukinau antu amwing anch mupim wakad kufang, mulong wak lel marelijon mavud mafundishin yom yishalijadina? Chakul chituchirishin mu Idjibit wa pakur.

MAFUNDISH MA APAGAN MAVULIJADIN

Herodote, mwin kufund jinsangu wa Grek wa mu mivu yitot yitan ya kusambish K.C.C., walonda anch in Idjibit ading “antu a kusambish akasikesha mafundish ma mupim wakad kufang.” Chinshakur chikwau chikur cha in Babilon, chakasikeshinang chitongijok cha kulond anch mupim ukufangap. Pa chisu chakwatay Alexandre le Grand Moyen-Orient mu muvu wa 332 K.C.C., afilozof a in Grek ading apalangeshin kal mafundish minam ni mapalangana mwi ngand yawonsu ya in Grek.

Ukutanap verse ap umwing wa Bibil usadidina mazu mudi “mupim wakad kufang.”

Mu mivu chitot ya kusambish C.C., kwading tuyisak twaad twijikena nakash twa in Yuda, tutazukinau anch Esséniens ni Afaris, afundishang anch mupim ukufangap anch mujimbu wafa. Buku umwing (Jewish Encyclopedia) ulondin anch: “Yitiyij ya mupim wakad kufang yidiokil kudi in Yuda pabombakanau nau in Grek kusutin filozofi wa Platon.” Chilik chimwing, mwin kufund jinsangu wa in Yuda Josèphe wa mu mivu chitot ya kusambish, walonda anch mafundish minam madiokilap mu Bibil, pakwez madiokil “ku yitiyij ya an a ngand ya Grèce,” ni wamana mudi yibombaken ni yishimu ya jingany jau.

Mutapu wadandamena kupalangan yinshakur ya in Grek, in Kristu niyau asambisha kwitiyij mafundish minam ma apagan pakemp pakemp. Kulondwish ni mwin kufund jinsangu Jona Lendering, “chitongijok cha Platon cha kulond anch mipim yetu yading pa kasambish mwi ndond yiwamp ni katat yishich mwi ngand yiyimp, chinech chasala anch chikala chiswapela kubombakesh filozofi wa Platon ni mafundish ma in Kristu.” Mafundish ma apagan ma mupim wakad kufang amasadina mu ekliz wa in “Kristu” ni mikala yitiyij yau ya pa dishin.

“UYAKIN UKEZ KUKUKWOLANY”

Mu mivu chitot ya kusambish, kambuy Paul wababesha anch: “Mu yirung ya kwisudiel antu amwing akez kulik ritiy rau. Akez kuziyil ku miku ya kudimban ni kubangaku malejan ma ayilembil.” (1 Timote 4:1) Mazu minam madi kamu makin! Mafundish ma mupim wakad kufang madi pakach pa “malejan ma ayilembil.” Madiap ma mu Bibil, madiokil mu marelijon makur ma apagan ni mu ma filozofi.

Cha musangar kudi etu, Yesu walonda anch: “Ukez kwijikany uyakin, chad uyakin ukez kukukwolany.” (Yohan 8:32) Anch twatambul ronganyin rakin ra uyakin wa Bibil, tukukolik ku mafundish mamupipejina Nzamb ni ku yisalijok ya marelijon mavud ma mu mangand. Chikwau kand, uyakin udia mu Dizu dia Nzamb ukutukol ku yinshakur ni yitiyij ya antu piur pa rufu.—Tal mushet ulondina anch “ Afu Adi Kwisu?

Sakatang wetu kakatap anch antu ashakama kwau mivu 70 ap 80 panap pansh ni kupwa aya kushakam chikupu mwi ngand yikwau. Chitongijok chend cha kusambish mulong wa antu chading mulong wa kushakam chikupu panap pansh mudi anend aziyidina. Chitongijok chinech chijim udi mutapu wa kumekesh rukat ra Nzamb mulong wa antu ni chikuswimpap. (Malakiy 3:6) Nich kashinsh kawonsu, nfund a kuseng amupepila kufund anch: “Mwin kutentam . . . ukez kaswan ngand, ukez kashakamamu chikupu.”—Kuseng 37:29.

 

^ par. 9 Ma Bibil makarumunau, mudi la Bible du roi Jacques ni la version catholique de Douay, akarumana ne’phesh anch “mupim mwom,” ap ma Bibil makarumwinau katat makarumwin anch “chitang chidia mwom,” La Nouvelle Bible anglaise ukarumwin anch “muntu udia mwom,” New International Version ni Bible de Jérusalem ; ap anch “wasambisha kwikal mwom,” ap mu Bibil (Today’s English Version).