Uman Wakad Kulond piur pa Uprofet Wakin
MU ROM, MWI NGAND YA ITALI, MUDING MONIMA WA CHIVURIKISH CHA KUWIN UYILINGAU KUTAL KUDI ANTU A PA MANGAND MAWONSU. MONIMA WINOU UKAT KUMUTUMBISH MWANT UMWING WA MU ROM—TITUS.
Monima wa Titus ukwet yom yaad yasalau yamekesha chinship chimwing chijim cha rusangu rijikena nawamp. Pakwez, ap anch kawijap, kudi kwovijan kujim pakach pa monima wa Titus ni Bibil mulong Monima winou uletin uman wakad kulond piur pa uprofet ushimwokishena wa Bibil.
MUSUMB WAFISHAU NICH
Kwisambishin kwa mivu chitot ya kusambish C.C., Want wa Rom wading udiokil ku Grande-Bretagne kushik kwi ngand ya Gaule (yitazukinau katat anch France) djat ku Idjibit, ni ndond yiney yading mu chisambu ni mu diking. Pakwez ndond yimwing ya kulemp yadinga musul wa yakamish kudi in Rom wading provens wa Yudeya.
Buku umwing (Encyclopedia of Ancient Rome) ulondin anch: “Ching kusu materitwar makemp mading matakedinau kudi Rom mawiy mading ni rukis nakash, ku mitambu yawonsu yaad, mudi Yudeya. In Yuda kasangerap amakurump angendj ading akad kubangin ku yinshakur yau, ni in Rom kitiyap kulik kuziyin kwa in Yuda.” In Yuda avud ading ni ruchingej anch kukwikal nyikel ukuyipandisha mu makas ma in Rom ni kuchirish ngand ya Isarel mudi muyading pakur. Pakwez mu muvu wa 33 C.C., Yesu Kristu walonda anch Yerusalem udi piswimp ni kusheshik.
Yesu walonda anch: “Chisu chikat kwez chikez kutungau akankuny nen chinanginang cha mavu kunyingumwish musumb wen bwalakan. Akez kukombanyamu, ni kukuwilany mitambu yawonsu. Akez kushesh musumb wen pamwing ni ayinen shutit. Kukez kushalap diyal ap dimwing pa ndond paditungilau.”—Luka 19:43, 44.
Chimeken anch mazu ma Yesu mayishimwokisha in kwilejend. Kupwa kwa machuku maad, pamanau tempel wa Yerusalem, umwing wa pakach pau walonda anch: “Nsalejam, tal mayal ma ufun, tal ni yikumbu yin kuwap!” Chawiy, mayal mamwing matungau nich tempel mading ni kulep kwa ametre 11 ni kusut, kujimb kwa ametre 5 ni kulep pa kuya piur kwa ametre 3! Yesu wayakula anch: “Umenany yom yiney yawonsu. Chisu chikat kwez, kwikil diyal dimwing dikeza kushal piur pa dikwau, mawonsu akez kumabumwon.”—Marko 13:1; Luka 21:6.
Yesu wasambela kuyilej anch: “Piukumananya amasalay awombamu musumb wa Yerusalem, chad ukez kwijikany anch, udi piswimp ni kusheshik. Pa chisu chinicha chifanyidin antu awonsu adia mu Yudeya achinyin ku mikandu. Antu awonsu adia mu musumb chifanyidin kudiokalamu, chawiy antu awonsu adia mu makunku kangal aya mu musumb.” (Luka 21:20, 21) Mazu ma Yesu mawanyina kamu?
KUSHESHIK KWA MUSUMB
Pasuta mivu 33, Yudeya wading udandamedin kukis kwikal mu winyikel wa Rom. Pakwez mu muvu wa 66 C.C. chisu chasenday Gessius Florus, mukurump wa amasalay a Rom wa mu Yudeya, nfalang jading mu chipau chitumbila cha tempel, ujim wa in Yuda wapandakana. Pakad kulab, in Yuda atombuka mu Yerusalem, ayijipa amasalay avud a mu Rom ni alonda anch kadiap kand mwinshin mwa winyikel wa Rom.
Kupwa kwa angond asatu, amasalay in Rom 30 000, ading atakedinau Mateu 24:15, 16.
kudi Cestius Gallus, anyimburika Yerusalem mulong wa kushesh antu aletisha wintombwij. Pakad kulab, in Rom andama mu musumb ni abumuna rubumbu rading piswimp ni tempel. Kupwa, pakad diyingishin ap dimwing, achirika kwau. In Yuda antombwij asangara ni kapamp kamwing asambisha kuyilondul. Pa chisu chadiokalau amasalay in Rom ni in Yuda antombwij mu musumb, in Kristu, aziyina kubabesh kwa Yesu, achina mau mu Yerusalem mulong wa kuya ku mikandu yading ushad wa Wit wa Yordan.—Muvu wambakenap, in Rom asambishirila kampany pantaliken ni Yudeya, wading utakedinau kudi général Vespasien ni mwanend Titus. Pakwez, kupwa kwa rufu ra Mwant Nero mu muvu wa 68 C.C., Vespasien washirika ku Rom mulong wa kuyikel ni washa kampany pantaliken ni Yudeya mu makas mwa mwanend Titus, pamwing ni chisak cha amasalay 60 000.
Mwi Ngond wa 6 muvu wa 70 C.C., Titus wayileja amasalay end kukatul mitond yading kuns kwa Yudeya, yasadinau mulong wa kutung rubumbu ra makilometre 7 rading rinyimburikina musumb. Mwin Ngond wa 9, in Rom abuwa ni kwosh musumb ni tempel ni kashap diyal pa dikwau, mudi kamu mwasambelay Yesu kulejan. (Luka 19:43, 44) Kulondwish uvud wapakishau kulejan, “pakach pa antu 250 000 ni 500 000 afa mu Yerusalem ni mu jindond jikwau ja musumb.”
KUWIN KWA WANT
Mu muvu wa 71 C.C., Titus washirika mu Itali mulong wa kumwak nich musangar kudi an a ngand a Rom. Antu a musumb wa kabuj akumangana mulong wa kusal musambu wa kuwin kwinoku kujim kwakad kal kusadikangap.
Yisak ya antu yading yikat kwendangan mu jinjil ja mu Rom end atal mapit mavud nakash mabuwau. Antu asangara nakash pamanau maat mabuwau, atubar avud amekeshina kurish kwa njit ni yom yikwau yabuwau mu tempel wa Yerusalem.
Titus wamuswinkana tatukwend Vespasien mu want mu muvu wa 79 C.C. Pakwez kupwa kwau kwa mivu yaad, Titus wafa rufu ra rinkanku. Mwanamakwend Domitien, wamuswinkana mu want ni pakad kulab watunga monima wa chivurikish cha kuwin mulong wa kumuvurikinaku Titus.
MONIMA WA TITUS NLEL
Nlel unou monima wa Titus akat kuubaz kudi tunan twa antu muvu ni muvu ayiling mulong wa kutal mu Rom. Antu amwing akat kuman monima winou mudi mudimu ujim nakash wa kutung kwa utatombu, akwau mudi chijingidij cha usu wa want wa Rom, pakwez akwau kand mudi chivurikish cha kuwa kwa Yerusalem ni tempel wend.
Pakwez in kutang a Bibil ababela, amen anch monima wa Titus ukwet kurumburik kujim nakash. Upanin uman wakad kulond mulong wa kulet kashinsh ni win yakin wa uprofet wa Bibil ni kumekesh kamu anch uprofet winou aupepila kudi Nzamb.—2 Pita 1:19-21.