1, 2. Chivurikish ik chifanyidinau pakampwil kusanger in Kristu awonsu, ni mulong wak?

PIUKATA kutongin pa machuku ma kuvurik, ov, dichuku ik dikata kukwezin swa mu manangu? Ngatan ukutwish kulond anch “Kudi kuvurik kwa kwatijan kwam.” Kudi antu akwau, chikutwish kwikal yinship yivurikinau kudi antu avud, mudi dichuku dia kutambul want ipau kwa ngand yau. Ov, wij chivurikish chimwing cha muchid chasambishau kuvurik pasutin kal mivu 3 500?

² Kudi chinship cha mutapu winou​—Musambu wa Kusut kwa Yehova. Musambu winou wading ni kumekesh kukolik kwa Isarel wa pasak mu uswik mu Idjibit. Chinship chinech chikutwish kwikal cha usey kudi ey. Ov, mulong wak? Mulong chikat kurumburil mikadil yimwing ya usey nakash mu mwom wey. Ukutwish kutong anch, ‘Pakwez, ap anch in Yuda ading akat kusal Musambu wa Kusut kwa Yehova, am nidiap mwin Yuda. Ov, mulong wak nifanyidin kusanger chivurikish chinech?’ Chakul chikutwish kwikal mu mazu minam makash: “Amupeshil kal Kristu, ndiy kamu Mwan a Mukoku wa musambu wa Kusut kwa [Yehova.]” (1 Kor. 5:7) Chakwel tutesha usey wa uyakin winou, tufanyidin kwijik yom yimwing piur pa Musambu wa in Yuda wa Kusut kwa Yehova ni kuuman mudi chitokish piur pa chijil chayinkishau in Kristu awonsu.

3, 4. Chom ik chasadika pa Musambu wa kusambish wa kusut kwa Yehova?

³ Yitot ya mamiliyon ya antu pa mangand mawonsu akad kwikal in Yuda ij chinship cha pasak chitwishinau kutazuk anch Kusut kwa Yehova kwakusambish. Chitwishikin atanga piur pach mu mukand wa Bibil wa Kubudik, atesha rusangu rayilejau, ap atala filim ulejena chinship chinech.

⁴ Padingau in Isarel mu usuk mu Idjibit mu mivu yivud, Yehova wamutuma Moses ni mwanamakwend, Aron, kudiay Farao chakwel amuleja anch ayilikaku antu End. Nyikel winou mwin chibud wa in Idjibit kelap kuyilik in Isarel  chakwel aya, chawiy lel, Yehova watuma yipupu yikash yalondulijana mwi ngand yiney. Kupwa, Nzamb watuma chipupu cha dikum, kufa kwa an awonsu akusambish a in Idjibit, chawiy chamubachika Farao kuyilikishaku.​—Kub. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. In Isarel ading afanyidin kwirijek mutapu ik chakwel ayikamunina? (Tal chipich chidia kwinsambishil)

⁵ Pakwez, chom ik chasalau in Isarel kurutu kwa kuyilikishaku? Pading pa chirung cha ruvul wa nsudiel chikweta kulep kwa muten kupandakenamu kwa uchuku mu muvu wa 1513 K.C.C., mwi ngond wa in Hebereu wa Abib, watazukau kwinyim anch Nisan. * Nzamb walonda anch pa dichuku dia dikum dia ngond winou, in Isarel afanyidina kusambish kwikal tayad chakwel kulondul yom kanang pa dichuku dia 14 dia ngond wa Nisan. Dichuku dined diadinga ni kusambish pa kwandam kwa muten mulong machuku ma in Hebereu madinga ni kusambish kudiosh kwandam kwa muten kwa dichuku dia kusambish ni kushik pa kwandam kwa muten kwa dichuku dia kaad. Pa dichuku dia 14 dia ngond wa Nisan, mwin chikumbu mwawonsu wafanyina kujip mwan a mukoku yikwal (ap mpemb) ni kusend mash mamwing ni kumakus ku yibamb yaad ya ku chis ni ku mwal wa piur wa chikumbu. (Kub. 12:3-7, 22, 23) Dijuku diafanyina kudia mbij ja kwosh pa kasu nich mabot makad chivish nich mayij ma karidish. Am nikez kusut uchuku winiwa mwi ngand ya Idjibit. Mwangel wa Nzamb wasuta ni kuyijip an awonsu akusambish a in Idjibit, pakwez wayikinga in Isarel aziyidina, ni kupwa wayikamunina.​—Kub. 12:8-13, 29-32.

6. Pasak, mutapu ik wadinga umenau antu a Nzamb musambu wa Kusut kwa Yehova?

⁶ Wawiy mutapu wasadika yom, ni in Isarel ading afanyidin kuvurik kuyikwol kwau mu mivu yadinga kurutu. Nzamb wayileja anch: “Dichuku dined dikez kwikal dichuku dia chivurikish kudi en. Ukez kudilamangany kwikal musambu wa [Yehova] ku michid yen yawonsu. Dikez kwikal dia musambu wa chijil cha chikupu.” Kupwa kwa musambu wa pa dichuku dia ngond dia 14 kwading kwambaken musambu wa machuku sambwad. Dichuku dia 14 dia Nisan diadinga dichuku diakin dia Kusut kwa Yehova, pakwez dijin Kusut kwa Yehova akutwish kudisadil mulong wa machuku mawonsu chinan ma musambu. (Kub. 12:14-17; Luka 22:1; Yoh. 8:28; 19:14) Musambu wa Kusut kwa Yehova wadinga umwing wa misambu yadingau yitiyijinau (“yivurikish,” The Bible in Living English) yadingau ni kusal kudi in Isarel muvu ni muvu.​—2 Jnsg. 8:13.

7. Chom ik chasambishay Yesu pa Musambu wa nsudiel wa Kusut kwa Yehova?

⁷ Mudi in Yuda adinga mwinshin mwa Chijil cha Moses, Yesu ni atwimbuy end adinga ni kusalang musambu wa Kusut kwa Yehova wa pa muvu. (Mat. 26:17-19) Kapamp ka nsudiel kasalau mwamu, Yesu wasambisha chinship chisu chafanyinau in kwilej end kudandamen kuvurik muvu ni muvu​—Yakudia ya Urel ya Mwant. Pakwez, afanyidina kuvurik dichuku ik?

8. Mu kushinshikin pa Musambu wa Kusut kwa Yehova ni Yakudia ya Urel ya Mwant, ov, chipul ik chezinaku?

⁸ Mulong Yesu wasambisha Yakudia ya Urel ya Mwant kupwa kwa Musambu wa nsudiel wa Kusut kwa Yehova, chinship chinech chisu chikat kusadik pa dichuku diawiy dimwing dia musambu wa Kusut kwa Yehova. Pakwez, ukutwish kuman anch dichuku dia Musambu wa in Yuda wa Kusut kwa Yehova dilejenau mu makalandriye mamwing makatat dishalijadin ni dichuku tukata kuvurik rufu ra Yesu. Mulong wak kudi kushalijan mwamu? Ku mutambu umwing, chakul chidi mu chijil chapanay Nzamb kudi in Isarel. Kupwa kwa kulond anch “pichikukumangana chisak chawonsu cha in Isarel akujipol” an a amikoku, Moses wayileja patok anch afanyidin kusal mwamu pa dia 14 dia Nisan.​—Tang Kubudik 12:5, 6.

9. Kukwatijan ni Kubudik 12:6, chisu ik chadingau ni kujipol an a amikoku a Kusut kwa Yehova? (Tal kand mushet  “Ov, pa Chisu ik Cha Dichuku?”)

 ⁹ Mikand yitazukinau anch Pentateuque et les Prophètes yilejen piur pa Kubudik 12:6 anch ajipola an a amikoku ‘urel waad.’ Yikarumun yimwing ya Bibil yikat kusadil chilik chimwing dizu dined. Mu yikwau pamwing ni Tanakh wa in Yuda akarumwin anch “kawidiwid.” akwau, “urel,” “pa muten wa urel,” ap “pa kwandam kwa muten.” Chawiy lel afanyina kujipol an a amikoku kupwa kwa kwandam kwa muten pikuchidia chitokish, kwinsambishil kwa dichuku dia 14 dia Nisan.

10. Kulondulijan ni antu amwing, chisu ik chajipolau an a amikoku, pakwez chipul ik chilangwishinau?

¹⁰ Kwinyim kwa machuku, in Yuda amwing atonga anch chafanyina kusal asaa avud chakwel kujipol an a amikoku awonsu aletau ku tempel. Chawiy lel Kubudik 12:6 amutesha chakwel kulejan nsudiel ya dichuku dia 14 dia Nisan, pakach pa chisu cha muten kusambish kuzwek ni (urel) ni nsudiel ya dichuku pa kwandam kwa muten. Anch chading chirumburikin mwamu, ov, chisu ik chadiau yakudia? Mulej Jonathan Klawans, muntu umwing wija milong yivud nakash ya in Yuda a pasak, wafunda anch: “Dichuku disu disambishining nich kwandam kwa muten, chawiy lel yakupesh ayisadila pa dichuku dia 14 pakwez nsambishil ya Kusut kwa Yehova ni yakudia yidi chakin pa dichuku dia 15, ap anch chikunku chinech cha machuku ma ngond kachilejenap mu Kubudik.” Ndiy wafunda kand anch: “Mikand ya Rabbinic . . . Yilondinap ap yitulejinau piur pa mutap mutapu wadingau ni kusal musambu wa Seder [Yakudia ya Kusut kwa Yehova] kurutu kwa kusheshik kwa Tempel” mu muvu wa 70 C.C.​—Yetu tukasikeshidina.

11. (a) Yom ik yamushikena Yesu pa dichuku dia Kusut kwa Yehova mu muvu wa 33 C.C.? (b) Ov, mulong wak dichuku dia 15 dia Nisan mu muvu wa 33 C.C. aditazuka anch Dichuku dia Kwiswedish “dijim”? (Tal note.)

¹¹ Chawiy lel, tuyingin pa kwiyipul anch, ov, chidi nchik piur pa Musambu wa Kusut kwa Yehova wasadika mu muvu wa 33 C.C.? Mwaning, pa dichuku dia 13 dia Nisan, mudiading nikushej piswimp dichuku ‘diadingau ni kujip an a amikoku a musambu wa Kusut kwa Yehova,’ Kristu wamuleja Pita nenday Yohan anch: “Yangany, urijekany musambu wa Kusut kwa [Yehova] chakwel twez tudiany.” (Luka 22:7, 8) “Pichawanyina chisu,” cha yakudia ya Kusut kwa Yehova, kupwa kwa kwandam kwa muten pa dichuku dia 14 dia Nisan, diadinga diakanying urel. Yesu wadia yakudia yiney ni atwimbuy end, ni wasambisha Yakudia ya Urel ya Mwant. (Luka 22:14, 15) Uchuku winiwa amukwata ni kumupak. Yesu amupampila pa mutond piswimp ni saa ya midi pa dichuku dia 14 dia Nisan, ni wafa urel winiwa. (Yoh. 19:14) Chawiy lel, “amupeshil kal Kristu, ndiy kamu Mwan a Mukoku wa musambu wa Kusut kwa [Yehova]” pa dichuku diawiy dimwing mudi mwadingau ni kujip an a mikoku a pa Kusut kwa Yehova. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Amujika Yesu piswimp ni kupwa kwa  dichuku dia in Yuda​—kurutu kwa kusambish kwa dichuku dia 15 dia Nisan. *​—Lev. 23:5-7; Luka 23:54.

12, 13. Ov, mutapu ik wadingau an a in Yuda kushinshikin piur pa musambu wa Kusut kwa Yehova?

¹² Pakwez tuchirikinany bil yom yashikena chisu chimwing mu Idjibit. Moses walonda anch mu machuku ma kurutu, antu a Nzamb akulam Kusut kwa Yehova; chikwikal chijil “cha chikupu.” Mulong chading chivurikish cha muvu ni muvu, an afanyina kuyipul anvajau piur pa kurumburik kwa chivurikish chinech. (Tang Kubudik 12:24-27; Kuv. 6:20-23) Chawiy lel, Kusut kwa Yehova kwela kwikal nich usey mudi “chivurikish” ap kudi an.​—Kub. 12:14.

¹³ Pasambisha antu kuvulijan, chafanyina kushinshikin pa malejan mamwing ma usey, mayishilau an kudi anvajau. Chom chimwing chidi anch Yehova wafanyina kuyilam in kumwifukwil end. An ileja anch Nzamb kadiap chom cha kutongin kusu. Yehova udiaku chakin kamu, udi Nzamb mwom uyibangidin antwend ni ukat kuyikwash. Ndiy wasala mwamu payilamay an a kusambish a in Isarel “payijipay in Idjibit.” Ndiy walama mwom wa an a kusambish.

14. Ov, anvaj in Kristu akutwish kusadil rusangu ra Kusut kwa Yehova mulong wa kuyikwash anau asangera chom ik?

¹⁴ Anvaj in Kristu kakatap kuyirumburil muvu ni muvu anau amakundj ni ayangadim kurumburik kwa musambu winou wa Kusut kwa Yehova. Pakwez, uyilejen aney dilejan dined—anch Nzamb ukat kuyilam antwend? Ov, uyilejin ruchingej rey rikash anch Yehova uyilamin chakin kamu antwend? (Kus. 27:11; Is. 12:2) Anch usadil mwamu, kangal watang kwa mashik, pakwez isambina pa yom yiney nich musangar kudi aney. Sal usu chakwel dilejan dined dikasikesha dijuku diey ku kuya kurutu muspiritu.

15, 16. Rusangu ra Kusut kwa Yehova ni ra Kubudik akutwish kurusadil mulong wa kukasikeshin chom ik piur pa Yehova?

¹⁵ Chitukutwisha kwilejin ku Kusut kwa Yehova chidiap kusu ukaliweny wa Yehova wa kuyiking antwend. Ndiy wayipandisha kand, ‘payidioshay mu Idjibit.’ Tongin bil pa yom yela kusadik. Ayitakela mwi njil kudi dinguj dia didj ni dia kasu. Awiy endina mu Karung Musuz ni mem mimana mudi rubumbu kukamaku ni ku katatuku. Pasutau pakad mulong, amana mutapu wayijiyisha mem amasalay in Idjibit. Kupwa in Isarel apandishau ashikena ku kuwang anch: “Am nikez kuwang kudi [Yehova] . . . Kabar ni mwin kumukandamap wayidjibula mu karung. [Yehova] udi usu wam ni muminy wam, ndiy wikadil kal dipandish diam.”​—Kub. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Kus. 136:11-15.

¹⁶ Anch ukwet an, ov, uyikwashin chakwel amuchingejina Yehova mudi mwin Kupandish? Ov, akutwish kuman anch ukwet ruchingej riner, mu mambamb mey ni mu mipak ukwatina? Ukutwish pamwing ap kutek mu program wa Difukwil dia Dijuku yitutangina mu Kubudik shapitre wa 12-15 ni kuman mutapu wayipandishay Yehova antwend. Yisu yikwau ukutwish kukudish manans minam mu  kushinshikin pa Midimu 7:30-36 ni Daniel 3:16-18, 26-28. Mwaning, ansand ni amakurump afanyidin kwikal nich ruchingej anch Yehova kadingap mwin Kupandish wa pasak kusu. Mudi mwayipandishay antwend pa chirung cha Moses, ukez kutupandish niyetu mu machuku ma kurutu.​—Tang 1 Tesalonik 1:9, 10.

17, 18. Ov, kutongijokin piur pa mutapu wasadinau mash pa Musambu wa kusambish wa Kusut kwa Yehova kukulet yitongijok ik mu manangu metu?

¹⁷ In Kristu akin kakatap kuvurikang Musambu wa Kusut kwa Yehova wa in Yuda. Chivurikish chinech chading mu Chijil cha Moses, ni tudiap mwishin mwa Chijil chinech. (Rom 10:4; Kol. 2:13-16) Pandond pa chinech, tuvurikin chinship chikwau cha usey, rufu ra Mwan a Nzamb. Pakwez, kudi yifanikesh ya musambu wa Kusut kwa Yehova wasalau pasak mu Idjibit yikweta usey kudi etu.

¹⁸ Mash ma mwan a mukoku makusau ku yibamb ya yis ni ku mwal wa piur wa chikumbu mading marumburikin kulam mwom. Nlel unou, tukatap kupan yakupesh ya anam kudi Nzamb​—pa dichuku dia musambu wa Kusut kwa Yehova ap pa chisu chikwau. Pakwez kudi chakupesh chiwamp nakash chikutwisha kulam mwom rawonsu. Kambuy Paul wafunda piur pa ‘kukumangan kwa musangar kwa an akusambish a Nzamb, akweta majin mau mafundau kal mwiur.’ Kurumburik kwa kulam mwom wa in Kristu inay azizidilau many madi “mash michilau,” mash ma Yesu. (Heb. 12:23, 24) In Kristu akweta ruchingej ra kushakam chikupu pa divu achingejidin pa mash minam mulong wa kupand. Afanyidin kudandamen kuvurik ayinau dikasikesh dia kwel anch: “Ndiy watuchakwisha ku mash ma Mwanend Kristu, mwamu mwatulikishinay yitil yetu. Ranaken ra Nzamb ridi rijim nakash.”​—Efes 1:7.

19. Mutapu ik yikutwisha yasalau nich mwan a mukoku wa Kusut kwa Yehova kukasikesh ruchingej retu mu uprofet?

¹⁹ Pajipau mwan a mukoku mulong wa yakudia ya Kusut kwa Yehova, in Isarel kafanyinap kubuzol mafup mend. (Kub. 12:46; Kuch. 9:11, 12) Ov, chading nchik piur pa “Mwan a Mukoku wa Nzamb” weza mulong wa kupan difut? (Yoh. 1:29) Ndiy amupampa pa mutond pamwing ni mwin chisum ku mutambu ni mutambu. In Yuda amwita Pilat chakwel abuzola mafup ma antu apampau. Chakwel afa swaa mulong wa kwipuk kuyisha ku mutond pa dichuku dia Nisan 15, madinga machuku maad ma Kwiswedish. Amasalay abukwona mend ma in chisum aad apampau, “pashikau kudi Yesu, amutan wafang kal, kamubukwonap mend.” (Yoh. 19:31-34) Chinech chakwatijana ni yasalau nich mwan a mukoku wa Kusut kwa Yehova, chawiy lel mukoku winou wading “chijingidij” cha yom yela kushiken pa Nisan 14, 33 C.C. (Heb. 10:1) Chikwau kand, mutapu wasadika yom wamekesha kuwanyin kwa Kuseng 34:20, kufanyidina kukasikesh ruchingej retu mu uprofet.

20. Kushalijan ik kwa usey kudia pakach pa Musambu wa Kusut kwa Yehova ni Yakudia ya Urel ya Mwant?

²⁰ Pakwez, kudi kushalijan pakach pa Musambu wa Kusut kwa Yehova ni Yakudia ya Urel ya Mwant. Chinech chimekeshin anch Musambu wa Kusut kwa Yehova wadingau ni kuvurik kudi in Yuda wadingap chijingidij chayilejay Yesu in kwilej end anch asala mulong wa kuvurik rufu rend. Pasak mu Idjibit, in Isarel ading akat kudia mbij ja mukoku pakwez mash bwat. Chinech chishalijadin ni yayilejay Yesu in kwilej end kusal. Ndiy walonda anch muntu ufanyidina kuyikel “mu Want wa Nzamb” ufanyidin kudia dibot ni nviny mudi chifanikesh cha mujimbu wend ni mash mend. Tukez kushinshikin pa chinech kachom ni kachom mu mutu wa mulong ulondwilaku ou.​—Mar. 14:22-25.

21. Mulong wak chidi cha usey kwijik yom piur pa Kusut kwa Yehova?

²¹ Pakwez, chimeken patok anch Musambu wa Kusut kwa Yehova wading chinship chimwing chijim nakash mu yisal ya Nzamb pantaliken ni in Isarel, ni kuletin malejan ma usey nakash kudi muntu ni muntu pakach petu. Chawiy lel, mulong Kusut kwa Yehova chading ‘chivurikish kudi in Yuda, chadiap cha in Kristu, etu in Kristu tufanyidin kwijik yom yasadika ku musambu winou ni kulam mu muchim malejan ma usey madiokilaku mulong “mazu mawonsu ma mukand wa Nzamb madiokala ku [s]piritu wa Nzamb.”​—2 Tim. 3:16.