Bibil udi buku wa pakur nakash. Ukwet mivu yinch? Bibil, asambisha kumufund mu Proche-Orient kwasutin kal mivu 3500 ni kusut. Mu kumwilikej, Bibil ukwet mivu yimwing ni want ujim wa mu Chine ukweta mivu yivud nakash ni ukwet yitot ya mivu dikum kurutu kwa difukwil dia Buddha kusambish mu Inde. —Tal mushet “ Mazu Makemp Piur pa Bibil.”

Anch buku udi wa ukwash nakash ni wa usey mulong wa kuyitakel antu, ufanyidin kwikal wovikena nawamp kudi antu ni afanyidin kumutesh nawamp. Bibil udi buku wa mutapu winou. Upanin yakul yiwanyidina ku yipul yijim ya mwom.

Chilakej, wiyipwilap kal anch: ‘Mulong wak tudi pa divu?’ Chipul chinech chayirumbangeshin kal antu mu tunan twa mivu, djat ni nlel unou. Pakwez, ukutwish kutan chakul mu ma shapitre maad ma kusambish ma Disambishil, mukand wa kusambish mu Bibil. Bibil urumburil piur pa yasadika ‘Kwinsambishil’—ma miliyar ma mivu kurutu —chisu chatangau mangand mawonsu kuwejinaku ni ma galaxie, atutumb, ni divu. (Disambishil 1:1) Ma shapitre minam marumburil mutapu wikala divu pakemp pakemp ndond yiwamp ya kushakam, mutapu washikena kwikalaku kwa yitang kushalijan yidia mwom, ni mutapu watangau antu —mudi mwadinga rutong.

Bibil utwinkishin yiyul yiwamp yitukwashina kupwish milong ya pichuku-pichuku. Yiyul yiney yidi yiswapela kutesh. Udi wovakena mu mitapu yaad.

Mutapu wa kusambish, yifundinau mu Bibil yoviken, yilondin yom patok ni yiyisangareshin antu. Pa ndond pa kusadil mazu makasikena kutesh ni yom yakad etu kwijik, mu Bibil mudi mazu movakena nawamp ap makad kuturumbangesh. Yitongijok yikash yakad kwovikan ayirumburil mu mazu maswapela kutesh kudi antu awonsu.

Chilakej, Yesu wasadina yilakej yiswapela yimedina pa yom yijau antu mulong wa kuyifundish mu mutapu wa kuyishik ku michim. Yilakej mudi yiney yidi mu diskur ditazukinau kudi antu avud anch Malejan ma pa Mukandu, madia mu shapitre wa 5 djat ni 7 wa mukand wa Mateu. Muntu umwing waditazuka anch “diskur dia usey” warumburila anch rutong ra diskur dined “ridiap  mulong wa kwizwish mitu yetu nich yitongijok, pakwez mulong wa kututakel ni kutukwash.” Ukutwish kutang ma shapitre minam mu aminit 15 ap 20, ni ukushimok piukujingunina mazu maswapela masadilay Yesu pakwez makweta usey.

Mutapu ukwau usadina anch Bibil ikala uswapela kutesh jidi jinsangu jidiamu. Kadiap buku wa jingany. Chinyim ni chinech, mudi mulondinay buku The World Book Encyclopedia anch Bibil ulondin “piur pa antu ajim ni antu a pansh” ni mulong wa “kurish kwau, ruchingej rau, kukangany ni kuwin kwau.” Chiswapel kudi etu kurumburil jinsangu jinej ja antu ni yom yashikena ni kutesh malejan ma usey madiamu.—Rom 15:4.

Mulong wa kutesh buku kanang, chifanyidin buku winou ikala mu dizu diwija nawamp. Nlel unou, Bibil udiaku mu mazu mavud tukutwisha kutesh, chikalap ndond tushicha ap wanangand tudia. Shinshikin yom yisadina anch Bibil amwikala nich kudi antu awonsu.

Kukarumun. Bibil amufunda kwinsambishil mu dizu dia Hebereu, Aramayen, ni Grek. Chinech chasala anch amutanga kudi antu akemp. Mulong wa kukarumun mifund mu mazu makwau, in kukarumun a kashinsh asala usu uvud. Mulong wa mudimu wau ukash, Bibil amukarumwin, wakabuj ap chikunku, mu mazu 2 700 ni kusut. Chinech chirumburikin anch antu 90 pa chitot akutwish kutang Bibil mu dizu diau.

Kupalangesh. Mifund ya kwinsambishil ya Bibil ayifunda pa yom yiswapela kusheshik mudi yikit ap mishij. Mulong wa kupalangesh rusangu, afanyina kufund ni kufundiril mifund yiney nawamp ku chikas. Mifund yiney yading nich usey nakash ni ading ayikwet kudi antu akemp. Pakwez, ni kubudik kwa mashiny ma kuchap nich ma Gutenberg kupwa kwa mivu 550, amupalangesha Bibil nakash. Atongin anch, apalangeshin kal Bibil wa kabuj ap wa chikunku, ma kopi uvud wa ma miliyar matan ni kusut.

Kwikil mifund yikwau ya chirelijon tukutwisha kwilikej ni Bibil mu kumupalangesh. Chakin kamu Bibil udi buku uswapela kutesh. Chad, kumutesh kukutwish kwikal kukasikena. Pakwez, ukwash udiaku. Kwisu ukutwisha kuutan? Ni mutapu ik ukutwisha kutaninamu? Ukutan jinsangu jivud mu mutu wa mulong ulondwilaku ou.