Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

Bibil—Mulong wak Madiaku Mavud?

Bibil—Mulong wak Madiaku Mavud?

Mulong wak nlel unou kudi ma Bibil mavud makarumwinau mitapu kushalijan? Ov, umen ma Bibil makarumwinau katat anch makutwish kukukwash kumutesh anch makutwish kukurumbangesh kumutesh? Kwijik kumadiokila kukutwish kukukwash kumasadin nich manangu.

Chakusambish, anany a kusambish afunda kamu Bibil ni chisu ik chamufundau?

BIBIL WA KUSAMBISH

Bibil amwauril mu yikunku yaad. Chikunku cha kusambish chikwet mikand 39 mudia ‘mazu matumbila ma Nzamb.’ (Rom 3:2) Nzamb wayipepila amakundj ashinshamena kufund mikand yiney mu chisu chilemp nakash—achifunda mu mivu piswimp 1100 kusambish mu muvu wa 1513 K.C.C. kushik papwila muvu wa 443 K.C.C. Afunda nakash mu dizu dia Hebereu, chawiy chitazukinau chikunku chinech anch Mifund ya Hebereu, achitazukin kand anch Mansuk Makur.

Chikunku cha kaad chikwet mikand 27 yidia kand “dizu dia Nzamb.” (1 Tesalonik 2:13) Nzamb wayipepila in kwilej ashinshamen a Yesu Kristu kufund mikand yiney mu chisu chikemp—achifunda mu mivu piswimp 60 kusambish pamwing ap mu muvu 41 C.C. kushik mu muvu wa 98 C.C. Afunda nakash mu dizu dia Grek, chawiy chitazukinau chikunku chinech anch Mifund ya Grek ya win Kristu, achitazukin kand anch Mansuk Masu.

Mikand yiney 66 yapepilau, ayibombakeshin pamwing mulong wa kusal Bibil wa kabuj, udia uruu wa Nzamb kudi an a antu. Pakwez mulong wak kwikala ma Bibil makwau makarumunau? Mayingishin ma dishin masatu mawiy am.

  • Mulong wa kuyikwash antu kutang Bibil mu dizu diau dia chivadik.

  • Mulong wa kudiosh yilim yasalau in kufundiril ni kuchirish maverse ma Bibil mutapu umading kwinsambishil.

  • Mulong wa kudiosh mutapu wa kulond ukur.

Shinshikin mutapu wasadinau yom yiney mu ma Bibil maad mashalijangena ma pakur.

BIBIL WA GREK WA SEPTANTE

Piswimp mivu 300 kurutu Yesu avadik, in kwilej in Yuda asambisha kukarumun Mifund ya Hebereu mu dizu dikwau—dizu dia Grek. Chikunku cha Bibil chinech chakarumunau achitazuka anch Bibil wa Grek wa Septante. Mulong wak akurumuna chikunku chinech cha Bibil? Chading mulong wa kuyikwash in Yuda avud ading alondina dizu dia Grek pa ndond pa dizu dia Hebereu chakwel ashala piswimp ni ‘mifund yitumbila.’—2 Timote 3:15.

Bibil wa Septante wakwasha kand ma miliyon ma akamichid, antu alondang Grek kwijik yom yafundishangay Bibil. Mutapu ik? Mulej W. F. Howard ulondina anch: “Pakach ni pakach pa mivu chitot ya kusambish, wikala Bibil wa Egliz wa in Kristu, wasadinangau amishoner ayangang mu sinagog ni sinagog mulong wa ‘kuyishinshik anch, Mukand wa Nzamb ulondil anch, Mesia ndiy kamu Yesu.’” (Midimu 17:3, 4; 20:20) Dined diawiy diyingishin diasala anch in Yuda avud “alika kusanger nakash Bibil wa Septante” kulondwish mwin kwilej wa Bibil utazukinau anch F. F. Bruce.

Pading padandamedinau in kwilej a Yesu kutambul mikand ya Mifund ya Grek ya win Kristu, ayibomba pamwing ni Bibil wakarumunau wa Septante wa Mifund ya Hebereu, ni wikala chad Bibil wa kabuj utukweta nlel.

BIBIL WA LATIN WA VULGATE

Piswimp mivu 300 kupwa kwa kufund Bibil mwawonsu wa kabuj, mwin kwilej wa chirelijon Jérôme wabudisha Bibil wa Latin watazukau anch La Vulgate. Ma Bibil makarumunau mu Latin madingaku kal mu mitapu kushalijan, chad mulong wak aswirikena Bibil musu? Encyclopédie umwing (The International Standard Bible Encyclopedia) ulondin anch Jerome wakata kurijek “yom yakarumunau nayimp, yilim yadingamu, ni yom yawejinawaku ni yadioshawaku mu kukat kwau.

Jerome wawapisha yilim yiney yivud. Pakwez mu kusut kwa chisu, antakel a egliz asala yom yiyimp nakash! Alonda anch Bibil wa Vulgate ndiy kwend Bibil uwanyidina kusadin ni adandamena kusal mwamu mu yitot ya mivu! Pa ndond pa kuyikwash antu akad kwilej atesha Bibil, Bibil wa Vulgate wikala buku wakadiau antu avud kutesh, mulong mu kusut kwa chisu antu avud kadingap ija dizu dia Latin.

KUVULIJAN KWA MA BIBIL MASU MAKARUMWINAU

Mu chisu chawiy chimwing, antu adandamena kukarumun ma Bibil makwau—mudi Bibil wijikena wa Peshitta wakarumunau piswimp ni mivu yitot yitan ya kusambish C.C. Pakwez ching kushik mu mivu yitot dikum ni yinying (14e siècle) mwawiy mwasalau kand usu wa kubudish ma Bibil mu mazu ma chivadik mulong wa antu akad kwilej nakash.

Kwinsudiel kwa mivu yitot dikum ni yinying ya kusambish mu Anglettere, John Wycliffe wasambisha kusal usu wa kudiokal mu usuk wa mazu makadau kusadin pabudishay Bibil wa dizu dia Inglish, dizu diading dijau antu a mwi ngand yend. Kupwa kwa machuku, mitapu ya kuchap mikand yaletay Johannes Gutenberg yayikwasha in kwilej a Bibil mulong wa kubudish ni kupalangesh ma Bibil masu makarumunau mu mazu kushalijan madingaku mu Europe wa kabuj.

Pavulijana ma Bibil ma Inglish, in kufund iyipula mulong wa maswir ma kusal kand ma Bibil mashalijadina mu dizu diawiy dimwing. Mu mivu yitot dikum ni chinan, mwimpel wa mu Anglettere, John Lewis wafunda anch: “Kulond kukat kwikal kukur ni kukatap kwovikan nawamp, chawiy chidi cha usey kuchirikin ma Bibil makarumunau pakur mulong wa kufundamu mutapu wa kulond usadidinau katat ni chakwel amatesha kudi antu a chirung cha katat.”

Nlel, in kwilej a Bibil akwet mitapu yiwamp ya kuchirikin kukarumun ma Bibil makarumunau pakur. Akat kutesh kamu nawamp mazu masadinau mulong wa kukarumun Bibil pakur, ni akwet ma maniskri ma Bibil makur majinguninau katat. Ma maniskri minam mayikwashin kwijik mutapu wafundau ma verse ma Bibil wa kusambish.

Chawiy chidi cha ukwash kwikal nich ma Bibil masu makarumwinau. Chakin kamu, chitin kubabel ma Bibil mamwing makarumwinau katat. * Pakwez anch in kuchirikin ading abachikinau nich rukat rakin mulong wa Nzamb mulong wa kukarumun ma Bibil minam masu, mudimu wau ukutwish kwikal wa ukwash nakash kudi etu.

 

^ par. 24 Tal mutu wa mulong ulondina anch “Comment choisir une bonne traduction de la Bible?” mu Chinong cha Kalam cha 1 Ngond wa 5, 2008, mu Français.

Chawiy, ov, Bibil amuyipisha? Bwat kamu!