Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

In Kulejan Want Akat Kwirumburil Kurutu Kwa a Nzuj

In Kulejan Want Akat Kwirumburil Kurutu Kwa a Nzuj

13

In Kulejan Want Akat Kwirumburil Kurutu Kwa a Nzuj

RUTONG RA SHAPITRE

Mudi mwatakelay Yesu kulejan, antwend arisha nich rupompat ridiokila kudi anyikel mulong wa mudimu wau wa kulejan

1, 2. (a) Ov, chom ik chatwishau antakel a chirelijon kusal piur pa mudimu wa kulejan, pakwez chom ik chasalau atwimbuy? (b) Ov, mulong wak atwimbuy alika kuziyil payilikishau kulejan?

 MACHUKU makemp kwinyim kwa Pentekot wa muvu wa 33 C.C. Chikumangen cha win Kristu chading kandikal chisala mbing jivud. Chamekana patok anch, Satan wamana anch chading chisu chifanyidina cha kusambish mudimu wend. Kurutu kwakwel anch chikumangen chinech chikala chikash, ndiy wasota kuchishesh. Pakad kulab, Satan wasala yom chakwel antakel a relijon ajidika mudimu wa kulejan-Want. Pakwez, atwimbuy alejana nich mushiku, amakundj ni amband avud “amwitiyija Nsalejetu.”​—Mid. 4:18, 33; 5:14.

2 Nich ujim, akankuny nau ayipompata kand​—pa chisu chinech mu kuyikas atwimbuy awonsu. Pakwez uchuku, mwangel wa Yehova wazurila yis ya rukan, ni pamanch nakash atwimbuy asambisha kand kulejan! Ayikasa kand ni ayitwala kudi in kuyikel, ayifisha nich atwimbuy anch ajiril kal mupak waletau anch kafanyidinap kulejan. Mu kuyakul, atwimbuy alonda nich mushiku anch: “Tufanyidin kumuziyil Nzamb kupandikan kuyiziyil antu.” Antakel ajimana nakash chawiy chasotau “kuyijip” atwimbuy. Pakwez pa chisu chimwing chikash, Gamaliel mulej umwing wa Yijil wadinga ulimishinau nakash walonda ni kuyibabesh in kuyikel anch: “Babalany . . . kangal wa yipompatany antu inay. Yilikishanyaku aya kwau!” Chom cha kushimokish, in kuyikel itiya chiyul chend ni ayilikishaku atwimbuy. Ov, chom ik chasalau antu inay ashinshamena? Pakad kwidjidjek, awiy adandamena “kulejan ni kurumburil Rusang Ruwamp ra Yesu Kristu Uzizidilau Many.”​—Mid. 5:17-21, 27-42; Jinsw. 21:1, 30.

3, 4. (a) Ov, milad ik yasadinay Satan kudiosh pasak mulong wa kuyipompat antu a Nzamb? (b) Ov, chom ik tukeza kushinshikin mu shapitre winou ni mu mashapitre maad malondwilaku?

3 Mulong winou wasadika mu muvu wa 33 C.C. wadinga rupompat ra kusambish ra patok ra chikumangen cha win Kristu, pakwez radingap ra nsudiel bwat. (Mid. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Mu chirung chetu, Satan udandamedin kuyipompat in kwifukwil akin mu kuyibachik anyikel chakwel ajidika mudimu wetu wa kulejan. Akankuny ayifisha nich antu a Nzamb anch ajiril kal yijil ya ngand mu mitapu kushalijan. Amekesha cha kusambish anch tukat kulet kanvundangesh mu chisak​—ap in kanvundangesh. Kupwa anch tudi in kubwambwil; ni kulejan kand anch tudi antu alandishina yom—​ap in kwisak. Pa chisu chiwanyidina, akadivar netu aya ku dirumburish mulong wa kumekesh anch kufish nich kwinoku kwading kwa makasu. Ov, chibudikin ik chikalaku mu milong yiney? Ov, mipak yakwatau ku dirumburish mu makum ma mivu yisutina, yikwet usu mutapu ik padi ey nlel unou? Shinshikinany amboku milong yimwing yikemp yatwalau ku dirumburish chakwel tumana mu mitapu yakwasha “kulond mulong wa Rusangu Ruwamp ni kurukasikesh”​—Fil. 1:7.

4 Mu shapitre winou tukez kushinshikin piur pa mutapu twakasikesha mbil yetu ya kwikal nich want ipau wa kulejan. Mashapitre maad malondwilaku am makez kushinshikin piur pa kurish kumwing ku dirumburish kutwarisha mwi njit jetu ja kulik kwikal in mangand ni kulondul yijil ya Want.

Ov, In Kanvundangesh​—Bil anch in Kulejan Want wa Nzamb Ashinshamena?

5. Ov, mulong wak ayikasa in kulejan Want mu muvu wa 1930, ni chom ik chasalau kudi in kuyitakel?

5 Mu muvu wa 1930, misumb ni jingand ja mu États-Unis d’Amerique yasota kuyishindil Atuman a Yehova chakwel akimba mikand yimwing yiyinkishina mbil ya kwipan mu mudimu wau wa kulejan. Pakwez akadivar kasadinap mikand ya kuyinkish mbil ya kulejan. Mbil yiney ela kuyilik, ni itiyija anch winyikel ukwetap ulabu wa kukangesh chijil cha Yesu chayinkishau in Kristu cha kulejan uruu wa Want. (Mar. 13:10) Pakwez, yitot ya in kulejan Want ayikwata. Chawiy lel, antu ading atakedila dirijek asambisha kuya ku dirumburish. Achingejina kumekesh anch Mburamatad wateka chijil chimwing cha kuyilikish Atuman anch kafanyidinap kusadin relijon wau patok. Yom yashikena mu muvu wa 1938 yasala anch kwikala mipak yimwing yamushena ku dirumburish. Ov, chom ik chashikena?

6, 7. Ov, chom ik chayishikena in mu dijuku dia Cantwell?

6 Pamanch diakanying, pa Ndol 26, 1938, Newton Cantwell, wading ni mivu 60; ni mukajend, Esther; ni anau Henry, Russell, nenday Jesse—​awonsu atan ading ayibol a pakampwil​—itekina chisu cha kulejan mu musumb wa New Haven, mu Connecticut. Pakwez, irijeka mulong wa kuya kulemp mu machuku mavud. Mulong wak? Ading ayikasin kal yisu yivud, chawiy lel amana anch akutwish kuyikas kand kapamp kakwau. Ap mwamu, chitongijok chinech chakangeshap rusot ra Cantwells ra kulejan uruu wa Want. Ashika mu New Haven ni myotak yaad. Newton wading wendishin motak wa dijuku wading usendina mikand yimedina pa Bibil ni mafonograf ma kusend ku makas, pakwez Henry wading ukweta mivu 22 wading wendishin motak wading ukweta chom cha kujimbish nich dizu. Mu asaa akemp, ayimika kudi ampurij.

7 Amukasa bil Russell, wadinga ni mivu 18, ni kupwa Newton nenday Esther. Padingay kulemp, Jesse, wadinga ni mivu 16, wading uyitadin anvajend ni yayend mutapu wayitwalau kulemp kudi ampurij. Henry wading ukat kulejan kwi ndond yikwau ya ul, pakwez Jesse wadinga mwanikanch washala amwinend. Wasenda kand fonograf ni wadandamena kulejan. In katolik aad amutesha Jesse ukat kutek kutang kwa Mukadivar Rutherford piur pa mutu wa mulong “Akankuny.” Pateshau kutang kwinoku, ova ujim nakash ni asota kumubul Jesse. Jesse wayisuta pakemp-pakemp mukach ni waya kwend, pasuta chisu chikemp ampurij amwimika. Chad, Jesse amuteka mu rukan. Ampurij kamufishap nich Nambaz Cantwell, pakwez amufisha nich Mukadivar Cantwell ni anend. Kupwa, ayibudisha mu rukan pa dichuku dinidia kupwa kwa kufut nfalang jitau.

8. Ov, mulong wak dirumburish diamufisha nich Jesse Cantwell anch wading mwing kanvundangesh?

8 Pasuta angond akemp, pa Mwinses 1938, dijuku dia Cantwell aditwala ku dirumburish dia mu New Haven, Russell, nenday Jesse ayifisha nich anch ading akat kwit milambu pakad kwikal ni mbil ja kwit nich. Ap anch ashikena ku kuya ku dirumburish dijim dia ku Connecticut, amufisha nich Jesse anch wading mwin kukangesh chisambu​—ap mwing kulet kanvundangesh. Mulong wak? Mulong in Katolik aad atesha kutang kwasutishay alonda ku dirumburish anch kutang kwinoku kwasaala relijon wau ni kwayisarumuna. Mulong wa mupak wakwatau ku dirumburish dined, akadivar akweta yisend mu dirijek dietu atwala mulong winou ku dirumburish dijim dia mu Etats-Unis—ku dirumburish dijim nakash dia ngand.

9, 10. (a) Ov, Dirumburish Dijim dia États-Unis diakwata mupak ik pa milong ya dijuku dia Cantwell? (b) Ov, mutapu ik tukata kutaninamu ni nlel unou mu mupak winou?

9 Pasambishau pa Rish 29, 1940, Ntakel wa dirumburish Charles E. Hughes ni ankalansambu akwau chinan atesha yalonday Mukadivar Hayden Covington, wadinga avocat wa Atuman a Yehova. * Pasambishay avocat umwing wa ngand ya Connecticut kulond yom mulong wa kumekesh anch Atuman ading akat kulet kanvundangesh, nkalansambu umwing wamwipula anch: “Ov, uruu walejanay Kristu Yesu kaulikap kuutesh kudi antu avud pa chirung chend?” Avocat wa ngand wakula anch: “Mwaning, ni anch nivurikin nawamp Bibil wam ulejen kand yom yamushikena Yesu mulong walejana uruu winou.” Madi mazu mashimokishina mudi ik! Pakad kwijik, avocat winou wayiteka Atuman ku mutambu wa Yesu ni wateka ngand ku mutambu wa antu amujipa. Pa Ndol-mem 20, 1940, Dirumburish diakwata mupak uwamp pantaliken ni Atuman.

10 Ov, mupak wakwatau ku Dirumburish wading urumburikin ik? Mupak winou wakasikesha mbil ya kwifukwil ni kusal anch ngand ap winyikel ukutwishap kukangesh want ipau wa kwifukwil. Chikwau kand, Dirumburish diamana anch mwikadil wa Jesse “wadingap kulet . . . kanvundangesh mu chisambu ap mu kutentam kwa antu.” Chawiy lel, in kutakel amekesha patok anch Atuman a Yehova kakatap kulet kanvundangesh pakach pa antu. Kwinoku kwading kuwin kumwing kukash kwa atushalapol a Nzamb! Mutapu ik tukata kutaninamu mu mupak winou? Avocat umwing udia Kaman ulejen anch: “Mbil ya kusadil relijon wetu patok pakad wom wa kutukangesh utukwashin etu Atuman kulejan uruu wa ruchingej kudi antu akwau mwi ndond yitushicha.”

Ov, In Kubwambwil​—Bil anch in Kulejan Uyakin?

11. Ov, kampany ik wasalau kudi akadivar netu mu Canada, ni mulong wak?

11 Mu muvu wa 1940, Atuman a Yehova a mu Canada ayipompata nakash. Kudiosh pa muvu wa 1946, mulong wa kulejan patok mudi mwalikishau kudi winyikel mulong wa kwifukwil, akadivar atenchika kampany umwing wa machuku 16 mwapalangeshau trakt watazukau anch La haine ardente du Québec pour Dieu, pour Christ, et pour la liberté, est un sujet de honte pour tout le Canada. Trakt winou wa ma paj manying walejana patok kachom pa kachom piur pa rupompat rakasikeshau kudi amakurump a relijon, rupompat ra ampurij, ni mar mayimeshau akadivar netu adinga mu province wa Québec. Trakt winou walonda anch: “Kuyikas atuman a Yehova pakad kuziyil ku chijil kudandamedin. Kudi milong piswimp ni 800 yayifishau nich atuman a Yehova mu ul wa Montréal Mujim.”

12. (a) Ov, mutapu ik wakulau akankuny patangau trakt wa kampany? (b) Ov, uyimp ik wayifishilau nich akadivar netu? (Tal kand mazu ma kwinshin.)

12 Maurice Duplessis mukurump umwing wa in Katolik wa mu Québec, wading usadina pamwing ni Cardinal Villeneuve wa in Katolik, walonda piur pa trakt winou anch ukez kuyas Atuman “njit jimwing jakad riy.” Uvud wa antu akasu wadiokala pa 800 ni washika pa 1 600. Nambaz umwing wadinga chibol ulejen anch: “Ampurish atukasa tupamp tuvud nakash ni twakanganya kuchind tupamp twinetu.” Atuman akwatau akat kupalangesh trakt winou ayifisha nich anch asala chisum cha kupalangesh “kubwambwil.” *

13. Ov, anany akusambish afishau nich anch ading in kubwambwil, ni dirumburish diakwata mupak ik?

13 Mu muvu wa 1947, Mukadivar Aimé Boucher ni anend amband Gisèle, wadinga ni mivu 18, ni Lucille, wa mivu 11, ading Atuman a kusambish atwalau ku dirumburish ni kuyifish nich anch ading in kubwambwil. Apalangesha matrakt La haine ardente du Québec piswimp ni chir chau pa mukandu wading kurul kwa musumb wa Québec, pakwez chakasikana kuyiman mudi in kulet kanvundangesh. Mukadivar Boucher wading muntu wikepishina ni witudishina wading ulamina nawamp kachir kend kakemp ni yisu yimwing wading uyil mu musumb nich kabar ni chario wend. Chikwau kand, dijuku diend diamana mar mamwing malejenau mu trakt winou. Nkalansambu wa dirumburish dined, wadinga uyikisina Atuman, walika kwitiyij uman wamekesha anch Mukadivar Boucher kadingap ni mulong. Pakwez, witiyija yalejanau mu trakt winou anch kafanyinap kuyipompat, ni Mukadivar Boucher kadingap kwend ni mulong. Chawiy lel chitongijok cha nkalansambu chimena pa chinech: Ov, chidi chisum anch muntu walond uyakin! Aimé nenday Gisèle ayifisha nich anch ading in kubwambwil, ni ap changadim Lucille washala machuku maad mu rukan. Akadivar atwala mulong winou ku Dirumburish dijim nakash dia Canada, dirumburish dijim nakash dia ngand ditiya kutesh mulong winou.

14. Ov, chom ik chasalau akadivar a mu Québec mu mivu yadingau ni kuyipompat?

14 Pinipa, akadivar ni anambaz netu adinga ni mushiku mu Quebec adandamena kulejan uruu wa Want chikalap nchik rupompat rikash rayishikena​—ni yisu yivud kwikala yibudikin yishimokishena. Mu mivu yinying kupwa kwa kusambish kampany wa kupalangesh trakt mu 1946, uvud wa Atuman mu Québec wapandikana kudiokal ku uvud wa 300 ni kushik ku 1 000! *

15, 16. (a) Ov, Dirumburish Dijim dia Canada diakwata mupak ik pa mulong wa dijiku dia mukadivar Boucher? (b) Ov, kuwin kwinoku kwading ni usu ik padi akadivar netu ni padi antu akwau?

15 Pa kalol 1950, Dirumburish Dijim diawonsu dia Canada, diakwata mipak chidivu, diatesha mulong wa mukadivar Aimé Boucher. Kwinyim kwa angong musamban, pa Kachirikin 18, 1950, Dirumburish diakwata mupak uwamp pantaliken ni atuman. Mulong wak? Mukadivar Glen How, wadinga avocat wa Atuman, warumburila anch Dirumburish ditiya chitongijok chaletau kudi in kuyilondin atuman anch “kubwambwil” kwitin chisum ap kurish ni umutakel. Pakwez trakt winou, “kadingap ni kuyibachik antu ku kubwambul ni wading ukwet mutapu wa kusadil want ipau wa kulond ukwatijadina ni chijil cha ngand.” Mukadivar How walonda kand anch: “Namana mutapu watukwashay Yehova chakwel tuwina.” *

16 Mupak wa Dirumburish Dijim wading chakin kamu chijingidij cha kuwin kwa Want wa Nzamb. Kalondulap milong yikwau 122 yadingaku yamekesha anch Atuman a mu Québec ading in kubwambul. Chikwau kand, mupak wa Dirumburish diamekesha anch an a ngand a mu Canada ni mu Commonwealth akwet katat want ipau wa kulond milong yau piur pa kusal kwa winyikel. Chikwau kand, kuwin kwinoku kwakangesha njit jalangwishau kudi maegliz ni kudi winyikel wa Québec pantaliken ni want ipau wa Atuman a Yehova. *

Ov, In Kwisak​—Bil anch in Kulejan Want wa Nzamb Nich Mushiku?

17. Ov, mutapu ik ukata winyikel umwing kushinshikin pa mijikit yetu ya kulejan?

17 Mudi in Kristu a pa kusambish, nlel unou atuman a Yehova kakatap “kwisak nich dizu dia Nzamb.” (Tang 2 Korint 2:17.) Chikwau kand, winyikel umwing ukat kupakish kutakel mijikit yetu ya kulejan kusutil ku kutenchik yijil yikata kutakel mudimu wa kwisak. Shinshikinany milong yaad yading ku dirumburish yalangwisha chipul chakwel anch ang Atuman a Yehova ading in kwisak ap in kulejan.

18, 19. Ov, mutapu ik wapakishau antakel a mu Danemark kukangesh mudimu wa kulejan?

18 Danemark. Pa Mwinses 1, 1932, ateka chijil chimwing chalikisha kulandish mikand pakad mbil ya kulandish nich. Pakwez, akadivar netu kasadinap mbil ya kulandish nich ap yimwing. Dichuku dimwing, in kulejan atan ading akat kulejan mu Roskilde, ul umwing wading ku a kilometre 30 kurand kwa Copenhague, musumb ujim. Urel, mwin kulejan umwing August Lehmann, washadika. Amukasa mulong wa kulandish mikand pakad mbil ya kulandish nich.

19 Pa Kachirikin 19, 1932, amutwala August Lehmann ku dirumburish. Walonda anch ndiy wasota kwend kupan mikand yimedina pa Bibil kudi antu, pakwez walika chitongijok chakwel anch wading ni kwisak. Dirumburish ditiya yalonday. Diashikena ku kulond anch: “Muntu winou . . . utwishin kuwanyish maswir mend, ni katambulap ap nfalang jikemp ni kadingap ni rusot ra kujitambul, pakwez mudimu wend wasala anch ashadisha nfalang jend.” Mulong wading ku mutambu wa Atuman, dirumburish diakwata mupak anch mudimu wa Lehman “wadingap wa kwisak.” Pakwez akankuny a antu a Nzamb, asala usu wau wawonsu mulong wa kukangesh mudimu wa kulejan mwi ngand. (Kus. 94:20) Pakwez majistra watwala milong yiney ku Dirumburish Dijim dia ngand. Ov, chom ik chasalau akadivar netu?

20. Ov, mupak ik wakwatau ku Dirumburish Dijim Nakash dia Danemark, ni chom ik chasalau akadivar netu?

20 Mu rubing radingau ni kuchingel mupak wa Dirumburish Dijim, Atuman adinga mu Danemark apandikesha mijikit yau ya kulejan. Diakaad, pa Mwinses 3, 1933, Dirumburish Dijim diamekesha mupak wand. Ditiyija mupak wa Dirumburish dia kwel anch August Lehmann kajirilap chijil. Mupak winou wading urumburikin anch Atuman afanyidina kudandamen kulejan pakad wom. Mulong wa kumekesh kujikitish kwau kudiay Yehova wayinkisha kuwin kwinoku, akadivar ni anambaz apandikesha nakash mijikit yau ya kulejan. Kudiosh pakwatau mupak winou ku Dirumburish, akadivar netu a mu Danemark atwisha kusal mudimu wau wa kulejan pakad kuyikangesh kand kudi winyikel.

21, 22. Ov, mupak ik wakwatau ku Dirumburish Dijim Nakash dia États-Unis pa mulong wa Mukadivar Murdock?

21 États-Unis. Diarubing, pa Kasan 25, 1940, chibol umwing Robert Murdock, Jr., ni Atuman akwau sambwad ayikasa padingau ni kulejan mu musumb umwing udia piswimp ni Pittsburgh utazukinau anch Jeannette, udia mwi ngand ya Pennsylvanie. Ayikasa mulong kalandap mbil ya kupan nich mikand. Patwalau mulong winou ku Dirumburish Dijim dia États-Unis, dirumburish dined ditiya kutesh mulong winou.

22 Pa Ndol-Mem 3, 1943, Dirumburish Dijim dialeta mupak wad, ni mupak winou wading ku mutambu wa Atuman. Dirumburish dialika anch chifanyidinap kwit mbil, mulong mbil yiney yading yitin “nfalang mulong wa kwikal ni mbil ja kusanger chijil cha ngand.” Dirumburish diamekesha anch mupak wakwatau mu musumb “wading mutapu wa kukangesh want ipau wa kulond ni wa kusadin relijon usotinay muntu.” Palejanay piur pa mupak wa Dirumburish, Nkalansambu William O. Douglas walonda anch mujikit wa Atuman a Yehova “upandikenamu kulejan; upandikenamu kand kupan mikand yisambidina piur pa relijon. Udi kubombakesh kwa yawonsu yaad.” Ndiy walonda kand anch: “Mudimu winou wa chirelijon udi chilik chimwing . . . ni kwifukwil mu ma egliz ni kulejan pa chimet.”

23. Ov, mulong wak kuwin kwawinau ku dirumburish mu muvu wa 1943 kudi kwa usey kudi etu nlel unou?

23 Mupak winou wa Dirumburish Dijim wikala ni wawiy kuwin kumwing kukash kwa antu a Nzamb. Wamekesha anch tudi chakin kamu​—in kulejan in Kristu, tudiap in kwisak. Mu yisu yiney ya chivurikish ya muvu wa 1943, Atuman a Yehova awina mu milong 12 pakach pa milong yau 13 ku Dirumburish Dijim, kuwejaku ni mulong wa Murdock. Mipak yiney ya dirumburish yamekana kwikal chom chimwing chikash pantaliken ni milong yatwalau ku dirumburish mulong akankuny netu asota kukangesh mbil yetu ya kulejan patok uruu wa Want ku chikumbu ni chikumbu.

“Tufanyidin Kumuziyil Nzamb Kupandikan Kuyiziyil Antu”

24. Ov, chom ik tukata kusal anch ajidik mudimu wetu wa kulejan kudi winyikel?

24 Etu atuman a Yehova, tukat kusangarang nakash anch winyikel watwinkish mbil ya kulejan patok uruu wa Want. Pakwez anch winyikel wajidik mudimu wetu wa kulejan, tukat kuswimp kusu milad yetu ya kulejan, ni kudandamen kusal mudimu wetu mu mutapu wawonsu utwishikina. Mudi atwimbuy, “tufanyidin kumuziyil Nzamb kupandikan kuyiziyil antu.” (Mid. 5:29; Mat. 28:19, 20) Chawiy lel, tukat kutwal milong yetu ku dirumburish chakwel atwinkisha mbil ya kudandamen nich mijikit yetu. Shinshikinany yilakej yiney yaad.

25, 26. Ov, mulong wak atwala mulong ku Dirumburish Dijim dia Nicaragua, ni chom ik chashikena?

25 Nicaragua. Pa Kalang 19, 1952, Donovan Munsterman wading mishoner ni kashalapol wa mutiy wandama mu Biro wa Immigration mu Managua, musumb ujim. Amuleja anch ufanyidin kuya kudi Mukurump Arnoldo García, wading utakedila Biro. Mukurump winou wamuleja Donovan anch Atuman a Yehova adinga mu Nicaragua “ayilikisha kudandamen kulejan malejan mau ni kukasikesh mijikit yau ya chirelijon.” Pipulay anch mulong wak, Mukurump García warumburila anch winyikel wapanap kudi Atuman mbil ja kusal mudimu wau ni ayifisha nich anch ading a communist. Ov, anany ayifisha nich? Amakurump a Katolik wa in Rom.

26 Mukadivar Munsterman waya kapamp kamwing ku Biro utadina milong ya Winyikel ni ya Relijon ni waya kand kudi Mwant Anastasio Somoza García, pakwez kwadingap chakul. Chawiy lel, akadivar atenchika milad yau ya kulejan. Afunga Yot ya Want, ni asambisha kukumangan mu yisak yikemp yikemp, ni imika kupan uman mu bal bal, pakwez adandamena kulejan uruu wa Want. Pa chisu chinicha, afunda mukand umwing mulong wa kwit ku Dirumburish Dijim dia Nicaragua mbil ya kudandamen mijikit yau ya win Kristu. Apalangesha mu majurnal rupompat riner ni yafundau mu mukand watumau ku Dirumburish, kupwa Dirumburish Dijim ditiya kutesh mulong winou. Ov, chom ik chasadika? Pa kalol 19, 1953, Dirumburish Dijim diapalangesha mupak wadinga ku mutambu wa Atuman. Dirumburish diamana anch kuyikangesh kwinou kwading kujiril chijil cha ngand cha want ipau wa kulond, wa kom, ni kumekesh yitiyij ya muntu. Ita kand anch urund pakach pa winyikel wa Nicaragua ni Atuman wikala mudi wadinga pasak.

27. Ov, mulong wak mupak wa Dirumburish wayishimokisha antu a mu Nicaragua, ni mutapu ik wamanau akadivar kuwin kwinoku?

27 Ant a mu Nicaragua ashimoka pakuman anch Dirumburish Dijim dikala ku mutambu wa Atuman. Pinipa, chibachikin cha amakurump a chirelijon chikala chikash ni Dirumburish dipuka kupwitijan nau. Chikwau kand, amakurump a winyikel ading ni usu nakash, chawiy chasala anch Dirumburish dikanganya yisu yikwau kukwat chiyul chakad kukwatijan ni mipak yau. Pakwez akadivar netu ading ni ruchingej anch ang ashikena ku kuwin chidi mulong atambula diking kudi Mwant wau ni adandamena kulejan.​—Mid. 1:8.

28, 29. Ov, chom ik chasadika mu Zaïre pakad kuchingejin mu muvu wa 1980?

28 Zaïre. Mu muvu wa 1980, mu Zaïre utazikinau lel anch Répubique démocratique du Congo, mwading Atuman 35 000. Mulong wa kuya kurutu kwa mijikit ya Want, biro wa mutiy watunga yikumbu yisu. Pa Kachirikin 1985, kwasadika chitentam chimwing cha mangand mawonsu mu musumb ujim wa Kinshasa, ni antu uvud wa 32 000 adiokal ku jingand jikwau izwisha ndond yakumangenau. Pakwez, mashakamin ma atushalapol a Yehova masambisha kukarumuk. Ov, chom ik chashikena?

29 Mukadivar Marcel Filteau, wadinga mishoner mu Québec, mu Canada, wamana rupompat mwishin mwa umutakel wa Duplessis, wading usadin mu Zaïre pa chisu chinicha. Ndiy walejana yashikena anch: “Pa Rish 12, 1986, akadivar amwing akweta yisend ayifundina mukand umwing walejana anch chisak cha Atuman a Yehova chidia mu Zaïre afanyidin kuchikangesh.” Mukand winou wa kuyikangesh aufunda kudi mwant wa ngand, Mobutu Sese Seko.

30. Ov, mupak ik ukash wafanyinau kukwat kudi Biro wa Mutiy, ni chom ik chatondau kusal?

30 Dichuku dialondulaku alonda ku radio wa ngand anch: “Tukezap kuyitesh kand Atuman a Yehova mu [Zaïre].” Rupompat rikash ralondulaku. Ashesha Yot ya Want, ayiya akadivar, ayikasa, ni kuyibul. Ap an a Atuman niyawiy ayiteka mu rukan. Pa Mwinses 12, 1988, winyikel wasenda yom ya dirijek dietu, ni amasalay atazukau anch a Garde Civil, asenda yikumbu ya mutiy. Akadivar adinga ni yisend amufundina Mobutu, pakwez kwadingap chakul ap chimwing. Pinipa Comite wa Mutiy wafanyina kukwat mupak umwing ukash: “Ov, tufanyidin kutwal mulong winou ku Dirumburish Dijim, anch tufanyidin kuchingel?” Mukadivar Timothy Holmes, wading mishoner ni mwin kutakel wa biro wa mutiy ulejen anch: “Twachingela chakwel Yehova atwinkisha manangu ni umutakel.” Kupwa kwa kutongin pa chinech mu malembil, comite wa mutiy wamana anch chadingap chisu cha kutwal milong ku dirumburish. Pakwez, ashinshikina piur pa kuwanyish maswir ma akadivar ni kuman mutapu wa kudandamen ni mudimu wa kulejan.

31, 32. Ov, mupak ik ushimokishena wakwatau ku Dirumburish Dijim dia Zaïre, ni mupak winou wading ni usu ik pa akadivar netu?

31 Mivu yivud yasuta. Kuyipompat Atuman kwasambisha kukep, ni kulimish mbil ya muntu kwapandikana mwi ngand. Biro wa mutiy wamana anch chawiy chisu cha kutwal mulong winou ku Dirumburish Dijim dia Zaïre chakwel ikala ni want ipau. Chawiy lel, Dirumburish Dijim ditiya kutesh mulong winou. Kupwa pa Chiwong 8, 1993, mu mivu sambwad kusambish padioshau mbil ya kujidik Atumana kudi mwant wa ngand, Dirumburish diashikena ku kuman anch chisal cha winyikel pantaliken ni Atuman chading chakad kukwatijan ni chijil, ni ayinkisha want ipau. Tongin bil pa chinech! Ankalansambu ateka mwom wau mu ubaj pajipau mupak wa mwin kuyikel wa ngand! Mukadivar Holmes ulejen anch: “Pa chirung chinech cha kuya ku Dirumburish, twamana mutapu watwishay Yehova kukarumun yom.” (Dan. 2:21) Kuwin kwinoku kwakasikesha ritiy ra akadivar. Amana anch Mwant, Yesu wayitakela antwend chakwel ijika chisu ni mutapu ik afanyidina kutwal milong yiney ku Dirumburish.

32 Patambulau want ipau, biro wa mutiy wikala ni mbil ya kulet amishoner, kutung yikumbu yisu, ni kutambul mikand yimedina pa Bibil. * Chading chom chisangareshina mud ik kudi atushalapol a Nzamb pa mangand mawonsu pa kuman mutapu wayilamay Yehova antwend muspiritu!​—Isay 52:10.

“[Yehova], ndiy mwin kwinkwash”

33. Ov, chom ik twilejina piur pa mutapu warishau ku dirumburish mu shapitre winou?

33 Pitumena mutapu twarisha ku dirumburish, tukwet kashinsh anch Yesu wawanyisha chakin kamu kushilamu kwend palonday anch: “Am yam nikeza kukwinkishany mazu ni manangu mawanyidina. Kwikil mukankuny ap umwing ukutwisha kukutadikany ap kukumanany makasu.” (Tang Luka 21:12-15.) Yisu yimwing, Yehova walangwisha a Gamaliel a katat mulong wa kuyilam antwend ap ankalansambu ni a avocat a mushiku chakwel akasikesha kutentam. Yehova wakangesha mat mawonsu ma akankuny netu. (Tang Isay 54:17.) Rupompat rikutwishap kukangesh mudimu wa Nzamb.

34. Ov, chom ik chisangareshina nakash mu mutapu wawinau ku dirumburish, ni chinech chimekeshin chom ik? (Tal kand mushet ulondina anch “ Kuwin Kukash ku Dirumburish Dijim kwakasikesha Mudimu wa Kulejan Want.”)

34 Ov, mulong wak kuwin kwetu ku Dirumburish kwamekana patok? Shinshikin pa chinech: Atuman a Yehova kadingap antu a katumb ap akweta chibachikin padi akwau bwat. Tukatap kusalang ma vote, kusal ma kampany ma chipolitik, ap kuyikasikesh antu asadina politik. Pakwez, antu amwing pakach petu atwalau ku dirumburish dijim ayimana yisu yivud mudi “antu amwamu akad kwilej.” (Mid. 4:13) Chawiy lel, kudi antu, dirumburish dikutwishap kuyikel relijon wetu ni pa akankuny a chipolitik, ap kutukwash. Pakwez, dirumburish diakwata chisu ni chisu mipak mulong wetwetu! Kuwin kwetu mu milong yiney kumekeshin anch tukat “kulondil mu Kristu tudi antu akin, tudi kand antu atuminay Nzamb.” (2 Kor. 2:17) Chawiy lel, tulondin pamwing ni Paul anch: “[Yehova], ndiy mwin kwinkwash, kinikez kwovap wom.”​—Heb. 13:6.

[Mazu madia kwishin kwa paj]

^ Mulong winou wa, Cantwell v. Mwi Ngand ya Connecticut, wading wa kusambish pakach pa milong 43 yatwalau ku Dirumbirish Dijim Nakash dia États-Unis, kwinikwa Mukadivar Hayden Covington wayilondina akadivar. Ndiy wafa mu muvu wa 1978. Mukajend Dorothy, ukwet mivu 90, usadin mu mutapu ushinshamena mudi chibol.

^ Mulong wimedina pa chijil chatekau mu muvu wa 1606. Chasala anch dirumburish dimwela muntu anch urumbukin anch amana anch muntu winou wakasikesha uyimp​—ap anch yadinga yilondinay yidi yakin.

^ Mu muvu wa 1950, mu Québec mwading atushalapol a chisu chawonsu​—kuwejaku ni antu 63 apwisha ku chikol ya Gilead, itiyija mudimu wau kwa kwisotin chikalap nchik rupompat rijim rading riyichingedina.

^ Mukadivar W. Glen How wading avocat umwing ukweta mushiku nakash, mulong kudiosh pa muvu wa 1943 kushik ku 2003, warisha nich ukaliweny njit jivud ku dirumburish mulong wa Atuman a Yehova mu Canada ni mu jingand jikwau.

^ Chakwel wijika kachom pa kachom pa mulong winou, tal mutu wa mulong “ La bataille n’est pas la vôtre, mais celle de Dieu ” udia mu nimero wa Réveillez-vous ! wa Ndol 22, 2000, pa paj wa 18-24.

^ A Garde Civil adiokala mwin ndond ya mutiy; pakwez yikumbu yisu ya biro wa mutiy ayitunga kwi ndond yikwau.

Ov, Want Udi Wakin Kudi Ey Mutapu Ik?

▪ Ov, mutapu ik wamekesha patok dirumburish anch tudi in kulejan, pakwez anch tudiap in kulet kanvundangesh, in kubwambul, ap in kwisak?

▪ Ov, mutapu ik tukata kutaninamu ni katat mu kuwin kwawinau pasak ku dirumburish?

▪ Ov, chom ik tukata kusal anch ajidik mudimu wetu wa kulejan?

▪ Kudi antu, ov, mulong wak chamekana patok anch antu a Yehova awina mu milong yivud ku dirumburish?

▪ Ov, mutapu ik wakasikesha kuwin kwinoku kwa ku dirumburish ritiy retu?

[Yipul ya Dilejan]

[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 143]

“Pa chirung chinech cha kuya ku Dirumburish, twamana mutapu watwishay Yehova kukarumun yom”

[Kamushet kadia pa paj wa 146, 147]

 KUWIN KUKASH KU DIRUMBURISH DIJIM KWAKASIKESHA MUDIMU WA KULEJAN WANT

DICHUKU DIA KWATAU MUPAK Kalang 11, 1927

NGAND Suisse

MULONG Want ipau wa yitiyij.

YASADIKA Mpurij umwing wamukasa Mukadivar Adolf Huber padingay ni kulejan, wamufisha nich anch mukadivar winou wading uletin kanvundangesh mu relijon, ni wamupwita ma trakt mend mimedina pa Bibil.

MUPAK Ku Dirumburish Dijim dia Ngand, Mukadivar Huber winana mulong wa yom yasalay mpurij winou. Dirumburish diamana anch kumupwit muntu ma trakt mend ma relijon kudi kujiril “want ipau wa yitiyij.”

CHASHIKENA Mupak winou wimika mar madingau ni kuyimesh in kwilej a Bibil mu mudimu wa kulejan.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Kafunfut 9, 1935

NGAND Roumanie

MULONG Want ipau wa kulond.

YASADIKA Ayikasa Atuman musamban mulong wa kupalangesh ma buku makata “kulet kanvundangesh pakach pa antu ni mu chisambu cha ngand.” Ayikatwila machuku 15 mu rukan.

MUPAK Dirumburish dijim nakash diamana anch Atuman ading asadin mijikit yau mu chisambu, ni mikand yau yadingap ubaj ku chisambu chidia mwi ngand, ni anch akwet mbil ya kulejan yitongijok yau.

CHASHIKENA Mupak winou, ni yikwau pakach pa milong 530 ya atuman ayishinshikina kudiosh pa muvu wa 1933 kushik mu 1939, yakwasha chakwel kwikala mbil yikeza kuyikwash akadivar chakwel adandamena kulejan patok kudiosh mu muvu wa 1948. Nlel unou tukwet kand mbil ya kusal patok mudimu wetu wa kulejan.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Rish 17, 1953

NGAND Pays-Bas

MULONG Want ipau wa kulond ni wa kuchap mikand.

YASADIKA Mukadivar Pieter Havenaar amukasa mulong walika kuziyil kwi mbil yilikishina kupalangesh mikand dichuku dikwau ching kusu diakaad ni diakatan pakach pa saa wa 9 kushik saa wa 11 pamanch.

MUPAK Dirumburish Dijim dialonda anch chijil chinech chading chikash.

YASHIKENA Mupak winou ukangeshin mipak yawonsu yaleta mbil ya kupalangesh mikand ni kusal anch mujikit winou ukasikana kuusadil.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Mwinkind 6, 1953

NGAND Canada

MULONG Want ipau wa kwifukwil ni kulond.

YASADIKA Ku Québec, ateka chijil chimwing chalikisha kupalangesh mikand pakad mbil ya ampurij. Mukadivar Laurier Saumur wadinga kalam mwin kwendangan amufisha nich anch kalondwilap chijil chinech, chawiy lel, amuteka angond asatu mu rukan.

MUPAK Dirumburish Dijim diamana anch chifanyidinap kusadin chijil chinech pantaliken ni Atuman. Dirumburish diamekesha anch kupalangesh kwinoku kwa mikand yimedina pa uruu wa Bibil chidi chikunku cha difukwil dia win Kristu dia Atuman a Yehova, difukwil ditiyijinau kudi mbil ya ngand.

YASHIKENA Mupak winou wasala anch apwisha milong 1600 ni kusut mu province wa Québec.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Kafunfut 13, 1983

NGAND Serbie

MULONG Want ipau wa kulond ni kuchap mikand.

YASADIKA Anambaz aad ayikasa mulong wa kupalangesh mikand yimedina pa Bibil. Ayifisha nich anch akat “kulet kanvundangesh mu Chisambu ni pakach pa Antu” ni ayiteka machuku matan mu rukan.

MUPAK Dirumburish Dijim diamana anch anambaz inay kalikap kuziyil ku chijil ni kaletap kwau kanvundangesh mu chisambu.

YASHIKENA Kupwa kwa kuwin kwinoku ku dirumburish, kadandamenap kand kuyikwat ap kuyipwit mikand yau.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Ndol-Mem 26, 1986

NGAND Turquie

MULONG Want ipau wa yitiyij.

YASADIKA Kupwa kwa majuku masatu kufundish relijon wau anch adi Atuman a Yehova, akadivar ni anambaz 23 ayikasa mu rukan anch apakishin kuswimp mwikadil wa chisak ap wa chipolitik.

MUPAK Dirumburish Dijim dialeta want ipau kudi Atuman, ni diakasikesha anch Atuman a Yehova akwet want ipau wa kumekesh yitiyij yau.

YASHIKENA Mupak winou wasala anch alika kudandamen kuyikas akadivar mulong wa mujikit wa win Kristu ni wapalangesha want ipau wa chirelijon kudi antu awonsu adinga mu Turquie.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Ndol-Mem 25, 1993

NGAND Grèce

MULONG Want ipa wa kumekesh relijon wa muntu.

YASADIKA Mu 1986, Mukadivar Minos Kokkinakis amukwata kapamp ka 18, amufisha nich anch wading ukat kuyishindil antu akwau chakwel alondula yitiyij yend. Kudiosh pa muvu wa 1938 kushik mu 1992, chijil cha in Grek chalikisha kusal mwamu, chasala anch ayikasa Atuman a Yehova 19 000 ni kusut.

MUPAK Dirumburish ditazukinau anch Cour européenne des droits de l’homme diamana anch kwading kujip kwa chijil cha want ipau wa kutong, wa kom, ni wa relijon; chalejena kand anch chifanyidin kwikal ni want ipau wa kumekesh relijon wau ni anch Atuman a Yehova adi “relijon umwing wijikena.”

YASHIKENA Winyikel wa Grèce wayileja amakurump awonsu anch afanyina kulondul mupak wa Kokkinakis, ni kwadingap kand kuyifish nich anch ading akat kuyishindil antu akwau chakwel itiyija yitiyij yau.

DICHUKU DIAKWATAU MUPAK Kalol 17, 2002

NGAND État-Unis

MULONG Want ipau wa kulond.

YASADIKA Mu ul wa Stratton mwi ngand ya Ohio alonda anch chifanyidin kutambul mbil ya kulejan nich kuchis ni kuchis. Dirumburish ni Dirumburish Dijim dialejana anch mupak winou wading ukwatijadin ni chijil cha ngand.

MUPAK Dirumburish Dijim Nakash dia États-Unis diamekesha anch mupak winou wadingap ukwatijadina ni chijil cha ngand ni dialejana anch muntu ni muntu wading ni mbil ya kusadin relijon wend ni want ipau wa kulond. Dirumbirish dialejana anch Atuman arumburila anch “mbil yau ya kulejan yidiokil mu Bibil.”

YASHIKENA Yitot ya misumb yalika kusadil yijil ya mutapu winou pantaliken ni mujikit wa Atuman a Yehova.