Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

SHAPITRE WA KAAD

Bibil—Buku Udiokila Kudi Nzamb

Bibil—Buku Udiokila Kudi Nzamb
  • Bibil ushalijadin nchik ni mabuku makwau?

  • Bibil ukutwish kukukwash nchik kurish nich milong yey?

  • Mulong wak ufanyidina kwitiyij uprofet udia mu Bibil?

1, 2. Mu mitapu ik udiay Bibil chipan chimwing chisangareshina?

OV, UKUTWISH kuvurik chisu watambula chipan chiwamp kudiokal kud murund mukatish? Chakin, kutambul chipan chinech kwakuletinap kusu mazang ku muchim pakwez kwakuletina kand musangar nakash. Mwawiy, chipan chakwijikisha chom kanang piur pa mwin kuchipan—anch ukwatin nich usey urund wen. Pakad ap kwidjidjek wapana kujikitish mulong wa chipan chisangareshina cha murund ney.

2 Bibil udi chipan chidiokila kud Nzamb, chipan chimwing tukutwisha kusanger chakin kamu. Buku winou wa pakampwil ulejen yom yakad etu kutwish kutan ndond yindjing. Chilikej, utulejin mutapu watangau maur mizwila atutumbu, divu, ikundj ni mband a kusambish. Bibil ukwet yijil ya kuchingejin yikutwisha kutukwash kurish nich yikokujol ni yakamish ya mwom. Urumburil mutapu ukezay Nzamb kuwanyish rutong rend ni kulet mikadil yiwamp pa divu. Bibil udi chipan chimwing chisangareshina mud ik!

3. Kulet kwa Bibil kutwijikishin yom ik piur pa Yehova, ni mulong wak kuletin mazang ku muchim?

3 Bibil udi kand chipan chimwing chiletina mazang ku muchim, mulong utulejin chom kanang piur pa mwin Kuchipan, Yehova Nzamb. Kutenchik kwa buku mud winou kud Nzamb udi uman umekeshina anch ndiy usotil tumwijika kamu nawamp. Chakin, Bibil ukutwish kukukwash kumushejin Yehova piswimp.

4. Chom ik chikushimokishina piur pa kwangan kwa Bibil?

4 Anch ukwet Bibil wey, kangal watong anch yey kusu umukweta. Ikala wa chikunku ap mwawonsu wakabuj, Bibil amupalangeshin kal mu jindim 2300 ni kusut ni antu 90 pa chitot amukwet mu mangand mawonsu. Chisu chawonsu, akat kwangan pa rubing ni rubing ma Bibil miliyon umwing ni kusut! Apalangeshin kal tutikit ni tutikit twa makopi ma Bibil ikala chikunku ap wakabuj. Chakin kamu, kwikil buku mukwau ukutwisha kwisikej ni Bibil.

Les Saintes Écritures — Traduction du monde nouveau” udiaku mu mazu kushalijan

5. Bibil ‘wadiokala nchik ku spiritu wa Nzamb’?

5 Chikwau kand, Bibil ‘wadiokala ku spiritu wa Nzamb.’ (2 Timote 3:16) Mu mutapu ik? Bibil amwinend wakwil anch: “Antu anyikisha kudi [s]piritu [u]tumbila alonda mazu matambulau kudi Nzamb.” (2 Pita 1:21) Chilikej: Mwin mudimu wa kwisak ukutwish kumwit kalerik wend kufund mukand. Mukand winou ukwet yitongijok ni yany ya mwin mudimu wa kwisak. Chawiy, udi chakin kamu mukand wend, udiap wa kalerik. Chawiy chimwing kand, Bibil ukwet uruu wa Nzamb, udiap wa antu amufunda. Mwamu, Bibil mwawonsu wakabuj udi “dizu dia Nzamb.”—1 Tesalonik 2:13.

WOVIJADIN NI WAKIN

6, 7. Ov, mulong wak kwovijan kwa rusangu ridia mu yikunku yawonsu ya Bibil kudi kwa kushimok?

6 Bibil amufunda mu chirung cha mivu 1600 ni kusut. In kufund a Bibil ashakama mu yirung kushalijan ni adinga antu akweta mikadil kushalijan. Amwing adinga anfachingand, in kuta ansh, ni atufung. Akwau niyawiy adinga aprofet, anzuj, ni ant. Mwin kufund Rusangu ruwamp Luka wadinga dokter. Yikalap nchik mikadil kushalijan ya in kufund, Bibil wovijadin kudiokal kamu kwinsambishil djat ni kwisudiel. *

7 Mukand wa kusambish wa Bibil utulejin mutapu wasambisha mar ma antu. Mukand wa nsudiel ulejen anch divu diawonsu dikez kwikal paradis, ap anch chir. Yikunku yawonsu ya Bibil yisambidin tunan twa mivu twa rusangu ra muntu ni yisambidin kand rutong ra Nzamb ni mutapu ukezay kuriwanyish. Kwovijan kwa Bibil kudi kwa kushimok, pakwez kudi chom tufanyidina kuchingejin mu buku udiokila kud Nzamb.

8. Let yilikej yimekeshina anch Bibil udi salal pa milong ya windim.

8 Bibil ulondil uyakin pa milong ya windim (siyans). Bibil ukwet jinsangu jimwing jimekeshina kuya kurutu nakash kwa chirung chinicha. Chilikej, mu mukand wa In Levi mudi yijil yayinkishau in Isarel a pakur, ya kumutek muntu pa ndond yend amwinend ni ya kwinang oku michid yadinga yiyombilamu yadingap yija yom yiney. Pa chisu kwadinga yitongijok ya makasu piur pa musong wa divu, Bibil walondanga anch divu didi dia chinkatang. (Isay 40:22) Bibil walonda mu usalal anch divu ‘aditandjekin pa rinzwizu.’ (Job 26:7) Chakin kamu, Bibil kadiap buku wa windim bwat. Pakwez pakatay kwisambin milong ya windim, uding salal. Ov, kichawiyap chom twadia tufanyidina kuchingejin mu buku udiokila kud Nzamb?

9. (a) Mu jinjil ik mumekenay Bibil kwikal wakin ni kuchingejin mu rusangu ra muntu? (b) Win-yakin wa antu amufunda ukulejin yom ik piur pa Bibil?

9 Bibil uding kand salal ni wa kuchingejin mu rusangu ra muntu. Jinsangu jend jidi kamu jakin pakampwil. Jikatap kwimen kusu pa kujimbul majin ma antu pakwez jikat kujimbulang kand kwadiokalau. * Mu kushalijan nau in kulejan jinsangu ja muntu a mangand, chisu ni chisu kakatap kwisambin kukangany kwa antu au ayinau, in kufund Bibil adinga in uyakin, afunda kurumbuk kwau ayinau ni kwa muchid wau. Chilikej, mu mukand wa Bibil wa Kuchind Michid, Moses mwin kuufund witiyidin kurumbuk kwend amwinend kwamukandinau nakash. (Kuchind Michid 20:2-12) Win-yakin mud winou udi ukemp nakash mu jinsangu jikwau ja rusangu ra muntu pakwez wizwil mu Bibil mulong Bibil udi buku udiokila kud Nzamb.

BUKU WA MANANGU MA UKWASH

10. Mulong wak chidiap cha kukashimuk anch Bibil udi buku wa ukwash?

10 Mulong Bibil udiokil ku spiritu wa Nzamb, udi ‘wa ukwash mu kufundish, mu kubabesh, mu kutenchik yom.’ (2 Timote 3:16) Mwaning, Bibil udi buku wa ukwash. Ulejen chovu chilemp cha uumb wa muntu. Chidiap cha kukashimuk, mulong Mwin Kumusal, Yehova Nzamb, udi Sakatang! Yehova wovil nawamp kurumburik kwa yitongijok ni yovil yetu kutupandakanamu ayinetu. Chikwau kand, Yehova wij yituswiridina chakwel twikal nich musangar. Ni wij kand ngikadil ya mwom yitufanyidina kwiyep.

11, 12. (a) Mitu ik ya milong yisambinay Yesu mu Mafundish mend ma pa Mukandu? (b) Yom ik yikwau yijim yisambidinau mu Bibil, ni mulong wak chiyul cha Bibil chidiap ching cha pa muten kanang?

11 Shinshikin diskur dia Yesu ditazukinau anch Mafundish ma pa Mukandu, difundilau mu Mateu mwimbu wa 5 djat ku mwimbu wa 7. Mu chikunku chinech chijim cha mafundish, Yesu wisambina mitu ya milong kushalijan, wisambina kand mutapu wa kutan musangar wakin, mutapu wa kupwish kupwitijan, mutapu wa kulembil, ni mutapu wa kwikal nich kuman kufanyidina piur pa yom ya ku mujimbu. Mazu ma Yesu machikwet kamu usu ni madi ma ukwash ni nlel unou mud muchadinga pamisambinay.

12 Yijidik yimwing ya Bibil yisambidin mwom wa dijuku, yaku ya mudimu, ni urund ni antu akwau. Yijidik ya Bibil yisadil kud antu awonsu, ni chiyul cha Bibil chiding chisu chawonsu cha ukwash. Manangu madia mu Bibil amisambidin mu wiswimp mu mazu ma Nzamb kusutil kud muprofet Isay anch: ‘Yam Yehova, Nzamb wen, nikat kukufundishany chakwel wisakinanyamu.’—Isay 48:17.

BUKU WA UPROFET

Mwin kufund Bibil Isay wabwaka kuwa kwa Babilon

13. Tuyom ik tukemp-tukemp twamupepilau muprofet Isay kud Yehova chakwel afunda piur pa Babilon?

13 Bibil ukwet uprofet uvud, ukwau uvud wawanyina kal. Shinshikin chilikej chimwing. Kusutil kud muprofet Isay, washakama mu chitot cha chinan kurutu kwa chirung chetu, Yehova wabwaka anch musumb wa Babilon akez kuushesh. (Isay 13:19; 14:22, 23) Ajimbula tuyom tukemp-tukemp mulong wa kulejan kwau mutapu ukeza kushiken chom chinech. Amasalay aumisha wit wa Babilon ni kupwa andama mu musumb pakad ap kurish. Yidiap kusu yiney. Uprofet wa Isay wajimbula kand ni dijin dia mwant ukeza kukwat Babilon—Sirus.—Isay 44:27–45:2.

14, 15. Mutapu ik wawanyina uprofet wa Isay piur pa Babilon mu tuyom tukemp-tukemp?

14 Kupwa kwa mivu 200—pa uchuku wa Mwinkind 5/6, 539 K.C.C.—amasalay ateka chibeng chau piswimp ni Babilon. Nany wadinga kalal? Sirus mwant wa in Peris. Atenchika njil mulong wa kuwanyish uprofet umwing ushimokishina. Ov, amasalay enday Sirus andama mu Babilon pakad kurish, mud mwabwakau?

15 In Babilon adinga ni kusal musambu pa uchuku winiwa ni iyova kwikal mu diking mulong adinga mukach mwa jimbumbu jijim ja musumb wau. Oku pa chisu chinicha, Sirus wasengurila nich nkeu mem ma wit wadinga usutila mu musumb. Chad mem chimauma antwend atwisha kwaukin pansh pa wit ni kushejin ku jimbumbu ja musumb. Ov, mutapu ik welau kutwish kwandam amasalay a Sirus mu jimbumbu ja Babilon? Mulong wa diyingish kanang, pa uchuku winiwa yis ya musumb yashala ya wash!

16. (a) Mu kubwak kwa Isay chom ik chadinga chifanyidina kwikal chibudikin cha nsudiel piur pa Babilon? (b) Mutapu ik wawanyina uprofet wa Isay piur pa disheshik dia Babilon?

16 Piur pa Babilon, atakela kulond anch: “Kwikil muntu ukeza katungamu kand chikupu. [Ap mwin Arab, NW] kakezap katung mwinkand wend mwinimwa, ap kwikil kand atufung akeza kadishil yivam yau mwinimwa.” (Isay 13:20) Uprofet winou walonda yom yikeza kusadik kupwa kwa kuwa kwa musumb. Walejana anch Babilon ukez kasheshik chikupu. Ukutwish kushinshikin uman wa kuwanyin kwa mazu minam. Mankur ma Babilon mukur—madi piswimp ku makilometre 80 kurul kwa Baghdad, mu Iraq—udi uman umekeshina anch yalonday Yehova kusutil kud Isay yawanyina: “Nikez kakomb Babilon wakad kushap kachom ap kamwing.”—Isay 14:22, 23. *

Mankur ma Babilon

17. Kuwanyin kwa uprofet wa Bibil kukasikeshin nchik ritiy?

17 Kushinshikin mutapu udiay Bibil buku umwing wa uprofet wa kuchingejin kukat kukasikesh ritiy, ov, kimwawiyap? Chakin kamu, anch Yehova wawanyisha kushilamu kwend kwa pakur, tukwet mayingish mawonsu ma kwikal nich ruchingej anch ukez kuwanyish kushilamu kwend piur pa paradis pa divu. (Kuchind Michid 23:19) Chakin, tukwet “ruchingej ra mwom wa chikupu, mudi Nzamb wakad kutwish kudimban watushilamu chikupu pa muten wa pasak.”—Titus 1:2. *

‘DIZU DIA NZAMB DIKWET MWOM’

18. Mazu ik ma usu ukash malonday kambuy mwin Kristu, Paul piur pa “dizu dia Nzamb”?

18 Kusutil ku yom twashinshikina kal ey mu shapitre winou, chimeken patok anch Bibil udi chakin kamu buku wa pakampwil. Chikwau kand, usey wa Bibil uyil kulemp kupandakanamu kwovijan kwau, pa milong ya windim ni uyakin mu jinsangu ja muntu, manangu ma ukwash, ni uprofet wa kuchingejin. Kambuy mwin Kristu Paul wafunda anch: “Dizu dia Nzamb [dikwet mwom, MM], ni usu, ni kutwa kupandiken mpak ya musamun yitwila mitambu yaad, dikubuz mu mupim ni mu muchim, dikat kubaril manangu ni usongisong, dikutwish kujingunin yitongijok ni rusot rawonsu ridia mu muchim wa muntu.”—Hebereu 4:12.

19, 20. (a) Bibil ukutwish nchik kukukwash kwishinshikin amwiney? (b) Ov, mutapu ik ukutwisha kumekesh kujikitish kwey mulong wa Bibil, chipan cha pakampwil cha Nzamb?

19 Kutang “dizu” dia Nzamb, ap anch uruu, udia mu Bibil kukutwish kuswimp mwom wetu. Kukutwish kutukwash kwishinshikin ayinetu kupandakanamu muchidinga machuku mawonsu. Tukutwish kulond anch tumukatin Nzamb, pakwez yitusadila kwambatan nich malejan ma Dizu diend diapepilay, Bibil, yikez kulejan yitongijok yetu yakin, ap yovil yakin ya muchim wetu.

20 Chakin kamu Bibil udi buku udiokila kud Nzamb. Udi buku utufanyidina kutang, kwilej, ni kukat. Mekesh kujikitish kwey mulong wa chipan chinech cha Nzamb kusutil ku kudandamen kushinshikin yom yidiamu. Piusadila mwamu, ukez kusanger nakash rutong ra Nzamb piur pa antu. Tukez kwisambin rutong riner ni mutapu rikeza kuwanyin mu shapitre wambakedinap ou.

^ par. 6 Ap anch antu amwing alondining anch yikunku yimwing ya Bibil yovijadinap, kulond kwinoku kudiap kwakin. Tal shapitre wa 7 wa buku La Bible : Parole de Dieu ou des hommes ? wapalangeshau kud Atuman a Yehova.

^ par. 9 Chilikej, shinshikin tuyom tukemp-tukemp twa dijuku dia Yesu tufundinau mu Luka 3:23-38.

^ par. 16 Mulong wa jinsangu jivud piur pa uprofet wa Babilon, tal paj wa 27-29 mu broshir Un livre pour tous, wapalangeshau kud Atuman a Yehova.

^ par. 17 Disheshik dia Babilon chidi chilikej chimwing cha uprofet wa Bibil wawanyina. Yilikej yikwau yisambidin kusheshik kwa Tir ni Niniv. (Ezekiel 26:1-5; Sofoniy 2:13-15) Chikwau kand, uprofet wa Daniel wabwaka kuswinkanijan kwa mant ma mangand madinga mafanyidina kwikalaku kupwa kwa Babilon. Mu mant minam mud in Med ni Peris ni in Gres. (Daniel 8:5-7, 20-22) Tal Wenjil, paj wa 199-201, mulong wa minsamb ya uprofet uvud wa Mesia wawanyina padiay Yesu Kristu.