ijil ya Nzamb yimedin pa mbil jend. Mbil jinej jimedin pa uyakin udia mu Bibil. Jitukwashin kwijik mutapu utonginingay ni wiyovilingay Nzamb piur pa milong kanang. Mbil jikat kutukwash kukwat mipak yiwamp mu mwom ni kusal yom yidia yiwamp. Jikat kukwash nakash mu yom mwakad yijil ya Nzamb kulejan yom patok.

▸ Shapitre wa 1, paragraf 8

umuziyin Yehova kurumburikin anch tukatin kusal kwa kwikatin yom yawonsu yitulejinay kusal. Yehova ukatin anch tumuziyin mulong tumukatin. (1 Yohan 5:3) Anch tumukatin ni tumuchingejidin Nzamb, tukulondul yiyul yend mu milong yin yawonsu. Tukumuziyin ap anch chitukasikedin kusal mwamu. Chidi chiwamp kudi etu kumuziyin Yehova, mulong utufundishin mutapu wa kwikal ni mwom uwamp katat ni utushidinamu anch tukusanger yiyukish yivud mu machuku ma kurutu.—Isay 48:17.

▸ Shapitre wa 1, paragraf 10

Yehova wamwinka muntu ni muntu want ipend ap ukaliweny wa kukwat mipak. Katutangap mudi arobo. (Kuvurik Yijil 30:19; Joshua 24:15) Tukutwish kusadin want ipetu mulong wa kukwat mipak yiwamp. Pakwez anch tubabelap, tukutwish kukwat mipak yakad manangu. Kwikal ni want ipau kurumburikin anch tufanyidin ayinetu kukwat mupak umekeshina anch tukatin kumushinshamen Yehova ni anch tumukatin.

▸ Shapitre wa 1, paragraf 12

Yehova wateka mbil jishitwila mulong wa kututakel mu yaku ni mu yisalijok yetu. Mu Bibil, tukutwish kwilej chirumburikina mbil jinej ni  mutapu jikutwisha kutukwash kwikal ni mwom uwamp. (Jinswir 6:16-19; 1 Korint 6:9-11) Mbil jinej jitukwashin kwijik chitongijok cha Nzamb piur pa uwamp ni uyimp. Jitukwashin kand kwijik mutapu wa kwikal ni rukat, mutapu wa kukwat mipak yiwamp ni mutapu wa kwikal antu awamp pantaliken nau antu akwau. Ap anch mbil ja mangand jidandamedin kupwa usey, mbil ja Yehova jikuswimpangap. (Kuvurik Yijil 32:4-6; Malakiy 3:6) Kujilondul kukat kutuchidij nakash ku ubaj uyimp wa ku mujimbu ni mu manangu.

▸ Shapitre wa 1, paragraf 17

Kom ketu yidi yovil yidia mu muchim wa muntu ya kwijik uwamp ni uyimp. Yehova wamwinka muntu ni muntu kom. (Rom 2:14, 15) Chakwel anch kom ketu kasala nawamp, tufanyidin kukafumb kukwatijan ni mbil jishitwila ja Yehova. Kupwa kom ketu kakutwish kutukwash kukwat mipak yikata kumusangaresh Nzamb. (1 Pita 3:16) Kom ketu kakutwish kutubabesh chisu tukimbina kukwat mupak wa usup, ap kakutwish kutufish nich nakash kupwa kwa kusal chom chiyimp. Kom ketu kakutwish kuziy, pakwez nich ukwash wa Yehova, tukutwish kukawapish kand. Kom kawamp kakat kutwinkish chisambu mu manangu ni kalimish.

▸ Shapitre wa 2, paragraf 3

Kumwov Nzamb wom kurumburikin anch tumukatin ni tumulimishin, chawiy tukatinap kusal chom chin chawonsu chikumwovisha nayimp. Kumwov Nzamb wom kukat kutukwash kusal yom yiwamp ni kwipuk kusal yom yiyimp. (Kuseng 111:10) Kukat kutubachik kutesh nawamp yom yawonsu yilondinay Yehova. Kukat kutukwash kand kulam kushilamu kwetu mulong tumulimishin. Kumwov Nzamb wom kukwet usu pa mutapu wetu wa kutong, mutapu tuyisadidina antu akwau, ni pa mipak tukata kukwat dichuku diawonsu.

▸ Shapitre wa 2, paragraf 9

Kukarumuk kumekeshin runeng rijim nakash rikwetay muntu mulong wa yom kanang yiyimp yasadinay. Antu amukatina Nzamb akat kwov nayimp nakash anch aman anch asalang chom chiyimp chakad kukwatijan ni mbil jend. Anch twasal chom chiyimp, tufanyidin kumwit Yehova dilikishin kusutin chakupesh cha Yesu. (Mateu 26:28; 1 Yohan 2:1, 2) Anch twakarumuk kamu chakin ni twalik kusal kand yom yiyimp, tukutwish kwikal ni kashinsh anch Yehova ukutulikishin. Tufanyidinap kand kwifish nich piur pa yom twasala pakur. (Kuseng 103:10-14; 1 Yohan 1:9; 3:19-22) Tufanyidin kusal usu wa kwilejin ku kurumbuk kwetu, kuswimp yitongijok yiyimp yawonsu, ni kushakam kukwatijan ni mbil ja Yehova.

▸ Shapitre wa 2, paragraf 18

Anch muntu wasadina chitil chijim walik kukarumuk ni walik kulondul mbil ja Yehova, kakwikalap kand mu chikumangen. Chifanyidin kumwopat. Anch amwopat muntu, tufanyidinap kand kubombakan ni muntu winou ni tufanyidin kulik kwambamb nend. (1 Korint 5:11; 2 Yohan 9-11) Ditenchik dia kumwopat muntu dikat kuchidij dijin dia Yehova ni chikumangen. (1 Korint 5:6) Kumwopat muntu didi kand dipup dikutwisha kumukwash muntu kukarumuk chakwel atwisha kand kumuchirikin Yehova.—Luka 15:17.

▸ Shapitre wa 3, paragraf 19

Yehova utukatin ni ukatin kutukwash. Chawiy chitwinkinay wintakel, umutakel ni yiyul kusutin Bibil ni antu amukatina Nzamb. Mulong tudi antu akad kuwanyin, tukwet kuswir nakash kwa ukwash winou. (Jeremiy 17:9) Anch twayitesh nich kalimish antu asadidinay Yehova mulong wa kututakel, tumekeshin anch tumulimishin ni tukatin kumuziyin.—Hebereu 13:7.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 2

Mulong tudi antu akad kuwanyin, chiswapel kudi etu kwikal ni choy ni chibud. Pakwez Yehova uchingejin anch twikala in kwikepish. Yisu yivud, tukat kusambish kwilej kwikepish anch twiyisikesh ni Yehova ni twaman mutapu tudia akemp ku mes mend. (Job 38:1-4) Chom chikwau cha usey piur pa kwikepish chidi kwilej kutongin nakash piur pa antu akwau ni kuman yom yidia yiwamp kudi awiy kulik kudi etu. Chibud chikat kusalang anch muntu amana anch udi muwamp kusutamu antu akwau. Muntu wikepishina ukat kwishinshikin amwinend ni kuman usu ukwetay ni kuziy kwend. Kakatap kwidjidjek kwitiyin kurumbuk kwend, kwit dilikishin ni kwitiy ukwash ni chiyul. Muntu wikepishina ukat kumuchingejin Yehova ni kulondul umutakel wend.—1 Pita 5:5.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 4

Wintakel udi usu wa kupan mbil ja kukwat mipak. Yehova ndiy kusu ukweta wintakel wa piur nakash mwiur ni pansh. Mulong watanga yom yawonsu, udi Muntu ukweta usu nakash mwiur ni pa mangand mawonsu. Ukat yisu yawonsu kusadin wintakel wend mulong wa uwamp wa antu akwau. Yehova wayinka antu amwing chisend cha kutulam. Chilakej, anvaj, amakurump a chikumangen, ni antakel a ngand akwet niyau ulabu, ni Yehova ukatin anch twovijan nau. (Rom 13:1-5; 1 Timote 5:17) Pakwez anch yijil ya an a antu yapwitijan ni yijil ya Nzamb, tukat kumuziyil Nzamb pa ndond pa kuyiziyil antu. (Midimu 5:29) Anch twitiy wintakel wa antu asadidinay Yehova, tumumekeshidin Yehova anch tulimishin mipak yend.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 7

Yehova usadidin amakurump, adia akadivar ija yom yivud, mulong wa kulam chikumangen. (Kuvurik Yijil 1:13; Midimu 20:28) Amakundj inay atukwashin kulam urund wetu ukash ni Yehova ni kumwifukwil mu chisambu ni mu mutapu urijekinau. (1 Korint 14:33, 40) Mulong akat  kuyitond amakurump kusutin spiritu utumbila, afanyidin kuwanyish yom yitinau yidia mu Bibil. (1 Timote 3:1-7; Titus 1:5-9; 1 Pita 5:2, 3) Tuchingejidin ni tukwashin dirijek dia Yehova, chawiy tusadin mu kwovijan nau amakurump nich musangar.—Kuseng 138:6; Hebereu 13:17.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 8

Yehova wayinkisha anvaj chisend cha kuyilam anau ni antu akwau a mu dijuku diau. Pakwez, Bibil ulejen anch ikundj ndiy udia ntakel wa dijuku. Anch tatuku udi kwamwamu mu dijuku, maku ndiy udia ntakel wa dijuku. Pakach pa yisend ya ntakel wa dijuku padi kudish dijuku, kudidjik, ni kudikimbin ndond ya kushakam. Chidi cha usey kudi ntakel wa dijuku kutakel dijuku diend mu kudikwash kumwifukwil Yehova. Chilakej, ufanyidin kwikal ni kashinsh anch akat kukumangan ku yikumangan ya chikumangen pakad kujing, anch akat kusal mudimu wa kulejan ni anch akat kwilej Bibil pamwing. Ntakel wa dijuku ndiy kand ukata kukwat mipak. Ukat kusal usu wa kumwimburij Yesu kusutin ku kwikal muntu muwamp ni wisikena, kulik mwin chisum ni uchinchikina. Kusal mwamu kukat kulet musangar, chawiy antu awonsu a mu dijuku akutwish kwiyov mu diking ni kudandamen kumwifukwil Yehova.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 12

Chisak Chitakedila chidi chisak cha amakundj akweta ruchingej ra kuya mwiur asadidinau kudi Nzamb mulong wa kutakel mudimu usadinau antu end. Mu mivu chitot yakusambish, Yehova wasadina chisak chitakedila mulong wa kutakel chikumangen cha in Kristu akusambish mu difukwil diau ni mu mudimu wau wa kulejan. (Midimu 15:2) Nlel, chisak cha akadivar asadina mudi Chisak Chitakedila chawiy chitakedila ni kulam antu a Nzamb. Chisu chikwatinau akadivar inay mipak, akat kuchingejin umutakel udiokila mu Dizu dia Nzamb ni spiritu wend utumbila. Yesu walonda piur pa chisak chinech cha amakundj azizidilau many anch ‘kashalapol ushinshamena ni kubabal.’—Mateu 24:45-47.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 15

Kudi yisu yikutwishau kumwit nambaz kusal yom yimwing mu chikumangen yikatau kasal kudi akadivar. Chisu chisadinay mudimu winou, umekeshin kalimish kend mulong wa ditenchik dia Yehova kusutil kubwik ku mutu. Pakwez maswir ma kubwik ku mutu wend madi kwau ching mulong wa mu yom kanang. Chilakej, nambaz ufanyidin kubwik chom ku mutu anch utakedin dilejan dia Bibil padiayap nfumwend ap mukadivar wabatishinau kal.—1 Korint 11:11-15.

▸ Shapitre wa 4, paragraf 17

Chisu tulikina kwiyandjik mu milong ya mangand, tulikin kukwash chikunku ap chimwing cha politik. (Yohan 17:16) Antu a Yehova akat kukwash Want wend. Tukwiyandjikangap mu milong ya mangand, mudi mwasalay Yesu.

Yehova utulejin “kuyiziyil in kutakel ni akweta ulabu.” (Titus 3:1, 2; Rom 13:1-7) Pakwez chijil cha Nzamb chilondin kand anch tufanyidinap kujipan. Chawiy kom ka mwin Kristu kafanyidinap kumwitiyin kuya kwi njit. Anch mwin Kristu ukwet mutapu wa kusal mudimu wa wan a ngand ukwatijadina ni mudimu wa usalay, ufanyidin kushinshikin anch kom kend kitiyin kusal mwamu.

Tukat kumwifukwil ching Yehova, mulong ndiy Sakatang wetu. Ap anch tumekeshin kalimish mulong wa yijingidij ya ngand, tufanyidinap kwifukwil drapo ap kuwang muminy wa ngand. (Isay 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Korint 10:14) Chikwau kand, antu a Yehova akat kukwat mupak ayinau wa kulik kusal mavot ma chipolitik. Chidi mwamu mulong twatondin kal kwikal ku mutambu wa winyikel wa Nzamb.—Mateu 22:21; Yohan 15:19; 18:36.

▸ Shapitre wa 5, paragraf 2

Mangand makasikeshidin mutapu wa kutong wa Satan. Mutapu winou wa kutong udi nakash kudi antu akad kumukat ni kumwimburij Yehova ni  alikina mbil jend. (1 Yohan 5:19) Yitongijok yiney ni yisal yidiokilaku ayilejen anch yidi spiritu wa mangand. (Efes 2:2) Antu a Yehova akwet kashinsh anch kayitakedinap kudi spiritu winou. (Efes 6:10-18) Pa ndond pa kusal mwamu, tukatin mbil ja Yehova ni tusadin usu nakash mulong wa kulam chitongijok chend.

▸ Shapitre wa 5, paragraf 7

Kupumbuk kudi kwiyauril ku uyakin wa Bibil. In kupumbwok akat kumubwambwil Yehova ni Yesu, Mwant watondau mulong wa Want wa Nzamb, ni akat kusal usu wa kuyipwitin antu akwau kudi awiy. (Rom 1:25) Akatin kutek kwidjidjek mu manangu ma antu amwifukwidina Yehova. Antu amwing a mu chikumangen cha kusambish cha win Kristu ikala in kupumbwok, ni chidi kand mwamu nlel. (2 Tesalonik 2:3) Antu amushinshamedina Yehova kafanyidinap kwikal mu umwing nau in kupumbwok. Tufanyidinap kusal anch maswir ma kukimb kwijik ap yibachikin ya antu akwau yitushikija ku kutang ap kutesh yitongijok ya in kupumbwok. Etu tudi ashinshamena kudi Yehova ni tumwifukwidin ching ndiy.

▸ ▸ Shapitre wa 5, paragraf 9

Mwinshin mwa Chijil cha Moses, muchid wa Isarel wamwitang Yehova mulong wa kulikishin yitil yau. Apanang yakupesh ya mbut, many ni annam mu tempel mulong wa kwit dilikishin. Mu mutapu winou, in Isarel avurikang anch Yehova wading ukatin kulikishin yitil yau, ya muchid wakabuj ni ya muntu panrend. Mu kusut kwa chisu, kupwa kwa Yesu kupan mwom wend mulong wa kubwik yitil yetu, yakupesh yiney mulong wa kulikishin yitil yedingap ni usey kand. Yesu wapana chakupesh chiwanyidina “kapamp kamwing kusu.”—Hebereu 10:1, 4, 10.

▸ Shapitre wa 7, paragraf 6

Mwinshin mwa Chijil cha Moses, antu ading kusadin annam mulong wa yakudia. Ayilejang kand kupan yakupesh ya annam. (In Levi 1:5, 6)  Pakwez Yehova kitiyangap anch antu end ikal ni chisum pantaliken ni annam. (Jinswir 12:10) Pakwez, Chijil chading ni mbil jading jichidijina annam kudi in chisum. Ayileja in Isarel kulam nawamp nakash annam au.—Kuvurik Yijil 22:6, 7.

▸ Shapitre wa 7, paragraf 6

Yikunku yikemp yikemp ya mash. Mash makweting yikunku yijim yinying—globules rouges, globules blancs, plaquettes, ni plasma. Yikunku yiney yijim yinying ya mash akutwish kuyauril mu yikunku yikemp yikemp yitazukinau anch yikunku yikemp yikemp ya mash. *

In Kristu kakatap kwitiy kwitekish yikunku yijim yinying ya mash. Chad afanyidin kwitiy yikunku yikemp yikemp ya mash? Bibil kalondinap patok pa mulong winou. Chawiy mwin Kristu mwawonsu ufanyidin amwinend kukwat mupak kukwatijan ni kom kend kafumbinau kudi Bibil.

In Kristu amwing akat kutond kulik kwitiy yikunku yawonsu ya mash. Akat kutong anch Chijil cha Nzamb kudi in Isarel chading chitin anch mash mawonsu madjishangay nnam ading afanyidin kumichil “pansh.”—Kuvurik Yijil 12:22-24.

Akwau niyau akutwish kukwat mupak ushalijadina. Kom kau kakat kuyilej kwitiy yikunku yikemp yikemp yimwing ya mash. Akutwish kutong anch yikunku yikemp yikemp ya mash yimekeshinap kwau mwom wa chitang mwadioshangau mash minam.

Chisu ukwatina mipak piur pa yikunku yikemp yikemp ya mash, shinshikin yipul yilondwilaku ey:

• Ov, nitiyin anch kulik yikunku yikemp yikemp ya mash kurumburikin anch nikwitiyap mon ukutwisha kupwish mayej ap kwimik kudja kwa mash?

• Mutapu ik nikutwisha kumurumburil dokiter mulong wak nilikin kwitiy kusadin chikunku chimwing ap yivud ya yikunku yikemp yikemp ya mash?

 Mitapu ya kwok ya chimwingang. Mulong tudi in Kristu, tukatap kupan mash, ap kumalamin mwi ndond kanang mulong wa kumasadin chisu chikutubarilau. Pakwez, kudi mitapu yikwau ya kwiyokish yikutwishau kusadin mash ma muyej amwinend. Mwin Kristu mwawonsu ufanyidin kukwat amwinend mupak piur pa mutapu ukusadinau mash mend chisu chimubarilau, chimusadinau ma ekzame ap chisu chimwokinau. Pa yisu yiney, akutwish kumudiosh muyej mash mend mawonsu mu chisu kanang.—Mulong wa jinsangu jivud, tal Chinong cha Kalam, cha 15 Ngond wa 10, 2000, paj 30-31, mu Français.

Chilakej, kudi mutapu wa kwiyokish utazukinau anch hémodilution, ukatau kudiosh kapamp kamwing chikunku cha mash ma muyej ni kumutek mem kurutu kwa kumubaril. Kupwa, pamubarilau ap chisu chikemp kupwa kwa kumubaril, akumuchirishin kand mash mend.

Mutapu ukwau autazukin anch kuking ma cellules. Mu mutapu winou wa kwiyokish, akat kulam mash ma muyej makata kudja pamubarilau, amawapish ni kupwa amuchirishinam muyej pamubarilau ap chisu chikemp kupwa kwa kumubaril.

 Kukutwish kwikal kushalijan kukemp piur pa mitapu yiney ya kwokan kukwatijan ni adokiter kushalijan. Chawiy kurutu kwa kwitiy mutapu win wawonsu wa kubarilan, wa kusadish ekzame ap kwiyokish kwijikena, mwin Kristu ufanyidin kwijik nawamp mutapu ukusadinau mash mend.

Chisu ukwatina mipak piur pa mitapu ya kwok ya chimwingang yitina kusadin mash mey, shinshikin yipul yilondwilaku ey:

• Anch asutishin chikunku cha mash mam mu mashiny ni kupwa imik mu chisu kanang pambarilau, ov, kom kam kakwitiy kuman mash minam mudi madi ching mamam ni chifanyidinap ‘kumichil pansh’?—Kuvurik Yijil 12:23, 24.

• Ov, kom kam kafumbinau kudi Bibil kakurumbangan anch chisu chingokinau, adiosh chikunku cha mash, amawapish ni kupwa anchirishinam mu mujimbu?

• Ov, nitiyin anch kulik kwitiy mitapu yin yawonsu ya kwok kwa chimwingang yitina kusadin mash mam yirumburikin anch nikutwishap kwitiy ekzame wa mash, kowish mash mu mashiny (hémodialyse), ap kusadin mashiny ma kupwit nich mash mu rudung mulong wa kumatwal mu michim?

Kurutu kwa kukwat mipak piur pa yikunku yikemp yikemp ya mash ni mitapu ya kwiyokish yitina kusadin mash metu, tufanyidin kwit umutakel wa Yehova ni kupwa kukimbijol. (Jakobu 1:5, 6) Kupwa kwa kusal mwamu, tufanyidin kusadin kom ketu kafumbinau kudi Bibil mulong wa kukwat  mupak wetu. Tufanyidinap kuyipul antu akwau yafanyinangau kusal anch awiy adia mu mwikadil winou, ni antu akwau kafanyidinap kukwat mupak pa ndond yetu.—Rom 14:12; Galatia 6:5.

▸ Shapitre wa 7, paragraf 11

Kwikal inangina mu manangu kurumburikin anch mashakamin ni yisal yetu yinangin ku mes ma Nzamb. Kwishitul kudi kand piur pa yom tutongina, tulondina ni tusadina. Yehova utulejin kwipuk mitapu yin yawonsu ya kwijond kwa masandj ap masandj min. (Jinswir 1:10; 3:1) Tufanyidin kukwat mupak anch tukulondul mbil jinangina ja Yehova kurutu twikal mu mwikadil ukutwisha kutupak kusal chom chiyimp. Tufanyidin kulembil chisu chawonsu mulong wa kwit ukwash wa Nzamb mulong wa kushal zwang mu manangu ni tufanyidin kukwat mupak wa kwipuk yoziu ya masandj.—1 Korint 6:9, 10, 18; Efes 5:5.

▸ Shapitre wa 8, paragraf 11

Pakach pa yaku yiyimp padi kulond ap kusal yom mu mutapu ukata kujip nakash mbil ja Nzamb ni kumekesh mwikadil wa usany. Muntu usadina mwamu umekeshin anch kalimishinap yijil ya Nzamb. Anch amulondin muntu mulong wa chaku chiyimp, komite wa dirumburish ukushinshikin mulong winou. Kwijond kurumburikin yisalijok yiyimp kushalijan. Kukwatijan ni kujimb kwa mulong, milong yimwing mudi kwijond yifanyidin kuyishikij mu komite wa dirumburish mu chikumangen.—Galatia 5:19-21; Efes 4:19; mulong wa jinsang jivud, tal “Yipul ya in Kutang” mu Chinong cha Kalam cha 15 Ngond wa 7, 2006 mu Français.

▸ Shapitre wa 9, paragraf 7; Shapitre wa 12, paragraf 10

Yehova watanga yid ya ukundj ni wimband mulong wa kumukwash ngatan ni ngachik kumekeshijadin rukat mu mutapu uwamp. Pakwez anch muntu ukat kwichuku, ap kusadin nayimp yid yend ya ukundj ap wimband mulong wa kwinsangaresh, usadidin yid yend mu mutapu uyimp. Chaku chinech chikutwish kuyipish urund wa muntu ni Yehova. Chikutwish kukudish maswir mayimp ni chikutwish kusal anch muntu aman yid ya ukundj ni wimband mu mutapu uyimp. (Kolosay 3:5) Muntu akweta chaku chinech chiyimp ni umena anch chikasiken kwimik kakutwishap kulik. (Kuseng 86:5; 1 Yohan 3:20) Anch wawiy mulong ukweta, mulembila Yehova ni muchim umwing ni mwita chakwel akukwasha. Ipuk yom mudi pornografi, ukata kukushikij ku kwikal ni yitongijok yitakanena. Mulejamu nvaj wey udia mwin Kristu ap murund uswila ulimishina yijil ya Nzamb. (Jinswir 1:8, 9; 1 Tesalonik 5:14; Titus 2:3-5) Ukutwish kwikal nich kashinsh anch Yehova umen ni ukwatin nich usey usu usadina mulong wa kwikal wishitwila.—Kuseng 51:17; Isay 1:18.

▸ Shapitre wa 9, paragraf 9

Chaku cha kwikal ni ambay a uruw avud, achitazukin anch uruw wa rupad. Yehova wasala uruw mulong wa ikundj umwing ni mband umwing. Mu Isarel wa pasak, Nzamb witiyang anch ikundj umwing ikala ni amband avud, pakwez kichawiyap chading chitongijok chend cha kusambish. Nlel, Yehova kitiyinap uruw wa rupad pakach pa antu end. Ikundj ufanyidin kwikal ching ni mband umwing, ni mband ufanyidin kwikal ching ni ikundj umwing.—Mateu 19:9; 1 Timote 3:2.

▸ Shapitre wa 10, paragraf 12

Yehova uchingejin anch ikundj ni mband ashakama pamwing machuku mawonsu ma mwom wau. (Disambishil 2:24; Malakiy 2:15, 16; Mateu 19:3-6; 1 Korint 7:39) Yehova ukat kwitiy kujip uruw ching anch mbay wa uruw umwing wasal masandj. Pa mulong winou, Yehova umwinkin mbay wa uruw wakad mulong mbil ja kukwat mupak wa kujip uruw ap bwat.—Mateu 19:9.

Yisu yimwing, in Kristu amwing akwata mupak wa kwaurik ni ambay nau a uruw ap anch kwadingap chisal cha masandj. (1 Korint 7:11) Mu  yom yilondwilaku ey, mwin Kristu ukutwish kwitiy kwaurik ni mbay nend.

• Kulik kukwash kwa kwikatin: Ikundj ulikin kuwanyish maswir ma ku mujimbu ma dijuku diend, kushik mu chilik cha kwel anch dijuku dikwetap kand nfalang ap yakudia.—1 Timote 5:8.

• Kumumesh muntu mar ku mujimbu chipandakena: Kudi kumumesh mbay wa uruw mar mu chilik cha kushiken kwiyov anch ukash wend wa mujimbu ap mwom wend udi mu ubaj.—Galatia 5:19-21.

• Kuyipish urund wa muntu ni Yehova: Ikundj ap mband ukat kumukangesh mbay nend kumusadin Yehova.—Midimu 5:29.

▸ Shapitre wa 11, paragraf 19

Etu awonsu tukwet kuswir kwa kutujikitish ni kutukasikesh. (Jinswir 12:25; 16:24) Tukutwish kukasikeshijan ni kwongojijan umwing ni mukwau nich mazu ma rukat ni mawamp. Kusal mwamu kukutwish kuyikwash akadivar nau anambaz netu kujijaman ni kudandamen kumusadin Yehova chikalap nchik milong yijim. (Jinswir 12:18; Filip 2:1-4) Anch muntu wiyov anch uziyin nakash, tufanyidin kumutesh nich kalimish kawonsu ni kusal usu wa kwijik mwiyovilay. Chinech chikutwish kutukwash kwijik yom tukutwisha kulond ap kusal mulong wa kumukwash. (Jakobu 1:19) Ikal ni chitongijok cha kuyijik nawamp akadivar nau anambaz ney chakwel ushikena ku kwijik kamu maswir mau. Kupwa ukutwish kuyikwash kuya kudiay Musul wa kwongoj kwawonsu ni kukasikesh, kukutwishau kutan kwiswedish kwakin.—2 Korint 1:3, 4; 1 Tesalonik 5:11.

▸ Shapitre wa 12, paragraf 16

Bibil katekinap mbil ja pakampwil piur pa musambu wa uruw. Yishankur ni mbil ja ngand jishalijadin mwi ndond yimwing ni yikwau. (Disambishil 24:67; Mateu 1:24; 25:10; Luka 14:8) Chom cha usey nakash mu musambu wa uruw chidi machip makatau kusal ambay a uruw kurutu kwa Yehova. Ambay a uruw avud akatining anch anamakwau ni  arund nau ikalaku chisu chisadinau machip mau ni pasadinay mukurump diskur dimedina pa Bibil. Ambay a uruw awiy afanyidina kukwat mupak wa mutapu ukwikala musambu wau, ni yikusalau kupwa kwa dichuku dia uruw wau. (Luka 14:28; Yohan 2:1-11) Chikalap nchik mupak ukukwatau ambay a uruw piur pa mutapu ukurijekau musambu wau uruw, afanyidin kwikal ni kashinsh anch musambu wau umutumbishin Yehova. (Disambishil 2:18-24; Mateu 19:5, 6) Mbil ja Bibil jikutwish kuyikwash kukwat mipak yiwamp. (1 Yohan 2:16, 17) Anch ambay a uruw akat kusadin maar ku musambu wau wa uruw, afanyidin kwikal ni kashinsh anch musambu ukusut nawamp. (Jinswir 20:1; Efes 5:18) Anch kukwikal kuja maj ap kwipuwangej, afanyidin kwikal ni kashinsh anch yom yiney yikumutumbish Yehova. Ambay a uruw in Kristu afanyidin kushinshikin pa urund wau ni Nzamb ni pa urund wau ni antu akwau pa ndond pa kushinshikin ching pa dichuku dia uruw.—Jinswir 18:22; mulong wa jinsangu jivud, tal Chinong cha Kalam cha 1 Ngond wa 11, 2006, paj 12-21; ni cha 15 Ngond wa 10, 2006, paj 28-31 mu Français.

▸ Shapitre wa 13, paragraf 18

Tukatin kukwat mipak yiwamp yimedina pa mbil ja mu Dizu dia Nzamb. Chilakej, akutwish kumutazukin mwin Kristu yakudia pamwing nau anamakwend a mbay nend wa uruw wakad kwikal Kaman wa Yehova chisu cha machuku ma misambu. Anch chidi mwamu kudi ey, yom ik ukusala? Anch kom key kitiyin kusal mwamu, ufanyidin kumurumburil mbay ney anch ang kwikal yishankur ya chipagan, ukwitiyap kuya. Ufanyidin kushinshikin anch ukuyipwakej antu akwau ang waya ku musambu winou.—1 Korint 8:9; 10:23, 24.

Ap mukurump wey wa mudimu ukutwish kukuwejin pa difut pa chirung cha dichuku dia musambu kanang. Ov, ufanyidin kulik kutambul? Bwat kwau. Mupak wey wa kwitiy ap bwat ukutwish kwimen pa mutapu umenay mukurump wey wa mudimu mulong winou. Ov, umen kuwejin kwinoku mudi chikunku cha musambu? Anch usadin mwamu mulong ukusangaredin? Anch watongin pa milong yiney ni yikwau, ukutwish kukwat mupak wa kwitiy kutambul kuwejin kwinoku ap bwat.

 Mu mutapu ukwau, muntu ukutwish kukwinkish chipan pa chirung cha dichuku dia musambu ni kulond anch: “Nij anch ukusalangap musambu winou, pakwez nikatin kukwink chom chinech.” Pamwing ap wasalang kwend ni chitongijok chiwamp. Ku mutambu ukwau, kudi diyingishin dia kutong anch wasalang mwamu mulong wa kupak ritiy rey ap kukubachik kusal musambu winou? Kupwa kwa kushinshikin mulong winou, chikutadin amwiney kukwat mupak wa kwitiy ap bwat chipan. Mu mipak yetu yawonsu, tukatin kwikal ni kom kawamp ni kumushinshamen Yehova.—Midimu 23:1.

▸ Shapitre wa 13, paragraf 22

Mu mitapu yivud, anch milong ayipwish swa swa ni mu chisambu, kwikil diyingishin dia kwel anch yijimb. (Mateu 5:23-26) Kudi in Kristu awonsu, yom yidia pa ndond ya kusambish yifanyidin kwikal kumutumbish Yehova ni kulam uumwing wa chikumangen.—Yohan 13:34, 35; 1 Korint 13:4, 5.

Anch in Kristu akwet mulong piur pa midimu ya kwisak, afanyidin kusal usu wa kuupwish ayinau pakad kutwalijan ku dirumburish. 1 Korint 6:1-8 ulejen chiyul cha kambuy Paul piur pa milong pakach pa in Kristu. Kumutwal mukadivar netu ku dirumburish kukutwish kumumekeshish Yehova ni chikumangen nayimp. Mu Mateu 18:15-17, alejen nzau jisatu jikutwishau in Kristu kulondul mulong wa kupwish milong yijim mudi kafukej ap makasu. (1) Afanyidin chakusambish kusal usu wa kupwish mulong ayinau. (2) Anch katwishinap, afanyidin kwit ukwash kudi muntu umwing ap aad a mu chikumangen aswila. (3) Kupwa, anch chidi cha usey, afanyidin kutwal mulong winou ku chisak cha amakurump a chikumangen mulong wa kuupwish. Anch mulong wa shiken djat kwinoku, amakurump afanyidin kusadin mbil ja Bibil mulong wa kuyikwash awonsu kuchirish chisambu. Anch antu amwing pakach pa antu adia mu mulong winou alikin kulondul mbil ja Bibil, chikutwish kwikal cha usey kudi amakurump a chikumangen kuyirumburish antu inay.

 Kudi milong yimwing yitina kuyishikij kudi mburamatad, pamwing ap milong mudi kujip uruw, kuyilam an ni kuyidish, kufutijan nfalang, kumufut mbay wa uruw nfalang kupwa kwa kujip uruw, kuwa (anch muntu kakwetap kand nfalang), ap testama. Anch mwin Kristu wasadin mitapu yiney yijiken mulong wa kupwish milong mu chisambu anch chitwishikin, kajipinap kwend chiyul cha Paul.

Anch kwasadikang mulong ujim mudi, kumulal muntu ku usu, kumuyipish mwan, kumurishikish muntu, wij ujim, ap kujipan, mwin Kristu utwadina yom yiney kudi antakel a ngand kajipinap kwend chiyul cha kambuy Paul.

▸ Shapitre wa 14, paragraf 14

Kudiosh mu chir cha Eden, Satan ukat kusal usu wa kuyidimb antu. (Disambishil 3:1-6; Kujingunik 12:9) Wij anch, ang watwish kuyipish yitongijok yetu, ukutwish kutubachik kusal yom yiyimp. (2 Korint 4:4; Jakobu 1:14, 15) Ukat kusadin politik, relijon, midimu ya kwisak, kwipuwangej, kwilej ni yom yikwau yivud mulong wa kutwal kurutu mutapu wend wa kutong ni kusal anch antu awitiya.—Yohan 14:30; 1 Yohan 5:19.

Satan wij anch kakwetap kand chisu chilemp cha kuyidimb antu. Chawiy usadin usu wawonsu mulong wa kuyidimb antu avud anch chitwishikin. Pakampwil ukatin kuyidimb antu amusadidina Yehova. (Kujingunik 12:12) Anch tubabelap, Djabul ukutwish kusambish kuyipish yitongijok yetu pakemp pakemp. (1 Korint 10:12) Chilakej, Yehova ukatin anch uruw wikala wa rawonsu. (Mateu 19:5, 6, 9) Pakwez antu avud nlel amen uruw mudi machip makutwisha kufa pakad kulab. Mafilim mavud ni maprogram matelevizion makasikeshin nimawiy chitongijok chinech. Tufanyidin kwikal ni kashinsh ka kulik kulikidil chitongijok cha mangand piur pa uruw chikala ni usu padi etu.

Mutapu ukwau usadidinay Satan mulong wa kutudimb udi kusutin kukasikeshin chitongijok cha kulik kuziyin. (2 Timote 3:4) Anch tubabelap, tukutwish kuyiburen kalimish antu atondau kudi Yehova mulong wa kututakel. Chilakej, mukadivar ukutwish kusambish kubwambwil umutakel wa amakurump a chikumangen. (Hebereu 12:5) Ap  nambaz ukutwish kusambish kwidjidjek piur pa ditenchik dia Yehova mulong wa umutakel mu dijuku.—1 Korint 11:3.

Tufanyidin kukwat mupak wa kumukangesh Djabul kwikal ni usu pa mutapu wetu wa kutong. Chawiy, tukatin kwimburij mutapu wa kutong wa Yehova ni kudandamen ‘kutongijokin pa yom ya mwiur.’—Kolosay 3:2; 2 Korint 2:11.

▸ Shapitre wa 16, paragraf 9

Etu awonsu tukatin kwikal ni ukash wa mujimbu uwamp ni kwiyokish mu mutapu uwamp chisu tuyedina. (Isay 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Nlel, kudi mitapu yivud ya kwokan ni ya kwiyokish kukwatijan ni adokiter ni antu akwau. Anch twatond mutapu wa kwiyokish tukwitiya, chidi cha usey kulondul mbil ja Bibil. Tufanyidin kuvurik anch ching want wa Nzamb wawiy ukutwoka chikupu. Tufanyidinap ching kushinshikin pa ukash wetu wa mujimbu ni kudiul difukwil dietu mulong wa Yehova.—Isay 33:24; 1 Timote 4:16.

Tufanyidin kwipuk nakash mitapu yin yawonsu ya kwiyokish yimekena anch ayisadidin nich usu wa ayilembil. (Kuvurik Yijil 18:10-12; Isay 1:13) Chawiy kurutu kwa kwitiy mutapu win wawonsu wa kwiyokish, tufanyidin kusal usu wa kwijik yom yisadidinau ni chitongijok chikasikeshidinau. (Jinswir 14:15) Tufanyidinap kuvuramen anch Satan ukatin kusal anch twiyandjik mu yom ya ayilembil. Anch twajingunin anch mutapu wa kwiyokish winou ubombaken ni yom ya ayilembil, chifanyidin kuulik.—1 Pita 5:8.

▸ Shapitre wa 16, paragraf 18