Skip to content

Skip to table of contents

NDZRIMA 13

“Ntsrhaku Ka Loko Va Hambane Na Vone Hi Mavonela”

“Ntsrhaku Ka Loko Va Hambane Na Vone Hi Mavonela”

Mhaka ya ku soka yi yisiwa ka huvo leyi zrangelaka

Dzrungula Ledzri Dzri Seketeliwe Ka Mintizro 15:1-12

1-3. a) I yini lexi a xi ta yentxa leswaku ku va ni ku lwisana ka mavonela lawa a ma ta yentxa leswaku bandla dzri yavana? b) Xana hi nga buyeliwa hi ndlela yini hi ku kambisisa dzrungula dzra buku dzra Mintizro?

 PAWULO na Barnaba va tale hi ku nyonxa hikusa va ha ku buya hi Antiyokiya wa le Siriya ka liyendzro dzravu dzra ku sungula dzra wuzrumiwa. Va nyonxe ngopfu swinene hikusa Yehovha a “pfulele vamatiko ndlela ya leswaku va kota kuva vapfumeli”. (Mint. 14:26, 27) Ku hlaya ntiyiso, a Antiyokiya a ka ha khaneliwi hi xin’wana loko a nga li madzrungula lamanene, nakone ka doropa dzroledzro Vamatiko vanyingi va ya va ndzruluka vakriste.—Mint. 11:20-26.

2 Ndzrava ya leswaku Vamatiko va ya va yamukela ntiyiso yi hahi hi ku kahlula yi ya tlhasa Yudeya. Kambe a matsrhan’wini ya kuva ndzrava leyi yi va yentxa va nyonxa, ye yentxa leswaku ku dokadokisana loku a ka ha li kone mayelanu ni ku soka ku ya ku kula. Xana vakriste va Vayuda ni lava kalaka va nga li Vayuda a va fanela ku hanyisana hi ndlela yini? Nakone lava kalaka va nga li Vayuda a va fanela ku wu vonisa kuyini Nawu wa Moxe? Mhaka leyi yi yentxe leswaku ku va ni ku lwisana ka mavonela loku a ku ta yentxa leswaku bandla dzri yavana. Xana mhaka leyi a yi ta tlhantlhisiwa kuyini?

3 Nkama lowu hi yaka hi kambisisa buku ledzri dzra Mintizro, hi ta susa tidondzro ta lisima. Leswo swi ta hi pfuna ku teka swiboho swa wutlhazri loko ku txhuka ku pfuka timhaka leti nga ha byalaka ku yavana a masikwini yezru.

“Loko Mi Nga Wu Landzri Nawu . . . Wa Kuva Mi Sokisiwa” (Mintizro 15:1)

4. He wani mavonela lawa ma hoxekiki lawa vakriste van’wana a va li na wone, nakone he xini xivutiso lexi sekelekaka?

4 Luka a tsrale leswi: “Ku tlhase vavanuna va kukazri lava a va huma Yudeya va sungula ku dondzrisa vamakwezru va ku: ‘Loko mi nga wu landzri Nawu wa Moxe wa kuva mi sokisiwa, a mi nge huluxiwi.’” (Mint. 15:1) A swi tiveki leswaku “vavanuna . . . lava a va huma Yudeya” a va same va va Vafarisi na va nge si yamukela ntiyiso kumbe im-him, kambe swi nga yentxeka va kutxeteliwe hi wukhongoti lebyo bya Xiyuda. Handle ka leswo, swi nga yentxeka va hlaye leswaku mhaka leyi a yi huma ka vakulu ni vapostola va le Yerusalema. (Mint. 15:23, 24) Kambe ha yini vakriste va Vayuda a va ha tama va ku khoo ni mhaka ya ku soka, nambileswi ka 13 wa malembe lawa ma khalutiki Xikwembu Nkulukumba hi ku tizrisa Petro a hlawuliki Vamatiko lava kalaka va nga sokanga akuva va nghena bandleni dzra wukriste? aMint. 10:24-29, 44-48.

5, 6. a) I yini lexi nga ha vaka xi yentxe leswaku vakriste va Vayuda va tama va womelela ka Nawu wa ku soka? b) Xana xipfumelelanu xa ku soka a xi hamba xiyenge xa xipfumelelanu xa Abrahamu? Tlhamuxela (Vona ntlhamuxelo wa le hansi.)

5 Swi nga yentxeka ku ve ni swivangelo swinyingi. Xa ku sungula, a ku soka a ku simekiwe ha Yehovha hi ku kongoma nakone a ku li xikombiso xa wuxaka bya ku hlawuleka lebyi a va li na byone na yene. A ku soka ku sungule ha Abrahamu ni va ndangu wake na xipfumelelanu xa Nawu xi nga si va kone, kutani hi ku famba ka nkama, loko xipfumelelanu xa Nawu xi hambiwile, a nawu wa ku soka wu hambe xiyenge xa xipfumelelanu lexo. b (Lev. 12:2, 3) Hi ku ya hi Nawu wa Moxe, nambi vhanu lava a va pfa ka matiko man’wana a va fanela ku zranga hi ku sokisiwa akuva va kuma swiyavelo swa ku hlawuleka a ndzreni ka tiko dzra Israyele, swa ku fana ni ku tlangela Paxkwa. (Eks. 12:43, 44, 48, 49) Nakunene, ka Vayuda mhunu lweyi a kalaka a nga sokanga a a nga basanga nakone a a dzreleka.—Eza. 52:1.

6 Hi ndlela leyo a swi djula kuva vakriste va Vayuda va kombisa lipfumelo ni ku titsrongahata akuva va titwananisa ni ku yampswisiwa loko ka ntiyiso. Xipfumelelanu xa Nawu a xi pfaletiwe hi Nawu lowumpshwa, xileswo, akuva mhunu a pswaliwe ka ndangu wa Vayuda, a swi nga ha hlayi swone leswaku hi ntumbuluku mhunu lweyo a lumba ntlawa wa vhanu va Xikwembu Nkulukumba. Kutani ka Vayuda lava a va tsrhama ka miganga ya Vayuda, ku fana ni vakriste va le Yudeya, a swi djula xixixi akuva va pfumela ka Kriste ni ku yamukela Vamatiko lava kalaka va nga sokanga swanga vamakwavu va moya.—Yer. 31:31-33; Luk. 22:20.

7. He yini mintiyiso leyi “vavanuna . . . lava humaka Yudeya” a va nga yi tivi?

7 I ntiyiso leswaku a milawu ya Xikwembu Nkulukumba a yi txintxanga. Wumboni bya leswo hi leswaku ka xipfumelelanu leximpshwa a ku ni swin’wana leswi a swi fambisana ni Nawu wa Moxe. (Mat. 22:36-40) Hi xikombiso, loko swi ta mhakeni ya ku soka, hi ku famba ka nkama Pawulo a tsrale leswi: “Kambe kuva Muyuda wa kakunene hi leswi mhunu a nga xiswone hi le ndzreni, nakone a ku soka kwake i ka le mbilwini hi moya lowa ku xwenga ku nga li hi ku landzrelela leswi tsraliwiki Nawini.” (Rom. 2:29; Deut. 10:16) A “vavanuna . . . lava humaka Yudeya” a va nga yi twisisi mintiyiso leyo nakone a va hlaya leswaku Xikwembu Nkulukumba a nga wu helisanga nawu wa ku soka. Xana a va ta ku pfumela ku yampswisiwa koloko?

“Va Hambane Na Vone Hi Mavonela Va Tlhela Va Kanetana” (Mintizro 15:2)

8. Ha yini mhaka ya ku soka yi yisiwe ka Huvo Leyi Zrangelaka a Yerusalema?

8 Luka a ya mahlweni a ku: “Ntsrhaku ka loko Pawulo na Barnaba va hambane na vone [vavanuna lava a va huma Yudeya] hi mavonela va tlhela va kanetana na vone, vamakwezru va hlawule Pawulo na Barnaba ni van’wana leswaku va yisa mhaka leyo ka vapostola ni vakulu lava nga Yerusalema.” c (Mint. 15:2) Kuva “va hambane na vone hi mavonela va tlhela va kanetana” a swi kombisa ndlela leyi a va titwa ha yone ni leswi a va kholwa ka swone, nakone bandla dzra Antiyokiya a dzri swi kotanga ku lulamisa mhaka leyo. Hi nkongometo wa ku bekisa wumun’we ni ku zrula, hi wutlhazri a bandla dzri yentxe malulamiselo ya kuva mhaka leyi yi ya lulamisiwa hi ‘vapostola ni vakulu lava a va li Yerusalema’ lava a va vumba Huvo Leyi Zrangelaka. Hi nga dondzra yini ka vakulu va le Antiyokiya?

Vanyingi va sindzrise va ku: ‘Swa vileleka kuva [Vamatiko] va byeliwa leswaku . . . va yingiseta Nawu wa Moxe’

9, 10. Xana vakriste va le Antiyokiya, Pawulo na Barnaba va hi siyele xikombiso lexinene hi ndlela yini?

9 Ntxhumu wa lisima lowu hi wu dondzraka i wa leswaku hi fanela ku dumba nhlengeletanu ya Yehovha. Xiya leswi: A vakriste va le Antiyokiya a va swi tiva leswaku hi nkama lowo, hinkwavu lava a va lumba Huvo Leyi Zrangelaka a va li Vayuda. Nambitanu, a va dumba leswaku vamakwavu lavaya a va ta tizrisa Matsralwa akuva va lulamisa xikazratu lexiyani xa ku soka. Ha yini? A bandla a dzri dumba leswaku Yehovha a a ta kongomisa mintxhumu hi ku tizrisa moya wake wa ku xwenga ni nhloko ya bandla, ku nga Yesu Kriste. (Mat. 28:18, 20; Efe. 1:22, 23) Ni namunhla loko ku txhuka ku pfuka mhaka ya kukazri, a hi yetiseleni xikombiso xa vakriste va le Antiyokiya hi ku dumba nhlengeletanu ya Yehovha ni Huvo Leyi Zrangelaka leyi vumbiwaka hi vakriste lava totiwiki.

10 Nakone hi tlhela hi dzrimuxiwa hi lisima dzra ku va ni matsrhamela ya ku fana ni ku titsrongahata ni ku lehisa mbilu. Pawulo na Barnaba va hlawuliwe hi moya wa ku xwenga hi ku kongoma leswaku va ya zrezrela vamatiko, nambitanu a va zanga va tivona na va ni mfanelo ya ku lulamisa xikazratu xa ku soka lexi pfukiki a Antiyokiya. (Mint. 13:2, 3) Handle ka leswo, hi ku famba ka nkama Pawulo a tsrale leswi: “Ni tlhantuke ni ya [Yerusalema] hikusa ni tlhamuxeliwe leswaku a ni fanela ku ya kone.” Leswo a swi kombisa leswaku Pawulo a a nyikiwe nkongomiso ha Xikwembu Nkulukumba mayelanu ni mhaka leyi. (Gal. 2:2) A vakulu namunhla wa siku va yentxa leswi fanaka hi ku tikazratela ku kombisa matsrhamela ya ku fana ni ku titsrongahata ni ku lehisa mbilu, loko ku txhuka ku pfuka timhaka leti nga ha byalaka ku yavana. A matsrhan’wini ya ku womelela ka mavonela yavu, a vakulu va djula nkongomiso wa Yehovha lowu kumekaka ka Matsralwa ni ka minkongomiso leyi pfaka hi ka nandzra wa ku dumbeka ni ku tlhazriha.—Filp. 2:2, 3.

11, 12. Ha yini swi li swa lisima ku lehisa mbilu hi zrindzrela Yehovha?

11 Minkama yin’wana, swi nga ha djula hi lehisa mbilu ku ya tlhasa loko Yehovha a tlhamuxela mhaka ya kukazri hi nkama wa kone. Dzrimuka leswaku akuva Yehovha a tlhantlha hi ku helela xikazratu lexi xa mayelanu ni ku soka, swi djule kuva vakriste va le nkameni wa Pawulo va lehisa mbilu ku dzringana kolomu ka 13 wa malembe, ku sukela hi lembe dzra 36 N.Y., loko Korneliyu a totiwile, ku ya ka lembe dzra 49 N.Y., a nga lembe ledzri xikazratu lexi xi tlhantlhiwiki ha dzrone. Ha yini swi teke nkama wa ku leha? Swi nga yentxeka Xikwembu Nkulukumba a a djula ku nyika Vayuda, lava nga ni timbilu letinene, nkama lowu dzringaniki wa leswaku va titwananisa ni ku txintxa loko lokukulu. Phela xipfumelelanu lexi xa ku soka lexi Yehovha a xi hambiki na Abrahamu, kokwana wavu lweyi a zrandzrekaka, xi tizre ku dzringana 1.900 wa malembe. Kutani a ku hela ka xipfumelelanu lexi a ku nga li mhaka ya matlangwana!—Yoh. 16:12.

12 I tovoko dzrikulu ku dondzrisiwa ni ku tama hi yampswisiwa hi Papayi wezru lweyi a nga matilweni, lweyi a nga ni wunene a tlhela a lehisa mbilu! Mabindzru ya leswo minkama hinkwayu i manene nakone ma hi pfuna. (Eza. 48:17, 18; 64:8) Hi ndlela leyo a hi tiyimiseleni kuva hi nga txhuki hi womelela ka mavonela yezru, kumbe ku solasola ku txintxa loku nga ha yentxiwaka ndzreni ka nhlengeletanu, kumbe loko ku txhuka ku va ni ku yampswisiwa ka matwisisela ya matsralwa. (Ekles. 7:8) Loko u xiya leswaku u sungula ku va ni mayanakanyela ya ku fana ni lawa, ha yini u nga khongoti u tlhela u yanakanyisisa hi minsinya ya milawu leyi kumekaka ka Mintizro ndzrima 15? d

13. Xana hi nga ku kombisa hi ndlela yini ku lehisa mbilu ka Yehovha loko hi li ntizrweni wa ku zrezra?

13 Swi nga ha djula hi lehisa mbilu loko hi dondzra Bibele ni vhanu lava swi va kazratelaka ku tsrhika tidondzro ta madzrimi kumbe swihena leswi soliwaka hi Bibele leswi va buyaka na va hanya ha swone hi malembe. Ka swiyimu swa ku fana ni leswo, swi nga ha djula kuva lweyi hi dondzraka na yene Bibele hi mu nyikanyana nkama akuva moya wa Xikwembu Nkulukumba wu tizra mbilwini yake. (1 Kor. 3:6, 7) Nakone swi nga va swa hombe ku khongota hi mhaka leyo. Lexi tiyiki hi leswaku hi nkama wa kone, Xikwembu Nkulukumba a ta hi pfuna ku tiva swa ku swi yentxa.—1 Yoh. 5:14.

Va Va Dzrungulele Dzrungula Dzra Ku Nyonxisa Hi “Wutsrhokotsrhoko” (Mintizro 15:3-5)

14, 15. Xana bandla dzra le Antiyokiya dzri hloniphe Pawulo, Barnaba ni van’wana lava a va yendzra na vone hi ndlela yini, nakone vavanuna lava va kombise leswaku a va li tovoko ka vamakwavu va moya hi ndlela yini?

14 Luka a ya mahlweni a dzrungula a ku: “Ntsrhaku ka loko bandla dzri va hekete ku dzringana mpfhuka wa kukazri, vavanuna lava va ye mahlweni ni liyendzro va tsremakanya hi le Fenikiya ni Samariya, va dzrungulela vamakwezru wutsrhokotsrhoko bya ndlela leyi vamatiko va ndzrulukiki ha yone kutani vamakwezru hinkwavu va nyonxa ngopfu swinene.” (Mint. 15:3) Kuva vamakwezru lava va hekete Pawulo na Barnaba ni van’wana a swi kombisa leswaku a va va zrandzra swinene nakone a va va hlonipha. Swi tlhela swi kombisa leswaku a va va navelela matovoko ya Xikwembu Nkulukumba. Ni ka khambi ledzri a vakriste va le Antiyokiya va hi siyele xikombiso xa ku xonga. Xana wa va hlonipha vamakwenu va moya, “ngopfungopfu [vakulu] lava va tikazrataka ka ku vulavula hi zritu dzra Xikwembu Nkulukumba ni le ku dondzriseni”?—1 Tim. 5:17.

15 Loko va li ndleleni, a vazrumiwa va kombise leswaku a va li tovoko ka vamakwavu va moya va le Fenikiya ni le Samariya hi ku va tlhamuxela hi “wutsrhokotsrhoko” leswi a swi yentxeka nsin’wini ya Vamatiko. Ka lava a va va yingiseta swi nga yentxeka a ku ni vakriste va Vayuda lava tsrutsrumeliki mbangwini luwani ntsrhaku ka ku dlayiwa ka Stefanu. Hi ndlela leyi fanaka, namunhla swib’iko swa ndlela leyi Yehovha a tovokisaka ha yone ntizro wa ku yentxa vadondzrisiwa swi va tiyisa ngopfu vamakwezru, ngopfungopfu lava kumanaka ni mindzringo. Xana u susa londzrovoto ka swib’iko leswo hi ku hlalela mintlhanganu ya wukriste, tinhlengeletanu, makongresu kumbe hi ku dondzra mimfambu ya wutomi leyi kumekaka ka mabuku yezru lawa ma gandlisiwiki kumbe lawa ma kumekaka ka jw.org?

16. I yini lexi kombisaka leswaku xikazratu xa mayelanu ni ku sokisiwa a xi ndzruluke mhaka leyikulu?

16 Ntsrhaku ka loko va yendzre kolomu ka 550 wa makilometru ku ya nyingitimu, ntlawa luwa wa le Antiyokiya hi wugamu wu tlhase lomu a wu ya kone. Luka a tsrale leswi: “Loko va tlhase a Yerusalema va yamukeliwe ha hombe hi bandla, vapostola ni vakulu, kutani va va dzrungulela mintxhumu ya yinyingi leyi Xikwembu Nkulukumba a yi yentxiki hi ku tizrisa vone.” (Mint. 15:4) “Kambe van’we ka lava a va landzrela tidondzro ta Vafarisi, lava gamiki va ndzruluka vapfumeli, va sekeleka va yima va ku: ‘Swa vileleka kuva va sokisiwa ni ku byeliwa leswaku va yingiseta Nawu wa Moxe.’” (Mint. 15:5) Handle ka ku ganaganeka, xikazratu xa mayelanu ni ku sokisiwa ka vakriste lava a va nga li Vayuda a xi ndzruluke mhaka yikulu leyi a yi vilela ku lulamisiwa.

“A Vapostola Ni Vakulu Va Hlengeletana” (Mintizro 15:6-12)

17. I vamani lava a va vumba Huvo Leyi Zrangelaka a Yerusalema nakone a nga va a ve xini xivangelo lexi yentxiki vapostola va tizrisana ni “vakulu”?

17 Amaproverbiya 13:10 yi li: ‘Vutlhazri byi le ku lava djulaka ku dzrimuxiwa.’ Hi ku pfumelelana ni nsinya lowu wa nawu ‘a vapostola ni vakulu va hlengeletane akuva va vonisana mhaka leyi [ya ku soka]’. (Mint. 15:6) “A vapostola ni vakulu” a va yimela bandla hinkwadzru dzra wukriste hi lani Huvo Leyi Zrangelaka yi yentxaka ha kone namunhla. Ha yini “vakulu” a va tizra kun’we ni vapostola? Dzrimuka leswaku mupostola Yakobe a a dlayiwile nakone mupostola Petro a hete nkamanyana na a pfaleliwile. Kutani loko a ko yentxeka leswi fanaka hi vapostola lavan’wana ke? Leswi a ku ni vavanuna van’wana lava totiwiki lava a va faneleka, a swi ta yentxa leswaku a bandla dzri tama dzri voneleliwa hi ndlela leyinene.

18, 19. He wani mazritu ya ntamu lawa ma hlayiwiki hi Petro nakone he byini wugamu lebyi lava a va mu yingiseta va nga ha vaka va byi tlhaselile?

18 Luka a ye mahlweni a ku: “Ntsrhaku ka loko ku ve ni ku vulavulisana lokukulu, Petro a sekeleka a va byela a ku: ‘Vavanuna, vamakwezru, mi swi tiva ha hombe leswaku ku sukela khale Xikwembu Nkulukumba a ni hlawule makazri kwenu akuva hi nomu wanga vhanu va matiko va twa madzrungula lamanene kutani va va vapfumeli. Nakone Xikwembu Nkulukumba lweyi a tivaka timbilu, a kombise leswaku awa va yamukela hi ku va nyika moya wa ku xwenga, hi lani a yentxiki ha kone ni kwezru. A kombise leswaku hine na vone a hi vona hi ndlela leyi fanaka, hi ku basisa timbilu tavu hi kola ka lipfumelo dzravu.’” (Mint. 15:7-9) Hi ku ya hi buku dzrin’wana, zritu dzra Xigriki ledzri ndzruluteliwiki dzri va “ku vulavulisana lokukulu” ledzri kumekaka ka ndzrimana  7 dzri nga ha tlhela dzri tlhamuxela “ku djuletela kumbe ku kambisisa”. Swi tikomba na vakriste lava va hlaye mavonela yavu na va nga txhavi ntxhumu nambileswi a ma hambanile ni ya van’wana.

19 A mazritu ya ntamu lawa Petro a ma hlayiki ma dzrimuxe hinkwavu leswaku yene a a li kone loko Vamatiko va ku sungula lava kalaka va nga sokanga, ku nga Korneliyu ni va ndangu wake, va totiwa hi moya wa ku xwenga hi 36 N.Y., hi ndlela leyo, Yehovha a swi beke livaleni leswaku a ku nga na ku hambana makazri ka Vayuda ni lava nga liki Vayuda. Kutani i mani lweyi a a ta lwisana ni vonela dzra Yehovha? Handle ka leswo, lexi yentxaka mhunu a va lweyi a basiki i lipfumelo ka Kriste ku nga li ku landzra Nawu wa Moxe.—Gal. 2:16.

20. Xana lava a va womelela ka nawu wa ku soka a va “dzringa Xikwembu Nkulukumba” hi ndlela yini?

20 Hi kola ka wumboni lebyi nga kanetekiki bya zritu dzra Xikwembu Nkulukumba ni dzra moya wa ku xwenga, Petro a te: “Kutani ha yini mi dzringa Xikwembu Nkulukumba hi ku zrwexa vadondzrisiwa mintsrhwalu ya ku bindzra leyi nambi vakokwana vezru nambi ku li hine hi kalaka hi nga swi kotanga ku yi zrwala? Ku hambana ni leswo, hi ni lipfumelo dzra leswaku hi huluxiwa hi kola ka timpswalu letikulu ta Hosi Yesu hi lani na vone swi nga ha kone.” (Mint. 15:10, 11) Lava a va ha tama va womelela ka nawu wa ku soka a vo “dzringa Xikwembu Nkulukumba”, kumbe hi lani wundzruluteli byin’wana byi swi hlayaka ha kone, ‘ku dzringa ku lehisa mbilu ka Xikwembu Nkulukumba’. Hi ndlela ya kukazri a va zama ku zrwexa Vamatiko mintsrhwalu ya ku bindzra, ku nga milawu leyi nambi vone Vayuda a va nga swi koti ku yi landzra hi ku helela, leyi a yi yentxa leswaku va faneliwa hi ku fa. (Gal. 3:10) A matsrhan’wini ya ku sindzrisa van’wana leswaku va soka, Vayuda lava a va yingiseta Petro a va fanela ku tlangela Xikwembu Nkulukumba hi kola ka timpswalu take letikulu leti a ti kombisiki hi ku tizrisa Yesu.

21. Xana Pawulo na Barnaba va hlengele hi ndlela yini ka ntizro luwani?

21 Swi tikomba na mazritu ya Petro ma va khumbe ngopfu hikusa “a ntlawa hinkwawu [wu game] wu miyela”. Hi ku landzrela, Pawulo na Barnaba va game “va va tlhamuxela mahlolana manyingi ni swihlamaliso leswi Xikwembu Nkulukumba a swi yentxiki makazri ka vamatiko”. (Mint. 15:12) Hi wugamu, a vapostola ni vakulu a va ni hinkwaswu leswi a swi vileleka akuva va kota ku kambisisa ni ku teka xiboho lexi a xi ta kombisa ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba a mhakeni ya ku soka.

22-24. a) Xana Huvo Leyi Zrangelaka namunhla yi xi yetisela hi ndlela yini xikombiso xa Huvo leyi a yi zrangela a dzaneni dzra ku sungula? b) Xana vakulu va nga swi kombisa hi ndlela yini leswaku va ma hlonipha malulamiselo ya nhlengeletanu?

22 Swi hi lani ku fanaka ni namunhla. Loko swizro swa Huvo Leyi Zrangelaka swi tlhangana swi djuletela nkongomiso ka Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba ni ku khongota na swi sukela mbilwini swi kombela moya wa ku xwenga. (Amaps. 119:105; Mat. 7:7-11) Akuva va teka swiboho leswi fambisanaka ni ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba, xizro xin’wana ni xin’wana xa Huvo Leyi Zrangelaka xi yamukela xiyimiso na ke he nkama xa leswi ku taka buliwa ha swone ka ntlhanganu akuva xi pfa xi yanakanyisisa ni ku khongota ha swone. (Amapr. 15:28) Ka mintlhanganu leyo, vamakwezru lava, lava totiwiki, va hlaya mavonela yavu na va ntsrhunxekile ni hi ndlela ya xitxhavu. A Bibele dzri tizrisiwa ngopfu ka mintlhanganu leyo.

23 A vakulu va mabandla na vone va fanela ku yetisela xikombiso lexi. Loko ku ni mhaka ya kukazri ya lisima leyi vakulu va bulisanaka ha yone kutani ku hela ntlhanganu na yi nga si tlhantlhiwa, huvo ya vakulu yi nga kombela mpfunu ka mulaviseli wa muganga kumbe ka zrwavi, kutani a zrwavi dzri ta zrumela mhaka ya kone ka Huvo Leyi Zrangelaka loko swi vileleka.

24 Nakunene Yehovha awa va tovokisa lava hloniphaka malulamiselo ya nhlengeletanu, lava titsrongahataka, lava dumbekaka ni lava lehisaka mbilu. Hi lani hi taka swi vona ha kone ka ndzrima leyi landzrelaka, man’we ya matovoko lawa hi taka ma kuma hi ku yentxa leswo i ku zrula ka ntiyiso, kuva mintxhumu yi hi fambela ha hombe mabandleni ni ku va ni wumun’we.

a Vona bokisi ledzri liki “ Tidondzro Ta Lava A Va Hisekela Wukhongoti Bya Xiyuda”, ka pajina 117.

b A xipfumelelanu xa ku soka a xi nga hambi xiyenge xa xipfumelelanu xa Abrahamu lexi xa ha tizraka ku ta ta tlhasa namunhla. A xipfumelelanu xa Abrahamu xi sungule ku tizra hi 1943 N.N.Y. loko Abrahamu, lweyi hi nkama lowo a a tiviwa hi vito ledzri liki Abramu, a tlulele nambu wa Ewufrata a ya Kanana. Hi nkama lowo a a ni 75 wa malembe. A xipfumelelanu xa ku soka xi hambiwe hi 1919 N.N.Y., na Abrahamu a ni 99 wa malembe.—Gen. 12:1-8; 17:1, 9-14; Gal. 3:17.

c Swi tikomba na Tito, mukriste wa Mugriki lweyi hi ku famba ka nkama a viki munghanu wa ku dumbeka tlhelo nandzra wa Pawulo, a ve mun’we ka lava zrumiwiki. (Gal. 2:1; Tit. 1:4) Wanuna lweyi a a li xikombiso lexinene xa leswaku mhunu wa Matiko lweyi a kalaka a nga sokanga a nga totiwa hi moya wa ku xwenga.—Gal. 2:3.

d Vona bokisi ledzri liki “ Leswi Timboni Ta Yehovha Ti Swi Kholwaka Swi Seketeliwe Bibeleni”, ka pajina 119.