1, 2. Xana a kungu dzra vapfukeli va madzrungula lamanene a dzaneni dzra ku sungula dzri va fambele ximatsri hi ndlela yini?

 KU SUNGULA xidzedze lexikulu xa nxaniso nakone Sawulo a sungula ku “hlasela bandla”. Zritu ledzri dzri nga ha tlhamuxela nsele lowu patsraka ni moya wa wuhazri. (Mint. 8:3) A vadondzrisiwa va sungula ku tsrutsruma nakone vhanu van’wana va sungula ku yanakanya leswaku Sawulo a ta humelela ka tsima ledzri dzra ku helisa vakriste. Kambe ku hangalasiwa ka vakriste ku tisa mabindzru lawa a ma nga yimeliwanga. Hi ndlela yini?

² Lava hangalakiki va sungule ku “twalisa [madzrungula lamanene ya] zritu dzra Xikwembu Nkulukumba” hinkwaku lomu va tsrutsrumeliki kone. (Mint. 8:4) A matsrhan’wini ya kuva tinxanisa leti ti helisa madzrungula lamanene, te yentxa leswaku madzrungula lawa ma ya ma haxiwa a mimbangwini ya ku siyanasiyana, swa hlamalisa! Nambileswi a ku nga li nkongometo wavu, loko va hangalase vadondzrisiwa va yentxe leswaku madzrungula lamanene ma haxiwa a mimbangwini ya ku siyanasiyana ya le kule. Hi lani hi taka swi vona ha kone, leswi fanaka swa yentxeka a masikwini yezru.

3. a) A a li mani Filipi? b) Ha yini vhanu vanyingi a Samariya a va nga si na ma yamukela madzrungula lamanene? c) I yini leswi Yesu a a profete leswaku a swi ta yentxeka ka doropa ledzriyani?

³ Mun’we ka “lava a va hangalakile” a a li Filipi. a (Mint. 8:4; vona bokisi ledzri liki: “ Filipi Lweyi Wa Muevhangeli” ka pajina 59.) Filipi a tsrutsrume a ya Samariya. Vhanu vanyingi ka doropa ledzriyani a va nge si na ma yamukela madzrungula lamanene swanga hi leswi Yesu a samiki a leleta vadondzrisiwa vake a ku: “Mi nga ngheni ka madoropa ya Vasamariya; Yanani ntsena ka tihamba leti lahlekiki ta yindlu ya Israyele.” (Mat. 10:5, 6)  Nambitanu, Yesu a a swi tiva leswaku hi nkama wa kone a doropa dzra Samariya a dzri ta tlhaseliwa hi madzrungula lamanene, hikusa na a nga si na tlhantukela a matilweni a hlaye leswi: “Mi ta va Timboni tanga a Yerusalema, a Yudeya hinkwaku ni Samariya, ku ya tlhasa mimbangwini ya le kule swinene ya misava.”—Mint. 1:8.

4. Xana Vasamariya va yangulise kuyini ka dzrungula ledzri va zrezreliwiki dzrone ha Filipi, nakone i yini lexi nga ha vaka xi va yentxe va yangula hi ndlela leyo?

⁴ Filipi a vone leswaku a nsimu ya Samariya a yi ‘lulamele ku tsrhoveliwa’. (Yoh. 4:35) A dzrungula dzrake a dzri fana ni ntsrhuti hi siku dzra ku hisa, ka vhanu lava a va tsrhama ka mbangu luwani. Ha yini hi hlaya leswo? Hi leswaku a Vayuda a va va nyenya Vasamariya nakone ntalu wavu a va va dzrela. Ku hambana ni leswo, a Vasamariya va ye gungula leswaku a madzrungula lamanene a ma nga byali ku yavana xikazri ka vhanu, ku hambana ni leswi a swi tolovelekile ka Vafarisi. Hi ku zrezra hi nkhinkhi ni hi ku kala xihlawuhlawu a Samariya, Filipi a kombise leswaku a a nga kutxeteliwi hi moya wa xihlawuhlawu wa lava a va dzrela Vasamariya. A swi hlamalisi leswi “switsrhungu hinkwaswu” swa le Samariya swi yingisetiki Filipi.—Mint. 8:6.

5-7. Nyikela swikombiso swa ndlela leyi ku sindzrisa vakriste leswaku va zruzra va ya ka mimbangu yin’wana swi pfulaka mikhandlu ha yone ya leswaku madzrungula lamanene ma hangalasiwa.

 ⁵ Ku fana ni le dzaneni dzra ku sungula, namunhla, tinxanisa ka vhanu va Xikwembu Nkulukumba a ti swi koti ku helisa ntizro wa ku zrezra. Hi makhambi manyingi, ku sindzrisa leswaku vakriste va suka ka mbangu wun’we va ya ka wun’wana kumbe ku va pfalela madjele, swo ya swi yentxa kuva dzrungula dzra Mfumu dzri tlhasa ka vhanu va mimbangu yoleyo. Hi xikombiso, hi nkama wa yimpi ya wubidzri ya misava, a Timboni ta Yehovha ti kote ku nyikela wumboni lebyi xiyekaka a mimbangwini ya tinxanisa ya Manazi. Muyuda mun’wana lweyi a tiviki Timboni ta Yehovha a mimbangwini yoleyo a hlaye leswi: “A mahanyela ya Timboni ta Yehovha leti a ti pfaleliwile ka mbangu wolowo ma ni kholwise leswaku a lipfumelo dzra tone a dzri seketeliwe ka matsralwa, lakakuva na mine ni za ni ndzruluka Mboni ya Yehovha.”

⁶ Minkama yin’wana nambi vaxanisi va zrezreliwile va tlhela va yamukela dzrungula. Hi xikombiso, loko makwezru mun’wana lweyi a vitaniwaka Franz Desch a zrumeliwe ka mbangu wa ku xanisela ka wone vhanu a Gusen, a Áustria, a kote ku fambisela mun’we wa vazrangeli va mapholisa ya SS xidondzro xa Bibele. Yanakanya ku nyonxa loku va viki na kone loko hi ku famba ka nkama va ye tlhangana ka kongresu dzra Timboni ta Yehovha na kutani ha wubidzri byavu va li vazrezri va madzrungula lamanene!

⁷ Ku yentxeke leswi fanaka loko tinxanisa ti sindzrise leswaku vakriste va kukazri va tsrutsrumela ka tiko dzrin’wana. Hi xikombiso, kolomu ka ma 1970 loko Timboni ta Yehovha ta le Malawi ti sindzriseke ku tsrutsrumela a Moçambique, ti tlhase ti nyikela wumboni hi nkhinkhi. Nambiloko hi ku famba ka nkama ku pfuke nkaneto Moçambique, a ntizro wa ku zrezra a wu yimanga. Makwezru Francisco Coana a te: “I ntiyiso leswaku van’we kwezru hi khomiwile hi tlhela hi pfaleliwa hi makhambi manyingi hi kola ka ntizro wezru wa ku zrezra, nambitanu a hi tiyiseka leswaku Xikwembu Nkulukumba a a hi pfuna swanga hi lani a yentxiki ha kone ka vakriste va le dzaneni dzra ku sungula, hikusa vhanu vanyingi a va ya va yamukela dzrungula dzra Mfumu.”

8. Xana ku txintxa ka swa politika ni xiyimu xa ekonomiya swi wu khumbe hi ndlela yini ntizro wa ku zrezra?

⁸ I ntiyiso leswaku a hi tinxanisa ntsena ti yentxaka leswaku wukriste byi ya byi kula a matikweni man’wana. Ka malembe ya swoswinyana, ku txintxa ka swa politika ni swa timali swi yentxe leswaku ku pfuleka mukhandlu wa leswaku dzrungula dzra Mfumu dzri zrezreliwa vhanu va matiko ni tindzrimi ta ku siyanasiyana. Van’we ka lava a va tsrhama ka matiko lawa ku nga ni yimpi kumbe lawa ku nga ni wusiwana byikulu va tsrutsrumele ka matiko man’wana lani ka wone va sunguliki ku dondzra Bibele. A ku tlhasa ka vhanu lava pfaka hi ka matiko manyingi ku  yentxe leswaku ku tumbuluka nsimu ya lidzrimi dzrin’wana. Xana wa tikazrata akuva u zrezrela vhanu va “matiko hinkwawu, tinxaka hinkwatu, tinhlonge hinkwatu, kun’we ni tindzrimi hinkwatu” a tikweni dzraku?—Mpful. 7:9.

9. A a li mani Simoni nakone a nga va a li yini lexi mu yentxiki a tsrhindzrekelela Filipi?

⁹ Filipi a yentxe mahlolana manyingi a Samariya. Hi xikombiso, a dahe mhunu lweyi a a limalile a tlhela a hlongola ni mademona. (Mint. 8:6-8) Wanuna wa kukazri a hlamalisiwe ngopfu hi ntamu lowu Filipi a a li na wone wa ku yentxa mahlolana. Wanuna lweyi a a li Simoni lweyi a a li muyentxi lwenkulu wa masalamusi, nakone vhanu a va mu hlonipha ngopfu lakakuva va hlaya leswi: “Wanuna lweyi i Ntamu wa Xikwembu Nkulukumba.” Kambe swoswi Simoni a a vona ntamu wa ntiyiso wa Xikwembu Nkulukumba, lowu a wu voneka ka mahlolana lawa a ma yentxiwa ha Filipi, a va a ndzruluka mudondzrisiwa. (Mint. 8:9-13) Hi ku famba ka nkama a ku navela ka Simoni a ku ta dzringiwa. Hi ndlela yini?

10. a) I yini leswi Petro na Yohane va swi yentxiki a Samariya? b) I yini leswi Simoni a swi yentxiki loko a vona leswaku vadondzrisiwa lavampshwa a va yamukela moya wa ku xwenga loko va tlhantekiwa mavoko ha Petro na Yohane?

¹⁰ Loko vapostola va twe hi ta ku kula ka ntizro a Samariya, va zrumele Yohane na Petro akuva va ya kohala. (Vona bokisi ledzri liki “ Petro A Tizrisa ‘Mimpfungulu Ya Mfumu’”, ka pajina dzroledzri.) Loko vapostola lavabidzri va tlhasile, va tlhanteke mavoko vadondzrisiwa lavampshwa, kutani  vadondzrisiwa lava va yamukela moya wa ku xwenga. b Loko Simoni a vone leswo a tale hi ku hlamala. Kutani a ku: “Na mine ni nyikani wuswikoti lebyo, akuva mun’wana ni mun’wana lweyi ni mu tlhantekaka mavoko a yamukela moya wa ku xwenga.” Simoni a ve a dzringisa ku va xava akuva va mu nyika nyiko leyi ya ku xwenga!—Mint. 8:14-19.

11. He xini xilayu lexi Petro a xi nyikiki Simoni nakone Simoni a xi yangulise kuyini?

¹¹ Petro a hlamule Simoni a ku: “Ingiki a mali yaku yi nga suva na wene, hikusa u yanakanya leswaku a nyiko leyi Xikwembu Nkulukumba a hi nyikiki hi mahala wene u nga yi kuma hi mali. A wu nge kumi ntxhumu nakone wene a wu ngheni mbangu mhakeni leyi, hikusa a mbilu yaku a yi lulamanga mahlweni ka Xikwembu Nkulukumba.” Petro a kawuke Simoni a va a mu byela leswaku a tisola ni kuva a khongota a kombela ku dzrivaleliwa. Petro a tlhele a ku: “Tisoli a wubihini byaku u khongota u kombela Yehovha leswaku loko swi koteka a ku dzrivalela wubihi lebyi nga mbilwini yaku.” Swi tikomba na Simoni a a nga li mhunu wa ku biha, a a djula ku yentxa leswinene kambe hi nkama luwani a pfumelele ku lawuliwa hi ku navela ka ku biha. Leswo hi swi vona ka mazritu yake lama liki: “Ni kombelelani ka Yehovha leswaku ni xin’we ka leswi mi swi hlayiki xi nga ni weli.”—Mint. 8:20-24.

12. I yini moya wa “wusimoni”, nakone a moya lowo wu tikomba hi ndlela yini ka wukhongoti bya madzrimi?

¹² A xilayu lexi Petro a xi nyikiki Simoni xi tizra swanga xibasopiso ka vakriste namunhla. Ku hlaya ntiyiso, a zritu ledzri liki “wusimoni” dzri sukela ka vito dzra Simoni hi kola ka xiyentxakalo lexi. A zritu  “wusimoni” dzri tlhamuxela ku xava kumbe ku xavisa swikhundla, ngopfungopfu a ndzreni ka wukhongoti. A moya lowu wu tolovelekile ku sukela khale ka wukhongoti bya madzrimi nakone a matimu ma swi tiyisekisa leswo. A Encyclopædia Britannica dzra wu 9, dzra 1878 dzri hlaye leswi: “A wukambisisi bya matimu ya ku hlawuliwa ka Vapapa, byi tiyisekisa mukambisisi leswaku minkama yinyingi ku hlawuliwaka Vapapa, ku nghenelela moya wa wusimoni. Hi makhambi manyingi, a wusimoni lebyi yentxiwaka ka ku hlawuliwa loko i bya ku biha ngopfu swinene nakone a va byi fihli.”

13. Xana vakriste va fanela ku tisizrelela hi ndlela yini ka moya wa wusimoni?

¹³ Vakriste va fanela ku fambela kule ni xidoho xa wusimoni. Hi xikombiso, vakriste a va fanelanga va nyika swihiwa kumbe ku kulungela ku tlula mpimu vavanuna lava nga ni wutiyanguleli a bandleni hi nkongometo wa kuva na vone va nyikiwa wutiyanguleli bya kukazri. Hi tlhelo dzrin’wana, lava nga ni wutiyanguleli bya ku hlawula vamakwezru akuva va va ni wutiyanguleli bya kukazri, a va fanelanga va va hlawula hi kuya hi swiyimu swavu swa timali. Swiyimu leswo ha swibidzri i swikombiso swa moya wa wusimoni. Ku hlaya ntiyiso nandzra mun’wana ni mun’wana wa Xikwembu Nkulukumba a fanela ku tiyentxa “lwentsrongo”, a yimela kuva moya wa Yehovha wu li wone wu yavelaka wutiyanguleli a bandleni. (Luk. 9:48) Vhanu va ku ‘tidjulela ku twala’, a va djuleki ndzreni ka nhlengeletanu ya Xikwembu Nkulukumba.—Amapr. 25:27.

14, 15. a) A a li mani mutsrheniwa wa Muetiyopiya, nakone va kumanise kuyini na Filipi? b) Xana Muetiyopiya a yangulise kuyini ka dzrungula dzra Filipi, nakone ha yini hi nga hlayaka leswaku a babatiso dzrake a dzri va nga dzra magugu? (Vona ntlhamuxelo wa le hansi.)

¹⁴ A ntsrumi ya Yehovha yi kongomise Filipi akuva a yendzra hi xitaratu lexi sukelaka Yerusalema xi ya Gaza. Swi nga yentxeka Filipi a tivutise leswaku a a ya yentxa yini kohala, kambe hi ku kahlula  a yi kumile nhlamulo loko a kumane ni mutsrheniwa wa Muetiyopiya na a “tidondzrela buku dzra muprofeta Ezaya hi zritu ledzri tlakukiki”. (Vona bokisi ledzri liki “ ‘Mutsrheniwa’ Hi ndlela yini?” ka pajina 57.) A moya wa ku xwenga wa Yehovha wu kongomise Filipi akuva a tsrhindzrekela kusuhi ni n’qolo ya wanuna lwiyani. Kutani loko Filipi a tlhase ka mutsrheniwa wa Muetiyopiya na a tsrutsruma hi le tlhelweni ka n’qolo a mu vutise a ku: “Wa swi twisisa leswi u swi dondzraka?” Kutani Muetiyopiya a mu hlamula a ku: “Ni nga swi twisisisa kuyini na ku nga na mhunu lweyi a ni kongomisaka?”—Mint. 8:26-31.

¹⁵ Muetiyopiya a kombele kuva Filipi a khwela ka n’qolo. Yanakanya hi mabulu ya ku nyonxisa lawa va viki na wone! Ku khalute nkama wa ku leha na swi nga tiviwi leswaku a ku li mani ‘xihambana’ kumbe ‘nandzra’ lweyi ku khaneliwaka ha yene ka wuprofeta bya Ezaya. (Eza. 53:1-12) Kambe loko va ya va bula, Filipi a tlhamuxele mutsrheniwa lwiyani wa Muetiyopiya leswaku a wuprofeta lebyo a byi hetiseke ka Yesu Kriste. Ku fana ni leswi swi yentxekeliki lava va babatisiwiki hi Pentekoxta dzra 33 N.Y. Leswi Muetiyopiya lweyi a a li muprozelita, a tekele ku swi tiva leswi a a fanela ku swi yentxa. Kutani mutsrheniwa a byela Filipi a ku: “Lavisa! Hi lawa mati; i yini lexi ni sivelaka ku babatisiwa?” Hi ku kahlula Filipi a mu babatisa! c (Vona bokisi ledzri liki “ Babatiso Ledzri Hambeliwiki ‘Ka Mbangu Wa Kukazri Lani A Ku Ni Mati.’”) Ntsrhaku ka leswo Filipi a  kongomisiwe ka xiyavelo leximpshwa a Azoto, lani a tlhasiki a zrezra madzrungula lamanene.—Mint. 8:32-40.

16, 17. Xana a tintsrumi ti hlengela hi ndlela yini ka ntizro wa ku zrezra namunhla?

¹⁶ Namunhla, vakriste va ni tovoko dzra ku hlengela ka ntizro wa ku fana ni lowu Filipi a wu yentxiki. Minkama yinyingi va ni mukhandlu wa ku nyikela wumboni bya xitxhuketa, ku fana ni loko va le ku yendzreni. Swi le livaleni leswaku ka swiyimu swinyingi a swo kotlana kuva hi kuma vhanu va timbilu letinene. Hikusa a Bibele dzri hlaya leswaku a tintsrumi ti kongomisa ntizro wa ku zrezra akuva dzrungula dzra Mfumu dzri tlhasela vhanu “va matiko hinkwawu, tinxaka hinkwatu, tindzrimi hinkwatu, ni tinhlonge hinkwatu.” (Mpful. 14:6) A nkongomiso wa tintsrumi a ntizrweni wa ku zrezra wu hetisisa leswi Yesu a swi hlayiki. Ka xifananiso xake xa mfava ni trigu, Yesu a hlaye leswaku hi nkama wa ntsrhovelo, kumbe a wugan’wini bya xiyimu lexi xa misava, a “vatsrhoveli” a ku ta va “tintsrumi”. A tlhele a hlaya leswaku swivumbiwa leswi swa moya a swi ta “hlengeleta mintxhumu hinkwayu leyi dohisaka vhanu ni hinkwavu lava yentxaka leswi lwisanaka ni nawu”. (Mat. 13:37-41) Hi tlhelo dzrin’wana, a tintsrumi a ti ta hlengeleta hinkwavu lava Yehovha a va kokelaka nhlengeletanwini yake, ku nga vamadapfindla va Mfumu wa tilo ni “xitsrhungu lexikulu” xa “tihamba tin’wana”.—Mpful. 7:9; Yoh. 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ A wumboni bya leswaku leswo swa yentxeka hi byi vona loko hi kuma vhanu a ntizrweni wa ku zrezra, lava va hi byelaka leswaku na hi nga si na tlhasa a va li ku khongoteni ka Xikwembu Nkulukumba va kombela nkongomiso. Vona leswi humeleliki vazrezri vabidzri lava a va li ku zrezreni ni ntsrongwana wa kukazri. Loko vamakwezru lava vabidzri va li kusuhi ni ku gama ntizro wavu wa ku zrezra ka mixo luwani, xidjahatana lexi a xi swi djula ngopfu ku vulavula ka muti lowu landzrelaka, ku hlaya ntiyiso, xidjahatana lexi xi tifambele wuswaxone xi ya tibela xipfalu! Loko vamakwezru lava vabidzri vaxisati va vone leswaku ka muti lowu xidjahatana xi gongondzriki ka wone ku hume wansati wa kukazri a xi tendera, va tsrhindzrekelile akuva va vulavula na yene. Lexi xi va hlamalisiki hi leswaku wansati lwiyani a va byele leswaku a a ha ku khongota ka Xikwembu Nkulukumba a kombela leswaku ingiki a ngo mu zrumelela vhanu va ku mu pfuna ku twisisa Bibele. Wansati lweyi a yamukele xidondzro xa Bibele!

18. Ha yini hi nga fanelanga hi dzri tekela hansi tovoko ledzri hi nga na dzrone dzra ku zrezra?

¹⁸ Swanga xizro xa bandla dzra wukriste, u ni tovoko dzra ku hlengela ka ntizro lowukulu wa ku zrezra, lowu nga samiki wu voniwa, xileswo, u nga dzri tekeli hansi tovoko ledzro. Hi ku tama u tihita u ta nyonxa ngopfu swinene nkama lowu u yaka mahlweni u zrezra “madzrungula lamanene mayelanu na Yesu.”—Mint. 8:35.