Skip to content

Skip to table of contents

NDZRIMA 18

A Va Kutxe Ku “Djuletela Xikwembu Nkulukumba . . . Akuva Va Mu Kuma”

A Va Kutxe Ku “Djuletela Xikwembu Nkulukumba . . . Akuva Va Mu Kuma”

Pawulo a a bula ni vayingiseti vake hi mhaka leyi a va pfumelelana ka yone nakone a a titwananisa ni swiyimu

Dzrungula Ledzri Dzri Seketeliwe Ka Mintizro 17:16-34

1-3. a) Ha yini mupostola Pawulo a kazratekile loko a tlhase Atena? b) Hi nga dondzra yini loko hi kambisisa xikombiso xa Pawulo?

 PAWULO a kazrateke ngopfu swinene. A le Grikiya, a Atena, ntsindzra wa lani Sócrates, Platão na Aristóteles, vativi va filozofiya a va dondzrisa kone. A vhanu va doropa dzra le Atena a va zrandzra wukhongoti. Kun’wana ni kun’wana lomu Pawulo a fambelaka kone, matempeleni, mabazara, switaratwini, Pawulo a vona swithombe swinyingi hikusa vahanyi va le Atena va gandzrela swikwembu swinyingi. Pawulo awa dzri tiva vonela dzra Yehovha, Xikwembu Nkulukumba wa ntiyiso mayelanu ni ku gandzrela swithombe. (Eks. 20:4, 5) Mupostola lweyi wa ku dumbeka a ni vonela ledzri fanaka ni dzra Yehovha, a swi nyenya ngopfu swikwembu swa madzrimi!

2 Leswi Pawulo a swi vonaka loko a nghena bazara swi mu txhavisa ngopfu swinene. A vona swithombe swinyingi swa ku nyenyentsa swa xikwembu lexi vitaniwaka Hermisi, na swi folisiwe kusuhi ni nyangwa wa bazara. A bazara ledzro dzri tale hi mimbangu ya ku gandzrela ka yone. Xana mupostola lweyi wa ku hiseka a ta swi kotisa kuyini ku zrezra ka doropa ledzri ngheniki hi nhloko ka wugandzreli bya madzrimi? Leswi a swi nyenyaka swikwembu leswi, xana a ta swi kota ku tikhoma a va a dzringisa ku bula na vone hi timhaka leti va pfumelelanaka ka tone? Xana a ta swi kota ku pfuna mhunu wa kukazri ku djula Xikwembu Nkulukumba wa ntiyiso a va a mu kuma?

3 Hi lani swi tsraliwiki ha kone ka Mintizro 17:22-31, a wukaneli lebyi Pawulo a byi bekeliki vhanu lava dondzrekiki va le Atena, i xikombiso lexinene xa mhunu lweyi a vulavulaka hi ku tiyiseka, hi lizrandzru ni hi wutlhazri. Loko hi kambisisa xikombiso xa Pawulo, hi nga dondzra ndlela ya ku djuletela ku vulavula hi leswi hi pfumelelanaka ka swone ni vhanu hi va hi va pfuna ku yanakanyisisa.

Pawulo A Dondzrisa A “Bazara” (Mintizro 17:16-21)

4, 5. He kwini lani Pawulo a a zrezrela kone a doropeni dzra Atena, nakone ha yini a swi nga ti nabyala ku bulisana ni vhanu a mbangwini wolowo?

4 Pawulo a yendzrele doropa dzra Atena kolomu ka lembe dzra wu 50 N.Y. ka liyendzro dzrake dzra wubidzri dzra wuzrumiwa. a Na a ha yimela leswaku Timotewu na Silasi va buya he Bereya, Pawulo a “sungula ku bulisana ni Vayuda” a sinagogeni hi lani a a tolovele ku yentxa ha kone. A tlhele a kuma mbangu lowu a a ta kota ku bulisana ni lava a va nga li Vayuda a doropeni dzra Atena, a mbangu wolowo a a li “bazara”. (Mint. 17:17) A bazara dzra le Atena a dzri lehe mpfhuka wa 250 wa mametru dzri tlhela dzri yanama 200 wa mametru. A bazara ledzri, a dzri ngo tizriseliwa ku xavisa ntsena kambe a dzri tlhela dzri tizrisiwa akuva vhanu vanyingi va tlhangana ka dzrone. Dzrungula dzrin’wana dzri hlaya leswaku a bazara ledzri a a li ntsindzra wa swa mabindzru, nakone vhanu a va tlhanganela kone akuva va bulisana hi swa politika ni swa mahanyela. A vahanyi va le Atena a va swi zrandzra ngopfu ku tlhangana ka mbangu luwani akuva va bulisana hi timhaka leti yelanaka ni filozofiya.

5 A swi nge ti nabyala ku bulisana ni vhanu va bazara ledzro, hikusa makazri ka vhanu lava, a ku patsreka mintlawa yibidzri ya swikole swa filozofiya, a nga Vaepikuri ni Vastoyiki. b A Vaepikuri a va kholwa leswaku a wutomi bye titumbulukela. Hi ku songa, ka timhaka leti khumbaka wutomi a va yanakanya leswi: “A ku na xivangelo xa kuva hi txhava Xikwembu Nkulukumba; Lava fiki a va twi ku vavisa; Swa koteka ku yentxa leswinene; Swa koteka ku tiyiselela leswa ku biha.” Kasi Vastoyiki a va hlaya leswaku akuva mhunu a kholwa ka ntxhumu wa kukazri a fanela ku va ni xivangelo lexi twalaka lexi mu yentxaka a kholwa ka ntxhumu wolowo. Nakone vone a va nga kholwi leswaku Xikwembu Nkulukumba i mhunu wa xivizri. Mintlawa leyi ha yibidzri a yi nga kholwi ka ku pfuka ka vafi hi lani vadondzrisiwa va Kriste a va dondzrisa ha kone. Swi le livaleni leswaku leswi mintlawa leyibidzri ya filozofiya a yi swi kholwa, a swi nga yelani ni mintiyiso leyi tlakukiki ya wukriste leyi Pawulo a a yi zrezra.

6, 7. Xana vativi va filozofiya va yangulise kuyini loko va twa tidondzro ta Pawulo nakone namunhla ku yentxeka leswi fanaka hi ndlela yini?

6 Xana a vativi lava va filozofiya va Vagriki va yangulise kuyini loko va yingela tidondzro ta Pawulo? Van’wana va hlaye leswaku o “phuphuzruteka”. (Vona nota de estudo ka Mint. 17:18, TNM) Mayelanu ni zritu ledzri, ntlhazri yin’wana yi hlaye leswi: “A ku sunguleni, zritu ledzri, a dzri tizrisiwa loko ku vulavuliwa hi xinyanyana lexi a xi famba xi zrolela tinhleke. Hi ku famba ka nkama dzri sungule ku tizrisiwa ku tlhamuxela mhunu lweyi a a zrolela swakuda ni mintxhumu ya ku kala lisima a bazara. Ntsrhaku ka leswo, dzri sungule ku tizrisiwa akuva dzri tlhamuxela mhunu lweyi a a famba a yingisetela tindzrava a gama a byeletela van’wana na a nga dzri tivi hi ku helela dzrungula dzra kone. Hi mazritu man’wana, vhanu lava, lava dondzrekiki, a va hlaya leswaku Pawulo a a vulavula mintxhumu leyi a a nga yi tivi. Kambe hi lani hi taka swi vona ha kone, mazritu lawa a ma mu txhavisanga Pawulo.

7 Ni namunhla swi hi lani ku fanaka. Timboni ta Yehovha ti txhuliwa mavito hi nkongometo wa ku tixixa hi leswi ti pfumelaka ka leswi Bibele dzri swi dondzrisaka. Hi xikombiso, vadondzrisi vanyingi va dondzrisa leswaku ku titumbulukela ka mintxhumu i ntiyiso, va tlhela va sindzrisa leswaku mhunu mun’wana ni mun’wana lweyi a tivaka a fanela ku pfumela ka dondzro leyi. Hi mazritu man’wana, va hlaya leswaku mun’wana ni mun’wana lweyi a kalaka a nga pfumeli ka dondzro leyi i mbongolo. Vhanu lava dondzrekiki va djula ku yentxa vhanu va kholwa leswaku hine ho phuphuzruka loko hi dondzrisa vhanu Bibele ni ku va komba wumboni bya leswaku ku ni Mutumbuluxi. Kambe mayanakanyela lawo a ma hi txhavisi, a matsrhan’wini ya leswo, hi vulavula na hi tiyiseka loko hi yimelela leswi hi swi pfumelaka mayelanu ni leswaku wutomi byi ve ni Mutumbuluxi lweyi a tlhazrihiki, Yehovha Xikwembu Nkulukumba.—Mpful. 4:11.

8. a) Xana van’wana va yangulise kuyini loko va yingela Pawulo na a zrezra? b) Pawulo a yisiwe a Areyopago, xana van’wana va yanakanya yini hi mbangu lowo? (Vona ntlhamuxelo wa le hansi.)

8 Van’wana lava yingeliki Pawulo loko a zrezra bazara va yangule hi ndlela leyi hambaniki. Va te: “A tikomba a li muzrezri wa swikwembu swin’wana.” (Mint. 17:18) Xana hakunene Pawulo a a zrezra hi swikwembu leswimpshwa a doropeni dzra Atena? Leyi a yi nga li mhaka ya matlangwana, hikusa a yi djula ku fana ni leyi yentxiki leswaku Sócrates a yavanyisiwa a tlhela a tsremeliwa lifu ka malembe lawa ma khalutiki. A swi hlamalisi leswi Pawulo a tekiwiki a yisiwa a Areyopago akuva a ya tlhamuxela tidondzro leti a ti tikomba ti li timpshwa ka vahanyi va le Atena. c Xana Pawulo a a ta dzri yimelela hi ndlela yini dzrungula dzrake mahlweni ka vhanu lava a va nga tivi ntxhumu hi Matsralwa?

“Vavanuna Va Atena, Na Swi Xiya” (Mintizro 17:22, 23)

9-11. a) Xana Pawulo a dzringise ku zrezrela vahanyi va le Atena mayelanu ni leswi a va pfumelelana ka swone hi ndlela yini? b) Xana hi nga yetisela xikombiso xa Pawulo a ntizrweni wezru wa ku zrezra hi ndlela yini?

9 Dzrimuka leswaku Pawulo a a kazrateke ngopfu hi kola ka swithombe swinyingi leswi a swi voniki. Kambe a matsrhan’wini ya kuva a sungule ku vulavula ku biha hi wukhongoti byavu, a tikhomile. Hi wutlhazri, Pawulo a djuletele tindlela ta ku bulisana ni vayingiseti vake mayelanu ni leswi a va pfumelelana ka swone. A hlaye leswi: “Vavanuna va Atena, na swi xiya leswaku ka mintxhumu hinkwayu n’wine mi tikomba mi li lava tinyiketelaka ngopfu ka ku txhava swikwembu ku tlula vhanu vambeni.” (Mint. 17:22) Hi ndlela ya kukazri a swi fana ni loko Pawulo a hlaya leswi: ‘Ni xiye leswaku n’wine mi swi zrandzra ngopfu swa wukhongoti.’ Xileswo, hi ndlela ya wutlhazri, Pawulo a va kulungelile hi leswi a va zrandzra swa wukhongoti. Pawulo a a swi vona leswaku van’wana ka lava a va kanganyisiwa hi wukhongoti bya madzrimi, a va ni timbilu tinene. Phela Pawulo a a dzrimuka leswaku na yene a a same a hanya ‘hi ku pfumala wutivi nakone a a nge na lipfumelo’.—1 Tim. 1:13.

10 Pawulo a tame a vulavula ni vhanu va le Atena hi leswi a va pfumelelana ka swone. A vulavule hi wumboni bya kukazri lebyi a byi kombisa leswaku vahanyi va le Atena a va zrandzra swa wukhongoti, a wumboni bya kone a a li altari ledzri a dzri hambeliwe “Xikwembu Nkulukumba lweyi a kalaka a nga tiviwi”. Dzrungula dzrin’wana dzri hlaya leswaku “a Vagriki ni vhanu van’wana a va talisa ku hamba maaltari va gama va tsrala mazritu lawa ma liki ‘Xikwembu lexi kalaka xi nga tiviwi’, hi ku txhava ku hlundzrukisa xikwembu xa kukazri lexi a va ta va va nga xi patsranga ka wukhongoti byavu”. Hi ku va ni altari ledzro, a vahanyi va le Atena a va pfumela leswaku xi kone xikwembu lexi va kalaka va nga xi tivi. Pawulo a londzrovote altari ledzro akuva a sungula ku zrezra madzrungula lamanene. A va tlhamuxele leswi: “Lweyi mi mu gandzrelaka na mi nga mu tivi, hi yelweyi ni mi zrezrelaka yene.” (Mint. 17:23) A mazritu ya Pawulo a ma tikomba ma nga li ya ntxhumu kambe a ma ni ntamu. Yene a a nga va zrezreli hi xikwembu leximpshwa kumbe lexi a xi gandzreliwa ka tiko dzrimbeni, kambe a a va dondzrisa mayelanu na Xikwembu Nkulukumba lweyi vone a va nga mu tivi, Xikwembu Nkulukumba wa ntiyiso.

11 Xana hi nga yetisela xikombiso xa mupostola Pawulo hi ndlela yini a ntizrweni wa ku zrezra? Loko hi va ni wuxiyaxiya hi nga ha kota ku vona leswaku mhunu wa kukazri a zrandzra swa wukhongoti hi leswi a yambalisiki xiswone, swifaniso leswi a swi bekiki ndlwini, kumbe mintxhumu leyi a xongisiki jaradi ha yone. Kumbexana hi nga ha mu byela leswi: ‘Ni xiye leswaku u zrandzra swa wukhongoti. Na swi zrandzra ku bula ni vhanu lava nyikaka lisima mintxhumu ya moya.’ Loko hi vulavula hi ndlela ya wutlhazri ni loko hi nga dzreli wukhongoti bya lweyi hi mu zrezrelaka hi nga kota ku bula na yene hi mintxhumu leyi hi pfumelelanaka ka yone. Dzrimuka leswaku nkongometo wezru a hi ku tsrutsrumela ku yavanyisa vhanu hi kola ka leswi va kholwaka ka swone. Hi ni vamakwezru vanyingi lava khale a va kholwa hakunene ka wukhongoti bya madzrimi.

Djuletela ndlela ya ku vulavula hi leswi mi pfumelelanaka ka swone

Xikwembu Nkulukumba “A Nga Le Kule Ngopfu Ni Mun’wana Ni Mun’wana Wezru” (Mintizro 17:24-28)

12. Xana Pawulo a yelanise ndlela leyi a a zrezra ha yone ni xiyimo xa vayingiseti vake hi ndlela yini?

12 Pawulo a a swi kotile ku beka masungulu ya mabulu lawa a va pfumelelana ka wone. Kambe xana a a ta swi kota ku yisa mahlweni mabulu wolawo? Leswi Pawulo a a swi tiva leswaku vayingiseti vake a va dondzre filozofiya dzra Vagriki nakone a va nga tivi ntxhumu hi Matsralwa, swi djule kuva a txintxatxintxa tindlela leti a a zrezra ha tone. Xa ku sungula, Pawulo a kombise tidondzro ta Bibele na a nga tsrhahi Matsralwa hi ku kongoma. Xa wubidzri, Pawulo a a tipatsra ka leswi a a swi vulavula hi kuva minkama yin’wana a tizrisa zritu ledzri liki “hi” ni ledzri liki “hine”, hi ndlela leyo a a kombisa leswaku a a nga hambananga ni lava a a va zrezrela. Xa wuzrazru, a tsrhahe leswi a swi kumeka ka mabuku ya Vagriki akuva a kombisa leswaku swin’wana swa leswi a a swi dondzrisa a swi fambisana ni tidondzro tin’wana leti a va ti kholwa. Swoswi, a hi kambisiseni wukaneli bya ku hiseka bya Pawulo. He yini mintiyiso ya lisima leyi a yi dondzrisiki mayelanu na Xikwembu Nkulukumba lweyi vahanyi va le Atena a va nga mu tivi?

13. Xana Pawulo a tlhamuxele yini mayelanu ni ku tumbuluxiwa ka mintxhumu hinkwayu nakone mazritu yake ma hi byela yini?

13 Xikwembu Nkulukumba a tumbuluxe mintxhumu hinkwayu leyi nga kone. Pawulo a hlaye leswi: “Xikwembu Nkulukumba lweyi a tumbuluxiki misava ni hinkwaswu leswi nga ka yone, leswi a nga Hosi ya tilo ni misava, a nga tsrhami ka matempele lama yentxiwiki hi mavoko ya vhanu.” d (Mint. 17:24) A mintxhumu a ye titumbulukela. Xikwembu Nkulukumba wa ntiyiso hi yene a tumbuluxiki mintxhumu hinkwayu. (Amaps. 146:6) Ku hambana ni swikwembu swa le Atena ni swin’wana leswi a swi vilela matempele ni maaltari akuva swi gandzreliwa ka wone, Xikwembu Nkulukumba wa tilo ni misava a nga vileli mintxhumu ya ku fana ni leyo leyi hambiwiki hi vhanu akuva a gandzreliwa. (1 Tih. 8:27) A dzrungula dzra Pawulo dzra khanya: Xikwembu Nkulukumba wa ntiyiso a tlakukile ku tlula swikwembu hinkwaswu ni matempele lawa ma hambiwiki hi vhanu.—Eza. 40:18-26.

14. Xana Pawulo a swi kombise hi ndlela yini leswaku Xikwembu Nkulukumba a nga tiseketeli hi vhanu?

14 Xikwembu Nkulukumba a nga tiseketeli hi vhanu. Lava a va gandzrela swithombe a va talisa ku swi yambexa timpahla ta lisima, va swi xavela swihiwa swa ku dula kumbe ku swi nyika swakuda ni mabyala, va yentxa ingiki swo vilela mintxhumu yoleyo. Kambe swi nga yentxeka na van’we ka vativi va filozofiya lava a va yingiseta wukaneli bya Pawulo a va kholwa leswaku a swi koteki kuva Xikwembu Nkulukumba a vilela ku nyikiwa ntxhumu hi vhanu. Hi ndlela leyo, handle ka ku ganaganeka a va pfumelelana ni mazritu ya Pawulo ya leswaku Xikwembu Nkulukumba a nga ‘vileli mavoko ya vhanu akuva ma mu tizrela ingiki hi loko o pfumala ntxhumu wa kukazri’. Ku hlaya ntiyiso a ku na ntxhumu lowu vhanu va nga hananaka Muvumbi hi xivangelo xa leswaku o wu pfumala ntxhumu wolowo. Ku hambana ni leswo, Xikwembu Nkulukumba hi yene a hananaka vhanu leswi va swi vilelaka, a nga “wutomi, ku hefemula ni hinkwaswu”, ku patsra ni dambu, timpfula ni misava leyi bindzrulaka. (Mint. 17:25; Gen. 2:7) Xileswo, Xikwembu Nkulukumba lweyi a nga munyiki wa hinkwaswu a nga tiseketeli hi vhanu, kambe a vhanu hi vone va buyeliwaka hi swihananu swake.

15. Xana Pawulo a vulavule hi ndlela yini mayelanu ni kuva vahanyi va le Atena va dzrela lava kalaka va nga li Vagriki, nakone hine hi nga dondzra yini ka xikombiso lexo?

15 Xikwembu Nkulukumba a tumbuluxe vhanu. A vahanyi va le Atena a va dzrela lava a va nga li Vagriki. Kambe a moya wa ku tikhuza hi tiko ni ku tikulisa hi nhlonge a swi fambisani ni leswi Bibele dzri swi dondzrisaka. (Deut. 10:17) Pawulo a vulavule hi mhaka leyi hi ndlela ya lizrandzru ni wuswikoti. Loko a vulavula hi dzrungula dzra Genesis mayelanu na Adamu, papayi wa tinxaka hinkwatu, Pawulo a te: “[Xikwembu Nkulukumba] hi mhunu mun’we a hambe vhanu va tinxaka hinkwatu.” (Mint. 17:26) Handle ka ku ganaganeka, mazritu ya Pawulo ma yentxe leswaku vayingiseti vake va yima va yanakanyisisa, hi kola ka leswo, ma ve xibamu xa ku bela tindleveni. Swanga hi leswi vhanu hinkwavu va nga vana va mhunu mun’we, a ku na nhlonge kumbe tiko ledzri tlakukiki ku tlula dzrin’wana. (Gen. 1:26-28) Hi susa dondzro ya lisima ka xikombiso lexi. Nambileswi hi djulaka ku kombisa lizrandzru ni ku nabyala a ntizrweni wa ku zrezra, a hi pumbi ntamu wa ntiyiso lowu nga Bibeleni ntsena hi ku djula leswaku vhanu van’wana va wu pfumela.

16. He wini kongometo wa Muvumbi hi vhanu?

16 Xikwembu Nkulukumba a djula leswaku vhanu va tsrhindzrekela kwake. Nambiloko vativi va filozofiya lava yingisetiki wukaneli bya Pawulo a ve nyikiwa nkama wa ku leha akuva va tlhamuxela nkongometo wa wutomi, a va nge ti swi kota. Kambe Pawulo a tlhamuxele vahanyi va le Atena kongometo wa Muvumbi hi vhanu, hi ku hlaya leswaku Xikwembu Nkulukumba a tumbuluxe vhanu akuva “va ta djuletela Xikwembu Nkulukumba, loko va hulumetela akuva va mu kuma, va ta mu kuma, hikusa nakunene a nga le kule ngopfu ni mun’wana ni mun’wana wezru”. (Mint. 17:27) A Xikwembu lexi a xi nga tiviwi hi vahanyi va le Atena swa koteka kuva xi tiviwa. Nakone a xi le kule ni lava va xi djuletelaka va tlhela va dondzra ha xone. (Amaps. 145:18) Xiya leswaku Pawulo a tizrise zritu ledzri liki “hine”, a tipatsra ni lava va ‘djuletelaka’ Xikwembu Nkulukumba ni ku “hulumetela” akuva va mu kuma.

17, 18. Ha yini vhanu va fanela ku titwa na va li kusuhi na Xikwembu Nkulukumba, nakone hi nga dondzra yini ka ndlela leyi Pawulo a kokeliki vayingiseti vake ka dzrungula dzrake ha yone?

17 A vhanu va fanela ku titwa na va li kusuhi na Xikwembu Nkulukumba. Pawulo a hlaye leswaku hi kola ka Xikwembu Nkulukumba, hine “hi ni wutomi, ha fambafamba nakone hi kone”. Tintlhazri tin’wana ti hlaya leswaku Pawulo a a vulavula hi mazritu ya Epimênides, muthokozeli wa le xihlaleni xa Kreta, lweyi a hanyiki a dzaneni dzra wu 6 N.N.Y., nakone a a li “mhunu wa lisima a wukhongotini bya le Atena”. Nakone Pawulo a nyikele xivangelo xin’wana lexi yentxaka leswaku swi fanela kuva vhanu va titwa na va li kusuhi na Xikwembu Nkulukumba. A te: “van’we va vathokozeli venu [va te]: ‘Hikusa na hine hi vanake.’” (Mint. 17:28) A vhanu va fanela ku titwa na va ni wuxaka na Xikwembu Nkulukumba hikusa hi yene a tumbuluxiki mhunu lweyi tinxaka hinkwatu ti humiki kwake. Akuva a kokela vayingiseti vake ka dzrungula dzrake, Pawulo a tsrhahe man’we ya mazritu lawa ma kumekaka ka mabuku ya Vagriki lawa a va ma hlonipha. e Hi ku titwananisa ni xikombiso xa Pawulo, minkama yin’wana hi nga tsrhaha leswi tsraliwiki ka matimu, enciclopédia kumbe mareferensiya man’wana lawa ma tiviwaka ha hombe. Hi xikombiso, loko hi wutlhazri hi tsrhaha mazritu lawa ma kumekaka ka mabuku lawa ma tiviwaka ma tlhela ma hloniphiwa, hi nga ha pfuna mhunu wa kukazri lweyi a kalaka a nga li Mboni ya Yehovha akuva a tiyiseka leswaku swihena swa kukazri swa wukhongoti bya madzrimi swi sukele ka vhanu lava a va nga gandzreli Yehovha.

18 Ku ta tlhasa lani, Pawulo a vulavule hi mintiyiso ya lisima mayelanu na Xikwembu Nkulukumba. Hi ndlela ya wutlhazri a twananise mazritu yake ni swiyimu swa vayingiseti vake. I yini leswi mupostola Pawulo a a yimele leswaku vahanyi va le Atena va swi yentxa ntsrhaku ka loko a va byele dzrungula ledzri dzra lisima? Na a nga hlwelanga a ye mahlweni a vulavula hi mhaka leyo ka wukaneli byake.

Ku Navela Ka Xikwembu Nkulukumba I Kuva ‘Vhanu Hinkwavu A Mimbangwini Hinkwayu . . . Va Tisola’ (Mintizro 17:29-31)

19, 20. a) Hi ndlela ya lizrandzru, xana Pawulo a kombise leswaku ku gandzrela swithombe leswi a swi hambiwe hi vhanu a a li wuphunta hi ndlela yini? b) I yini leswi vayingiseti va Pawulo a va fanela ku swi yentxa?

19 Pawulo a a lulamele ku kutxa vayingiseti vake leswaku va yentxa xa kukazri. Loko a tlhele a vulavula hi mabuku ya Vagriki a te: “Kutani leswi hi nga vana va Xikwembu Nkulukumba, a hi fanelanga hi yanakanya leswaku Xikwembu Nkulukumba a fana ni woru, prata kumbe zribye, hi mu fanisa ni mintxhumu leyi vatliwiki kumbe ku yanakanyiwa hi mhunu.” (Mint. 17:29) Nakunene, leswi vhanu va nga vumbiwa ha Xikwembu Nkulukumba, a swi ta kotekisa kuyini kuva Xikwembu Nkulukumba a va xithombe lexi xe ke vatliwa hi vhanu? A mazritu ya Pawulo ma kombise leswaku a ku gandzrela swithombe a a li wuphunta. (Amaps. 115:4-8; Eza. 44:9-20) Hi ku va Pawulo a hlaye leswaku “[hine] a hi fanelanga . . . ”, Pawulo a yentxe leswaku xilayu xake xi nga vavisi ngopfu.

20 Mupostola Pawulo a swi beke livaleni leswaku a va fanela ku yentxa xa kukazri, a te: “Xikwembu Nkulukumba a a nga va voni nandzru vhanu minkama leyi a va yentxa mintxhumu hi ku pfumala wutivi, kambe swoswi a zrezrela vhanu hinkwavu a mimbangwini hinkwayu leswaku va fanela ku tisola.” (Mint. 17:30) Swi nga yentxeka van’we ka vayingiseti va Pawulo va khumbeke ngopfu loko va yingela leswaku a va fanela ku tisola. Kambe a wukaneli bya ku hiseka bya Pawulo byi swi beke livaleni leswaku va nyikiwe wutomi ha Xikwembu Nkulukumba, xileswo a va fanela ku tihlamulela kwake. A vahanyi va le Atena a va fanela ku djuletela Xikwembu Nkulukumba, va dondzra ntiyiso mayelanu na yene ni ku twananisa wutomi byavu hinkwabyu ni ntiyiso wolowo. Swi hlayaka leswaku a va fanela ku pfumela leswaku ku gandzrela swithombe i xidoho va tlhela va tsrhika xihena xolexo.

21, 22. He wani mazritu lawa Pawulo a pfaliki wukaneli byake ha wone nakone ma tlhamuxela yini kwezru?

21 Pawulo a pfale wukaneli byake hi mazritu lawa a ma ta yentxa leswaku vayingiseti vake va sala va yanakanyisisa, a hlaye leswi: “[Xikwembu Nkulukumba] a beke siku ledzri a tiyimiseliki ku yavanyisa misava hi ndlela ya ku lulama hi ku tizrisa wanuna lweyi a mu bekiki, a tlhela a beka xitiyisekiso xa leswo ka vhanu hinkwavu hi kuva a mu pfuxa ku feni.” (Mint. 17:31) Siku dzra yavanyiso dzra ta. Phela mhaka leyi yi fanela ku yentxa leswaku vhanu va djuletela Xikwembu Nkulukumba akuva va mu kuma! Pawulo a nga hlayanga leswaku i mani muyavanyisi lweyi a hlawuliwiki. A matsrhan’wini ya leswo, a hlaye ntxhumu wa ku hlamalisa mayelanu ni muyavanyisi yelweyo, a te: A hanye swanga mhunu wa nyama, a fa, a tlhela a pfuxiwa ku feni ha Xikwembu Nkulukumba!

22 Mazritu lawa ma kutxanaka ya Pawulo ma ni ntlhamuxelo wukulu kwezru. Ha swi tiva leswaku muyavanyisi lweyi a hlawuliwiki ha Xikwembu Nkulukumba i Yesu Kriste, lweyi a pfuxiwiki ku feni. (Yoh. 5:22) Hi tlhela hi tiva leswaku a siku dzra yavanyiso dzri ta teka 1.000 wa malembe nakone dzri tsrhindzrekela hi ku kahlula. (Mpful. 20:4, 6) A hi dzri txhavi siku ledzri, hikusa ha swi tiva leswaku dzri ta buyisa matovoko manyingi ka lava ku dumbeka. A ku hetiseka ka leswi hi swi yimelaka, swa ku fana ni wumundzruku lebyi phatimaka, swi tiyisekisiwa hi hlolana ledzrikulu ledzri samiki dzri yentxiwa, a nga ku pfuxiwa ka Yesu Kriste!

“Van’wana . . . Va Va Vapfumeli” (Mintizro 17:32-34)

23. He tini tindlela leti hambaniki leti vhanu va yanguliki ha tone ka wukaneli bya Pawulo?

23 A vhanu va yangule hi tindlela ta ku siyanasiyana ka wukaneli bya Pawulo. Loko va twe mhaka ya ku pfuxiwa ka vafi ‘van’we va sungule ku mu hleka’. Van’wana va kombise xitxhavu, kambe a va tizrisanga leswi Pawulo a nga swi dondzrisa. Va te: “U ta tlhela u hi byela leswi yengetelekiki mayelanu ni mhaka leyi hi nkama wumbeni.” (Mint. 17:32) Kambe ku ni lava pfumeliki. A dzrungula dzri li: “Van’wana va tipatsra na yene, va va vapfumeli. A makazri kwavu a ku na Diyoniziyo lweyi a a li muyavanyisi wa le tribunali dzra Areyopago, ni wansati lweyi a vitaniwaka Damarisi, kun’we ni van’wana.” (Mint. 17:34) Namunhla hi kumana ni swiyimu leswi fanaka a ntizrweni wezru wa ku zrezra. Vhanu van’wana va hi hleka, van’wana va kombisa xitxhavu kambe a va kombisi ku txintxa. Nambitanu, hi nyonxa ngopfu loko van’wana va kombisa ku nyonxela dzrungula dzra Mfumu va tlhela va ndzruluka vakriste.

24. Xana hi nga dondzra yini ka wukaneli lebyi Pawulo a byi nyikeliki a Areyopago?

24 Loko hi yanakanyisisa hi wukaneli bya Pawulo, hi dondzra mintxhumu yinyingi, ya ku fana ni ku hamba swingheniso swa ku twisiseka ni leswi kholwisaka, ku titwananisa ni swiyimu swa lava hi va zrezrelaka, xivileleko xa ku kombisa lizrandzru ka vhanu lava kanganyisiwaka hi wukhongoti bya madzrimi, ni lisima dzra kuva hi nga pumbi ntamu wa mintiyiso leyi nga Bibeleni ntsena akuva hi nyonxisa vayingiseti vezru. Loko hi yetisela xikombiso xa mupostola Pawulo, hi nga va lava humelelaka a ntizrweni wa ku zrezra. Hi tlhelo dzrin’wana, a valaviseli va nga va vadondzrisi lava fanelekaka ngopfu a mabandleni. Hi ndlela leyo, hi ta lulamela ku pfuna van’wana akuva va ‘djuletela Xikwembu Nkulukumba akuva va mu kuma’.—Mint. 17:27.

a Vona bokisi ledzri liki “ Atena—Ntsindzra Wa Tidondzro A Dzaneni Dzra Ku Sungula”, ka pajina 162.

b Vona bokisi ledzri liki “ Vaepikuri Ni Vastoyiki”, ka pajina 164.

c Areyopago a ku kumeka n’walungu wa Acrópoles, a a li mbangu lowu huvo leyi tlakukiki ya le Atena a yi talisa ku tlhangana ka wone. A xiga lexi liki “Areyopago” xi nga ha tlhamuxela huvo, kumbe mbangu lowu huvo a wu tlhanganela ka wone. Xileswo ku ni ku lwisana ka mavonela makazri ka swidondzri, mayelanu ni leswaku a Areyopago lomu Pawulo a yisiwiki kone a ve ka mbangu wa ku tlhanganela ka wone, kumbe ka huvo, kumbe ka mbangu wun’wana, kumbexana a bazara.

d A zritu dzra Xigriki ledzri ndzruluteliwiki dzri va “misava” i koʹsmos, a nga zritu ledzri Vagriki a va dzri tizrisa loko va vulavula hi mintxhumu hinkwayu leyi nga kone. Swi nga yentxeka na nkama lowu Pawulo a nga dzringisa ku beka masungulu ya mabulu lawa a a pfumelelana na wone ni Vagriki, a tizrise zritu ledzro ka mongo wolowo.

e Pawulo a tsrhahe mazritu ya kukazri ya xithokozelo lexi liki Fenômenos, lexi tsraliwiki hi muthokozeli wa Mustoyiki lweyi a vitaniwaka Aratu. Mabuku man’wana ya Vagriki ku patsra ni Hinu dzra Zeus, ledzri tsraliwiki hi muthokozeli wa Mustoyiki Cleanto dzri tizrisa mazritu lawa ma fanaka.