Skip to content

Skip to table of contents

NDZRIMA 4

“A Va Li Vhanu Lava Tolovelekiki Lava Nambi Ku Dondzra A Va Nga Dondzranga”

“A Va Li Vhanu Lava Tolovelekiki Lava Nambi Ku Dondzra A Va Nga Dondzranga”

Vapostola va kombisa xixixi kutani Yehovha a va tovokisa

Dzrungula Ledzri Dzri Seketeliwe Ka Mintizro 3:1–5:11

1, 2. He dzrini hlolana ledzri Petro na Yohane va dzri yentxiki na va li kusuhi ni nyangwa ya tempele?

 NI NHLIKANHI na dambu dzri vaningela xitsrhungu. Vayuda lava tinyiketeliki ni vadondzrisiwa va Kriste va nghena tempeleni, ku nga li khale ku ta va “nkama wa xikhongoto”. a (Mint. 2:46; 3:1) Na va li xikazri ka xitsrhungu, Petro na Yohane va tsrhindzrekela a nyangweni ya tempele leyi vitaniwaka ya ku Xonga, leyi a swipfalu swa yone a swi pendiwe hi bronzi, a doropeni dzra le Korinte. A makazri ka pongwe ledzri hambiwaka hi milenge ya vhanu lava fambafambaka ni mabulu yavu ku twala zritu dzra wanuna lwa limaliki na a huwelela a kombela zimola.—Mint. 3:2; 4:22.

2 A nkama lowu Petro na Yohane va yaka va tsrhindzrekela, wanuna lwiya wa ku limala a huwelela a kombela zimola hi ku tizrisa mazritu lawa a talisaka ku ma hlaya. Kutani vapostola va yima, leswi yentxaka leswaku wanuna lwiyani a yimela ku yamukela xa ntxhumu. Kutani Petro a ku: “A ni na prata a ni na woru, kambe ni ta ku nyika leswi ni nga na swone. Hi vito dzra Yesu Kriste wa Munazareta, sekeleka u famba!” Petro a khoma wanuna lwiya hi voko a va a mu pfuna ku sekeleka. Yanakanya ndlela leyi xitsrhungu xi hlamaliki ha yone loko xi vona wanuna lweyi a a limalile a sungula ku famba hi khambi dzra ku sungula a wuton’wini byake! (Mint. 3:6, 7) Hi mahlo ya miyanakanyu xana wa mu vona wanuna lweyi a a limalile na a hlamala hi ku vona milenge yake na yi hanyile nakone a dzringisa ku sungula ku famba? A swi hlamalisi leswi a sunguliki ku ntlulantlula a ya hala ni hala na a nyonxe ngopfu swinene a va a dzrumisa Xikwembu Nkulukumba hi zritu dzra ku tlakuka!

3. He xini xihanano xa lisima lexi nyikiwiki wanuna lweyi a a limalile kun’we ni xitsrhungu?

3 Na xa ha hlamalile, xitsrhungu xi tsrutsruma xi ya ka Petro na Yohane na va li tempeleni ka mbangu lowu vitaniwaka ndlela ya Solomoni. Na a li ka mbangu lowu Yesu a a talisa ku yima ka wone a dondzrisa, Petro a va byela ntlhamuxelo wa hlolana ledzri a dzra ha ku yentxeka. (Yoh. 10:23) A hanana xitsrhungu kun’we ni wanuna lwiya a hanyisiwiki nyiko ya ku tlula prata kumbe woru. A xihanano lexo xi ni lisima dzrikulu ngopfu ku tlula ku hanyisiwa ka le mizrini. Xi va nyike mukhandlu wa ku tisola ka swidoho leswi a va li na swone ni ku ndzruluka valandzreli va “Muzrangeli wa wutomi” lweyi a bekiwiki ha Yehovha, ku nga Yesu Kriste.—Mint. 3:15.

4. a) I yini leswi yentxekiki hi mhaka ya hlolana dzra ku dahiwa ka wanuna lweyi a a limalile? b) He swini swivutiso swibidzri leswi taka hlamuliwa?

4 Nakunene ku ve siku dzra ku nyonxisa! Mhunu wa kukazri a hanyisiwile kutani a a kota ku famba. Vhanu vambeni va magidi va ve ni mukhandlu wa ku dahiwa hi tlhelo dzra moya akuva va kota ku famba hi ndlela leyi yamukelekaka ka Xikwembu Nkulukumba. (Kol. 1:9, 10) Handle ka leswo, leswi yentxekiki hi siku ledzriya a swi ta va ku sungula ka swikazratu leswi valandzreli va ku dumbeka va Kriste a va ta vangeliwa swone hi mimfumu leyi a yi ta dzringisa ku va sivela ku hetisisa ntizro wa ku zrezra lowu va siyeliwiki ha Yesu. (Mint. 1:8) Xana hi dondzra yini ka ndlela leyi Petro na Yohane, “vhanu lava tolovelekiki lava nambi ku dondzra a va nga dondzranga” va zrezreliki xitsrhungu ha yone? b (Mint. 4:13) Nakone hi nga va yetisela hi ndlela yini vone kun’we ni vadondzrisiwa lavan’wana ka ndlela leyi va langutaniki ni nkaneto ha yone?

A “Hi Ntamu Wezru” (Mintizro 3:11-26)

5. Hi dondzra yini ka ndlela leyi Petro a vulavuliki ha yone ni switsrhungu?

5 Petro na Yohane va yime mahlweni ka xitsrhungu, na va tiva leswaku xikazri ka xitsrhungu lexo a ku ni lava hlayiki leswaku Yesu a a fanela ku dlayiwa mhandzrini ya nxanisa. (Mar. 15:8-15; Mint. 3:13-15) Yanakanya xixixi lexi Petro a xi kombisiki loko a tlhamuxela na a nga txhavi leswaku wanuna lwiya wa ku limala a hanyisiwe hi vito dzra Yesu! Petro a nga dzringisanga ku nyonxisa xitsrhungu hi madzrimi. Hi ku kongoma Petro a byele xitsrhungu leswaku a xi patsrekile ku dlayiweni ka Kriste. Nambitanu Petro a nga va bekelanga xiviti vhanu lavaya hikusa va “yentxi leswi hi ku pfumala wutivi”. (Mint. 3:17) A zame ku khumba timbilu tavu, a tsrhindzrekela kwavu swanga vamakwavu nakone a beke miyanakanyu ka dzrungula dzra Mfumu. Loko a va tisolile ni ku va ni lipfumelo ku Kriste, Yehovha a a ta va “nyika ku wisa”. (Mint. 3:19) Hi ndlela leyi fanaka, na hine hi djula ku va ni xixixi ni ku kongoma mhaka loko hi zrezra dzrungula dzra wuyavanyisi bya Xikwembu Nkulukumba lebyi tsrhindzrekelaka. Hi nkama lowu fanaka a hi fanelanga kuva hi hlundzruka kumbe hi yavanyisa van’wana. A matsrhan’wini ya leswo, hi fanela ku vona vhanu lava hi va zrezrelaka swanga vagandzrelikulobye va nkama lowu taka. Ku fana na Petro, hi beka miyanakanyu yezru ka dzrungula dzra Mfumu wa Xikwembu Nkulukumba.

6. Xana Petro na Yohane va kombise ku titsrongahata hi ndlela yini?

6 Vapostola a a li vhanu va ku titsrongahata. A va zanga va tikokela lidzrumu hi kola ka hlolana ledzri va dzri yentxiki. Petro a byele xitsrhungu a ku: “Vavanuna va Israyele, ha yini mi hlamalisiwa hi leswi, nakone ha yini mi hi lavisa ingiki hi mu yentxi a famba hi ntamu wezru kumbe hi ku tinyiketela kwezru ka Xikwembu Nkulukumba?” (Mint. 3:12) Petro ni vapostola lavan’wana a va swi tiva leswaku hinkwaswu leswi a va swi yentxa ntizrweni wa Mfumu a va swi kota hi ku pfuniwa hi Xikwembu Nkulukumba, ku nga li hi ntamu wavu. Xileswo, hi ku titsrongahata va yise lidzrumu ka Yehovha na Yesu hi kola ka leswi va kotiki ku swi yentxa.

7, 8. a) He yini nyiko ya lisima leyi hi nga yi nyikaka vhanu? b) Xana xidumbiso xa kuva ku pfuxetiwa mintxhumu hinkwayu xi hetiseka hi ndlela yini namunhla?

7 Na hine hi fanela ku titsrongahata loko hi yentxa ntizro wa ku zrezra. I ntiyiso leswaku vakriste va le masikwini yezru a va nyikiwanga ntamu wa ku yentxa mahlolana. Nambitanu, hi nga pfuna vhanu akuva va va ni lipfumelo ku Xikwembu Nkulukumba ni le ka Yesu akuva va yamukela nyiko leyi fanaka ni leyi Petro a yi nyikeliki, ku nga mukhandlu wa ku dzrivaleliwa swidoho ni kuva va tiyisiwa hi Yehovha. Malembe hinkwawu, madzanadzana ya vhanu va yamukela mukhandlu lowu ni kuva va va vadondzrisiwa lava babatisiwiki va Kriste.

8 Nakunene hi hanya masikwini lawa Petro a hlayiki leswaku i ya “ku pfuxetiwa [ka] mintxhumu hinkwayu”. Ku hetiseka mhaka leyi Xikwembu Nkulukumba a yi hlayiki “hi ku tizrisa nomo wa vaprofeta vake va ku xwenga va khale”, ya leswaku Mfumu wu simekiwe tilweni hi 1914. (Mint. 3:21; Amaps. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Ntsrhaku ka nkamanyana, Kriste a sungule ku zrangela ntizro wa ku pfuxeta wugandzreli bya ntiyiso a misaveni. Leswo swi yentxa leswaku vhanu va ku tala va nyonxela ni ku patsreka ka paradeyisi dzra moya, kutani va va hansi ka Mfumu wa Xikwembu Nkulukumba. Va hlivile wumhunu bya khale lebyi honekaka ni ku tlhela va “yambala wumhunu lebyimpshwa lebyi fambisanaka ni ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba”. (Efe. 4:22-24) Ku fana ni ku hanyisiwa ka wanuna lwiya a a limalile, ntizro lowu wa ku hlamalisa wo koteka ntsena hi ku pfuniwa hi moya wa Xikwembu Nkulukumba ku nga li hi ntamu wa vhanu. Ku fana na Petro, hi fanela ku tiyimisela ku tizrisa Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba hi xixixi akuva hi pfuna van’wana. Wuswikoti lebyi hi nga nabyu bya ku pfuna vhanu akuva va va vadondzrisiwa va Kriste byo koteka ntsena hi ku pfuniwa hi Xikwembu Nkulukumba ku nga li hi wuswikoti byezru.

“A Hi Nge Tsrhiki Ku Vulavula” (Mintizro 4:1-22)

9-11. a) Xana vazrangeli va wukhongoti va Vayuda va yangulise kuyini ka dzrungula dzra Petro na Yohane? b) Xana vapostola a va tiyimisele ku yentxa yini?

9 Wukaneli bya Petro, ku ntlulantlula ni ku huwelela hi ku nyonxa ka wanuna lwiyani a a limalile, swi vange mpfilumpfilu leyikulu. Hi ku kahlula muvoneleli wa tempele ni vaprista lavakulu va ye vona leswaku a ku yentxeka yini. Swi nga yentxeka vavanuna lavo a va li Vasaduki, ku nga vhanu lava a va ganye swinene nakone a va ni xikhundla xa kukazri ka politika nakone a va tikazratela ku beka ku zrula ni Varoma kambe a va nga pfumeli ka nawu wa Vafarisi nakone a va nga pfumeli ka dondzro ya ku pfuxiwa ka vafi. c Yanakanya ndlela leyi va khunguvanyekiki ha yone loko va vona Petro na Yohane a tempeleni na va dondzrisa hi ta ku pfuka ka Yesu Kriste!

10 Vakaneti lava a va hlundzrukile va pete Petro na Yohane a djele nakone hi siku ledzri landzreliki va va yise a tribunali ledzri tlakukiki dzra Vayuda. Hi ku ya hi mavonela ya vazrangeli lavayani va mona, Petro na Yohane “a va li vhanu lava tolovelekiki lava nambi ku dondzra a va nga dondzranga” nakone a va nga na mfanelo ya ku dondzrisa a tempeleni. A va nga dondzranga ka swikole leswi a swi dumile swa wukhongoti. Kambe ndlela ya ku kholwiseka leyi a va vulavula ha yone yi hlamalise tribunali. Xana Petro na Yohane va swi kotise kuyini ku vulavula hi ndlela leyinene? Xin’we xa swivangelo hi leswaku “a va fambafamba na Yesu”. (Mint. 4:13) Mudondzrisi wavu a a nga fani ni vatsrali, a a va dondzrisa ntiyiso.—Mat. 7:28, 29.

11 A nkameni luwani a swiboho leswi a swi tekiwa hi tribunali a swi nyikiwa lisima ledzrikulu ngopfu swinene. Phela mavhiki ntsrhaku a tribunali dzroledzro a dzri hlaye leswaku Yesu a a fanela ku fa. (Mat. 26:59-66) Nambitanu, Petro na Yohane a va zanga va txhava. A mahlweni ka vavanuna lavaya lava a va ganyile, va dondzrekile va tlhela va hlonipheka, hi xixixi ni ndlela ya ku kombisa xitxhavu Petro na Yohane va te: “Swi kambelani ha wuswenu, leswaku swi nga va swi lulamile a mahlweni ka Xikwembu Nkulukumba kuva hi yingiseta n’wine ku tlula ku va hi yingiseta yene. Kambe hine, a hi nge tsrhiki ku vulavula hi mintxhumu leyi hi yi voniki ni ku yi yingela.”—Mint. 4:19, 20.

12. I yini lexi nga hi pfunaka ku vulavula hi xixixi ni hi ku kholwiseka?

12 Xana u na xone xixixi xa ku fana ni lexi vapostola a va li na xone? U titwisa kuyini loko u kuma mukhandlu wa ku zrezrela vhanu lava ganyiki, va dondzrekiki nakone va hloniphiwaka mugangeni waku? Swi li yini loko maxaka, lava u dondzraka na vone kumbe u tizraka na vone va ku poyila hi kola ka leswi u kholwaka ka swone? Xana swa ku txhavisa? Loko nhlamulo yaku a li ina, u nga swi kota ku hlula matitwela lawo. Loko a ha li la misaveni, Yesu a dondzrise vadondzrisiwa vake ku yimela leswi va swi kholwaka hi ku tiyiseka ni hi xitxhavu. (Mat. 10:11-18) Ntsrhaku ka loko a pfuxiwile, Yesu a dumbise vadondzrisiwa vake leswaku a a ta va na vone “ku ya tlhasa ku heleni ka xiyimu lexi xa misava”. (Mat. 28:20) Hi ku kongomisiwa ha Yesu, “nandzra wa ku dumbeka ni ku tlhazriha” a hi dondzrisa ku yimela tidondzro tezru. (Mat. 24:45-47; 1 Pet. 3:15) Leswo swi yentxiwa hi minkongomiso leyi hi yi yamukelaka a mintlhanganwini ya bandla, ya ku fana ni Ntlhanganu Wa Wutomi Ni Wutizreli Byezru Bya Wukriste ni hi mabuku lawa ma seketeliwiki a Bibeleni, ya ku fana ni tinhlokomhaka leti nga ka xiyenge lexi liki “Swivutiso Leswi Hlamuliwaka Hi Bibele” ka pajina dzra jw.org. Xana hi ma tizrisa ha hombe malulamiselo lawo? Loko hi yentxa leswo, xixixi ni lipfumelo dzrezru swi taya swi tiya. Nakone ku fana ni vapostola hi nga ti pfumelela ntxhumu ni wun’we akuva wu hi sivela ku vulavula mintiyiso “leyi hi yi voniki ni ku yi yingela”.

U nga pfumeleli ntxhumu wu ku tsrhikisa ku vulavula hi mintiyiso ya lisima leyi u yi dondzriki

“Va Tlakuxa Mazritu Yavu Va Khongota Xikwembu Nkulukumba” (Mintizro 4:23-31)

13, 14. Hi fanela ku yentxa yini loko hi kumana ni mindzringo nakone ha yini?

13 Ntsrhakunyana ka loko va humesiwe djele, Petro na Yohane va tlhangane ni swizro swimbeni swa bandla. Hi nkama lowo, “va tlakuxa mazritu yavu va khongota Xikwembu Nkulukumba” akuva va ya mahlweni va zrezra. (Mint. 4:24) Petro a a swi tiva swaku i wuphunta ku dumba ntamu wake loko a hetisisa ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba. Ka mavhikinyana ntsrhaku hi ku tidumba ku tlula mpimu a byele Yesu a ku: “Nambiloko lipfumelo dzra hinkwavu dzri ngo tsrekatsreka hikola ka leswi taka ku yentxekela, dzranga a dzri nge ti txhuka dzri tsrekatsreka!” Kambe hi lani Yesu a hlayiki ha kone, Petro a txhave ngopfu swinene a va a landzrula munghanu ni mudondzrisi wake. Nambitanu, Petro a dondzre hi swihoxo swake.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

14 Akuva u hetisisa ntizro waku swanga mulandzreli wa Kriste, a wu fanelanga u va ni ku tiyimisela ntsena. Loko vakaneti vaku va dzringisa ku hohlota lipfumelo dzraku kumbe ku dzringisa ku ku yimisa ku zrezra, landzra xikombiso xa Petro na Yohane. Khongota ka Yehovha u kombela ntamu. Djula mpfunu wa bandla. Byela vakulu ni vakriste van’wana lava wupfiki swikazratu leswi u tlhangavetanaka na swone. Swikhongoto swa vamakwezru swi nga ku nyika ntamu wa ku tiyisela.—Efe. 6:18; Yak. 5:16.

15. Ha yini lava samiki va yima ku zrezra va nga fanelanga va hela ntamu?

15 Loko u same u hluliwa hi ku txhava u va u yima ku zrezra, u nga heli ntamu. Dzrimuka leswaku ku dzringana nkama wa kukazri vapostola va Yesu va yime ku zrezra kambe hi ku famba ka nkama va tlhele va sungula ku wu hisekela ntizro lowu. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) A matsrhan’wini ya ku pfumelela swihoxo swa khale swi ku heta ntamu, xana u nga dondzra ka swihoxo swoleswo ni ku tizrisa leswi u swi dondzriki akuva u tiyisa van’wana?

16, 17. Hi dondzra yini ka xikhongoto lexi hambiwiki hi valandzreli va Kriste a Yerusalema?

16 Xana hi fanela hi khongota hi yini loko mimfumu yi hi xanisa? Xiya leswaku a vadondzrisiwa a va kombelanga kuva va nga xanisiwi. A va swi dzrimuka ha hombe leswi Yesu a swi hlayiki loko a ku: “Loko va ni xanisile, na n’wine va ta mi xanisa.” (Yoh. 15:20) A matsrhan’wini ya kuva vadondzrisiwa va kombela Yehovha akuva a va susela nxanisa, va kombele kuva a twa mazritu lawa valala a va va txhavisela ha wone. (Mint. 4:29) Swi le livaleni leswaku a vadondzrisiwa a va ngo lavisa mindzringo ntsena kambe a va swi tiva leswaku tinxanisa leti na va tlhangavetana na tone a ti hetisisa wuprofeta. Hi lani Yesu a va dondzrisiki ha kone ku khongota, a va swi tiva swaku ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba a ku ta ‘yentxeka la misaveni’ nambiloko mimfumu yi ngo yentxa yini na yini.—Mat. 6:9, 10.

17 Akuva vadondzrisiwa va kota ku yentxa ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba va khongote va ku: “Pfuna hine malandzra yaku akuva hi zrezra zritu dzraku na hi nga txhavi ntxhumu.” Xana Yehovha a va hlamulise kuyini? Hi ku kahlula “mbangu lowu a va li ka wone wu tsrekatsrekile, kutani hinkwavu va tala hi moya wa ku xwenga va sungula ku vulavula hi zritu dzra Xikwembu Nkulukumba na va nga txhavi ntxhumu”. (Mint. 4:29-31) A ku na ntxhumu lexi nga sivelaka kuva ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba ku yentxeka. (Eza. 55:11) Nambiloko swiyimu kumbe vakaneti va tikomba va ni ntamu, “loko hi tlakuxa mazritu hi khongota Xikwembu Nkulukumba” hi ga va ni ku dumba ka leswaku yene a ta hi nyika ntamu akuva hi tama hi zrezra zritu dzrake hi xixixi.

Va Tihlamulele Ka “Xikwembu Nkulukumba” Ku Nga Li Ka “Vhanu” (Mintizro 4:32–5:11)

18. I yini leswi vamakwezru va le bandleni dzra Yerusalema a va yentxelana swone?

18 Bandla ledzri a dzra ha ku simekiwa a Yerusalema hi ku kahlula dzri ve ni swizro leswi tlulaka 5.000. d Nambileswi vadondzrisiwa a va le ka swiyimo leswi hambaniki “a va ni mayanakanyela man’we ni matitwela man’we”. Leswi hlayaka leswaku a va twanana hi ku helela ka ndlela leyi va yanakanyaka ha yone ni le ka mavonela yavu. (Mint. 4:32; 1 Kor. 1:10) Vapostola a va ngo kombela kuva Yehovha a va tovokisa ntsena va gama va khondla mavoko, kambe a va pfunana hi tlhelo dzra moya ni ka mintxhumu ya ku tihanyisa leyi a va yi pfumala. (1 Yoh. 3:16-18) Hi xikombiso mudondzrisiwa Yosefa, lweyi vapostola a va mu vitana Barnaba, a xavise nsimu a va a nyikela mali ya kone hi mbilu yake hinkwayu akuva a pfuna lava a va buya he kule. Leswo a swi ta va pfuna kuva va tama va tsrhama a Yerusalema ni ku tiyisa lipfumelo dzravu ka leswi a va ha ku swi dondzra.

19. Ha yini Yehovha a dlaye Ananiya na Safira?

19 Ananiya na Safira na vone va xavise nsimu yavu va gama va nyikela swihanano. Va hlaye leswaku va nyikele mali hinkwayo kambe ‘va pambule mali ya kukazri va ya yi tlhota’. (Mint. 5:2) Yehovha a dlaye vatekani lavaya, ku nga li hi leswaku mali a yi li yitsrongo kambe hi leswi va nyikeliki hi nkongometo lowu hoxekiki nakone va hembiki. A va ‘hembelanga vhanu, kambe va hembele Xikwembu Nkulukumba’. (Mint. 5:4) Ku fana ni vakanganyisi lava Yesu a va yavanyisiki, Ananiya na Safira a va nge na mhaka ni ku dzrumisa Xikwembu Nkulukumba kambe a vo djula kuva ku dzrumisiwa vone.—Mat. 6:1-3.

20. Hi dondzra yini ka leswi Yehovha a swi yimelaka loko hi mu nyika xa kukazri?

20 Timboni ta Yehovha ta manguva lawa ti seketela ntizro wa ku zrezra hi ku tizrisa swihanano, va landzra xikombiso lexinene xa ku dumbeka xa vadondzrisiwa va le dzaneni dzra ku sungula va le Yerusalema. A ku sindzrisiwi mhunu kuva a nyikela mali yake kumbe ku tizrisa ntamu wake kuva a seketela ntizro lowu. Nakunene, Yehovha a nga djuli hi mu tizrela hi ku sindzriseka. (2 Kor. 9:7) Loko hi nyika Yehovha xihanano xa kukazri, a nga nyonxisiwi hi leswaku xi kule ku ya tlhasa kwini kambe a nyonxisiwa hi xivangelo xa kuva hi mu hanana ntxhumu wolowo. (Mar. 12:41-44) A hi swi djuli ku fana na Ananiya na Safira hi kuva hi pfumelela mbilu yezru yi hi yentxa hi djula ku tizrela Yehovha hi ku djula ku tikokela ndhuma. Kambe ku fana na Petro, Yohane na Barnaba hi djula ku susumetiwa hi lizrandzru ledzri hi nga nadzru ha Yehovha ni van’wana.—Mat. 22:37-40.

a A tempeleni a ku hambiwa swikhongoto hi nkama wa ku nyikela magandzrelo ya le mixweni ni ya le madambyeni. Magandzrelo ya madambu a ma nyikeliwa hi “wora dzra wu 9”, kumbexana kolomu ka ma 15 wora.

b Vona bokisi ledzri liki “ Petro—Muphasi Wa Tihlampfi A Ndzruluka Mupostola Lweyi A Hisekaka”, ledzri nga ka pajina 34, ni ledzri liki “ Yohane—Mudondzrisiwa Lweyi Yesu A A Mu Zrandzra”, ledzri nga ka pajina 37.

c Vona bokisi ledzri liki “ Muprista Lwenkulu Ni Vaprista Lava Tlakukiki”, ka pajina 38.

d Swi nga yentxeka leswaku hi 33 N.Y. a Yerusalema a ko va ni 6.000 wa Vafarisi ni nhlayu yitsrongo ya Vasaduki. Swi nga yentxeka lexo a xi li xin’we xa swivangelo leswi yentxiki mintlawa leyibidzri yi txhava tidondzro ta Yesu.