1-3. a) Hi yini yin’wana ya tinyiko letinene leyi Yehovha a hi nyikiki? Hi nga phazamisa kuyini ku yi tizrisa? b) Hi fanela ku yi tizrisisa kuyini nyiko ya ku vulavula?

TATANA a nyika djaha dzrakwe bisikeleta. A nyonxile hi leswi a mu nyikiki xihiwa lexi xa ku hlawuleka. Kambe swi nga kuyini loko n’wana o fambisa bisikeleta hi madlodlo, a gadla mhunu, a mu vavisa? Xana tatana afa a ta titwisa kuyini?

² Yehovha i munyiki wa hinkwaswu leswa hombe ni leswi hetisekiki. (Yakob 1:17) Yin’wana ya tinyiko takwe letinene i wuswikoti byezru bya ku vulavula. Nyiko ya ku vulavula yi hi pfumelela ku phofula mimpimiso ni matitwela yezru. Hi kota ku hlaya leswi pfunaka vhanu, swi va tiyisa. Kambe mazritu yezru ma nga vavisa vambeni.

³ Mazritu ma ni ntamu swinene, xileswo Yehovha a hi dondzrisa ku yi tizrisa hi ndlela leyinene nyiko yezru ya ku vulavula. A hi byela leswi: ‘A zritu dzrini ni dzrini ledzrimfani dzri nga txhuki dzri huma a milon’wini yenu; kambe a dzre ku va zritu ledzrinene ledzri yakisaka hi mfanelo, akuva dzri humexa timpswalu ku lava dzri yingelaka.’ (Ba-le-Efesa 4:29) A hi kambisiseni leswaku hi nga yi  tizrisisa kuyini nyiko leyi ya Xikwembu Nkulukumba hi ndlela leyi taka hi nyonxisa yi tlhela yi tiyisa vambeni.

4, 5. Xana hi nga dondzra yini ka Amaproverbia mayelanu ni ntamu wa mazritu?

⁴ Mazritu ma ni ntamu, xileswo hi fanela ku tivonela ka leswi hi swi hlayaka ni mahlayela ya kone. A buku dzra Amaproverbia 15:4 dzri li: ‘A lidzrimi lolinene i muzri wa vutomi; loko li li la ku somboloka li tsrhova moya.’ Swanga hi leswi muzri kumbe nsinya wa ku xonga wu nyonxisaka wu tlhela wu nyikela wutomi, mazritu lamanene ma nyonxisa lweyi a ma twaka. Hi hala tlhelo, mazritu lama tlhavaka ma vavisa vambeni, ma va heta ntamu.​—Amaproverbia 18:21.

⁵ Ka Amaproverbia 12:18 hi kuma leswi: ‘Va kone lava tlhavaka hi mazritu yavu swanga hi timpanga.’ Mazritu ya mona ma nga tlhava moya ma tlhela ma helisa wuxaka. Kumbexana wa dzrimuka mazritu ya ku tlhava lawa u nga sama u byeliwa, ma ku vavisiki swinene. Kambe Amaproverbia ma tlhela ma ku: ‘Lidzrimi la lwe wa ku tlhazriha i vutomi.’ Mazritu lama hlawuliwiki ha hombe ma nga holisa mbilu leyi vavisekiki ma tlhela ma pfuxeta wuxaka lebyi honiwiki hi leswi swi nga twisisiwangakiki ha hombe. (Dondzra Amaproverbia 16:24.) Loko hi dzrimuka leswaku mazritu yezru ma va khumba vambeni, hi ta ma tizrisa hi wutlhazri.

6. Ha yini swi kazrata ku lawula leswi hi swi hlayaka?

⁶ Xivangelo ximbeni xa ku hluta mazritu yezru hi leswi hinkwezru hi nga hetisekangakiki. ‘Miyanakanyo ya timbilu ta vhanu mi bihile’ nakone mazritu yezru ma talisa ku kombisa leswi nga mbilwini yezru. (Genesis 8:21; Luka 6:45) I ntiyiso, swa kazrata ku lawula leswi hi swi hlayaka.  (Dondzra Yakob 3:2-4.) Kambe hi fanela ku tama hi zama ku yampswisa mavulavulela yezru ni vambeni.

7, 8. Xana mazritu yezru ma nga byi khumbisa kuyini wuxaka byezru na Yehovha?

⁷ Hi fanela ku tlhela hi tivonela ka mazritu yezru hikusa hi ta tihlamulela ka Yehovha hi leswi hi swi hlayaka ni mahlayela ya kone. A buku dzra Yakob 1:26 dzri li: ‘Loko mhunu a pimanisa leswaku a khinyela vukhongotini, na a nga bohi lidzrimi lakwe, kambe a kanganyisa mbilu yakwe, a vukhongoti bya mhunu lweyo a hi bya ntxhumu.’ (1 Ba-le-Korinte 15:17) Xileswo, loko hi nga tivoneli ka mazritu yezru hi nga hona, nambi ku helisa wuxaka byezru na Yehovha.​—Yakob 3:8-10.

⁸ Hakunene, hi ni swivangelo leswi twalaka swa ku tivonela ka leswi hi swi hlayaka ni mahlayela ya kone. Akuva hi kota ku tizrisa nyiko yezru ya ku vulavula hi ndlela leyi Yehovha a yi djulaka, hi fanela ku tiva mavulavulela lawa hi fanelaka ku ma tsrhika.

9, 10. a) I mavulavulela muni ma tolovelekiki a misaveni namunhla? b) Ha yini hi tingawula ku tizrisa nhlambha?

⁹ Ku tizrisa nhlambha ni mavulavulela ya futa swi toloveleke ngopfu namunhla. Vanyingi va pimisa leswaku swi djula va tizrisa nhlambha leswaku va khanyisa mhaka yavu. Vahambi va mafenya va talisa ku tizrisa mafenya ya nsila ni mazritu ya nhlambha leswaku va hlekelelisa vhanu. Nambitanu, mupostola Pawulo a te: ‘Txukumetani hinkwaswu leswo, a ku lebya ni ku hlundzruka, ni mona, ni ku lumbeta kumbe mavulavulela ya nhlambha, ni swifingeto leswi humaka milon’wini yenu.’ (Ba-le-Kolosa 3:8) A tlhele a hlaya leswaku ‘mafenya lama nga fanelikikiki’ ma nga ‘hlayiwe ni kan’we a makazri’ ka vakriste va xihlayelamfuzri.​—Ba-le-Efesa 5:3, 4.

¹⁰ Mavulavulela ya nhlambha a ma mu nyonxisi Yehovha nambi lava mu zrandzraka. A Bibeleni, ‘xambya kumbe nsila’ yi patsriwa ka ‘mintizro ya nyama’. (Ba-le-Galatia 5:19-21) ‘Xambya’ yi nga patsra swidoho swa ku hambana-hambana, nakone xihena xin’we lexi nga basangakiki xi nga yisa ka ximbeni. Loko mhunu a li ni xihena xa ku tizrisa nhlambha ni ku zruketela, kambe a nga xi tsrhiki, swi nga kombisa leswaku a nga ha faneleki ku va xizro xa bandla.​—2 Ba-le-Korinte 12:21; Ba-le-Efesa 4:19; yana ka “Dondzra Swin’wana”, 23.

11, 12. a) Xana i yini mahlevo? b) Ha yini hi fanela ku bakanya ku hehla vambeni?

¹¹ Hi fanela ku tlhela hi bakanya mahlevo. I swa ntumbuluku kuva hi zron’weka hi vambeni ni ku byelana madzrungula mayelanu ni vanghanu ni maxaka. Nambi vakriste va dzana dzra ku sungula, va djule ku tiva ndzrava ya vamakwavu ni leswaku va nga va pfunisa kuyini.  (Ba-le-Efesa 6:21, 22; Ba-le-Kolosa 4:8, 9) Kambe swi nabyalile kuva bulu ledzri khanelaka hi vhanu vambeni dzri ndzruluka mahlevo. Loko hi hangalasa mahlevo, hi nga ha hlaya mintxhumu leyi ngeke ntiyiso kumbe hi hangalasa mhaka leyi fanelaka ku va xihundla. Loko hi nga tivoneli, mabulu lawa ya ku biha ma nga ndzruluka ku lumbeta kumbe xihehlo. Vafarisi va hehle Yesu, va mu lumbeta mintxhumu leyi a nga yi yentxangakiki. (Mattheo 9:32-34; 12:22-24) Xihehlo xi hona vito dzra mhunu, xi pfuxa timholova ni ku vaviseka, xi hona ni wunghanu.​—Amaproverbia 26:20.

¹² Yehovha a djula hi tizrisa mazritu yezru leswaku hi pfuna ni ku tiyisa vambeni, ku nga li ku tihambela valala. Yehovha a nyenya ‘lava pfuxaka timholova a makazri ka vamakwavu’. (Amaproverbia 6:16-19) Muhehli wa ku sungula ku ve Sathana Diyavulosi, lwa hehliki Xikwembu Nkulukumba. (Apfuletelo 12:9, 10) A misaveni ya namunhla, swi tolovelekile kuva vhanu va hembelana. Kambe leswo a swi fanelanga ku humelela a bandleni dzra wukriste. (Ba-le-Galatia 5:19-21) Xileswo hi fanela ku tivonela mayelanu ni leswi hi swi hlayaka, hi tlhela minkama hinkwayu hi zranga hi ku pimisa na hi nge si na khanela. Na u nge si na vulavula hi mhunu mumbeni, tivutise: ‘Xana leswi ni djulaka ku swi hlaya i ntiyiso? Swi kombisa lizrandzru? Swa pfuna? Xana na swi djula kuva mhunu lweyi ni khanelaka ha yene a swi twa? Xana afa ni ta titwisa kuyini loko mumbeni o vulavula leswi ha mine?’​—Dondzra 1 Ba-le-Thesalonika 4:11.

13, 14. a) Xana ku yentxeka yini loko vhanu va byeliwa mazritu ya swiyeyiso? b) I yini ku zruketela nakone ha yini vakriste va nga fanelanga ku zruketela vambeni?

¹³ Hinkwezru hi pfana hi hlaya mintxhumu leyi hi gamaka hi tisola. Kambe a hi swi djuli ku va ni xihena xa ku  sola-sola vambeni kumbe ku va byela mazritu lama tlhavaka, lama nga kombisikiki lizrandzru. Pawulo a te: ‘A xiviti hinkwaxu ni tihanyi ni mahlundzru ni pongwe ni swifingeto a swi susiwe ku n’wine, kun’we ni mona hinkwawu.’ (Ba-le-Efesa 4:31) Mavulavulela ya swiyeyiso a ma fanelanga ku kumeka a wuton’wini byezru. Ma susela vhanu xintsrhuti, ma va yentxa va nga pfuni ntxhumu. Ngopfu-ngopfu vatsrongwana va nga tlhaveka mbilu hi ku nabyala. Xileswo hi djula ku tivonela ngopfu mayelanu na vone leswaku hi nga va vavisi hi mazritu yezru.​—Ba-le-Kolosa 3:21.

¹⁴ Bibele dzri hi ba ndleve mayelanu ni mavulavulela mambeni lama kombisaka ku delela swinene—ku zruketela. Ku zruketela i ku tsrhamela ku poyila vambeni hi nkongometo wa ku va tlhava mbilu. Swi nga vavisa ngopfu loko mhunu o khoma nkatakwe kumbe n’wanakwe hi ndlela leyo! Phela, mhunu lweyi a tamaka a zruketela vambeni a nge he faneleki ku va xiyenge xa bandla. (1 Ba-le-Korinte 5:11-13; 6:9, 10) Hi lani hi dondzriki ha kone, loko hi vulavula nhlambha, kumbe leswi ngeke ntiyiso, kumbe leswi nga kombisiki lizrandzru, hi ta hona wuxaka byezru na Yehovha ni vambeni.

15. I mavulavulela muni ma tiyisaka wuxaka?

¹⁵ Xana hi nga yi tizrisisa kuyini nyiko yezru ya ku vulavula hi ndlela leyi Yehovha a yi djulaka? Nambi leswi Bibele dzri nga hi byelikiki hi ku kongoma leswi hi fanelaka ku swi hlaya ni leswi hi nga fanelangakiki, dzri hi byela leswaku hi vulavula zritu ‘ledzri yakisaka’. (Ba-le-Efesa 4:29) Zritu ledzri yakisaka dzri basile, dzri kombisa lizrandzru, i dzra ntiyiso. Yehovha a djula hi tizrisa mazritu yezru leswaku hi tiyisa vambeni, hi va pfuna. Swi nga ha kazrata. Swi  nabyale ngopfu ku vulavula leswi bihiki ku tlula leswinene. (Tito 2:8) A hi kambisiseni tindlela timbeni leti hi nga yakisanaka ha tone ni vambeni hi leswi hi swi hlayaka.

16, 17. a) Ha yini hi fanela ku kulungela vambeni? b) Xana hi nga kulungela vamani?

¹⁶ Yehovha na Yesu va kulungelana swinene. Hi djula ku va yetisela. (Mattheo 3:17; 25:19-23; Yohan 1:47) Akuva hi kulungela mhunu hi ndlela leyi taka mu tiyisa ha kakunene swi djula hi yanakanyisisa hi tlhela hi zron’weka ha yene hi ku kongoma. Amaproverbia 15:23 a li ‘a mhunu a kuma ku tsrhava hi ku yangula ka nomu wakwe; kutani a zritu ledzri hlayiwaka hi mfanelo dzri nandzrika swa ku nhati!’ Ha tiyisiwa loko mhunu a hi kulungela ha kakunene hi leswi hi tikazratiki, kumbe loko a tlangela leswi hi swi yentxiki.​—Dondzra Mattheo 7:12; yana ka “Dondzra Swin’wana”, 27.

¹⁷ Loko u titoloveta ku vona leswinene ka vambeni, swi ta ku nabyalela ku va kulungela na swi huma mbilwini. Hi xikombiso, u nga ha xiya leswaku a bandleni ku ni lweyi a lulamiselaka wukaneli byakwe ha hombe kumbe a tikazratelaka ku hlamula a mintlhanganwini. Kumbexana mumpshwa a lwela lipfumelo hi xixixi a xikole; kumbe mhunu lweyi a duhaliki a tikazratela ku ya a nsin’wini. Mazritu yaku, ya ku tlangela, ma nga ha va leswi va swi vilelaka. Na yene nuna, i swa lisima kuva a byela nsati leswaku awa mu zrandzra, awa mu nyonxisa. (Amaproverbia 31:10, 28) Ku fana ni leswi minsinya yi djulaka dambu ni mati, vhanu va djula ku nyonxeliwa; ngopfu-ngopfu vatsrongwana. Djuletela mikhandlu ya ku va kulungela hi kola ka leswinene leswi va swi yentxaka ni minzamu yavu. Ku va kulungela swi nga va nyika xixixi va tlhela va tiyiseka hi leswi va swi yentxaka, nambi ku tama va tikazratela ku yentxa leswinene.

18, 19. Ha yini hi fanela ku tikazratela ku yentxa leswi hi nga swi kotaka leswaku hi txhavelela ni ku tiyisa vambeni? Hi nga swi yentxisa kuyini?

 ¹⁸ Loko hi tiyisa hi tlhela hi txhavelela vambeni, hi yetisela xikombiso xa Yehovha. A zron’weka ngopfu hi lava ‘titsrongahataka ni lava timbilu leti tlhavekiki’. (Ezaya 57:15) Yehovha a djula leswaku hi ‘khongotelana, hi yakisana’ ni ku ‘khongotela lava kazraliki timbilu’. (1 Ba-le-Thesalonika 5:11, 14) Loko hi lwela ku yentxa leswo, awa swi vona a tlhela a tlangela minzamu yezru.

¹⁹ A bandleni u nga ha xiya mhunu lweyi a heliki ntamu a tlhela a khomiwa hi gome. Xana u nga mu pfunisa kuyini? Swi nga yentxeka u hluleka ku lulamisa mhaka ya  kone, kambe u nga mu yentxa a swi vona leswaku wa zron’weka ha yene. Hi xikombiso, u nga ha tinyika nkama wa ku tsrhama na yene. U nga ha mu dondzrela ndzrimana ya Bibele leyi txhavelelaka, nambi ku mu hambela xikhongoto. (Amapsalma 34:18; Mattheo 10:29-31) Dzrimuxa lava va nga ka xiyimu lexo leswaku vamakwezru a bandleni va va zrandzra. (1 Ba-le-Korinte 12:12-26; Yakob 5:14, 15) Vulavula hi ndlela leyi kombisaka leswaku wa swi kholwa leswi u swi hlayaka nakone u yima na swone.​—Dondzra Amaproverbia 12:25.

20, 21. I yini xi yentxaka mhunu a yamukela xidzrimuxo hi ku nabyala?

²⁰ Hi nga tlhela hi tiyisa vambeni hi ku va nyika swidzrimuxo  leswinene. Leswi hi nga hetisekangakiki, hinkwezru hi pfana hi djula swilayu. A buku dzra Amaproverbia 19:20 dzri li: ‘Yingiseta tlhavukanyo, u yamukela ku laya, akuva u ta tlhazriha a ku heleni kumbe a nkameni lowu taka.’ A hi vakulu ntsena lava va nga layaka kumbe ku nyikela swidzrimuxo. Vapswele va fanela ku kongomisa vanavu. (Ba-le-Efesa 6:4) Vamakwezru vaxisati na vone va nga layana hi xivone hi ndlela leyinene. (Tito 2:3-5) Leswi hi zrandzraka vamakwezru, hi djula ku va nyika swidzrimuxo hi ndlela leyi nge tiki va khunguvanyisa. I yini xi nga hi pfunaka ku yentxa tanu?

²¹ Swi nga yentxeka u dzrimuka siku ledzri u nyikiwiki xidzrimuxo lexinene hi ndlela leyi swi ku nabyaleliki ku xi yamukela. Ha yini xi ve xinene? Swi nga yentxeka u xiye leswaku mhunu wa kone awa zron’weka ha wene. Kumbexana a vulavule hi ndlela ya ku zrula ni ya lizrandzru. (Ba-le-Kolosa 4:6) Ha tiyiseka leswaku xilayu xa kone afa xi huma Bibeleni. (2 Timoteo 3:16) Kumbe hi hlaya hi ku kongoma a Bibeleni kumbe im-him, xilayu xini na xini hi xi nyikelaka xi fanela ku seketeliwa a matsralweni. A nga kone a fanelaka ku sindzrisa vambeni ku yamukela mavonela yakwe kumbe ku soholota matsralwa leswaku ma seketela vonela dzrakwe. Ku dzrimuka leswi u nga sama u pfunisiwa xiswone swi nga ku pfuna loko u laya vambeni.

22. Xana u navela ku yi tizrisa hi ndlela yini nyiko yaku ya ku vulavula?

²² Wuswikoti bya ku khanela i nyiko leyi pfaka ka Xikwembu Nkulukumba. Lizrandzru dzrezru ha yene dzri fanela ku hi susumetela ku tizrisa nyiko leyo hi ndlela leyinene. Dzrimuka leswaku mazritu ma ni ntamu wa ku hohlota kumbe wa ku yaka. Xileswo, a hi tikazrateleni ku tizrisa mazritu yezru leswaku ma tiyisa vambeni ma tlhela ma va txhavelela.