1, 2. Xana Balama a va zreyise kuyini va-Israyele leswaku va weliwa hi khombo?

MUPHASI wa tinhlampfi a yima hi lani ku taka dela leti a djulaka tone. A hlawula leswi zrandzriwaka hi tinhlampfi ta kone, a hulela ka ndzrovo kutani a txukumetela matini. A mamela ku za ku humelela nhlampfi yi luma ndzrovo, hi loko a gwimba nsiha kutani a ndzrovo yi hulela xihlaya xa nhlampfi, a yi koka a longela sakeni.

² Hi ku fanana, vhanu na vone va nga phasiwa. Hi xikombiso, va-Israyele afa va li kusuhi ni ku nhingena a Tikweni dzra Xidumbiso, hi loko va tsrhamanyana a Mowabu. Hosi ya Mowabu yi dumbise ku fumba hi mali wanuna lweyi a vitaniwaka Balama loko o kota ku yentxa va-Israyele va weliwa hi khombo. Hi wugamu, Balama a ze a kuma ndlela ya ku yentxa va-Israyele va tikokela khombo. A hlawule hi wutlhazri leswi afa swi ta va phasa. A zrumele vanhwanyana va Mowabu akuva va ya nyanyula vavanuna va va-Israyele.​—Atinhlayo 22:1-7; 31:15, 16; Apfuletelo 2:14.

3. Xana va-Israyele va phasiwe hi ndlela yini hi zrengu dzra Balama?

 ³ Xana a zrengu dzra Balama dzri tizrile? Ina. Madzana-dzana ya va-Israyele ma sungule ku ‘woswana ni vanhwanyana va le Moab’. Va tlhele va sungula ku gandzrela swikwembu swa madzrimi, ku patsra na Baal peor, xikwembu lexi nyenyentsaka xa timhaka ta tinkuku. Swanga mihandzru, ku fe 24.000 wa va-Israyele a ndzrilakaneni wa tiko dzra xidumbiso.​—Atinhlayo 25:1-9.

4. Ha yini madzana-dzana ya va-Israyele ma yentxe wumbuye?

⁴ Ha yini va-Israyele va ku tala va phasiwe hi kungu dzra Balama? Va pimise ntsena hi ku tinyonxisa, va dzrivala hinkwaswu leswi Yehovha a va yentxeliki. Va-Israyele afa va ni swivangelo swinyingi swa kuva va dumbeka ka Xikwembu Nkulukumba. A va ntsrhunxe a wukazraweni bya Egipta, a va nyika swakuda a mananga, a tlhela a va buyisa a ndzrilakaneni wa Tiko dzra Xidumbiso na va sizrelelekile. (Ba-Heberu 3:12) Nambitanu va phasiwile hi wumbuye. Mupostola Pawulo a te: ‘Kambe hi nga yentxeni vumbuye, swanga hi van’wana ku vone va nga yentxa vumbuye; ka ti, hi siku dzrin’we, va wa.’—1 Ba-le-Korinte 10:8.

5, 6. Xana hi nga dondzra yini ka leswi humeleliki a Mowabu?

⁵ Misava leyimpshwa yi kusuhi swinene. Hi ndlela ya kukazri, hi le ndzrilakaneni wa Tiko dzra Xidumbiso ku fana ni va-Israyele. (1 Ba-le-Korinte 10:11) Misava leyi hi hanyaka ka yone namunhla yi pele hi nhloko ka timhaka ta tinkuku ku tlula va-Mowabu. Xiyimu lexo xi nga khumba vhanu va Yehovha hi ku nabyala. Ku hlaya ntiyiso, Diyavulosi a phasa ngopfu hi ku tizrisa zrengu ledzri dzra wumbuye.​—Atinhlayo 25:6, 14; 2 Ba-le-Korinte 2:11; Yuda 4.

⁶ Tivutise: ‘Xana ni nga hlawula ku tinyonxisa swa nkamanyana, kumbe ni nga hlawula ku hanya hi la ku nga helikiki na ni nyonxile a misaveni leyimpshwa?’ Xana a swi  yampswi ku zama hi tindlela hinkwatu ku yingiseta Yehovha loko a ku: ‘Tsrutsrumani n’wi txhava vumbuye’?​—1 Ba-le-Korinte 6:18.

7, 8. Xana i yini wumbuye? Ha yini byi nga li matlangwana?

⁷ Vhanu vanyingi namunhla va ni xambya, ku nga mahanyela ya ku nyenyentsa nakone va swi beka livaleni leswaku a va na mhaka ni milawu ya Xikwembu Nkulukumba mayelanu ni timhaka ta tinkuku. A Bibeleni wumbuye ku hlayiwa ku yentxa timhaka ta tinkuku ni mhunu lweyi u nga txhatangakiki na yene hi nawu wa Matsralwa. Swi patsra ku hamba timhaka ta tinkuku ni mhunu wa limbewu ledzri fanaka, ni ku yetlela ni xihazri. Timhaka ta tinkuku ti patsra ku tlhangana a tinkukwini hi ndlela ya ntumbuluku, hi nomu, hi le ntsrhaku, kumbe ku swoswela swizro swa mbeleko swa mhunu mumbeni.​—Yana ka “Dondzra Swin’wana”, 23.

⁸ A Bibele dzri swi beka livaleni leswaku loko mhunu a tama a yentxa wumbuye awa susiwa a bandleni. (1 Ba-le-Korinte 6:9; Apfuletelo 22:15) Handle ka leswo, muwoswi a tisusa xintsrhuti a tlhela a nga ha dumbiwi hi vambeni. Wumbuye minkama hinkwayu byi byala swikazratu. Byi talisa ku ku yentxa u kingindzriwa hi lipfalu, u kuma khuzri na u nga dzri djuli, dzri vanga timhaka a wukatini, mavabyi, nambi lifu. (Dondzra Ba-le-Galatia 6:7, 8.) Loko mhunu afa o yima a pimisa hi mihandzru ya wumbuye, kumbexana afa a nge ti byi yentxa. Kambe loko mhunu a teka gwansu dzra ku sungula ledzri yisaka wumbuyeni, minkama ya ku tala o pimisa hi ku tinyonxisa ntsena. Gwansu ledzro dzra ku sungula dzri talisa ku va swinavetisi swa timhaka ta tinkuku.

9. Ha yini swinavetisi swa timhaka ta tinkuku swi li khombo?

⁹ Swinavetisi swa timhaka ta tinkuku swi hambiwe hi ndlela ya ku pfuxa ku navela kwezru ka swa tinkuku. Namunhla, swinavetisi swa timhaka ta tinkuku swi hinkwaku—ka mabroxura, mabuku, tinsimu, televhizawu, nambi ka internet. Vanyingi va pimisa leswaku swinavetisi swa timhaka ta tinkuku a swi na khombo, kambe i nghozi ha kakunene. Swi nga ndzruluta mhunu a va xikazrawa xa tinkuku a tlhela a va ni ku navela loku nga liki kunene. Loko mhunu a nhingeniwa hi swinavetisi swa tinkuku, a sungula ndlela leyi yisaka ka mintxhumu ya ku fana ni xihena xa ku tlangisa swizro swa mbeleko, swikazratu swa wukati, nambi ku dlaya wukati.​—Ba-le-Roma 1:24-27; Ba-le-Efesa 4:19; yana ka “Dondzra Swin’wana”, 24.

10. Xana a nsinya wa nawu lowu wu nga ka Yakob 1:14, 15 wu nga hi pfunisa kuyini ku bakanya wumbuye?

¹⁰ Swi ni lisima ku twisisa ndlela leyi wumbuye byi nga hi wongaka ha yone. Yakob 1:14, 15 yi hi ba ndleve hi ndlela leyi: ‘Kambe lweyo ni lweyo a ku dzringiwa hi ku navela kwakwe ntsena, hi ku kokiwa ni ku phasiwa. Kutani a ku navela, loko ku teki nyimba, ku beleka xihono; a xihono, xi ku xa hetisiwa, xa ku pswala ku fa.’ Xileswo, loko miyanakanyu leyi hoxekiki yi ku kasela, yi hlakahle hi ku kahlula. Loko u hantlana ni swifaniso swa wumbuye, langusa tlhelweni! Tima komputadori kumbe u txintxa xititxhi. U nga pfumeleli ku navela loku hoxekiki ku yakela a wuton’wini byaku. Ku nga va ni ntamu swinene lakakuva swi kazrata ku ku lawula.​—Dondzra Mattheo 5:29, 30.

11. Xana Yehovha a nga hi pfunisa kuyini loko hi li ni mimpimiso leyi hoxekiki?

¹¹ Yehovha a hi tiva ku tlula leswi hi titivisaka xiswone.  Xileswo a ku tiva swinene ku pfumala ku hetiseka kwezru. Nakone awa swi tiva leswaku hi nga ku hlula ku navela loku bihiki. Yehovha a hi byela leswi: ‘Hi leswo ke, dlayani swizro swenu swa le misaveni, a vumbuye ni vuwoswi, ni vumfani, ni ku navela ka ku biha, ni ku felela [makwanga] loku nga ku gandzrela swithombe.’ (Ba-le-Kolosa 3:5) Nambi leswi swi nga nabyaliki, Yehovha a hi lehisela mbilu mfuzri a ta hi pfuna. (Amapsalma 68:19) Makwezru mun’wana wa xinuna a phasiwe hi ku hlalela swinavetisi swa tinkulu ni ku tlangisa swizro swa mbeleko. Vanghanu vakwe va xikole afa va nga voni xa ku biha ku swone, kambe yene a te: “Swi hone lipfalu dzranga, swi tlhela swi ni peta ka wutomi bya wumbuye.” A xiye leswaku afa a fanela ku lawula ku navela kwakwe, nakone hi ku pfuniwa ha Yehovha, a swi kotile ku huma ka swihena swakwe. Loko u li ni mimpimiso leyi nga basangakiki, kombela Yehovha akuva a ku nyika ‘vukulu bya ntamu’ lowu tlulaka waku leswaku u va ni mimpimiso leyi basiki.​—2 Ba-le-Korinte 4:7; 1 Ba-le-Korinte 9:27.

12. Ha yini hi fanela ku ‘bekisa mbilu yezru’?

 ¹² Salomoni a tsrale leswi: ‘Bekisa mbilu yaku ku tlula hinkwaswu leswi u swi bekisaka. Hikuva i nhlovo ya vutomi.’ (Amaproverbia 4:23) “Mbilu” yezru i mhunu lweyi hi nga yene hi le ndzreni, ku nga lweyi Yehovha a vonaka yene. Leswi hi swi langusaka swi nga hi khumba ngopfu swinene. Mudumbeki Yobe a te: ‘Ndzri hambi xipfumelelano ni mahlu yanga; ndzri nga lavisa wa nhwanyana ha yini?’ (Yob 31:1) Ku fana na Yobe, hi fanela ku tikawuka mayelanu ni leswi hi swi langusaka ni leswi hi swi pimisaka. Nakone ku fana na mupsalma, hi kombela leswi: ‘Ndzruluta mahlu yanga a ku laviseni loka ku ka ndlela.’​—Amapsalma 119:37.

13. Xana Dina a hlawule vanghanu va matsrhamela muni?

¹³ Vanghanu vezru va nga hi kutxetela hi ndlela leyikulu, ku leswinene kumbe leswi bihiki. Loko u hlawula vanghanu lava hanyaka hi milawu ya Xikwembu Nkulukumba, va nga ku pfuna ku yentxa leswi fanaka. (Amaproverbia 13:20; dondzra 1 Ba-le-Korinte 15:33.) Hi nga vona lisima dzra ku tiva ku hlawula vanghanu ka leswi humeleliki Dina. Afa a li mun’wana wa vana va Yakobe, xileswo a kulisiwe a ndangwini wa vagandzreli va Yehovha. Dina afa a nga li muwoswi, kambe a ndzruluke munghanu lwenkulu wa vanhwanyana va va-Kanana, kasi vone afa va nga gandzreli Yehovha. Va-Kanana afa va ni vonela ledzri hambaniki ngopfu ni dzra vhanu va Xikwembu Nkulukumba a timhakeni ta tinkuku nakone afa va tiviwa hi wusinge. (Levitika 18:6-25) Na Dina a ni vanghanu vakwe, a kumane ni djaha dzra mukanana, Xekeme, kutani dzri mu navela. Djaha ledzri, Xekeme, afa dzri bekeliwa lisima ku tlula hinkwavu va yindlu ya tatana wakwe. Kambe afa a nga mu zrandzri Yehovha.​—Genesis 34:18, 19.

14. Xana ku yentxeke yini ha Dina?

 ¹⁴ A matihlweni yakwe, Xekeme a tivone na a nga phazamanga ntxhumu. Leswi a naveliki Dina, e mu “khoma” ava “a mu hona”. (Dondzra Genesis 34:1-4.) Ku tlula loku ka nawu ku pfuxe hasahasa leyi tisiki khombo henhla ka Dina ni ndangu wakwe hinkwawu.​—Genesis 34:7, 25-31; Ba-le-Galatia 6:7, 8.

15, 16. Xana hi nga tlhazrihisa kuyini?

¹⁵ A swi djuli hi yentxa xihoxo lexi fanaka ni xa Dina akuva hi twisisa leswaku a milawu ya Yehovha ya mahanyela yi pfuna hine. ‘Lwa fambaka ni tintlhazri a ta tlhazriha; kambe lwa tolovelanaka ni swihunguki a ta honeka.’ (Amaproverbia 13:20) Tibekele kungu dzra ku twisisa ‘mikhuva hinkwayu leminene’, xileswo u ta kota ku gega nhlomulo lowu nga fanekeliki.​—Amaproverbia 2:6-9; Amapsalma 1:1-3.

¹⁶ Hi nga tlhazriha hi ku dondzra Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba, hi khongota kwakwe na hi nge si na teka xiboho, hi tlhela hi landzrelelisa swidzrimuxo leswinene swa nandzra lwe wa ku dumbeka ni ku tlhazriha. (Mattheo 24:45; Yakob 1:5) Nakunene, wa swi tiva leswaku hinkwezru hi tsranile mfuzri a hi hetisekanga. (Yeremiya 17:9) Kambe afa u ta yentxa yini loko mhunu o ku byela leswaku u le nghozini ya ku yentxa wuwoswi? Afa u ta khunguvanyeka, kumbe afa u ta titsrongahata u yamukela mpfuno?​—2 Tihosi 22:18, 19.

17. Kombisa leswi ku biwa ndleve hi mukriste-kulozri swi nga hi pfunisaka xiswone.

¹⁷ Hi xikombiso, pimisa hi xiyimu lexi: Makwezru waxisati a sungula ku zrandzriwa hi wanuna wa kukazri a ntizrweni, a va a mu zramba leswaku va famba va beliwa hi moya xikan’we. Wanuna lweyo a nga gandzreli Yehovha,  kambe a tikomba a li munene, a ni wumbilu. Hi loko makwezru mumbeni waxisati a va vona xikan’we a gama a zama ku mu ba ndleve hi mhaka leyi. Xana makwezru lweyo a ta yangulisa kuyini? Xana a ta tiyimelela, kumbe a ta twisisa lisima dzra xilayu? Makwezru lweyo waxisati a nga ha va na a zrandzra Yehovha, a navela ku yentxa leswi lulamiki. Kambe loko a tama a famba ni wanuna lweyi, xana awa ‘tsrutsruma a txhava vumbuye’ kumbe a ta va na a ‘dumba mbilu yakwe’?​—Amaproverbia 22:3; 28:26; Mattheo 6:13; 26:41.

18, 19. Tlhamuxela leswi Yosefa a byi tsrutsrumisiki xiswone wuwoswi.

¹⁸ Na a ha li djaha, Yosefa a vi xikazrawa a Egipta. Siku ni siku, nsati wa mutholi wakwe afa a mu kombela ku yetlela na yene, kambe Yosefa afa a swi tiva leswaku ku  yentxa leswo swi bihile. Yosefa afa a zrandzra Yehovha nakone afa a djula ku mu nyonxisa. Xileswo Yosefa afa a yala siku ni siku loko lweyo wansati a mu zama. Leswi afaka a li xikazrawa, afa a nge na ku swi kota ku tsrhika mutholi wakwe. Siku dzrimbeni loko nsati wa mutholi wakwe a zame ku mu pfinya, e ‘tsrutsruma a huma handle’.​—Dondzra Genesis 39:7-12.

¹⁹ Xiyimu nha xi hetelele hi ndlela leyi hambaniki loko Yosefa afa e tsrhamela ku pimisa hi wuwoswi kumbe loko afa e tilozrisa na yene. Kambe wuxaka bya Yosefa na Yehovha afa byi li bya lisima swinene kwakwe ku tlula yini na yini. A byele wansati lweyo a ku: ‘A n’winyi wanga . . . a nga ndzri yalelanga ntxhumu loko a nge wene; hi leswi u nga nkatakwe; ndzri nga swi kotisa kuyini ku yentxa leswi mfani leswikulu leswi, ndzri dohela Xikwembu Nkulukumba xana?’—Genesis 39:8, 9.

20. Hi swi tivisa kuyini leswaku Yehovha a nyonxisiwile ha Yosefa?

²⁰ Nambi leswi Yosefa afaka a li kule ni kaya ni ndangu wakwe, minkama hinkwayu afa a dumbeka ka Xikwembu Nkulukumba, xileswo Yehovha a mu tovokisile. (Genesis 41:39-49) Yehovha a nyonxisiwile hi ku dumbeka ka Yosefa. (Amaproverbia 27:11) Swi nga ha kazrata ku bakanya wuwoswi. Kambe dzrimuka mazritu lawa: ‘N’wine, lava zrandzraka Yehovha, vengani leswa ku biha. A londzra kumbe a hlayisa mahika ya tinsasi takwe; a va huluxa mavokweni ya lavamfani.’​—Amapsalma 97:10.

21. Xana makwezru mumbeni wa mumpshwa a yetisele Yosefa hi ndlela yini?

²¹ Siku ni siku, vhanu va Yehovha va swi kombisa hi xixixi leswaku va ‘hambula leswa ku biha’, va ‘zrandzra leswa hombe’. (Amos 5:15) Nambi u li wa ntanga muni, u  nga swi kota ku dumbeka ka Yehovha. A lipfumelo dzra makwezru mumbeni waxinuna lwa nga mumpshwa dzri dzringiwile a xikole. Nhwanyana mumbeni a mu byele leswaku afa a ta yetlela na yene loko o mu pfuna ka xikambelo xa tinkonta. Xana makwezru lweyi a yentxe yini? A fane na Yosefa. A li: “Ni tekele ku yala xihanano xakwe. Ku tsrhama na ni dumbekile swi hlayise xintsrhuti xanga.” Ku tikholisa kwini na kwini ka nkamanyana hi wuwoswi ku to hi tlhava mbilu ntsena, hi sala ni swilondzra. (Ba-Heberu 11:25) Hi hala tlhelo, minkama hinkwayu, ku yingiseta Yehovha swi ta hi tisela ku nyonxa loku nga helikiki.​—Amaproverbia 10:22.

22, 23. Xana Yehovha a nga hi pfunisa kuyini nambi loko hi yentxe xidoho lexikulu?

²² Sathana a ta zama ku tizrisa wuwoswi leswaku a hi phasa, nakone lexi i xikazratu xikulu. I ntiyiso leswaku hinkwezru hi pfana hi va ni miyanakanyu leyi hoxekiki. (Ba-le-Roma 7:21-25) Yehovha awa swi twisisa leswo nakone awa dzrimuka leswaku ‘hi ntsrhuzri’. (Amapsalma 103:14) Kutani ke, swi li yini hi loko mukriste a yentxa xidoho lexikulu xa wuwoswi? Xana ku ni lexi nga yentxiwaka? Ina. Loko mhunu a tisola ha kakunene, Yehovha a ta mu pfuna. Xikwembu Nkulukumba hi ‘lwe a dzrivalelaka’.​—Amapsalma 86:5; Yakob 5:16; dondzra Amaproverbia 28:13.

²³ Yehovha a tlhela a hi nyika vhanu swanga tinyiko, ku nga vakulu lava nga ni lizrandzru, lava hi hlayisaka. (Ba-le-Efesa 4:8, 12; Yakob 5:14, 15) A beke vakulu leswaku va hi pfuna ku lulamisa wuxaka byezru na yene.​—Amaproverbia 15:32.

24, 25. Xana wutlhazri byi nga hi pfunisa kuyini ku bakanya wuwoswi?

²⁴ Akuva hi teka swiboho leswinene, hi fanela ku twisisa leswi milawu ya Yehovha yi hi pfunisaka xiswone. A hi swi djuli ku fana ni djaha ledzri ku khaneliwaka ha dzrone ka Amaproverbia 7:6-23. Dzri pfumale ‘vutlhazri’, kutani dzri phasiwa hi zrengu dzra wuwoswi. Ku tlhazriha a swi heleli ka ku va ni wutivi ntsena. Loko hi tlhazrihile, hi zama ku twisisa mapimisela ya Xikwembu Nkulukumba hi tlhela hi ma tizrisa a wuton’wini byezru. Dzrimuka mazritu lawa ya wutlhazri: ‘Lwa kumaka vutlhazri a zrandzra moya wakwe; lwa bekisaka ku yingelisisa a ta kuma leswa hombe.’​—Amaproverbia 19:8.

²⁵ Xana wa kholwiseka hi ku helela ka leswaku a minsinya ya milawu ya Xikwembu Nkulukumba i yinene? Xana wa swi kholwa ha kakunene leswaku ku yi landzra swi ta ku yentxa u nyonxa? (Amapsalma 19:7-10; Ezaya 48:17, 18) Loko u nge si na tiyiseka, dzrimuka mintxhumu hinkwayu leyinene leyi Yehovha a ku yentxelaka yone. ‘Nampswa, u vona leswaku Yehovha i munene.’ (Amapsalma 34:8) U ta gungula leswaku loko u tama u yentxa leswo, u ta ya u zrandzra Xikwembu Nkulukumba. Zrandzra leswi a swi zrandzraka, u venga leswi a swi vengaka. Tata vongwe byaku hi mimpimiso leyinene—mintxhumu ya xihlayelamfuzri, ya ku lulama, ya ku basa, ya ku zrandzreka ni leyi nga yinene. (Ba-le-Filipi 4:8, 9) Hi nga fana na Yosefa, lwa pfunekiki hi wutlhazri bya Yehovha.​—Ezaya 64:8.

26. Hi ta bula hi yini ka tindzrima leti landzrelaka?

²⁶ Nambi u txhatile kumbe u nga txhatanga, Yehovha a djula u tikholisa hi wutomi u tlhela u nyonxa. Tindzrima tibidzri leti landzrelaka ti ni dzrungula ledzri nga hi pfunaka ku va ni ndangu lowu nyonxiki.