Skip to content

Skip to table of contents

NDZRIMA 13

Xana Minkhuvu Hinkwayu Ya Yamukeleka Ka Xikwembu Nkulukumba?

Xana Minkhuvu Hinkwayu Ya Yamukeleka Ka Xikwembu Nkulukumba?

‘Kambisisa leswi tsrhavisaka Hosi.’—BA-LE-EFESA 5:10.

1. Xana hi fanela ku yentxa yini akuva hi tiyiseka leswaku wugandzreli byezru byi nyonxisa Yehovha, nakone ha yini?

YESU a te: ‘A vagandzreli lava nga vone va ta ka gandzrela Tatana hi moya ni hi xihlayelamfuzri. Hikusa Tatana a djula vagandzreli lava ku nhato, kumbe lava va ku tanu.’ (Yohan 4:23; 6:44) Mun’wana ni mun’wana wezru a fanela ku ‘kambisisa leswi tsrhavisaka Hosi’. (Ba-le-Efesa 5:10) Leswo a hi minkama hinkwayu swi nabyalaka. Sathana a zama ku hi kanganyisa leswaku hi yentxa mintxhumu leyi taka kwatisa Yehovha.​—Apfuletelo 12:9.

2. Tlhamuxela leswi humeleliki a kusuhi ni Nhava ya Sinai.

2 Xana Sathana a zama ku hi kanganyisa hi ndlela yini? Ndlela yimbeni i ku hi yentxa hi hluleka ku hambanisa leswi nga swinene ni leswi bihiki. Vona leswi humeleliki tiko dzra Israyele loko dzri gove kusuhi ni Nhava ya Sinai. Moxe afa a tlhantuke a ya nhaveni, kutani xitsrhungu afa xi mu yimelile leswaku a tlhelela ntxhatxheni. Kambe va mu yimele va za va kazrala lakakuva va kombela Aroni leswaku a va hambela xikwembu. Hi loko a teka oru a va hambela xithombe lexi fanaka ni xihon’wana. Kutani vhanu va sungula ku hamba nkhuvu. Afa va kina na va zrendzrelekela xihon’wana va tlhela va xi khisamela. Afa va pimisa leswaku ku xi khisamela swi fana ni ku gandzrela Yehovha. Nambi leswi afaka va pimisa leswaku i ‘festa dzra Yehovha’, a dzri yamukelekanga. Yehovha a swi vone na ku li ku gandzrela swifaniso, xileswo vanyingi va file. (Eksoda 32:1-6, 10, 28) Xana hi dondzra yini ka mhaka leyi? U nga kanganyisiwe. U nga khumbe ntxhumu lowu nga basangakiki nakone tsrhika Yehovha a ku dondzrisa leswi nga swinene ni leswi bihiki.​—Ezaya 52:11; Ezekiel 44:23; Ba-le-Galatia 5:9.

3, 4. He dzrini lisima dzra ku kambisisa a masungulela ya minkhuvu yinyingi leyi tolovelekiki?

3 Loko Yesu a li lani misaveni, a dondzrise vapostola vakwe ku gandzrela Yehovha hi ndlela leyi basiki. Loko a file, vapostola va tame va dondzrisa vadondzrisiwa lavampswha a minsinya ya milawu ya Yehovha. Kambe loko vapostola va file, vadondzrisi va madzrimi va sungule ku nhingenisa tindondzro ta madzrimi ni swihena swa wuhedeni kun’we ni minkhuvu ya kone a bandleni. Va txintxe ni mavito ya minkhuvu yimbeni ya wuhedeni akuva yi voneka ingiki i ya wukriste. (2 Ba-le-Thesalonika 2:7, 10; 2 Yohan 6, 7) Ku tala ka minkhuvu ya kone ya ha tolovelekile ni namunhla, mfuzri ya ha yentxa vhanu va kholwa ka madzrimi yi tlhela yi kutxa ni wudemona. *​—Apfuletelo 18:2-4, 23.

4 A misaveni hinkwayu namunhla, minkhuvu ni maferiyadu i xiyenge xa lisima xa wutomi bya vhanu. Nambitanu, loko u ya u dondzra ndlela leyi Yehovha a vonaka timhaka ha yone, u nga vona swi fanela ku lulamisa mavonela yaku mayelanu ni minkhuvu ya kukazri. Swi nga ha ku kazratela, kambe tiyiseka ka leswaku Yehovha a ta ku pfuna. A hi kambisise a masungulela ya minkhuvu yimbeni leyi tolovelekiki akuva hi twisisa matitwela ya Yehovha mayelanu na yone.

MASUNGULELA YA KHISIMUSI

5. I yini xi kombisaka leswaku Yesu a nga belekiwanga hi 25 ka Dezembru?

5 A matikweni manyingi, vhanu va pimisa leswaku Yesu a belekiwe hi 25 ka Dezembru, xileswo va da khisimusi hi siku ledzro. Bibele a dzri hi byeli siku nambi hweti leyi Yesu a belekiwiki ha yone, kambe dzri hi byela swa kukazri mayelanu ni nguva ya lembe. Luka a tsrale leswaku loko Yesu a belekiwa a Betlehema, a vabyisi afa ‘va tsrhamisa nhoveni va lavelela mintlhambi yavu’. (Luka 2:8-11) Hi hweti ya Dezembru, a Betlehema ka titimeta, ku na timpfula ku wa ni xitsrhwatsrhwa, xileswo vabyisi afa va nge ti tsrhama handle ni wusiku ni mintlhambi yavu. Xana hi dondzra yini ka leswo? Yesu a belekiwe na nguva yi zrulelile, ku nga li hi Dezembru. Wudzrunguli kun’we ni Bibele swi kombisa leswaku a belekiwe kolomu ka tihweti leti namunhla ti tiviwaka swanga Setembru na Otubru.

6, 7. a) Xana swihena swinyingi swa makhisimusi swi sungulise kuyini? b) Xana i yini xi fanelaka ku hi susumetela ku hanana?

6 Kutani ke, xana khisimusi dzri sungulise kuyini? Dzri sungulele ka wukhongoti bya madzrimi, ku fana ni nkhuvu wa va-Roma wa saturnalia, lowu hambeliwaka Saturn, xikwembu xa wudzrimi. A buku ledzri vitaniwaka Enciclopédia Americana dzri li: “Saturnalia, nkhuvu wa va-Roma lowu hambiwaka hi Dezembru, wu pfule ndlela ya swihena swinyingi leswi fambisanaka ni makhisimusi. Hi xikombiso, minkhuvu leyikulu, ku nyikana swihiwa ni ku tlhavika mavhela swi sungulele ka nkhuvu lowo.” Handle ka leswo, hi 25 ka Dezembru afa ku tlangeliwa ku pswaliwa ka Mitra, xikwembu xa dambu xa va-Pérsia.

7 Nambitanu, vhanu vanyingi lava tlangelaka khisimusi namunhla a va swi tivi leswaku dzri sungulele ka wukhongoti bya madzrimi. Va vona khisimusi na ku li nkama wa ku tsrhama ni ndangu, va tikholisa hi swakuda, va nyikana swihanano. I ntiyiso leswaku ha wu zrandzra ndangu ni vanghanu vezru, nakone Yehovha a djula leswaku malandzra yakwe ma yavelana ni vambeni. Nakone a 2 Ba-le-Korinte 9:7 yi hi byela leswaku ‘Xikwembu Nkulukumba a zrandzra lwa hananaka na a tsrhavile’. Yehovha a nga djuli hi hanana vambeni ntsena hi masiku ya ku kheteka. Vhanu va Yehovha va swi zrandzra ku hanana na va nga yimeli ku tlheliseliwa ntxhumu, ni ku tsrhama ni ndangu wavu kun’we ni vanghanu nkama wini na wini. Va hanana vambeni hi leswi va va zrandzraka.​—Luka 14:12-14.

Ku tiva masungulela ya minkhuvu swi ta hi pfuna ku tiva leswi hi fanelaka ku swi fulazrela

8. Xana vangoma va tinyeleti va pfuxele Yesu na a ha ku belekiwa? Tlhamuxela.

8 Akuva va seketela mhaka ya ku nyikana swihiwa hi khisimusi, vanyingi va hlaya leswaku tintlhazri tizrazru ti ye nyika Yesu ni swihiwa na a ha ku belekiwa, a latiwe xidelweni. I ntiyiso leswaku ku ni ntlawa wa vhanu lowu nyikiki Yesu swihiwa. A minkameni ya Bibele, afa swi tolovelekile ku nyika swihiwa mhunu wa xiyimu xa le henhla. (1 Tihosi 10:1, 2, 10, 13) Kambe, xana afa u swi tiva leswaku Bibele dzri li vhanu lava afa va li vangoma va tinyeleti, va masalamusi, lava nga gandzrelikiki Yehovha? Handle ka leswo, loko va pfuxela Yesu afa a nga ha li xin’wanana lexi latiwiki a xidelweni. Afa ku khalute masiku, a li ‘ntsrongwana’ lweyi a tsrhamaka ndlwini.​—Mattheo 2:1, 2, 11.

VONELA DZRA BIBELE HI KU TLHANGANISA MALEMBE YA KU BELEKIWA

9. Hi yini minkhuvu ya ku tlhanganisa malembe ya ku belekiwa leyi ku khaneliwaka ha yone a Bibeleni?

9 Siku dzra ku belekiwa ka n’wana i dzra ku nyonxa swinene. (Amapsalma 127:3) Kambe a swi djuli ku hlaya leswaku hi fanela ku hamba minkhuvu ya ku tlhanganisa malembe ya ku belekiwa. Pimisa hi leswi: Ko va minkhuvu yibidzri ntsena ya ku tlhanganisa malembe ku khaneliwaka ha yone a Bibeleni. Wun’we wa Faro, wumbeni wa Hosi Heroda Antipasi. (Dondzra Genesis 40:20-22; Marka 6:21-29.) Vafumi lava ha vabidzri afa va nga gandzreli Yehovha. Phela, a ku na mbangu a Bibeleni lowu khanelaka hi mugandzreli wa Yehovha lweyi afaka a hamba nkhuvu wa ku tlhanganisa malembe ya ku belekiwa.

10. Xana vakriste va dzana dzra ku sungula afa va yi vonisa kuyini minkhuvu ya ku tlhanganisa malembe ya ku belekiwa?

10 A buku ledzri vitaniwaka Enciclopédia Delta Universal dzri li a vakriste va dzana dzra ku sungula “afa va vona ku tlhanganisa malembe ya ku belekiwa ka mun’wana ni mun’wana na ku li xihena xa wugandzreli bya madzrimi”. Swihena leswo afa swi sukela ka tindondzro ta madzrimi. Hi xikombiso, va-Grika va khale afa va kholwa ka leswaku mhunu mun’wana ni mun’wana a sizreleliwa hi ntsrumi leyi viki kone loko a pswaliwa. Nakone afa va pimisa leswaku ntsrumi leyo afa yi tizrisana ni xikwembu lexi pswaliwiki hi siku ledzri mhunu a pswaliwiki ha dzrone. Handle ka ndondzro leyo ya wuhedeni, ku tlhanganisa malembe swi fambisana ni wungoma bya tinyeleti ni ku pfhumbata wumundzruku bya mhunu hi ku langusa dambu, n’weti ni tinyeleti hi ku ya hi siku dzra ku pswaliwa kwakwe, ku nga mahoroxkopo.

11. Xana Yehovha a titwisa kuyini loko hi hanana?

11 Vanyingi va pimisa leswaku siku ledzri va belekiwiki ha dzrone i dzra lisima, nakone va fanela ku kombisiwa lizrandzru. Kambe hi nga kombisa lizrandzru ka vanghanu ni maxaka yezru lembe hinkwadzru, a matsrhan’wini ya ku yimela siku dzrin’we. Yehovha a djula hi hanana ni ku kombisa wunene nkama hinkwawu. (Dondzra Amintiṛo 20:35.) Hi mu tlangela siku ni siku hi leswi a hi hananiki wutomi, ku nga li ntsena hi siku dzra ku belekiwa kwezru.​—Amapsalma 8:3, 4; 36:9.

Vakriste va xihlayelamfuzri va hanana vambeni hi leswi va va zrandzraka

12. Xana swi kotekisa kuyini kuva siku dzra ku fa kwezru dzri tlula dzra ku belekiwa?

12 A buku dzra Eklesiasta 7:1 dzri li: ‘A ku nkhensiwa ku tlula mafuzra laya lisima, ni siku dzra ku fa dzri tlula siku dzra ku belekiwa.’ Swi kotekisa kuyini kuva siku dzra ku fa kwezru dzri tlula dzra ku belekiwa? Loko hi belekiwa hi va na hi nge si na yentxa ntxhumu, wa wunene kumbe wa ku biha, hi wutomi byezru. Kambe loko hi tizrisa wutomi byezru leswaku hi tizrela Yehovha ni ku yentxela vambeni leswinene ha ‘nkhensiwa’, hi tihambela vito ledzrinene, mfuzri Yehovha a ta hi dzrimuka nambi loko hi file. (Yob 14:14, 15) A vhanu va Yehovha a va hambi nkhuvu hi siku dzra ku belekiwa kwavu nambi dzra Yesu. Ku hlaya ntiyiso, Yesu a hi lelete ntsena ku dzrimuka lifu dzrakwe.​—Luka 22:17-20; Ba-Heberu 1:3, 4.

MASUNGULELA YA PASKA (EASTER)

13, 14. Xana ku hamba paska dzra nan’waka ku yelana ni yini?

13 Vanyingi va kholwa ka leswaku loko va hamba Paska, va tlangela ku pfuxiwa ka Yesu. Kambe a ntiyiso hi leswaku ku tlangela Paska swi fambisana na Eostre kumbe Ostara, xikwembu xa xisati xa mimpundzru ni ximun’wana xa vhanu va le Europa. Xitlhamuxela-mazritu * lexi khanelaka hi swihila xi hlaya leswaku xikwembu lexo afa xi tlhela xi va xa wubeleki. Swihena swimbeni swa Paska dzra nan’waka swi fambisana ni mikhuva leyo. Hi xikombiso, a buku dzra kukazri * dzri tlhamuxela leswaku a mandzra “ma tiviwa hi ku fanekisela masungulo ya wutomi ni ku pfuxiwa a ku feni”. Kasi a mimpfundlha na yone i khale na yi tizrisiwa ka wukhongoti lebyi nga liki bya wukriste akuva yi fanekisela ku beleka. Swi le livaleni leswaku a Paska dzra nan’waka a dzri yelani nikutsrongo ni ku pfuxiwa ka Yesu.

14 Xana Yehovha awa nyonxa loko a vona vhanu na va patsrinyetela swihena swa wukhongoti bya madzrimi ni ku pfuxiwa ka n’wanakwe? Nikutsrongo. (2 Ba-le-Korinte 6:17, 18) Ku hlaya ntiyiso, Yehovha a ngi ngi sama a hi kombela ku tlangela ku pfuxiwa ka Yesu.

MINKHUVU YA KU TSREMA LEMBE

15. Xana ku tsrema lembe swi sukela kwini?

15 Tiko ni tiko dzri ni ndlela ya dzrone ya ku tsrema lembe. Kambe a matikweni manyingi swi tolovelekile kuva vhanu va hamba nkhuvu wa wukulu loko va pfala lembe. Mfuzri minkhuvu leyo yi kotisa ku tala hi wusinge ni ku kukutlela byala. Handle ka leswo, nkhuvu lowu a wu sunguliwanga hi vakriste. Loko dzri khanela hi lembe dzrimpshwa, a buku dzrimbeni dzri li: “Va-Roma afa va dzri nyiketa ka Jano, xikwembu xa tinyangwa, xa swipfalu ni masungulo. Hweti ya Janeru yi txhuliwe vito ledzro hi kola ka Jano, afaka a ni maliso mabidzri​—a langusi phambheni ni le ntsrhaku.”

MITXHATU LEYI NYONXISAKA XIKWEMBU NKULUKUMBA

16, 17. Xana hi fanela ku yanakanyisisa hi yini loko hi bekisela mutxhatu?

16 Nkama wa mutxhatu i wa ku nyonxa. A misaveni hinkwayu, mitxhatu yi hambiwa hi tindlela tinyingi. Vhanu a va kotisi ku pimisa leswaku swihena leswi fambisanaka ni mutxhatu swi sukela kwini, xileswo swi nga yentxeka va nga swi tivi leswaku swihena swimbeni swi sukela ka tindondzro ta wukhongoti bya madzrimi. Kambe wanuna ni wansati lava va nga vakriste, lava va djulaka ku txhata, va fanela ku tiyiseka hi ku yentxa leswi taka nyonxisa Yehovha. Loko va tiva masungulo ya swihena leswi fambisanaka ni mutxhatu, va ta kota ku teka swiboho leswinene.​—Marka 10:6-9.

17 Vhanu va kholwa ka leswaku swihena swimbeni swi nyika vatekani vampshwa ‘tindjombo’. (Ezaya 65:11) Hi xikombiso, a mimbangwini yimbeni vhanu va hlwanya vatekani hi mpunga kumbe swimbeni. Va kholwa ka leswaku swi ta va nyika vana, ku nyonxa, malembe manyingi ya ku hanya ni ku va sizrelela ka swa ku biha. Kambe vakriste va xiyisisa akuva va fulazrela xihena xini na xini lexi fambisanaka ni wukhongoti bya madzrimi.​—Dondzra 2 Ba-le-Korinte 6:14-18.

18. He yini minsinya yimbeni ya milawu ya Bibele leyi pfunaka mayelanu ni nkhuvu wa mutxhatu?

18 Vatekani lava va nga vakriste va djula leswaku nkhuvu wavu wa mutxhatu wu nyonxisa wu tlhela wu va ni lisima, ni ku yentxa vazrambiwa hinkwavu va ntsrhunxeka. Lava va zrambiwiki a mutxhatwini wa wukriste a va fanelanga ku vulavula leswi solekaka, ku beka mavonela a timhakeni ta tinkuku, kumbe ku pfumala xitxhavu ka vatekani kumbe vambeni. (Amaproverbia 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Nkhuvu wa mutxhatu wa wukriste a wu navetisi mapfindla. (1 Yohan 2:16) Loko u li ku lulamiseleni ka nkhuvu wa mutxhatu, tiyiseka ka leswaku loko wu helile u ta wu dzrimuka hi mbilu leyi nyonxiki.​—Yana ka “Dondzra Swin’wana”, 28.

MASUNGULELA YA XIHENA XA KU GUNYANISA MAKOPO

19, 20. Xana swi sungulele kwini ku gunyanisa makopo?

19 Xihena ximbeni lexi tolovelekiki a minkhubyini ya mitxhatu ni le ku hungateni i ku gunyanisa makopo. Loko va gunyanisa makopo, mun’we wa vone a va navelela tindjombo na kasi vambeni va tlakuxa makopo yavu. Xana vakriste va fanela ku ku vonisa kuyini ku gunyanisa makopo?

20 A buku dzrimbeni * dzri hlaya leswaku swi nga yentxeka ku gunyanisa makopo swi sukela ka xihena xa khale xa wugandzreli bya madzrimi, lani “byala dzra ku hlawuleka dzri nyikiwaka swikwembu”. Afa va nyika swikwembu na va “swi kombela xa kukazri, ka xikhongoto lexi songiwaka hi mazritu lama liki ‘hanya hi masiku!’ Kumbe ‘vana ni lihanyu ledzrinene!’” A minkameni ya khale, vhanu afa va kotisa ku tlakuxa makopo yavu leswaku va kombela ku tovokisiwa hi swikwembu. Kambe lawo a hi wone matovokisela ya Yehovha.​—Yohan 14:6; 16:23.

‘N’WINE, LAVA ZRANDZRAKA YEHOVHA, VENGANI LESWA KU BIHA’

21. Xana he yini minkhuvu yimbeni leyi vakriste va fanelaka ku yi bakanya?

21 Loko u teka xiboho xa leswaku u ta va kone ka nkhuvu wa kukazri kumbe im-him, yanakanyisisa hi leswi taka yentxiwa ni leswi nkhuvu wa kone wu kutxaka swone. Hi xikombiso, minkhuvu yimbeni ni mintlangu swi patsra makinela lawa ma navetisaka timhaka ta tinkuku, ku kukutlela byala, nambi wusinge. Minkhuvu ya ku tanu yi nga tlhela yi seketela moya wa wusodoma kumbe ku khuzela tiko. Loko hi seketela minkhuvu ya ku tanu, xana hi ta va na hi venga leswi Yehovha a swi vengaka?​—Amapsalma 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. I yini xi nga pfunaka mukriste ku kambisisa leswaku a nga kumeka ka nkhuvu wa kukazri kumbe im-him?

22 Vakriste va fanela ku tivonela swinene leswaku va nga tipeti ka minkhuvu leyi nga kombisiki xitxhavu ka Xikwembu Nkulukumba. Mupostola Pawulo a tsrale leswi: ‘Nambi n’wi da, nambi n’wi nwa, nambi n’wi yentxa yini na yini, yentxani hinkwaswu hi ku twalisa Xikwembu Nkulukumba.’ (1 Ba-le-Korinte 10:31; yana ka “Dondzra Swin’wana”, 29.) Nakunene, a hi minkhuvu hinkwayu yi yelanaka ni wusinge, wugandzreli bya madzrimi, kumbe ku khuzela tiko. Loko nkhuvu wa kukazri wu nga lwisani ni minsinya ya milawu ya Xikwembu Nkulukumba, hi fanela ku titekela xiboho xa leswaku hi ta ya ka wone kumbe im-him. Hi fanela ku tlhela hi kambisisa leswi xiboho xezru xi taka va khumbisa xiswone vambeni.

DZRUMISA XIKWEMBU NKULUKUMBA HI LESWI U SWI HLAYAKA NI LESWI U SWI YENTXAKA

23, 24. Xana hi nga tlhamuxelisa kuyini xiboho xezru mayelanu ni minkhuvu ya kukazri ka maxaka lawa ma nga liki Timboni?

23 Swi nga yentxeka u tsrhike ku patsreka ka minkhuvu leyi nga kombisiki xitxhavu ka Yehovha. Kambe vambeni ka maxaka yaku lava va nga liki Timboni Ta Yehovha va nga ha pimisa leswaku awa ha va zrandzri kumbe awa ha swi djuli ku tsrhama navu. Va nga ha yanakanya leswaku ndangu wo kota ku tlhangana ntsena hi maferiyadu. Kutani ke, u nga yentxa yini? Ku ni tindlela tinyingi ta ku va komba leswaku wa va zrandzra ni leswaku i va lisima kwaku. (Amaproverbia 11:25; Eklesiasta 3:12, 13) U nga ha va zramba hi minkama yimbeni leswaku u hungata navu.

24 Loko maxaka yaku ma djula ku tiva leswaku ha yini minkhuvu yimbeni yi nga ha yamukeleki kwaku, u nga ha handzra dzrungula ka mabuku yezru ni le ka jw.org ledzri nga ku pfunaka ku va tlhamuxela swivangelo swa kone. U nga vulavuli hi ndlela leyi va yentxaka va pimisa leswaku u djula ku hlula bulu kumbe ku va yentxa va landzra mavonela yaku. Pfuna ndangu waku ku vona leswaku u kambisise swivangelo swinyingi u gama u titekela xiboho. Zrula, vulavula hi timpswalu minkama hinkwayu, mazritu yaku ma lungiwa hi munyu.​—Ba-le-Kolosa 4:6.

25, 26. Xana vapswele va nga va pfunisa kuyini vanavu ku zrandzra milawu ya Yehovha?

25 Swi ni lisima kuva hinkwezru hi swi twisisa ha hombe swivangelo leswi hi yentxaka hi nga tipatsri ka minkhuvu ya kukazri. (Ba-Heberu 5:14) Nkongometo wezru i ku nyonxisa Yehovha. Loko hi li vapswali, hi fanela ku tinyika nkama wa ku pfuna vanezru ku twisisa ni ku zrandzra minsinya ya milawu ya Bibele. Loko vana va teka Yehovha na a li mhunu wa kakunene, va ta navela ku mu nyonxisa.​—Ezaya 48:17, 18; 1 Petros 3:15.

26 Yehovha awa nyonxa hi ku hi vona hi hamba minzamu hinkwayu leswaku hi mu gandzrela hi ndlela leyi basiki ni hi ku dumbeka. (Yohan 4:23) Kambe vanyingi va pimisa leswaku a swi koteki kuva mhunu a dumbeka ha kakunene a misaveni leyi ya wukanganyisi. Xana leswo i ntiyiso? A hi swi kambisise ka ndzrima leyi landzrelaka.

^ par. 3 U nga kuma dzrungula mayelanu ni minkhuvu ya kukazri ka Índice das Publicações da Torre de Vigia, ka Guia de Pesquisa para Testemunhas de Jeová ni ka pajina dzra jw.org.

^ par. 13 The Dictionary of Mythology.

^ par. 13 Encyclopædia Britannica.

^ par. 20 The International Handbook on Alcohol and Culture.