Paul: A hi nyonxe ngopfu swinene! A a li Novhembru wa 1985, a hi li ndleleni ya ku ya a Libéria a África Ocidental akuva hi ya hetisisa xiyavelo xezru xa ku sungula swanga vazrumiwa. Vhiyawu ledzri a hi li ka dzrone dzri yime a Senegal. Anne a a te: “Ko kiyela wora dzrin’we kuva hi tlhasa a Libéria!” Hi loko hi yamukela xitiviso lexi: “Hinkwavu lava yaka Libéria va fanela ku xika ka vhiyawu ledzri. Leswi ku nga ni ku pfukeliwa ka mfumu swi nge ti koteka kuva vhiyawu dzri xika.” Ka 10 wa malembe lama landzreliki hi tsrhame ni vazrumiwa a Senegal. A madzrungula lawa a hi ma twa na ma pfa he Libéria, a ma vulavula hi makamiyawu lawa a ma tale hi mintsrumbu ni leswaku lweyi a kalaka a nga yingiseti a a ta khatisiwa hi ku va a baleseliwa.

Anne: A hi vhanu va ku tsrhamela ku yendzra. Ku sukela na na ha li ntsrongo a ni tiviwa swanga “Anninha wa wutoya” .Ku tsremakanya xitaratu kunene swa ni txhavisa! Kambe a hi tiyimisele ku ya lomu a hi yaveliwe kone.

Paul: Mine na Anne hi huma a mpeladambu wa Inglaterra nakone hi kulisiwe ka muganga wun’we. Mine na Anne hi sungule ku tizra swanga maphayona ya nkama hinkwawu loko hi game ku dondzra xikola sekundariya, hinkwezru hi ve ni va ku hi seketela. Ka tlhelo dzranga, ni seketeliwe hi vapswele vanga kasi Anne a seketeliwe hi mamana wake. A ku navela kwezru a a li kuva hi va ka ntizro wa nkama hinkwawu nakone vapswele vezru va hi seketele hi ku helela. Loko ni ve ni 19 wa malembe ni kume ni ndjombo ya ku ya tizra a Betele, kasi Anne a sungule ku tizra Betele loko hi txhatile hi 1982.

Anne: A hi swi zrandzra ku tizra Betele, kambe leswi a hi swi zrandzra ngopfu a a li ku tizra lomu a ku ni xivileleko lexikulu. Nakone leswi a Betele hi viki ni mukhandlu wa ku tizra ni vamakwezru lava samiki va va vazrumiwa, a ku navela loko ku ye ku yengeseleka. Wusiku hinkwabyu a hi khongota hi mhaka leyo ku dzringana malembe mazrazru, nakone hi nyonxe ngopfu swinene loko 1985 hi yamukele xizrambu xa ku ya dondzra ka turma dzra wu 79 dzra Xikole xa Giliyadi. Hi yaveliwe ku ya Libéria a África Ocidental.

Paul: Hi khwele vhiyawu dzra ku sungula ledzri pfumeleliwiki ku nghena a Libéria. Akuva mi swi twisisa ku yampswa, ntsena hi pongwe dzra movha a swi dzringana kuva vhanu va txhava! Akuva hi kuma ku zrula, a hi dondzra tindzrimana ta buku dzra Amapsalma wusiku hinkwabyu. Kambe ku hlaya ntiyiso a hi xi zrandzra xiyavelo xezru. Anne a a tizra swanga muzrumiwa a nsin’wini, kasi mine a ni tizra Betele kun’we na makwezru  John Charuk. a A mfambu wake, ni leswi a a swi tiva mayelanu ni leswi a swi humelela vamakwezru, swi ni wupfise ngopfu swinene.

Anne: Ha yini hi tekele ku zrandzra tiko dzra Libéria? A ve hi kola ka vamakwezru. A va ni lizrandzru, a va zrandzra ku tlanga nakone a va dumbeka. Hi te namanama na vone, nakone va ve ndangu wezru. A swilayu swavu swi hi tiyise ngopfu hi tlhelo dzra moya. A ntizro wa ku zrezra a wu nyonxisa. A vinyi va miti a va nga nyonxi loko hi hantla hi suka a makaya kwavu. Loko vhanu va kumana a switaratwini a va bula hi Bibele, kutani a swo djula ntsena u hlengemela ka mabulu yavu. A hi ni swidondzro swinyingi swa Bibele lakakuva a swi kazrata ku dondzra na vone hinkwavu. Lexi i xikazratu lexi a xi hi nyonxisa.

Paul: Ntsrhaku ka 4 wa malembe loko ku ve ni ku zrula, hi 1989 a mintxhumu yi txintxe swa kola ni kola, ku ve ni yimpi. A masotxha ya vapfukeli ma hlasele muganga lowu a Betele a dzri kumeka ka wone hi 2 ka Julhu wa 1990. Ku dzringana tihweti tizrazru, a swi nga koteki ku khanela ni vhanu lava a va li handle, ku patsra ni mindangu yezru ku ya tlhasela ni ka ntsindzra wa misava hinkwayu. A ku pfukeliwa mfumu, ku pfumaleka swakuda nakone vhanu a va pfinyiwa. A swikazratu swi tame swi va kone ku dzringana 14 wa malembe nakone swi hangalake tikweni hinkwadzru.

Anne: Tinxaka tin’wana a ti lwisana ni ku tlhela ti dlayanana hi xitone. Masotxha lawa a ma ni swibalesa na ma yambale mphahla ya wusotxha, a ma zrendzreleka switaratwini, ma teketela hinkwaswu leswi a ma swi kuma lomu a ma khaluta ha kone. Ka van’wana ku dlaya vhanu a swo fana ni ku “dlaya tihuku” hi lani vone a va hlaya ha kone. A swi koteka ku vona mintsrumbu kusuhi ni Betele ni lomu mapholisa ma yimisaka kone mimovha. Malandzra ya ku dumbeka ya Yehovha ma dlayiwile, ku patsra ni vamakwezru vabidzri va ku zrandzreka lava a va li vazrumiwa.

Vamakwezru va beke wutomi byavu a nghozini hikuva va tumbeta vamakwavu lava a va lumba tinxaka leti a ti xanisiwa ni ku dlayiwa. Vazrumiwa ni vamakwezru lava tizraka a Betele va yentxe leswi fanaka. Van’we ka vamakwezru a Betele lava a va sindzriseka ku tsrutsruma, va yetlele ka yindlu ya le hansi, kasi van’wana a va yetlela na hine ka makwartu lawa a ma kumeka henhla. Hine ka kwartu dzrezru hi yetlele ni ndangu lowu a wu vumbiwa hi 7 wa vhanu.

Paul: Siku ni siku, masotxha a ma dzringisa ku nghena Betele ku vona loko ku ni lava hi va tlhotiki kumbe im-him. A hi ni mune wa vamakwezru lava a va tizrisana swanga vazrindzri. Vabidzri a va hlomela hi janela kasi van’wana vabidzri a va yima xipfalwini. Loko lavabidzri a va yima xipfalwini va beka mavoko phambeni, a swi tlhamuxela leswaku swi famba ha hombe. Kambe loko va yisa mavoko ntsrhaku, a swi tlhamuxela leswaku a masotxha ma buya. Xileswo, lava a va hlomela hi janela a va fanela ku tsrutsruma va ya tumbeta vamakwezru hi xihantla.

 Anne: Ntsrhaku ka mavhikinyana, ntlawa wa masotxha lowu a wu hlundzrukile swi kotekile kuva wu nghena Betele. Mine ni makwezru wa kukazri wa xisati hi tikhiyelele a xikoti lani a ku ni mbangunyana wutsrongo ka arumariyu wa kuva hi tumbela kone. Makwezru lweyi swi djule kuva a tikhotsra a tumbela kohala ndzreni. A masotxha na ma ni swibalesa ma ni landzrile ku ya tlhasa ka andari dzra le henhla. Ma sungule ku susumeta xipfalu. Paul a dzringise ku ma sivela akuva ma nga ngheni hi ku hlaya leswi: “A nkatanga a le ku tizriseni ka xikoti.” Akuva ku tizrisiwa mbangu wa ku tumbela ka wone a swi djula kuva ku txintxiwa mapratilera, handle ka kuva leswo swi hamba pongwe a swi teka nkama, leswo a swi yentxa kuva masotxha ma nga kholwi leswaku ni le ku tizriseni ka xikoti. Ni sungule ku txhava ngopfu swinene ni tlhela ni zruzrumela. Xana a ni ta yentxa yini? Ni khongote ka Yehovha ni kombela kuva a ni pfuna. Ntsrhaku ka leswo ni pfule xipfalu, lexi hlamalisaka ni game ni zrula. Mun’we ka masotxha a ni susumete tlhelweni a va a ya pfula arumariyu a suselela mapratilera. A nga kholwanga loko a nga kumanga mhunu. Ntsrhaku ka leswo, yene ni masotxhakulobye va sungule ku djuletela ka makwartu man’wana ku ya tlhasa ni ka lwangu, kambe hi la ku fanaka a va kumanga mhunu.

Paul: Hi tsrhame na hi nge na swakuda ku dzringana tihweti ta ku hlawa. Ka wugandzreli bya nimixo bya Betele, a ku nga diwi ntxhumu, a swakuda swezru a ku li swakuda swa moya ntsena. Hinkwezru a hi swi tiva leswaku ku dondzra Bibele a swi ta hi yentxa hi tiya ni ku tiyiselela siku dzrin’wana ni dzrin’wana.

A hi swi tiva leswaku loko ho heleliwa hi swakuda ni mati, a swi ta sindzrisa kuva hi huma Betele. Kutani a ku ta yentxeka yini hi vamakwezru lava a va tlhotiwile? Kumbexana a va ta dlayiwa. Kambe swi tikombe na Yehovha hi nkama wa kone a a hamba hlolana nakone a a hi nyika leswi nakunene a hi swi vilela. Yehovha a hi hlayisile nakone a hi pfune kuva hi tama hi zrula.

Loko misava yi tama yi va munyameni, a ntiyiso a wu ya wu vaninga. Makhambi manyingi vamakwezru swi djule kuva va tsrutsruma akuva va huluxa wutomi byavu, kambe va tame va dumbeka ni ku tsrhama na va zrulile. Van’we va hlaye leswaku a mintxhumu leyi a va kumana na yone nakunene a yi va lulamisela kuva va lavisana ni “nhlomulo lowukulu”. A vampshwa ni vakulu va xixixi va yentxe hinkwaswu akuva va pfuna vamakwezru. Loko swi djule kuva va suka lomu a va tsrhama kone va ya ka mbangu wumbeni, vamakwezru a va tama va va ni wumun’we nakone a va famba na va zrezra ni ku hamba mintlhanganu ka Tiyindlu ta Wugandzreli leti a va ti yaka kuva va ti tizrisa swa nkamanyana a tinhoveni. A mintlhanganu ni ku zrezra a swi va tiyisa kuva va lwisana ni swikazratu. Loko hi ya va pfuna, a matsrhan’wini ya ku kombela mpahla, hi hlamalisiwe hi ku vona leswaku vamakwezru a va kombela mapaxta akuva va ya ku zrezreni. Vhanu lava a va ha ni ku txhava ni ku hlatiyela va sungule ku twa madzrungula lamanene. A swi va hlamalisa loko va vona vhanu lava nga Timboni ta Yehovha na va nyonxile ni ku va ni vonela ledzrinene. Vone a va vaninga ka munyama luwani! (Mat. 5:14-16) A nkhinkhi leyi vamakwezru a va li na yone yi yentxe leswaku van’we ka lava a va li masotxha ya ku kazrata ma dondzra ntiyiso.

Paul: Minkama yimbeni swi djule kuva hi suka tikweni, makhambi mazrazru hi nkamanyana wutsrongo, kambe makhambi mabidzri hi hete lembe hinkwadzru. Makwezru mun’we wa xisati lweyi a nga muzrumiwa a katsrakanye mazritu yezru hi ku hlaya leswi: “A Giliyadi hi dondzre ku beka timbilu tezru ka xiyavelo, ku nga leswi hi swi yentxiki. Kutani ku tsrhika vamakwezru ka swiyimu swa ku fana ni leswiya a swi hi tsrhova timbilu!” Kambe hi nyonxile hikusa nambileswi a hi li ka matiko ya le kusuhi a hi ta tama hi va pfuna vamakwezru va le Libéria.

Anne: Hi Mayu wa 1996 mune kwezru hi hume hi movha lowu a wu tale hi mapapela ya lisima ya Betele. Nkongometo wezru a a li ku famba 16 wa makilometru akuva hi ya tlhasa ka mbangu lowu sizrelelekiki ka tlhelo dzrin’wana dzra doropa. Hi nkama wolowo a mbangu lowu a hi li ka wone wu hlaseliwile. Masotxha lawa a ma hlundzrukile ma sungule ku balesela mpfhukeni ma hi yimisa, ma xixe vazrazru kwezru a movheni, ma va ma teka movha ma famba na Paul. Hi sale na hi nge na ku xi yentxa. Kambe ku nge kungani, Paul a kongome lani a hi li kone na a xixirika ngati hi ka mombo. A ku sunguleni hi pimise leswaku a ve mu balesela, kambe hi swi xiyile leswaku loko a ve mu balesela a a nge ti swi kota ku famba! A a biwe hi mun’we wa musotxha lweyi a mu txhovhiki akuva a mu humexa movheni. Swi hi zrulisile ku tiva leswaku a a nge xilondzra xa xikulu.

Kusuhi ni mbangu lowo, a ku ni movha wa masotxha lowu a wu tale hi vhanu lava a va txhava. Hi txopele movha wolowo, kambe ku hlaya ntiyiso a swi nga nabyali kuva hi kuma mbangu wa kuva hi khoma swi tiya. A mufambisi wa movha a a wu tsrutsrumisa ngopfu lakakuva hi djule ni ku wa. A hi huwelela na hi mu kombela kuva a yimisa movha, kambe leswi a a txhava a nga yimanga. Hi wugamu hi swi kotile ku khoma swi tiya, kambe hi tlhase na hi kazralile ni ku zruzrumela ni mavoko hi kola ka ntamu lowu hi wu tizrisiki.

Paul: Na hi tale hi ntsrhuzri na ni timpahla tezru ti handzrukelile, hi lavisanile hi va hi tivutisa leswaku swi yentxekisa kuyini kuva ha ha ni wutomi. Hi yetlele ka mbangu lowu nga gqeke a tlhelweni ka xithandamoya lexi a xi biwe hi tinhlavhu a matlhelweni ka xone, nakone i xithandamoya lexo mundzruku ka kone a hi ta famba ha xone na hi kongoma a Serra Leoa. Hi nyonxile hi leswi a ha ha ni wutomi, kambe a hi kazrateka ngopfu hi vamakwezru.

Anne: Loko hi tlhase a Betele a doropeni dzra Freetown, a Serra Leoa, hi titwe na hi sizrelelekile nakone hi hlayisiwe ha hombe. Kambe minkama yin’wana a ni pfana ni dzrimuka mintxhumu ya ku biha leyi nga hi humelela. Ku dzringana siku hinkwadzru, a ni tsrhama hi ku txhava ni nga zruli nakone a ni dludleka ngqondho. A swi tikomba ingiki hi loko a ha ha li ka xiyimu lexiya. A wusikwini a ni pfuka na ni zruzrumela ni tlhela ni txhava, na swi ni byela leswaku ingiki kuni ntxhumu wa kukazri wa ku biha wu taka yentxeka. A swi ni kazratela ku hefemula. Paul a a ni xingazra nakone a a khongota na mine. A hi yimbelela tinsimu ku ya tlhasela loko ni yima ku zruzrumela. A ni tivona ingiki hi loko ni nga ha pimisi ha hombe ni leswaku a ni nge he ti swi kota ku tama ni tizra swanga muzrumiwa.

Ni nge ti za ni swi dzrivalile leswi humeleliki. Ka vhiki dzroledzro, hi yamukele marevhixta mabidzri. Dzrin’we ku ve Despertai! dzra 8 ka Junyu wa 1996. A dzri ni nhlokomhaka leyi liki “Como lidar com a síndrome do pânico”. Ka revhixta ledzro ni twisise leswi a swi ni humelela. Revhixta dzrimbeni ku ve A Sentinela dzra 15 Ka Mayu wa 1996, ledzri a dzri ni nhlokomhaka leyi liki: “Como obtêm essa força?” Ka Xihondzro lexo a ku ni mufoto wa phaphalati ledzri a dzri vavisiwile. Nhlokomhaka leyo a yi tlhamuxela leswaku ku fana ni phaphalati ledzri tamaka dzri haha ni ku tidisa nambileswi timpapa ta dzrone ti vavisiwiki, na hine hi nga tama hi yamukela moya wa ku xwenga wa Yehovha akuva hi pfuna vambeni nambiloko hi nga titwi ha hombe hi tlhelo dzra miyanakanyu. Tinhlokomhaka leti ti ni nyike ntamu nakone ti ve swakuda leswi pfaka hi ka Yehovha hi nkama wa kone. (Mat. 24:45) Lexi ni pfuniki a ve ku hamba wusetxhi ka tinhlokomhaka leti fambisanaka ni xiyimu lexi a ni li ka xone ni ku va ti va kusuhi na mine loko ni ti vilela. Hi ku famba ka nkama, ndlela leyi a ni titwa ha yone ya ku hlatiyela ni ku tsrhamela ku yanakanya hi leswi humeleliki yi pumbekile.

Paul: Loko xiyimu xi hi pfumelela ku tlhelela a kaya a Libéria, a hi nyonxe ngopfu swinene. A ku heleni ka 2004 hi tlhanganise kolomu ka 20 wa malembe ka xiyavelo lexi. A yimpi kutani a yi helile. A ku ni kungu dzra ku yakiwa ka Betele ledzrimpshwa. Kambe, na  hi nga swi yimelanga, hi zrambiwe ku ya ka xiyavelo leximpshwa.

Lexo ku ve xikazratu xikulu kwezru. A hi wu zrandzra ngopfu a ndangu wezru wa moya—a hi ta kuyini? Kutani hi dzrimuke nkama lowu hi nga ya a Giliyadi, swi djule kuva hi tsrhika maxaka yezru nakone hi yamukele matovoko manyingi ya Yehovha. Xileswo, hi xi yamukelile xizrambu. Xiyavelo xezru leximpshwa a ku ta va ka tiko dzra le kusuhi, a Gana.

Anne: Hi dzrile ngopfu loko hi suke Libéria. Hi hlamalile loko makwezru lwa duhwaliki nakone a nga ni wutlhazri, a ku: “Hi dzrivalani!” Kambe a game a tlhamuxela a ku: “I ntiyiso leswaku a mi nge ti txhuka mi hi dzrivala, kambe swi djula mi tinyiketela hi mbilu hinkwayu ka xiyavelo xenu leximpshwa. Hikusa i Yehovha a mi nyikiki xiyavelo lexi, xileswo bekani miyanakanyu yenu ka vamakwezru va lani mi yaka kone.” Leswo swi hi tiyise akuva hi tilulamisela ku hamba vanghanu lavampshwa ka tiko ledzri ku nga vatsrongo lava hi tivaka nakone hinkwaswu swi nga swimpshwa.

Paul: Na swi nga tekanga nkama wunyingi, vamakwezru va le Gana va ve ndangu wezru lowumpshwa. Kolanu a ku ni Timboni tinyingi ta Yehovha! Hi dondzre swinyingi ka vamakwezru lavayani lava wupfiki nakone va tiyiki hi tlhelo dzra moya. Ntsrhaku ka loko hi tizre 13 wa malembe a Gana, hi tlhele hi yamukela a xiyavelo leximpshwa. Hi zrambiwe ku ya tizra a Betele dzra le África Oriental, a Quênia. Nambileswi a hi va xuva ngopfu swinene vamakwezru lava hi tizrisaniki navu ka swiyavelo leswi khalutiki, hi ku kahlula hi titwe na hi li kaya ni vamakwezru lava ku dumbeka va Quênia. Nakone hi titwe na hi pfunisa hi ndlela ya kukazri ka nsimu leyi nga yikulu, yi nga ni xivileleko lexikulu.

Anne: Ku fambeni ka malembe ni kumane ni swiyimu swinyingi swa ku kazrata, nakone minkama yin’wana ni txhave ngopfu. Swiyimu leswi tlhanyisanaka nhloko ni leswi nga ni khombo swi nga ha hi vavisa he mizrini ni hi le miyakanywini. A hi sizreleliwe hi ndlela ya hlolana. Loko ni twa pongwe dzra swibalesa, ni twa ndzreni ku tsrimba nakone ni twa ni mavoko yanga ma lelemela. Kambe ni dondzre kuva ni tiseketela hi mpfunu hinkwawu wa Yehovha lowu a hi nyikaka akuva a hi tiyisa, ku patsra ni nseketelo wa vamakwezru. Ni tivonele ha wuswanga leswaku loko hi khomelela ka xiyimiso xezru xa moya, Yehovha a nga hi pfuna ku tama hi va ka xiyavelo xezru.

Paul: “Xana wa xi zrandzra xiyavelo xaku?” Tiko dzra kukazri dzri nga ha va ledzri xongiki, kambe dzri nga ha va mbangu lowu kalaka wu nga sizrelelekanga ni ledzri nga ni khombo. Kutani, i yini lexi ni xi zrandzraka ngopfu ku tlula tiko? I vamakwezru lava zrandzrekaka lava nga ndangu wezru. Nambileswi hi kulisiwiki ni ku va ni mahanyela lama hambaniki, hi ni mayanakanyela man’we. A hi yanakanya leswaku hi zrumeliwe ku ya kutxa vamakwezru, kambe ku hlaya ntiyiso hi hine a hi kutxiwa.

Minkama hinkwayu hi txintxaka xiyavelo, hi vona hlolana, ku nga vamakwezru. Loko ha ha hamba xiyenge xa bandla dzra kukazri, hi ta va ni ndangu ni kaya. Ha tiyiseka leswaku loko hi tama hi dumba Yehovha, a ta hi nyika ntamu hinkwawu lowu hi wu vilelaka.—Filp. 4:13.