1-2. a) I ka xiyimu muni lani swi nga ha hi kazratelaka ku dzrivalela? b) Xana Denise a kombise leswaku awa dzrivalela hi ndlela yini?

 XANA u vona na swi ku kazratela ku dzrivalela van’wana? Ku tala kwezru a swi hi nabyaleli ku dzrivalela loko mhunu a hlaye kumbe ku yentxa ntxhumu lowu wu hi khunguvanyisiki ngopfu. Nambitanu, hi nga swi kota ku hlula matitwela yezru hi va hi dzrivalela. Hi xikombiso, vona leswi humeleliki makwezru wa xisati lweyi a vitaniwaka Denise, a lweyi a kombisiki leswaku awa dzrivalela hi ndlela leyi hlamalisaka. Hi 2017, Denise ni ndangu wake a va ha ku yendzrela Ntsindzra Wa Misava Hinkwayu Wa Timboni Ta Yehovha lowu awa ha ku khanguliwa. Loko va li ku mukeni, a mufambisi wa kukazri wa movha a hluleke ku wu kongomisa a va a gadla movha lowu a ku na Denise ni ndangu wake. Denise a titivalile ka mhangu leyo ya movha. Loko a sisimukile, a gungule leswaku vanake va vavisiwe ngopfu kasi nuna wake Brian, a file. Kutani, loko a dzrimuka leswi humeleliki, Denise a li: “Swi ni tsreme nhlana ni tlhela ni pfilunganyeka.” Ntsrhaku ka leswo, makwezru Denise a gungule leswaku lweyi a a fambisa movha a a nga popswanga nakone a a nga hingeletiwi hi ntxhumu, xileswo a khongote ka Yehovha a kombela leswaku a mu pfuna kuva a zrula.

² A mufambisi lwiyani wa movha a khomiwile nakone a voniwe nandzru hi leswi a dlayiki mhunu ka mhangu liyani. Loko a e kumiwa na a ni nandzru a a ta pfaleliwa djele. Kambe, a tribunali dzri hlaye leswaku mhunu lwiyani a a to pfaleliwa ntsena hi ku ya hi leswi Denise a a ta swi hlaya a tribunali. Denise a li: “A ni titwa ingiki hi loko mhunu e ni pfula swilondzra a ni txheletela munyu wa wunyingi, hikusa a swi djula kuva ni dzrimukela hinkwaswu leswi yentxekiki ka siku ledzriyani dzra ku vavisa a wuton’wini byanga.” Ntsrhaku ka mavhikinyana, swi djule ku va Denise a ya tribunali a ya hlaya leswi humeleliki na a li mahlweni ka wanuna lwiyani, lweyi a tisiki ku vaviseka  ndangwini wake. Xana Denise a te yini? A kombele leswaku muyavanyisi a dzrivalela wanuna lwiyani. b Loko a hete ku vulavula, muyavanyisi a sungule ku dzrila na a hlaya leswi: “Ka 25 wa malembe hinkwawu lawa ni tizraka swanga muyavanyisi, a ni ngi sama ni swi vona swa ku fana ni leswi lani tribunali. A ni ngi sama ni yingela maxaka ya lweyi a vavisiwiki ma tsretsrelela mhunu lweyi a va tiseliki ku vaviseka. A ni ngi sama ni twa mazritu ya lizrandzru ni ku dzrivalela.”

 3. I yini lexi pfuniki Denise kuva a dzrivalela?

³ I yini lexi pfuniki Denise kuva a dzrivalela? A yanakanyisise hi lidzrivalelo dzra Yehovha. (Mik. 7:18) Loko hi kombisa ku tlangela ka ndlela leyi Yehovha a hi dzrivalelaka ha yone, hi susumeteleka ku dzrivalela vhanu vambeni.

 4. I yini leswi Yehovha a djulaka leswaku hi swi yentxa? (Vaefesa 4:32)

⁴ Yehovha a djula leswaku hi tiyimisela ku dzrivalela van’wana ku fana ni leswi yene a dzrivalelaka mun’wana ni mun’wana wezru. (Dondzra Vaefesa 4:32.) Yehovha a yimela kuva hi dzrivalela hinkwavu lava hi khunguvanyisaka. (Amaps. 86:5; Luk. 17:4) Ka xidondzro lexi, hi ta vona mintxhumu yizrazru leyi nga hi pfunaka kuva hi dzrivalela.

U NGA BAKANYI NDLELA LEYI U TITWAKA HA YONE

 5. Hi ku ya hi Amaproverbia 12:18, hi nga ha titwisa kuyini loko mhunu a hi khunguvanyisile?

⁵ Swi nga yentxeka hi khunguvanyeki ngopfu swinene hi kola ka leswi munghanu kumbe xaka dzrezru dzri swi hlayiki kumbe ku swi yentxa. (Amaps. 55:12-14) Minkama yimbeni a ku vaviseka loku hi ku twaka ku nga ha fana ni loko hi tlhaviwi hi mukwa. (Dondzra Amaproverbia 12:18.) Kumbexana hi nga ha zama ku swi ba hi makatla kumbe ku bakanya matitwela yezru. Kambe ku yentxa leswo, a swi to fana ni loko hi tlaviwi hi mukwa hi va hi wu tsrhika kolanu hi nga wu susi. Hi lani ku fanaka, a hi nge yimeli kuva ku vaviseka loku hi ku twaka ku nyamalala loko hi bakanya ndlela leyi hi titwaka ha yone.

 6. Hi fanela ku yangulisa kuyini loko mhunu a hi hlundzrukisa?

⁶ Loko mhunu a hi khunguvanyisa, xa ku sungula hi tekela ku hlundzruka. A Bibele dzra pfumela leswaku minkama yimbeni hi nga ha hlundzruka. Kambe dzri tlhela dzri hi dzrimuxa leswaku matitwela lawo lama hoxekiki a ma fanelanga kuva ma hi lawula. (Amaps. 4:4; Efe. 4:26) Ha yini? Hikusa matitwela yezru hakanyingi ma nga hi yentxa hi hamba mintxhumu leyi hi nga ha gamaka hi tisola ha yone. A mahlundzru a ma ngi sama ma va ni mabindzru lamanene. (Yak. 1:20) Dzrimuka leswaku a ku hlundzruka swi sukela ka matitwela, kambe ku tsrhama na u hlundzrukile wo tihlawulela.

 7. He wani matitwela man’wana lawa hi nga ha vaka na wone loko mhunu wa kukazri a hi khunguvanyisa?

⁷ Loko hi khomiwe hi ndlela ya ku biha, hi nga ha va ni matitwela man’wana ya ku vavisa. Hi xikombiso, makwezru wa xisati lwa vitaniwaka Ann a li: “Loko na ha li ntsrongo, papayi a tsrhike mamana kutani a txhata ni wansati lweyi a a tizra kaya. Ni titwe na ne sala wuswanga. Hi ku landzrela va ve ni vana, kutani ni titwe na ni nga ha li wa ntxhumu ka papayi. Ni kule na ni tivona na ni nga ha djuliwi.” Makwezru wa kukazri wa xisati lwa vitaniwaka Georgette a tlhamuxela ndlela leyi a titwiki ha yone loko nuna wake a nga ha dumbeki kwake. A li: “Ku sukela wutsrongwanini a hi li tampa ni xikandarinya. A hi tizra xikan’we swanga maphayona! Leswo swi ni tsrhove mbilu.” Makwezru mun’wana wa xisati lwa vitaniwaka Naomi a li: “A ni ngi sama ni swi yanakanya leswaku nuna wanga a  nga txhuka a ni khunguvanyisa. Loko a pfumelile leswaku a tsrhamela ku hlalela pornografiya a va a ni tlhotela ni titwe na ni kanganyisiwile.”

 8. a) He swini swivangelo swin’wana leswi hi yentxaka hi dzrivalela vambeni? b) Hi pfuneka hi ndlela yini loko hi dzrivalela? (Tlhela u vona ni bokisi ledzri liki: “ Hi Nga Yentxa Yini Loko Mhunu A Hi Yentxele Ntxhumu Lowu Hi Khunguvanyisiki?”)

⁸ A hi nge swi koti ku lawula leswi van’wana va swi hlayaka kumbe va hi yentxelaka swone, kambe hine hi nga dzringisa ku lawula ndlela leyi hi yangulaka ha yone. Nakone ndlela leyinene leyi hi nga yangulaka ha yone i ku dzrivalela. Ha yini? Hikusa ha mu zrandzra Yehovha nakone yene a djula leswaku hi dzrivalela van’wana. Loko hi tsrhama na hi hlundzrukile hi va hi nga va dzrivaleli vambeni swi nga ha yentxeka hi wugamu hi teka swiboho leswi hoxekiki kumbe kuva hi xaniseka hi le mizrini. (Amapr. 14:17, 29, 30) Vona xikombiso xa makwezru wa xisati lwa vitaniwaka Cristine. A li: “Loko ni vaviseka, a ni n’wayiteli ngopfu. Ni talisa ku da swakuda leswi nga nyikaniki lihanyu. A ni kumi wuzrongo lebyi yaneliki, swa ni kazratela ku lawula matitwela yanga nakone hi ku famba ka nkama leswi swi khumba wukati byanga ni ndlela leyi ni hanyisanaka ha yone ni vambeni.”

 9. Ha yini hi fanela ku tsrhika xiviti?

⁹ Nambiloko mhunu lweyi a hi khunguvanyisiki a nga hi kombeli lidzrivalelo, hi nga yentxa xa kukazri akuva hi pumba ku vaviseka loku a hi vangeliki kone. Hi ndlela yini? Georgette lweyi hi buliki ha yene ku sunguleni a li: “Swi teke nkamanyana, kambe ni beke ku hlundzruka ni xiviti hi tlhelo leswi a ni li na swone hi khale hi nuna wanga. Swanga mabindzru ni ve ni ku zrula lokukulu.” Loko hi beka xiviti hi tlhelo hi va na hi sivela mbilu yezru akuva yi nga honiwi hi mahlundzru, leswi nga ha khumbaka ndlela leyi hi hanyisanaka ha yone ni van’wana. Loko hi tingawula mahlundzru hi va na hi tsrhika ku pimisa hi mhaka leyi yi hi khunguvanyisiki, hi va hi tikholisa hi ku ya mahlweni hi tihanyela wutomi byezru na hi nyonxile. (Amapr. 11:17) Kambe swi li yini loko u titwa na u nge si na tiyimisela ku dzrivalela?

KU LWISANA NI MATITWELA YAKU

10. Ha yini swi djula kuva hi tinyika nkama wa kuva hi hola ka ndlela leyi hi titwaka ha yone? (Tlhela u vona ni mifoto.)

¹⁰ Xana u nga yentxa yini akuva u tsrhika ku hlundzruka ni ku khunguvanyeka? Hi xikombiso, mhunu lweyi a vavisiwiki mizrini swi djula nkama kuva swi tlhela swi mu yampswela. Hi la ku fanaka, swi djula nkama akuva hi hola ka ndlela leyi hi titwaka ha yone na hi nge si na mu dzrivalela hi ku helela mhunu lweyi a hi khunguvanyisiki.—Ekles. 3:3; 1 Pet. 1:22.

11. Xana xikhongoto xi nga ku pfunisa kuyini leswaku u kota ku dzrivalela?

 ¹¹ Khongota u kombela Yehovha akuva a ku pfuna leswaku u dzrivalela. c Ann lweyi hi buliki ha yene ku sunguleni a tlhamuxela ndlela leyi xikhongoto xi mu pfuniki ha yone. A li: “Ni kombele Yehovha akuva a dzrivalela mun’wana ni mun’wana a ndangwini wezru hi kola ka mintxhumu leyi hi kalaka hi nga yi yentxanga ha hombe. Kutani ni tsralele papayi ni nsati wake papela ni va byela leswaku ni va dzrivalelile.” Ann awa pfumela leswaku ku yentxa leswo a swi nga nabyali. Kambe a li: “Ni dumba leswaku ku dzringisa kwanga ka ku yetisela ku dzrivalela ka Yehovha, papayi ni nsati wake va ta susumeteleka ku dondzra leswi yengetelekiki ha Yehovha.”

12. Ha yini hi fanela ku dumba Yehovha a matsrhan’wini ya matitwela yezru? (Amaproverbia 3:5, 6)

¹² Dumba Yehovha ku nga li matitwela yaku. (Dondzra Amaproverbia 3:5, 6.) Minkama hinkwayu Yehovha awa swi tiva leswi nga swinene kwezru. (Eza. 55:8, 9) Nakone ni siku ni dzrin’we a nge txhuki a hi kombela ku yentxa ntxhumu lowu taka hi vavisa. Xileswo, loko a hi kombela ku va lava dzrivalelaka hi nga dumba leswaku leswo swi pfuna hine. (Amaps. 40:4; Eza. 48:17, 18) Hi tlhelo dzrin’wana, loko hi dumba ndlela leyi hi titwaka ha yone swi nga yentxeka hi nga swi koti ku dzrivalela. (Amapr. 14:12; Yer. 17:9) Naomi lweyi hi vulavuliki ha yene ku sunguleni, a li: “A ku sunguleni a ni vona na swi fanelile kuva ni nga mu dzrivaleli nuna wanga hi leswi a hlaleliki pornografiya. A ni txhava leswaku a ta tlhela a ni khunguvanyisa kumbe ku dzrivala leswaku a hone ku ya tlhasela kwini, ni va ni yanakanya leswaku Yehovha awa yi twisisa ndlela leyi ni titwaka ha yone. Kambe ni sungule ku xiya leswaku leswi Yehovha a twisisaka ndlela leyi ni titwaka ha yone, a swi hlayi swone leswaku a pfumelelana na yone. Awa ma tiva matitwela yanga ni leswaku swi teka nkama kuva swi khaluta, kambe a tlhela a djula leswaku ni dzrivalela van’wana.” d

NDLELA LEYI HI NGA TXUTXELAKA MATITWELA LAMANENE HA YONE

13. Hi ku ya hi Varoma 12:18-21, xana hi fanela ku yentxa yini?

¹³ Loko hi dzrivalela mhunu lweyi a hi khunguvanyisiki ngopfu, hi djula ku yentxa leswi tlulaka  kuva hi nga ha khaneli hi leswi yentxekiki. Loko a li leswaku lweyi a hi khunguvanyisiki i makwezru lwa nga mukriste wa xinuna kumbe wa xisati, a nkongometo i ku kondletela ku zrula. (Mat. 5:23, 24) Hi fanela ku hlawula ku pfaleta mahlundzru hi timpswalu ni xiviti hi ku dzrivalela. (Dondzra Varoma 12:18-21; 1 Pet. 3:9) I yini lexi nga hi pfunaka ku yentxa leswo?

14. I yini leswi hi fanelaka ku tikazratela ku swi yentxa nakone ha yini?

¹⁴ Hi fanela ku tikazratela ku vona mhunu lweyi a hi khunguvanyisiki hi lani Yehovha a mu vonaka ha kone. Yehovha a hlawula ku vona leswi nga swinene ka vhanu. (2 Makr. 16:9; Amaps. 130:3) Hi ntolovelo hi ta kuma leswi hi swi djulaka ka vhanu, a nga ha va leswinene kumbe leswi bihiki. Loko hi djula ku kuma leswinene ka vhanu swi ta hi nabyalela ku va dzrivalela. Hi xikombiso, makwezru mun’wana lwa vitaniwaka Jarrod a li: “Swi ni nabyalela ngopfu ku dzrivalela makwezru wa kukazri loko ni pimanisa leswi a ni honeliki swone ni mintxhumu ya yinyingi ya ku xonga leyi ni yi zrandzraka kwake.”

15. Ha yini swi li swinene ku byela lweyi a ku khunguvanyisiki leswaku u mu dzrivalelile?

¹⁵ Ntxhumu wun’wana wa lisima lowu u fanelaka ku yanakanya ha wone ni ku wu yentxa i ku va u byela mhunu yelweyo leswaku u mu dzrivalelile.  Ha yini? Xiya leswi Naomi lweyi hi buliki ha yene ku sunguleni a swi hlayaka, a li: “Nuna wanga a ni vutise a ku: ‘Xana u ni dzrivalelile?’ Loko ni pfule nomu akuva ni hlaya leswaku ‘na ku dzrivalela’, ni tiphizrile, ni xiye leswaku a ni mu dzrivalelanga na swi sukela mbilwini. Kambe hi ku famba ka nkama, ni swi kotile ku hlaya mazritu lamazrazru ya ntamu, ‘na ku dzrivalela’. Loko ni mu dzrivalelile, nuna wanga a xiririke minyembeti, ni hlamalisiwe ngopfu hi ndlela leyi a titwiki na a ntsrhunxeke ha yone hi mazritu yanga, kutani na mine ni kume ku zrula. Ku sukela kolanu ni tlhele ni tikazratela ku mu dumba nakone hi tlhele hi va vanghanu lavakulu.”

16. Xana u dondzre yini mayelanu ni kuva u kota ku dzrivalela?

¹⁶ Yehovha a djula leswaku hi va lava dzrivalelaka. (Kol. 3:13) Nambitanu, swi nga ha kazrata ku dzrivalela van’wana. Kambe hi ngo swi kota loko hi nga kanyi matitwela yezru ni kuva hi hamba minzamu ya ku tsrhika mahlundzru. Ntsrhaku ka leswo hi ta kota ku txutxela ku va ni matitwela lamanene.—Vona bokisi ledzri liki: “ Mintxhumu Yizrazru Leyi Nga Hi Pfunaka Ku Va Lava Dzrivalelaka.”

YANAKANYISISA HI MABINDZRU YA KU DZRIVALELA

17. He wani mabindzru lawa hi ma kumaka loko hi dzrivalela?

¹⁷ Hi ni swivangelo swinyingi swa ku va hi dzrivalela. Xiya swin’we swa swone. Xa ku sungula, hi yetisela hi tlhela hi nyonxisa Yehovha Papayi wezru lwa nga ni timpswalu. (Luk. 6:36) Xa wubidzri, hi kombisa leswaku ha ku tlangela ku dzrivalela ni wumbilu lebyi Yehovha a hi kombisiki byone. (Mat. 6:12) Nakone xa wuzrazru, hi tikholisa hi lihanyu ledzrinene nakone wunghanu byezru ni vhanu van’wana byi tama byi tiya.

18-19. I yini leswi nga ha yentxekaka hi ku va hi dzrivalela?

¹⁸ Loko hi dzrivalela van’wana hi nga ha kuma matovoko lawa a hi nga ma yimelanga. Hi xikombiso, xiya leswi humeleliki Denise lweyi hi vulavuliki ha yene ku sunguleni. Nkama lowu a va li ku thetheni Denise a a nga swi tivi leswaku wanuna lweyi a hambiki mhangu a a kunguhati ku tisunga loko va gama ku thethisiwa, kambe a khumbeke ngopfu loko Denise a mu dzrivalelile lakakuva a sungula ku dondzra Bibele ni Timboni ta Yehovha.

¹⁹ Hi nga ha vona leswaku ku dzrivalela mhunu i yin’we ya mintxhumu ya ku kazrata ngopfu ku yi yentxa, kambe ku nga ha tlhela ku va ntxhumu lowu nga ha hi nyonxisaka ngopfu swinene. (Mat. 5:7) Xileswo, ingiki hinkwezru hi nga yentxa hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka akuva hi yetisela ku dzrivalela ka Yehovha.