Skip to content

Skip to table of contents

A selula dzra levedura dzri hambiwe hi ndlela ya ku hlamalisa swinene. Dzri ni núcleo ledzri nga ni DNA ni mitxhini ya yitsrongo leyi tizrisanaka, yi hlelaka, yi fambisaka ni ku txintxa mamulekula. Mintxhumu leyi hinkwayu yi yentxa leswaku selula ledzri dzri kota ku hanya.

Leswi Wutomi Byi Hi Byelaka Swone

Leswi Wutomi Byi Hi Byelaka Swone

Lani misaveni ku ni mintxhumu yinyingi leyi hanyaka, yi kulaka, yi fambafambaka yi tlhela yi pswalanana. Leswo swi yentxa misava yi va mbangu wa ku xonga ni wa ku hlawuleka. Nakone namunhla vhanu va tiva swinyingi mayelanu ni mintxhumu leyi ku tlula nkama wini na wini. A wutomi byi hi byela yini mayelanu ni ndlela leyi byi sunguliki ha yone? Vona leswi landzrelaka:

Leswi mintxhumu leyi hanyaka yi tsrhamisisiki xiswone swi komba leswaku yi ve ni Muvumbi. A mintxhumu leyi hanyaka yi vumbiwa hi mintxhumu yitsrongo leyi vitaniwaka maselula. A maselula ma yentxa mintizro yinyingi ya ku zrazrangana akuva hi tama hi hanya hi tlhela hi pswalanana. Nakone leswo swa yentxeka nambi ka mintxhumu leyitsrongo swinene leyi hanyaka. Hi xikombiso, yanakanya hi fermentu dzra ku hamba mapawu, dzri ni levedura, ku nga muxaka wa kukazri wa xipungwana lexi xo ko va ni selula dzrin’we ntsena. A selula dzra xipungwana lexi loko dzri dzringanisiwa ni dzra mhunu ingiki a hi dzra ntxhumu. Kambe a selula dzra xone dzri zrazrangane ngopfu swinene. A selula dzra levedura dzri ni DNA ledzri hlelekiki a ndzreni ka dzrone. Dzri ni switxhinana leswi ndzrulutaka mamulekula ma va swakuda akuva dzri tama dzri hanya. Loko selula ledzri dzri heleliwa hi swakuda a ntizro wa dzrone wa pumbeka dzri va dzri yentxa ingi hi loko dzre yetlela. Hi leswi yentxaka leswaku a fermentu dzri hlwela ku bola. Kutani loko dzri tlhela dzri tizrisiwa akuva ku hambiwa mapawu, selula ledzri dzri tlhela dzri sungula ku tizra.

I khale na vasiyentixta va dondzra selula dzra levedura akuva va twisisa ndlela leyi maselula ya vhanu ma tizraka ha yone. Kambe va ha ni swinyingi swa ku swi dondzra. Ross King, prisori wa inteligência artificial wa univhersidadi dzra tecnologia Chalmers, a Suécia, a hlaya leswi: “A hi na vativi vanyingi va biologia lava nga hi pfunaka ku twisisa ndlela leyi selula dzra dzritsrongo dzra levedura, dzri tizraka ha yone.”

U swi vonisa kuyini? Kuva selula dzritsrongo dzra ku fana ni dzra levedura dzri zrazranganile, xana a swi kombisi leswaku ku ni Muvumbi? Kumbexana a selula ledzro dzre titumbulukela?

A wutomi byi tikomba byi ve ni Muvumbi. A DNA dzri vumbiwa hi mamulekula lawa ma vitaniwaka manukleyotidiyu. Selula dzrin’wana ni dzrin’wana dzra mhunu dzri ni kolomu ka 3.2 bilhões wa manukleyotidiyu. A manukleyotidiyu lawa hi wone ma yentxaka leswaku maselula ma kota ku hamba maenzima ni maproteyina.

Swi nga kazrata ngopfu swinene kuva ntlawa wa manukleyotidiyu wu kota ku tihambela DNA ha wuswawone.

A ntiyiso wa mhaka hi leswaku a vasiyentixta a va na wumboni lebyi kombaka leswaku mintxhumu leyi hanyaka yi sukele ka ntxhumu lowu kalaka wu nga na wutomi.

A wutomi bya vhanu byi hlawulekile. Hine vhanu hi ni wuswikoti bya ku londzrovota wutomi hi lani hi nga kotaka ha kone, ku nga wuswikoti lebyi swivumbiwa swin’wana swi kalaka swi nge na byone. Hi ni wuswikoti bya ku hamba mintxhumu, ku hungata ni ku kombisa mintlhaveko. Hi ni wuswikoti bya ku twisisa, ku twa wunandzri, ku nun’hwela, mpfumawulu, ku vona mivala ni bya ku zrandzra ku vona mimbangu ya ku xonga. Hine hi tlhela hi hamba makungu mayelanu ni wumundzruku hi tlhela hi va ni nkongometo hi wutomi.

U swi vonisa kuyini? Xana matsrhamela lawa me titumbulukela kwezru hi leswi a hi ma vilela akuva hi tama hi hanya ni ku pswalanana? Kumbe leswo swi kombisa leswaku a wutomi i nyiko leyi pfaka he ka Muvumbi lweyi a hi zrandzraka?