1. Hi wini ntiyiso wa ku nyonxisa lowu Bibele dzri hi dondzrisaka wone ha Yehovha?

XANA a wu ta nyonxela kuva va ku yavanyisa hi ku ya hi nhlonge yaku, tsrhamela dzra wuso byaku kumbe hi ku ya hi tsrhamela dzra mizri waku? Swi tikomba a wu nga ti swi nyonxela. Swa nyonxisa ku tiva leswaku Yehovha a nga txhuki a swi yentxa! A vona ku tlula leswi mahlu ya nyama ma swi vonaka. Hi xikombiso, loko Samuwele a lavisise vana va Yese, a nga vonanga leswi Yehovha a swi voniki. Yehovha a a byele Samuwele leswaku mun’we wa vana va Yese a a ta va hosi ya Israyele. Kambe hi wini wa kone? Loko Samuwele a vone Eliyabe, mativula ya Yese a hlaye leswi: ‘Hakunene lweyi i mutotiwa wa Yehovha.’ Eliyabe a a ni xiyimu xa ku fanekela ku va hosi. Kambe ‘Yehovha a ku ku Samuwele: U nga lavise liso lakwe, kumbe xiyimu xakwe xa ku leha; hikusa ndzri mu yalile’. Hi nga dondzra yini ka leswo? Yehovha a ye mahlweni a ku: ‘Hikuva mhunu a lavisa leswi vonekaka le handle, kambe Yehovha a lavisa mbilu.’​—1Sa 16:1, 6, 7.

2. Hi ku ya hi Yohan 7:24, ha yini hi nga fanelanga ku yavanyisa vhanu hi ku ya hi ku languseka kwavu ka le handle? Kombisa.

² Leswi hi nga hetisekangakiki, hinkwezru hi byekamele ka ku yavanyisa van’wana hi ku ya hi ku languseka kwavu ka le handle. (Dondzra Yohan 7:24.) Kambe a hi nge tive leswi mhunu a nga xiswone ntsena hi leswi matihlo yezru ma kotaka ku swi vona. Hi xikombiso, yanakanya hi dotori lweyi a nga ni wutivi a tlhela a va ni mfambu a ntizrweni wakwe. Xana a nga tiva leswi kazrataka mbabyi ntsena hi ku yi langusa? Im-him. Ku sungula, a fanela ku yingiseta hi wunyaminyami loko mbabyi yi mu tlhamuxela leswi yi titwisaka xiswone. Swi nga ha djula leswaku a mu hamba raio X akuva a ta vona xiyimu xakwe xa le ndzreni. Loko dotori a nga swi yentxi leswo a nga ha mu nyika mizri leyi ngeke yone. Hi ndlela leyi fanaka, a hi nge swi koti ku va tiva ha hombe vamakwezru  ntsena hi leswi hi swi vonaka hi le handle. Hi fanela ku lavisisa ngopfu leswi hakunene va nga xiswone hi le ndzreni. I ntiyiso leswaku a hi na wuswikoti bya ku dondzra timbilu. Xileswo, a hi nge va tivi hi ku helela vamakwezru ku fana ni ndlela leyi Yehovha a va tivaka ha yone. Kambe hi nga yentxa hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka akuva hi mu yetisela. Hi nga swi yentxisa kuyini?

3. Xana swiyentxakalo swa Bibele leswi nga ka xidondzro lexi swi nga hi pfunisa kuyini ku yetisela Yehovha?

³ Xana Yehovha a va khomisa kuyini valandzreli vakwe? Wa va yingiseta. Awa swi twisisa swiyimu swavu ni minsusumeto yavu nakone a va twela wusiwana. A hi voneni leswi Yehovha a swi yentxisiki xiswone ka Yonasi, Eliya, Agari na Loti. Swiyentxakalu leswo swi ta hi komba leswaku hi nga mu yetiselisa kuyini Yehovha loko hi tizrisana ni vamakwezru.

4. Ha yini a hi ta yavanyisa Yonasi hi ndlela leyi hoxekiki?

⁴ Hi vonela dzrezru ledzri nga hetisekangakiki, hi nga ha pimisa leswaku Yonasi a a nga dumbeki ni leswaku a a nga faneliwi hi ku dumbiwa. Yehovha a mu nyike nawu lowu kongomiki wa leswaku a fanela ku ya Ninive a ya zrezra dzrungula dzra ku yavanyisiwa ka wone. Kambe a matsrhan’wini ya ku yingiseta, Yonasi a khwele boti ledzri a dzri ya mbangu lowu hambaniki ni lowu Yehovha a mu zrumeliki kone, ‘a kule ni mombo wa Yehovha’. (Yn 1:1-3) Xana a wu ta nyika Yonasi mukhandlu wa ku tlhela a hetisisa xiyavelo lexo? Swi nga yentxeka a wu nga ha ti mu nyika. Kambe Yehovha a mu nyikile.​—Yn 3:1, 2.

5. I yini u nga swi dondzraka ha Yonasi ka mazritu yakwe lama kumekaka ka Yona 2:1, 2, 9?

⁵ A xikhongotweni xakwe, Yonasi a kombise leswi hakunene wumhunu byakwe byi nga xiswone. (Dondzra Yona 2:1, 2, 9.) Xikhongoto lexi—xi nga xin’we ka swinyingi leswi Yonasi a swi yentxiki—xi kombisa leswaku a a nga li ntsena mhunu lweyi a tsrutsrumiki xiyavelo xa kukazri. Mazritu ya Yonasi ma kombisa leswaku a a li mhunu wa ku titsrongahata, wa ku tlangela ni lweyi a tiyimiseliki ku yingiseta Xikwembu Nkulukumba. Yehovha a nga lavisisanga xihoxo xa Yonasi. A matsrhan’wini ya leswo, a yingisete xikhongoto xakwe nakone a tame a mu tizrisa swanga muprofeta.

6. Ha yini swi pfuna kuva hi tikazratela ku yingelisisa hi wunyaminyami?

⁶ Akuva hi yingiseta van’wana hi wunyaminyami, hi fanela ku va lava titsrongahataka ni ku tlhela hi lehisa mbilu. Ku ni swivangelo swizrazru leswi yentxaka swi pfuna ku tikazratela ku yentxa swoswo. Xa ku sungula, swi ta  pumba ku va hi pimisa leswi nga liki swone hi vambeni. Xa wubidzri, hi nga ma twisisa ku yampswa matitwela ya makwezru ni leswi mu yentxaka a titwisa xiswoswo, leswo swi ta hi pfuna ku mu kombisa ntwela-wusiwana. Xa wuzrazru, kumbexana hi nga mu pfuna kuva a titiva ku yampswa. Minkama yimbeni, mhunu o kota ku twisisa leswi a titwisaka xiswone loko a tlhamuxela vambeni matitwela yakwe. (Pr 20:5) Nkulu wa kukazri wa le Ásia a hlaye leswi: “Ni same ni yentxa xihoxo xa ku khanela na ni nga si na twa dzrungula hinkwadzru. Siku dzrin’wana, ni byele makwezru wa xisati leswaku a fanela ku yampswisa ndlela leyi a hlamulaka ha yone a mintlhanganwini. Ntsrhaku, ni gungule leswaku a ni xikazratu ka ku dondzra, ni leswaku akuva a hlamula swi djula leswaku a tikazrata.” Leswi swi kombisa lisima dzra kuva vakulu va “yingela” na va nga si na nyikela xilayu.​—Pr 18:13.

7. I yini leswi u swi dondzriki ka ndlela leyi Yehovha a tizrisaniki ha yone na Eliya?

⁷ A hi vamakwezru hikwavu lava kotaka ku tlhamuxela van’wana leswi va titwisaka xiswone. Swi nga yentxeka va titwisa xileswo hi mhaka ya ndlela leyi va kulisiwiki ha yone, ntumbuluku wavu kumbe wumhunu byavu. Hi nga yentxa yini akuva va ntsrhunxeka ku hi pfulela xifuva xavu? Dzrimuka ndlela leyi Yehovha a tizrisaniki ha yone na Eliya loko a tsrutsruma Jezabele. Swi teke masiku manyingi ku ta tlhasa lani Eliya a byeliki Tatana wakwe wa le matilweni ndlela leyi a titwaka ha yone. Yehovha a yingisete hi wunyaminyami. Ntsrhaku, a tiyise Eliya ni ku mu nyika ntizro wa lisima akuva a wu yentxa. (1Th 19:1-18) Hi ndlela leyi fanaka, swi nga ha teka nkama akuva makwezru a ntsrhunxeka ku ku pfulela xifuva xakwe. Hi nga tiva leswi makwezru a titwisaka xiswone ntsena loko a hi tlhantlhela xifuva xakwe. Loko hi lehisa mbilu ku fana na Yehovha, vamakwezru va ta ya va hi dumba. Loko va tiyimisele ku hi byela matitwela yavu, hi fanela ku va yingiseta hi wunyaminyami.

8. Hi ku ya hi Genesis 16:7-13, Yehovha a mu pfunise kuyini Agari?

⁸ Agari, nandzra wa Sarai, a kombise wuphunta ntsrhaku ka ku va nsati wa Abrahamu. Loko a ve ni khuzri a sungule ku dzrela Sarai hi leswi a a nga li na vana. Xileswo, Sarai a sungule ku hlupha Agari. Mintxhumu yi kazrate ngopfu lakakuva Agari a tsrutsruma. (Gn 16:4-6) Swanga vhanu va ku kala ku hetiseka, swi nga ha tikomba ingiki Agari a a li wansati wa nsele, lweyi a a tsrhovela leswi a swi byalile. Kambe Yehovha a vone leswi yengetelekiki ka Agari. A zrumele ntsrumi yi ya ka Agari. Loko yi mu kumile, yi mu pfune kuva a txintxa mayanakanyela yakwe ni ku tlhela yi mu tovokisa. Agari a xiyisise ndlela leyi Yehovha a mu hlayisiki ha yone ni leswaku Yehovha a a xi twisisa xiyimu xakwe. Hi leswo swi mu yentxiki a mu vitana Xikwembu lexi vonaka ni ‘lweyi afaka a ndzri vona’.​—Dondzra Genesis 16:7-13.

9. Ha yini Yehovha a kombise Agari timpswalu?

⁹ I yini leswi Yehovha a swi voniki ka Agari? A a tiva hinkwaswu leswi mu yentxekeliki wuton’wini. (Pr 15:3) Agari a a li mu-Egipta lweyi a a tsrhama ni va-Heberu. Xana minkama yimbeni a a titwa na a nga djuliwi? Xana a a xuva va le kaya? Handle ka leswo, a a nga li yene ntsena nsati wa Abrahamu. A minkameni ya khale, van’we ka vavanuna va ku dumbeka va ve ni vavasati. Kambe leswo a ku nga li nkongometo wa Yehovha. (Mt 19:4-6) Hi mhaka yoleyo, a swi hi hlamalise ku vona leswaku ka mindangu leyo, leyi a ku ni vasati lava tlulaka mun’we, a ku ni xikwele ni ku nyenyana. Yehovha a swi vone swi bihile kuva Agari a yeyise Sarai. Kambe Yehovha a kombise Agari timpswalu hi leswi a a twisisa xiyimu xakwe ni matitwela yakwe.

10. Hi nga va tivisa kuyini vamakwezru ha hombe?

 ¹⁰ Hi nga yetisela Yehovha hi ku tikazratela ku twisisana. Dzringeta ku tiva vamakwenu ha hombe. Bula na vone na mintlhanganu yi nga si na sungula ni loko yi helile, tizra na vone nsin’wini, loko swi koteka, va zrambe ka xifihlulu. Loko u yentxa leswo, u nga ha gungula leswaku makwezru lweyi a tikombaka ingiki a ni mona hi ntiyiso wa kone o va ni tingana; ni leswaku makwezru lweyi u yanakanyaka leswaku a zrandzra mintxhumu leyi vonekaka a ni malwandla; kumbe leswaku ndangu lowu tsrhamelaka ku xwela a mintlhanganwini wu langutana ni nkaneto. (Yb 6:29) Swi le livaleni leswaku a hi fanelanga hi va ni tsrolo kumbe ku tipeta timhakeni ta vambeni. (1Tm 5:13) Kambe i swinene kuva hi tiva switsrongo hi wutomi bya vamakwezru ni leswi va yentxaka va va ni wumhunu lebyo.

11. Ha yini vakulu va fanela ku ti tiva ha hombe tihamba?

¹¹ Ngopfu-ngopfu vakulu va fanela ku va tiva ha hombe vamakwezru lava va va vonelelaka. Vona xikombiso xa Artur lweyi a a tizra swanga mulaviseli wa muganga. Yene ni nkulu mumbeni va ye pfuxela makwezru lweyi a a tikomba na a ni tingana. Artur a li: “Hi gungule leswaku a luzekeliwe hi nuna ntsrhakunyana ka loko va txhatile. Nambiloko a langutane ni mintlhontlho, a kote ku wundla vanakwe vabidzri va van’hwanyana a ntiyisweni, nakone ha wubidzri byavu va tizrela Yehovha hi ku dumbeka. Kambe swoswi a kazratiwa hi matihlo ni ku tlhela a va ni gome. Nambitasu, a ngi ngi heleliwa hi lipfumelo ni lizrandzru dzrakwe ha Yehovha. Hi xiye leswaku a hi ni swinyingi swa ku swi dondzra ka xikombiso lexinene xa makwezru lweyi.” (Flp 2:3) Mulaviseli lweyi wa muganga a yetisele Yehovha. Yehovha wa ti tiva tihamba takwe ni ku vava loku yin’wana ni yin’wana yi ku twaka. (Eks 3:7) Loko vakulu va ti tiva ha hombe tihamba, swi ta va nabyalela ku ti nyika mpfunu lowu ti wu vilelaka.

12. Ha yini swi ve swinene ka makwezru Yip Yee ku tiva ku yampswa xiyimu xa makwezru wa kukazri wa le bandleni dzrakwe?

¹² Swi nga yentxeka a bandleni ku ni makwezru lweyi u mu vonaka na a hlundzrulana swinene. Kambe loko u ya u mu tiva ha hombe, swi nga yentxeka u mu twisisa ku yampswa. Vona leswi makwezru wa xisati lweyi a vitaniwaka Yip Yee, lweyi a tsrhamaka Ásia a swi hlayiki: “Makwezru wa kukazri wa xisati wa le bandleni dzranga a a ni mukhuva wa ku kwangula loko a khanela. A ni pimisa leswaku a nga na xihlonipho. Kambe siku ledzri ni humiki na yene nsimu, a ni byeli leswaku a a pfunisa vapswele vakwe ku xavisa tihlampfi a bazara. Akuva a kota ku xaveliwa, a a fanela ku kwanguluka.” Yip Yee a tlhele a ku: “Ni dondzre leswaku, loko ni djula ku twisisa vamakwezru ni fanela ku va tiva ha hombe.” I ntiyiso leswaku leswo swi djula ku tikazrata.  Kambe loko hi yingiseta xilayu xa Bibele xa kuva hi ‘tiyanamisa’, hi ta kota ku yetisela Yehovha, lweyi a zrandzraka ‘vhanu hinkwavu’.​—1Tm 2:3, 4; 2Ko 6:11-13.

13. Hi ku ya hi Genesis 19:15, 16, i yini leswi tintsrumi ti swi yentxiki loko Loti a dzrivateka, nakone ha yini?

¹³ Hi nkama lowu Loti a a fanela ku teka xiboho a wuton’wini byakwe, a hlwele ku yingiseta nkongomiso wa Yehovha. Tintsrumi tibidzri ti mu yendzrelile ti mu byela leswaku yene ni ndangu wakwe a va fanela ku suka Sodoma. Ha yini? Tintsrumi ti mu byele leswaku a ti djula ku wu helisa. (Gn 19:12, 13) Kambe ku ta tlhasa mixo lowu landzreliki, Loti ni ndangu wakwe a va ha li ndlwini. Kutani tintsrumi ti tlhele ti mu byela leswaku a suka. Kambe a a tama a ‘dzrivateka’. Hi nga ha vona Loti na a li mhunu lweyi a a nge na mhaka na ntxhumu kumbe lweyi a nga yingisetikiki. Kambe Yehovha a nga mu godolelanga. ‘Yehovha a mu yentxele wuzrombe’ kumbe ku mu komba ntwela-wusiwana, hi kola ka leswo, tintsrumi ti va khome hi mavoko ti huma na vone handle ka doropa.​—Dondzra Genesis 19:15, 16.

14. Hi swini swivangelo leswi nga ha vaka swi yentxe Yehovha a komba Loti ntwela-wusiwana?

¹⁴ Yehovha a ve ni swivangelo swinyingi leswi mu yentxiki a komba Loti ntwela-wusiwana. Swi nga yentxeka Loti a hlwele ku huma kaya hi leswi a a txhava vhanu lava a va hanya handle ka doropa. Nakone a ku ni tinghozi tinyingi. Swi nga yentxeka Loti a yingeli hi ta tihosi tibidzri leti wiki ka swihlovo leswi nga ni bitume, a nkhisini wa kukazri kusuhi ni doropa dzra Sodoma. (Gn 14:8-12) Leswi a a li nuna tlhelo tatana wa muti, Loti a a kazrateka hi ndangu wakwe. Handle ka leswo, a a li xipfundzre nakone swi nga yentxeka a a ni yindlu ya ku xonga a Sodoma. (Gn 13:5, 6) I ntiyiso leswaku ni xin’we ka swivangelo leswo a xi fanela ku yentxa Loti a hlwela ku yingiseta Yehovha. Kambe Yehovha a nga lavisisanga swihoxo swakwe nakone a mu vone swanga wanuna lwe wa ku lulama.​—2Pe 2:7, 8.

15. A matsrhan’wini ya ku yavanyisa mintizro ya mhunu mun’wana, i yini leswi hi fanelaka ku swi yentxa?

¹⁵ A matsrhan’wini ya ku yavanyisa mintizro ya mhunu mun’wana, dzringeta ku twisisa ndlela leyi a titwaka ha yone. Hi leswi makwezru wa xisati wa le Europa, lweyi a vitaniwaka Veronica, a dzringisiki ku swi yentxa. A li: “A ku ni makwezru  wa kukazri wa xisati lweyi minkama hinkwayu a a languteka a kwatile. A a titsravuxa ka van’wana. Minkama yimbeni, a swi txhavisa nambi ku mu losa kunene. Kambe ni pimise leswi: ‘Loko a ni li yene, a ni ta vilela munghanu.’ Kutani, ni bohe ku ya mu vutisa leswaku a a titwisa kuyini. Ku sukela ka kolanu, a sungule ku ni pfulela xifuva! Swoswi na swi kota ku mu twisisa ku yampswa.”

16. Loko hi djula ku twisisa vambeni ha hombe ha yini hi fanela ku khongota?

¹⁶ Kova Yehovha ntsena lweyi a hi twisisaka hi ku helela. (Pr 15:11) Xileswo, mu kombele leswaku a ku pfuna ku vona vambeni hi lani yene a va vonaka ha kone. Kombela mpfunu wa Yehovha akuva u kota ku tiva ndlela ya ku kombisa vambeni ntwela-wusiwana. Xikhongoto xi pfune makwezru wa xisati lweyi a vitaniwaka Angela akuva a twisisa vamakwezru ku yampswa. A bandleni dzrakwe a ku ni makwezru wa xisati lweyi Angela a a nga twanani na yene. A hlaye leswi: “A swi ta nabyala ku wela ntlhan’wini wa ku sola-sola makwezru lwiyani ni va ni huma kwakwe. Kambe ni khongotile ka Yehovha ni mu kombela akuva a ni pfuna ku twisisa makwezru lweyi.” Xana swi kotekile? Angela a hlaya leswi: “Hi hume swin’we nsimu. Ntsrhaku, hi hete nkama wa ku tala na hi bulisana. Ni mu yingisete hi lizrezre. Swoswi ni mu zrandzra ngopfu makwezru lweyi nakone ni tiyimisele ku ya mahlweni ni mu pfuna.”

17. I yini leswi hi fanelaka ku tiyimisela ku swi yentxa?

¹⁷ A wu fanelanga u hlawula leswaku hi wini makwezru lweyi u nga mu kombisaka ntwela-wusiwana. Hinkwavu va kumana ni swikazratu ku fana na Yonasi, Eliya, Agari na Loti. Hakanyingi, swikazratu leswo va tivangele ha vone vinyi. Hi ntiyiso wa kone, hinkwezru hi sama hi kumana ni xikazratu lexi hine vinyi hi tivangeliki xone. Xileswo, swa twala ku va Yehovha a hi kombela leswaku hi va twela wusiwana vambeni. (1Pe 3:8) Loko hi yingiseta Yehovha, hi hamba xiyenge xa leswaku ndangu wezru wa misava hinkwayu wu va ni wumun’we, nambi leswi hi hambaniki. Kutani, loko u tizrisana ni vamakwezru, tiyimisele ku va yingiseta, ku va tiva ni ku tlhela u va kombisa ntwela-wusiwana.