Vapswele vanga va dondzre ntiyiso kolomu ka ma 1920 na va nga si na txhata. Ni belekiwe hi 1939. Nkama lowu a hi tsrhama a Inglaterra, a ni famba ni vapswele vanga a mintlhanganwini nakone a ni xi zrandzra ngopfu Xikolo Xa Vutirheli Bya Le Tilweni. Na ha dzrimuka leswi ni titwisiki xiswone siku dzra ku sungula ledzri ni bekiki wukaneli. Swi djule ku va ni khwela kaxa akuva ni kota ku voneka a plataforma. A no va ni 6 wa malembe ntsena nakone ni txhave ngopfu loko ni vona vhanu va vakulu na va ni langusa.

Ka ntizro wa nsimu tatana a ni tsralele xipapelana xa leswi a ni ta swi hlaya ku zrezreni. A ni ni 8 wa malembe khambi dzra ku sungula ni nga ya nsin’wini wuswanga kutani ni tlhase ni ba xipfalu. Ni nyonxe ngopfu swinene loko n’winyi wa muti a dondzra xipapelana xanga a va a yamukela buku ledzri liki “Seja Deus Verdadeiro”. Ni tsrutsrume ni ya byela tatana. Ntizro wa nsimu ni mintlhanganu, swi ni yentxe ni nyonxa swi tlhela swi ni pfuna ku txutxela ku navela kwanga ka ku tizrela Yehovha hi nkama hinkwawu.

Ni ye ni wu zrandzra ngopfu ntiyiso wa Bibele ntsrhaku ka loko tatana a ni tsralise leswaku ni hamba ni yamukela Xihondzro Xa Ku Zrindzra. Loko Xihondzro xi tlhasa a ni tekela ku xi dondzra hinkwaxu ni xi heta. Ndlela leyi ni mu dumbaka ha yone Yehovha yi ye yi kula nakone leswo swi ni susumetele ku tinyiketela kwakwe.

Ndangu wezru wu ye hlalela nhlengeletanu leyi khomiwiki a Nova Iorque hi 1950 leyi a yi ni nhlokomhaka leyi liki:“Aumento da Teocracia.” Hi Wawumune, 3 ka Agoxto, nhlokomhaka ya nhlengeletanu a yi ku: “O Dia do Missionário.” Hi siku ledzro makwezru Carey Barber lweyi a gamiki a tizra swanga xizro xa Huvo leyi Zrangelaka a beke wukaneli bya babatiso. A wugan’wini bya wukaneli a hambe swivutiso swibidzri leswi hambiwaka lava yaka ku  babatisiweni, ni sekeleke ni yima ni ku: “Ina!” A no va ni 11 wa malembe ntsena kambe a ni swi tiva leswaku ni teke xiboho xa lisima. Nambitanu a ni txhava ku pela matini hikusa a ni nga si swi kota ku hlambeta. Kutani, makwavu lwentsrongo wa tatana a ni heketile a va a ni tiyisa a ku: “Swi ta famba ha hombe.” Ku hlaya ntiyiso, hinkwaswu swi fambe hi ku kahlula lakakuva ni milenge yanga a yi zanga yi khumba hansi ka pisina. Makwezru mun’we a ni tlakulile, mun’we a ni babatisa mun’wana a ni humesa matini. Ku sukela siku ledzriyani dzra lisima, Yehovha a a ha tama a lulamisa tindlela tanga.

Loko ni hete ku dondzra xikole, a ni djula ku phayona, kambe vaprisori vanga va ni kutxe ku ya a unhiversidadi, ni va ni pfumela. Nambitanu, ni tekele ku swi vona ha wuswanga leswaku a ni nge ti swi kota ku tama ni dumbeka a ntiyisweni na hi nkama wu li wun’we ni tinyiketela ka tindondzro ta unhiversidadi. Xileswo, ni beke mhaka leyi ka Yehovha hi xikhongoto ni va ni boha ku huma a unhivesidade. Ni tsrale papela, hi ndlela ya xitxhavu, dzra ku kombela ku tsrhika unhiversidade, ni va ni huma a wugan’wini bya lembe dzroledzro dzra ku sungula. Hi ku va ni dumba Yehovha hi ku helela, ni tekele ku sungula ntizro wa wuphayona.

Ni sungule ntizro wa nkama hinkwawu hi Julhu wa 1957, a doropeni dzra Wellingborough, a Inglaterra. Ni kombele vamakwezru a Betele dzra Londres akuva va ni nyika makwezru lwa nga phayona ledzri nga ni wuswikoti leswaku hi tizra xikan’we. Va ni kombele leswaku ni tizra na makwezru Bert Vaisey. A ni dondzrise mintxhumu yinyingi. Nakone a ku hiseka kwakwe ku ni pfune ku va ni kota ku tihambela xiyimiso lexinene a ntizrweni wanga wa ku zrezra. A bandleni a ko va ni 6 wa vamakwezru va xisati lava kuliki hi ntanga, makwezru Vaisey na mine. A ni fanela ku lulamisela ni ku hlengela ka mintlhanganu hinkwayu. Leswo swi ve swinene, hikusa swi ni nyike mikhandlu yinyingi ya ku tiyisa ndlela leyi ni mu dumbaka ha yone Yehovha ni ku vulavula hi lipfumelo dzranga.

Swanga hi leswi ni yaliki ku ya wusotxheni, ni khomiwile ni ya heta nkamanyana a djele. Loko ni humile, ni tive makwezru Barbara, lweyi a a tizra swanga phayona dzra ku hlawuleka. Hi txhate hi 1959, nakone a hi tiyimisele ku ya tizra kun’wana ni kun’wana lomu a hi ta yaveliwa ku ya tizra kone. Ku sungula hi ye tizra a Lancashire, tlhelo dzra mpeladambu a n’walungu wa Inglaterra. Hi Janeru wa 1961, ni zrambiwe ku ya a Xikole Xa Wutizreli Bya Mfumu, lexi khomiwiki a Betele dzra Londres lani ni wupfisiwiki hi nkama wa ku dzringana hweti. Lexi xi ni hlamalisiki hi leswaku a ku heleni ka xikole, ni yaveliwe ku tizra swanga mulaviseli lwa fambafambaka. Ni hete mavhiki mabidzri na ni pfuniwa hi mulaviseli wa muganga lwa nga ni wuswikoti a doropeni dzra Birmingham, a inglatrerra, nakone Barbara a pfumeleliwe ku famba na mine. Ntsrhaku ka leswo, hi tlhelele lomu a hi yaveliwe ku ya tizra kone a Lancashire ni le Cheshire.

Na hi li ka maferiya hi Agoxto wa 1962, hi yamukele papela ledzri buyaka hi Betele. Ka dzrone a ku ni mapapela ya ku titsralisa ha wone a Xikole xa Giliyadi! Ntsrhaku ka kuva hi beke mhaka leyi ka Yehovha hi xikhongoto, mine na Barbara hi prenxere mapapela lawayani hi lani a swi djuleka ha kone hi va hi ku kahlula hi ma heketa a Betele. Ntsrhaku ka ntlhanu wa tihweti hi ye a Brooklyn a Nova Iorque, ka  xikole xa Bibele xa Giliyadi xa wu 38 lani hi yeke kuma ku wupfisiwa ku dzringana 10 wa tihweti.

A xikole xa Giliyadi a hi dondzranga mayelanu ni Zritu dzra Xikwembu Nkulukumba ni nhlengeletanu ntsena, kambe hi tlhele hi dondzrisiwa swinyingi mayelanu ni vamakwezru a misaveni hinkwayu. Nambi leswi a hi ni kolomu ka ma-20 wa malembe hi dondzre swinyingi ka vadondzrikulozri. A ni nyonxa ngopfu masiku lawa a ni yaveliwa ku tizra na makwezru Fred Rusk, mun’we wa vadondzrisi vezru. Ndondzro ya lisima leyi a yi kandzrakanyiki, i ya leswaku loko hi djula ku nyikela xilayu xa kukazri, hi fanela ku tiyiseka leswaku hi laya hi ndlela leyinene, ku nga ku tiyiseka leswaku xilayu lexo xi seketeliwe a matsralweni. A Giliyadi hi ve ni mukhandlu wa ku yingela wukaneli bya vamakwezru lava wupfiki va ku fana na makwezru Nathan Knorr, Frederick Franz, na Karl Klein. Nakone hine swanga vadondzri hi dondzre swinyingi ka xikombiso xa ku titsrongahata ka makwezru Alexander Macmillan, lweyi a hi pfuniki ku vona ndlela leyi Yehovha a va pfuniki ha yone vhanu va nhlengeletanu yakwe, hi nkama wa nxanisa ka malembe ya 1914 ku ya ka 1919!

Loko xikole xi ya ku ya ku heleni, makwezru Knorr a byele mine na Barbara leswaku a hi ta yaveliwa ku ya tizra a África, a tikweni dzra Burundi. Hi tsrutsrume hi ya bibliyoteka dzra Betele akuva hi ya lavisa ka Buku Ya Lembe leswaku a ku ni vazrezri vangani a Burundi hi nkama lowo. Lexi xi hi hlamalisiki hi leswaku a hi kumanga ntxhumu lexi a xi ni dzrungula dzra leswaku i vazrezri vangani lava a va kumeka ka tiko ledzro! Hi yile ka teritoriyo ledzro, ledzri nga samikiki dzri tizriwa, nakone a hi nga tivi swinyingi hi muganga luwani wa África. Phela, a hi kazrateke ngopfu! Kambe xikhongoto xi hi pfunile ku va hi zrula.

Ka xiyavelo xezru leximpswha, hinkwaswu a swi hambanile ni leswi hi samiki hi kumana na swone​—maxela, mahanyela ni lidzrimi dzra kone. Kutani a ku djuleka kuva hi dondzra Xifaransa. Hi tlhele hi langusana ni xikazratu xa ku djula mbangu wa ku tsrhama. Ntsrhaku ka masiku mabidzri na hi tlhasile, mun’we ka vadondzrikulozri wa xikole xa Giliyadi, Harry Arnott, a khalute a hi pfuxela na a tlhelela ka xiyavelo xakwe a Zâmbia. A hi pfune ku kuma yindlu leyi viki muti wezru wa ku sungula wa vazrumiwa. Nambitanu, hi nkamanyana wutsrongo hi sungule ku kanetiwa hi vazrangeli va tiko lava a va nga tivi ntxhumu hi Timboni ta Yehovha. Nkama lowu a hi sungula ku twa ku nyonxisa ka ntizro wezru, a vazrangeli va hi byele leswaku a hi fanelanga ku tama hi zrezra na hi nge na papela dzra mpfumelelo  wa ntizro wezru. Lexi vavisaka, swi sindzrise kuva hi zruzra, hi ya tolovelana ni tiko dzrimpswha; ku nga Uganda.

Kambe leswi a hi nge na papela dzra mpfumelelo wa ku nhingena Uganda a hi kazratekile kambe ku dumba Yehovha swi hi pfunile. Makwezru mun’we wa wa le Canadá, lweyi a a tizra lani ku nga ni xivileleko lexikulu a Uganda, a hi pfunile hi ku tlhamuxela xiyimu xezru ka mutizri wa imigrasawu. Kutani mutizri lweyo a hi byele leswaku hi nga tsrhama tihwetinyana akuva hi lulamisa papela dzra mpfumelelo wa ku tsrhama tikweni. Leswi swi yentxekiki swi hi tiyisekise leswaku i Yehovha lweyi a a li ku hi pfuneni.

A xiyimu a Uganda a xi hambane swinene ni xa le Burundi. A Uganda a ku zrezriwa, nambi leswi a ko va ni 28 wa Timboni ta Yehovha ntsena a tikweni hinkwadzru. A nsin’wini hi kume vhanu vanyingi lava a va khanela Xinghiza. Nambitanu, hi tekele ku swi vona leswaku akuva hi pfuna lava zron’wekaka ku hluvuka hi tlhelo dzra moya a hi fanela ku dondzra nambi ko va dzrin’we dzra tindzrimi tavu. Hi sungule ku zrezra a doropeni dzra Kampala, a mbangwini lowu ku khaneliwaka ngopfu Xiluganda. Xileswo, hi vone swi yampswa kuva hi dondzra lidzrimi dzroledzro. Swi hi tekele malembe manyingi leswaku hi dzri khanela ha hombe lidzrimi ledzro, kambe ku dzri tiva swi hi pfunile kuva hi humelela a ntizrweni wa ku zrezra! Hi sungule ku swi xiya ha hombe swivileleko swa moya swa lava a hi dondzra na vone. Xileswo, lava a hi dondzra na vone va sungule ku hi pfulela swifuva, va hi byela ndlela leyi a va titwa ha yone hi leswi a va li ku swi dondzreni.

A swi hi nyonxisa swinene ku pfuna vhanu ku dondzra xihlayelamfuzri. Kambe hi nyonxe hi ku tlulisa loko hi kume xiyavelo xin’wana: Xa ku va hi yendzrela mabandla a tikweni hinkwadzru. A Betele dzra Kenya dzri hi kombele ku famba hi djula mimbangu leyi nga ni xivileleko xikulu akuva ku zrumeliwa maphayona ya ku hlawuleka. Minkama ya ku tala a hi yamukeliwa hi ndlela leyi hlamalisaka hi vhanu lava a va ngi ngi kumana ni Timboni ta Yehovha. Va hi yentxe hi titwa na hi li kaya va tlhela va hi swekela ni swakuda.

Hi tlhele hi zrumiwa ku yentxa mayendzro lama hambaniki. Hi suke a Kampala, hi yendzra ku dzringana masiku mabidzri hi xitimela hi ya xika a doropeni dzra Mombasa a Kenya. Kutani hi khwela xitimela xa mati hi ya a swihlaleni swa Seicheles leswi kumekaka a likhulwini dzra Índico. Hi ku famba ka nkama, ku sukela hi 1965 ku ya ka 1972, Barbara a ni seketelile a ntizrweni wa ku yendzrela a Seicheles. Hi ku famba ka nkama ku ve ni ntlawa lowu gamiki wu ndzruluka bandla ledzri kulaka. Ka mayendzro mambeni, ni ye pfuxela vamakwezru va le Eritreia, Etiópia ni Sudão.

Xiyimu xa politika xi txintxe hi ku kahlula a Uganda loko ntlawa wa masotxha wu sungule ku lawula mfumu. Malembe ya mpfilumpfilu lama landzreliki ma ni dzrimuxe lisima dzra ku yingiseta leswi Yesu a swi hlayiki loko a ku ‘tlheliselani swa khezari ku khezari’. (Mr 12:17) Swi djule leswaku hinkwavu lava luveliki a Uganda va ya titsralisa mavito yavu a mapholiseni ya le kusuhi ni makaya kwavu. Hi tekele ku yentxa tanu. Ntsrhaku ka masikunyana, na hi li a movheni hi tlhelela Kampala, mine ni muzrumiwa mun’wana hi yimesiwe hi mapholisa lawa a ma nga yambalanga farda. Timbilu tezro ti sungule ku ba swinene! Va hi lumbetile va ku hi djula ku tiva xihundla xa tiko. Kutani va hi khoma, va hi yisa a mapholiseni, lani hi yiki tlhamuxela leswaku hi vazrumiwa, hi vhanu va ku zrula. Hi va byele leswaku kutani a hi titsralisile a mapholiseni kambe a va hi yingisetanga. Hi khomiwe hi mapholisa lawa a ma ni swibalesa ma hi yisa lomu hi titsralisiki kone. Hi te hefu! Loko pholisa ledzri hi dzri kumiki dzri hi tivile dzri va dzri dzrimuka leswaku kutani a hi titsralisile, dzri va byele leswaku va hi tsrika.

 Ndzreni ka masiku lawo masotxha ma pfale xitaratu. Swiyimu leswo a swi kazrata ngopfungopfu loko hi yimisiwa hi masotxha lama popswiki. Nambitanu, minkama hinkwayu a hi khongota, kutani hi titwa na hi zrulile, nakone hi wughamu a hi pfumeleliwa ku khaluta na hi sizrelelekile. Lexi vavisaka hi leswaku hi 1973, vazrumiwa hinkwavu va byeliwe leswaku va huma a Uganda.

Hi tlhele hi txintxeliwa xiyavelo, kambe swoswi, a hi ya Costa do Marfim, a mpeladambu wa África. A swi ta djula hi yentxa ku txintxa lokukulu; ku dondzra mahanyela lamampswha, ku tlhela hi vulavula Xifaransa minkama hinkwayu ni kuva hi tlhela hi titwananisa ni mahanyela ya vazrumiwa va matiko mambeni! Ni loko swi li tanu, hi tlhele hi vona voko dzra Yehovha na dzri kongomisa mintxhumu hinkwayu. Vhanu va ku zrula, lava nga ni timbilu letinene va pfumele hi ku kahlula madzrungula lamanene. Mine ni nkatanga hi vone ndlela leyi ku dumba Yehovha swi lulamisiki tindlela tezru ya yone.

Hi txhukile loko ku gunguliwe leswaku Barbara a ni kankru. Nambi leswi hi yendzreliki matiko ya ku siyanasiyana na hi djula madahela ya ku yampswa, hi ma 1983 hi vone leswaku a hi nge he ti swi kota ku tizrela a xiyavelweni xezru a África. Ha wubidzri byezru hi tsrhoveke mazrambu!

Mavabyi ya Barbara ma ye ma kula na kutani hi tizrela a Betele dzra Londres, lani hi wugamu a luziki. A ndangu wa Betele wu ni pfune hi ndlela ya ku hlamalisa. Vatekani va kukazri va ni pfune ku titwananisa ni xiyimu ni ku tama ni dumba Yehovha. Hi ku famba ka nkama, ni tive makwezru wa kukazri wa xisati lweyi a a pfunisa Betele, lweyi a tizriki swanga phayona dzra ku hlawuleka. Ndlela leyi a a zrandzra Yehovha ha yone yi kombise leswaku i mhunu wa moya. Mine na Ann hi txhate hi 1989, nakone ku ta tlhasa swoswi, hi tizrela a Betele dzra Londres.

Ku sukela hi 1995 ku ya ka 2018, ni ve ni mukhandlu wa ku nyonxisa, wa ku tizra swanga muyimeli wa ntsindzra wa misava hinkwayu (lweyi khale a a tiviwa swanga mulaviseli wa zona). Lani hi yendzreliki kolomu ka 60 wa matiko ya ku hambanahambana. Ka tiko ha dzrin’we, hi yi vone hi matihlo ndlela leyi Yehovha a tovokisaka ha yone vhanu vakwe ka swiyimu swa ku hambanahambana.

Hi 2017, hi tlhele hi ya pfuxela África. Ni nyonxe swinene hi ku ya komba Ann a Burundi hi tlhela hi hlamalisiwa swinene hi ntsrengo wa vhanu lava kutani va nhingeniki a ntiyisweni! A mbangwini lowu a hi fambela ku wone akuva hi ya zrezra hi muti ni muti hi 1964, ku ni Betele dzra ku xonga, lani ku tizraka kolomu 15.500 wa vazrezri.

Ni nyonxe ngopfu swinene loko ni nyikiwa nsimu leyi a ni ta hamba ni tizrela ka yone ka mayendzro yanga hi 2018. Dzrin’we dzra matiko a ku li Costa do Marfim. Loko hi xikile a Abidjã, ku nga ntsindzra wa Costa do Marfim, ni titwe ingi hi loko ne tlhelela kaya. Ni te ni langusa tinhlayu ta matelefoni akuva ni vona lava tsrhamaka kusuhi ni Betele, no ya huma hi nhlayu ya makwezru Sossou, lweyi a ni mu tiva. Ni dzrimuka leswaku a a tizra swanga mulaviseli wa tiko loko na ha tizrela a Abidjã. Kambe a no tikanganyisa​—a ku li n’wana wa Sossou.

Yehovha awa ma hetisisa mazritu yakwe. Nambi leswi ni kumaniki ni swikazratu swinyingi, ni ye ni swi twisisa leswaku loko hi mu dumba Yehovha, awa lulamisa tindlela tezru ha kunene. Swoswi, ni djula ku tama ni famba a ndleleni leyi nga helikiki, leyi taka ya yi phatima loko hi hanya a misaveni leyimpswha.​—Pr 4:18.